Trzynaście

S P I S   T R E Ś C I

Wstęp ……………………………………………………………………………….. 3

ROZDZIAŁ I: Charakterystyka obrotu handlowego z zagranicą……………… 5

1.1 Natura handlu zagranicznego……………………………………………………. 5

1.2 Kontrakt jako podstawowa umowa wykorzystywana w obrocie z zagranicą…… 9

1.3 Główne bodźce warunkujące wybór produktu w handlu międzynarodowym…... 12  

1.4 Główne rodzaje płatności występujących w obrocie handlowym z zagranicą…...       15

1.5 Podsumowanie…………………………………………………………………… 19

ROZDZIAŁ II: Charakterystyka obrotu handlowego z zagranicą……………... 20

2.1 Regulacje krajowe……………………………………………………………….. 20

2.2 Regulacje międzynarodowe……………………………………………………… 22

2.3 Rola organizacji międzynarodowych w praktyce obrotu zagranicznego………... 25

2.4 Podsumowanie…………………………………………………………………… 27

ROZDZIAŁ III: Charakterystyka rodzajów płatności występujących w

obrocie z zagranicą…………………………………………………………………. 28

3.1 Nieuwarunkowane formy płatności w transakcjach zagranicznych……………... 28

3.1.1 Powszechne polecenie wypłaty………………………………………………... 29

3.1.2 Czek……………………………………………………………………………. 31

3.1.3 Weksel…………………………………………………………………………. 34

3.1.4 Barter i clearing………………………………………………………………... 36

3.2 Uwarunkowane formy płatności w transakcjach zagranicznych………………… 37

3.2.1 Inkaso dokumentowe…………………………………………………………... 37

3.2.2 Akredytywa dokumentowa……………………………………………………. 43

3.3 Podsumowanie…………………………………………………………………… 50

ROZDZIAŁ IV: Sposoby zabezpieczenia transakcji przedsiębiorstw w

obrocie zagranicznym……………………………………………………………….       52

4.1 Gwarancja bankowa……………………………………………………………... 52

4.2 Akredytywa standby…………………………………………………………….. 57

4.3 System ubezpieczeń kredytów eksportowych…………………………………… 58

4.3.1 Działalność KUKE S.A. ………………………………………………………. 58

4.4 Podsumowanie…………………………………………………………………… 61

Zakończenie…………………………………………………………………………. 62

Bibliografia………………………………………………………………………….. 64

Wstęp

            Postępujące procesy globalizacyjne, a co za tym idzie wzrost znaczenia handlu międzynarodowego w gospodarce rynkowej, niosą za sobą konieczność dokładnego rozeznania przez przedsiębiorcę sposobów zabezpieczenia własnych należności. Biorąc pod uwagę fakt, iż współczesne przedsiębiorstwa coraz częściej i chętniej zawiązują kontrakty w różnych częściach świata, osoby nimi zarządzające winny znać uwarunkowania z jakimi będą miały do czynienia podczas operacji handlowej, jak również wszelkie niuanse mogące mieć znaczący wpływ na efektywność współpracy międzynarodowej. W ramach niniejszej pracy, przedstawione zostały podstawowe formy płatności wykorzystywane w obrocie handlowym z zagranicą, z uwzględnieniem stopnia bezpieczeństwa, jakie oferują, oraz główne mechanizmy zabezpieczeń płatności w międzynarodowych kontaktach handlowych.

            Prezentowana publikacja jest pracą o charakterze analitycznym, gromadzącą w swojej treści podstawowe rodzaje zabezpieczeń handlowych, wskazując ich podstawy prawne, jak również optymalne warunki ich użycia.

            Zasadniczym celem pracy jest wskazanie na różnorodność form płatniczych występujących w praktyce obrotu oraz ukazanie konsekwencji, jakie niesie za sobą zastosowanie każdej z nich, ze szczególnym uwzględnieniem dobrych i złych stron ich stosowania, zarówno dla interesu importera, jak i eksportera. Przedmiot publikacji zawiera również wskazanie okoliczności, w których użycie danej formy płatniczej jest szczególnie uzasadnione oraz mechanizmy zabezpieczające otrzymanie należności przez stronę kontraktu handlowego. Praca stanowi swoiste kompendium wiedzy w przedmiotowym zakresie i może być wykorzystywana zarówno przez przedsiębiorców, chcących nawiązać kontakty handlowe z partnerem zagranicznym, jak również studentów, chcących pogłębić swoją wiedzę w zakresie zabezpieczeń form  płatności w obrocie z zagranicą.

            W pierwszym rozdziale niniejszej publikacji zawarte są najogólniejsze i najbardziej podstawowe zagadnienia związane z tematyką handlu międzynarodowego. Dodatkowo, zawarte są w nim podstawowe cechy i elementy międzynarodowego kontraktu handlowego, jak również syntetyczne wskazanie podstawowych form płatności występujących w obrocie z zagranicą.

            Rozdział drugi wymienia oraz opisuje podstawowe akty prawne, zarówno krajowe, jak i zagraniczne, regulujące zagraniczne kontakty handlowe, wskazując jednocześnie na zakres ich zastosowania. Obejmuje również swoją treścią problem lokalnych handlowych zwyczajów i uzansów oraz ich wpływ na warunki realizacji konkretnego kontraktu.

            Trzeci rozdział podzielony został na dwie części obejmujące najpopularniejsze rodzaje płatności występujące w handlu zagranicznym oraz stopień bezpieczeństwa (zabezpieczenia), jakie niesie za sobą użycie każdej z nich. Część pierwsza związana jest z nieuwarunkowanymi formami zapłaty, w których zapłata nie jest powiązana ze spełnieniem przez kontrahentów żadnych dodatkowych świadczeń. Na gruncie tej części szczególną uwagę poświęcono takim formom rozliczeń jak powszechne polecenie zapłaty, czek, weksel, barter, czy wreszcie clearing. Na szczególną uwagę zasługuje prostota w użyciu tych form płatniczych, ich niskie koszta a jednocześnie zwiększone ryzyko, jakie za sobą niosą. Druga część rozdziału poświęcona jest uwarunkowanym formom płatności występującym w handlu międzynarodowym. Opisane tutaj zostały dwie najpowszechniejsze formy płatności, a mianowicie inkaso dokumentowe oraz akredytywa dokumentowa. Obie formy związane są z koniecznością spełnienia określonego w danej formie zobowiązania przed otrzymaniem zapłaty. Prócz ogólnych zagadnień związanych z wykorzystaniem obu form w praktyce, rozdział ten uwzględnia również podtypy obu tych form, z uwzględnieniem okoliczności, w których ich stosowanie uznać należy za uzasadnione.

            Piąty rozdział niniejszej publikacji opisuje sposoby zabezpieczenia transakcji w handlu międzynarodowym oraz regulowania płatności, czyli gwarancje (z uwzględnieniem akredytywy typu standby) oraz ubezpieczenia. Zawarte w nim są projekcje różnorodnych form instrumentów zabezpieczających transakcje oraz wskazania na ich coraz większą rolę we współczesnej gospodarce.

W niniejszej pracy wykorzystano dorobek wielu wybitnych osób zajmujących się tematyką handlu międzynarodowego, a sama konstrukcja pracy obejmuje bogatą książkową literaturę przedmiotu, posiłkując się jednocześnie źródłami internetowymi oraz pochodzącymi z czasopism branżowych.

                          

ROZDZIAŁ I

Charakterystyka obrotu handlowego z zagranicą

1.1  Natura handlu zagranicznego

Rozpoczynając rozważania dotyczące istoty zabezpieczeń finansowych w obrocie z zagranicą należy zdefiniować pewne podstawowe pojęcia, które będą używane w niniejszej pracy. Najistotniejszym, z punktu widzenia rozumienia treści tu przedstawionych, jest zdefiniowanie obrotu handlowego z zagranicą. I tak oto, obrót ten, nazywany również handlem międzynarodowym lub handlem zagranicznym, jest odpłatnym obrotem towarami i usługami dokonywanym na określonych warunkach z podmiotami za granicą. W ujęciu szczegółowym handel zagraniczny odnosi się przede wszystkim do dóbr materialnych sprzedawanych za granicę lub kupowanych za granicą. Z punktu widzenia ogólnego (…) obejmuje on obrót majątkiem, usługami, inwestycjami, kredytami oraz odpłatnym ruchem ludności między poszczególnymi krajami.[1]

Inaczej rzecz ujmując, jest to łączna wartość eksportu (czyli sprzedaży za granicę) i importu (czyli zakupu zza granicy). Zestawienie natomiast obu wspomnianych wartości nazywa się bilansem handlu zagranicznego (albo w skrócie – bilansem). W szerszym znaczeniu dopisać można tu jeszcze zobowiązania wynikające z przemieszczania się ludności poza granicę oraz utrzymywanie własnych placówek zagranicą.[2]

Nie chcąc być posądzonym o definiowanie terminów metodą ignotum per ignotum, należy w tym miejscu przywołać formułowane w literaturze określenia pojęć eksport oraz import. Otóż eksport jest to, według klasycznej definicji formułowanej w literaturze odnoszącej się do handlu zagranicznego, sprzedaż krajowego towaru za granicę.[3] Eksportem jest również świadczenie usług podmiotom zagranicznym. W ramach eksportu wyróżniamy natomiast dwie pomniejsze kategorie pojęciowe:

- eksport bezpośredni, polegający na bezpośredniej sprzedaży towarów/usług przez producenta (bez pośrednika);

- eksport pośredni, polegający na sprzedaży przez producenta własnych wyrobów określonej firmie (firmom), zajmującej się eksportem (dzięki obecności eksportera działalność producenta ogranicza się do oddania do dyspozycji towaru eksportowego, a pośrednik przejmuje na siebie całkowite koszty i ryzyko dalszej jego dystrybucji).

Import natomiast polega na zakupie towarów oraz usług świadczonych przez podmioty za granicą, które są wykorzystywane przez podmioty gospodarcze istniejące w danym kraju.[4] Podstawowym celem importu jest zapewnienie zaopatrzenia gospodarce narodowej w towary, których, ze względu na warunki naturalne, nie mogą być produkowane w kraju, bądź też są produkowane w niewystarczającej ilości lub mają wyjątkowo sezonowy charakter. Kolejną przesłanką zmuszającą przedsiębiorcę do importowania towaru jest zbyt wysoki koszt produkcji. Podobnie jak eksport, również w terminie importu możemy wyróżnić dwie subkategorie pojęciowe, a mianowicie:

- import bezpośredni, realizowany między producentami a odbiorcami (bez pośredników);

- import pośredni, gdzie między producentem a odbiorcą występuje zazwyczaj wyspecjalizowane przedsiębiorstwo handlu zagranicznego, pełniące rolę pośrednika.

Głównym założeniem, stojącym u podwalin handlu zagranicznego, jest podział pracy oraz wymiana dóbr i usług, pozwalająca w sposób bardziej ekonomiczny wykorzystać posiadane przez przedsiębiorstwo zasoby naturalne, jak również środki produkcji oraz zdolności wytwórcze. Zapewnia on również stałe dostawy niezbędnych surowców, technologii, dóbr kooperacyjnych czy też wreszcie płodów rolnych.

Rozwój wymiany międzynarodowej w zakresie dóbr i usług jest ponadto niezwykle istotnym czynnikiem powodującym:

- zwiększenie dynamiki rozwoju gospodarczego;

- ograniczenie kosztów wytworzenia produktu, bądź przygotowania do świadczenia usługi;

- podniesienie efektywność pracy, a wraz z tym umożliwienie zwiększenia tempa rozwoju gospodarczego w danym kraju.

Należy zaznaczyć, iż efekty te przekładają się w sposób pośredni na zwiększenie zasobności majątkowej mieszkańców danego kraju.

Do podstawowych celów handlu międzynarodowego zaliczamy:

- zapewnienie dostępności towarów nie wytwarzanych w kraju lub sprzedawanie tych które zostały wytworzone w nadmiarze,

- rozwój i różnicowanie własnej oferty handlowej,

- osiągnięcie skali produkcji umożliwiającej zmniejszenie kosztów i zwiększenie opłacalności,

- osiągnięcie korzyści eksportowych wynikających z uzyskania przewagi wielkości produkcji i zbytu w stosunku do zagranicznych partnerów lub nabywanie towarów z zagranicy w stosunku do których zagraniczni partnerzy już osiągnęli,

- produkcja dóbr wzajemnie się uzupełniających (tzw. handel wewnątrzgałęziowy). [5]

Pominąwszy fakt, iż dane państwo nie może pozwolić sobie na prowadzenie wolnego handlu sensu stricte, korzyści z wymiany międzynarodowej pozostają wciąż bardzo istotne.

W ramach swoich możliwości państwo stara się sterować wielkością dóbr kupowanych od zagranicznych kontrahentów, rynek ten kształtują poprzez tworzenie swoistych zachęt lub barier, wykorzystując przy tym dostępne narzędzia, a przede wszystkim cła, akcyzy, kontyngentów itp.[6]

W praktyce znajdziemy wiele przyczyn, dla których władza wykonawcza danego państwa musi nakładać wspomniane wyżej bariery.

Najważniejszą z nich jest istnienie tzw. gospodarczych gałęzi strategicznych, których to państwo zobowiązuje się chronić. Poza tym, każdy kraj stara się wyeliminować wszelkie zjawiska patologiczne w gospodarce, takie jak, dla przykładu  takie dumping (sprzedaż poniżej kosztów wytworzenia). Zjawiska te wykorzystywane są często przez międzynarodowe firmy, tylko po to żeby zaistnieć na nowy rynku lub doprowadzić do bankructwa lokalnego konkurenta. Inną przyczyną powstawania wewnętrznych barier legislacyjnych, jest obawa przed nadmierną dysproporcją w obrotach z firmami zagranicznymi. Innymi słowy, rządy starają się doprowadzić do sytuacji, w której eksport w danym kraju przewyższa wskaźniki importu (niestety, od czasu przeobrażeń ustrojowych w Polsce, nie udało nam się doprowadzić do takiej sytuacji[7]). W celu ograniczenia przewagi wartości importowych nad eksportowymi rządy wielu państw posługują się różnymi narzędziami polityki gospodarczej. Do najpowszechniej stosowanych ograniczeń importu zaliczyć można przede wszystkim wszelkiego rodzaju taryfy, a wśród nich najistotniejsze, czyli cła i akcyzy. Dwa ostatnie pojęcia, najprościej ujmując, są podatkami nakładanymi na dobre importowane w celu zwiększenia cen tychże dóbr na rynku krajowym.

Kolejnym narzędziem polityki gospodarczej państw jest określanie ilości dóbr danego typu, które przedsiębiorstwa zagraniczne mogą sprowadzić do kraju.

Ponadto państwo może wprowadzić ograniczenia w ilości dewiz, uniemożliwiając importerowi przekroczenie wyznaczonych wielkości. Jeszcze inna możliwość rozwiązania sytuacji to subsydia dla krajowych producentów zmniejszające ich koszty wytworzenia i powodujących zwiększenie konkurencyjności wytwarzanych produktów.

Wśród wszystkich wyżej wymienionych narzędzi największe znaczenie w obrocie zagranicznym mają jednak cła. [8]

W zależności od celów polityki handlowej wyróżnia się cła:

1) prohibicyjne – ich nadrzędnym zadaniem jest zahamowanie importu określonych towarów;

2) protekcyjne – zapewniające ochronę interesów rodzimych producentów;

3) reglamentacyjne – regulujące kierunki i strukturę handlu zagranicznego.

Jednak to embargo jest najbardziej drastycznym ze sterowanych narzędzi ograniczania handlu międzynarodowego. Jest ono instrumentem polityki handlu zagranicznego państwa, a zarazem  metodą represji ekonomicznej (pośrednio również politycznej) polegającym na całkowitym lub częściowym zakazie eksportu lub importu towarów do lub z określonego kraju Dodatkowymi zakazami w ramach nałożonego embargo mogą być: zakaz wyjazdów obywateli do danego kraju, wysyłania statków lub lotów samolotów w dany rejon.

Stosowanie instrumentu embargo jest jednak niezgodne z publicznym prawem międzynarodowym, toteż stosować je można jedynie w ściśle określonych sytuacjach (dla przykładu, zastosowanie embargo wynikać może z konieczności ochrony przed skutkami postępowanie obcego państwa, jeśli to postępowanie również jest niezgodne z normami prawa międzynarodowego – represalia).

W ramach handlu międzynarodowego wyróżnić można kilka podmiotów aktywnie uczestniczących w wymianie:[9]

a)      nabywcy i zbywcy (podmioty bezpośrednio uczestniczące w wymianie)

- w skład tej grupy wchodzą przedsiębiorstwa krajowe nawiązujące i utrzymujące międzynarodowe stosunki ekonomiczne oraz przedsiębiorstwa międzynarodowe prowadzące swoją działalność na terenie kilku państw,

b)      państwo (jako instytucja, która poprzez swoją politykę wpływa na wielkość i strukturę obrotów),

c)      międzynarodowe organizacje gospodarcze formułujące normy i wzorce postępowania  poprzez tworzenia zaleceń dla uczestników organizacji (czyli państw członkowskich) – do tej kategorii zaliczymy przykładowo: ONZ, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, GATT (Układ w Sprawie Taryf Celnych i Handlu),

d)      międzynarodowe organizacje integracyjne konstruujące nowy organizm poprzez połączenie kilku lub kilkunastu państw, a następnie, w ramach tej struktury tworząc handlowe regulacje np. Unia Europejska czy NAFTA.

1.2 Kontrakt jako podstawowa umowa wykorzystywana w obrocie z zagranicą

Wymiana towarów i usług  z kontrahentami zagranicznymi realizowana jest w wyniku zawierania różnego typu umów, dotyczących, przede wszystkim, przeniesienia prawa własności, jak również wykonywania innych świadczeń wzajemnych. Na gruncie handlu zagranicznego niebagatelne znaczenia ma fakt, iż siedziby przedsiębiorstw znajdują się w różnych krajach. Fakt ten jest determinantą do zawierania, zarówno przez eksportera, jak i importera, szeregu umów dodatkowych. Sama umowa handlowa z kontrahentem zagranicznym nazywana jest umową główną, natomiast wspomniane umowy dodatkowe, często mające na celu ułatwienie i usprawnienie wymiany towarów i usług, określane są mianem umów pomocniczych. [10]

Jedną z podstawowych umów składających się na operacje wymiany zagranicznej jest umowa kontraktu. Umowa ta jest w swej istocie bardzo podobna do umowy sprzedaży opisanej w polskim kodeksie cywilnym. Różnice między obiema umowami, choć na pozór wydające się nieistotne, sprawiają, że doktryny cywilistyczne państw europejskich odmawiają zaliczania umowy kontraktu jako podtypu umowy sprzedaży. Warto dodać, iż często właśnie te „szczegóły” różniące obie umowy są głównym czynnikiem decydującym o jakości spełnienia zobowiązania umownego.

Przede wszystkim, należy zwrócić uwagę, iż strony umowy kontraktu należą zazwyczaj do różnych systemów prawnych, kulturowych oraz językowych. W związku z powyższym, zasadniczą wydaje się kwestia określenia w umowie, według przepisów którego z krajów rozstrzygane będą ewentualne spory dotyczące realizacji umowy. Regułą jest swoboda wyboru prawa przez same strony. Jeśli wybór ten nie będzie zaznaczony w treści umowy kontraktu, ewentualne spory co do treści i sposobu wykonania umowy, podlegają prawu państwa, z którym umowa pozostaje w ścisłym związku.[11] Jeśli i ten zabieg nie przyniesie rezultatu (umowy dwustronnie zobowiązujące, a do takich zaliczamy umowę kontraktu, wykazują związki z krajami obu podmiotów umowy) należy zastosować przepisy ustaw kolizyjnych obowiązujących w państwach, których obywatelami są strony umowy (lub w przypadku osób prawnych – w państwach siedziby organów zarządzających). Warto zasygnalizować, iż polska ustawa kolizyjna z dnia 12 listopada 1965 roku Prawo prywatne międzynarodowe, wskazuje, iż subsydiarnie, do rozwiązywania tego typu konfliktów, stosować należy prawo państwa, w którym umowa została zawarta.[12]

Inną ważną kwestią przy zawieraniu umowy kontraktu jest wybór języka, w którym umowa zostaje sporządzona. Wybór taki decyduje o tym, iż każda umowa dodatkowa (np. umowy wykonawcze) muszą być sporządzane w języku umowy kontraktu. Kolejną ważną konsekwencją, jaką pociąga za sobą wybór języka jest domniemanie, iż wyrażając zgodę na związanie się umową kontraktu spisaną w danym języku, rozumiemy w pełni jej treść. Nadto, strona umowy, dla której językiem umowy jest jej język ojczysty, ponosi obowiązek wyjaśnienia niejasnych i wieloznacznych sformułowań użytych w treści umowy. Ostatnimi czasy, bardzo popularną formą rozstrzygania sporów na tle interpretacji umów jest stosowanie tzw. języka wykładni umowy. Zabieg ten polega na tym, iż umowę sporządza się w trzech egzemplarzach – dwa egzemplarze napisane są w języku stron umowy, a trzeci w języku „obcym”, stanowiącym podstawę interpretacyjną umowy.

Kolejnym istotnym elementem, który powinna w sobie zawierać umowa kontraktu (choć nienależącym do tzw. essentialia negotii tej umowy) jest określenie waluty i sposobu zapłaty. Warte nadmienienia jest to, iż wybór waluty realizacji kontraktu nie może naruszać norm wynikających z prawa dewizowego w kraju strony umowy. Decydując się na wybór waluty obcej do realizacji umowy, należy zwrócić uwagę na różnice kursowe i wahania kursów (można się przed nimi zabezpieczyć stosując tzw. klauzule waloryzacyjne). Wbrew pozorom również sam sposób zapłaty bywa kwestią niezmiernie zaciekłych negocjacji. Z powodu odległości dzielącej importera od eksportera, zgranie w czasie zapłaty z otrzymaniem towaru jest praktycznie wykonalne. Preferencje obu stron umowy są w tej kwestii zupełnie inne:

- eksporterowi zależy na jak najszybszym otrzymaniu zapłaty, optymalnie jeszcze przed wysyłką towaru;

- importer natomiast nastawiony jest na prostotę i niski koszt związany z operacją zapłaty, optymalnie z jak najdłuższym terminem.

Na gruncie tych sprzecznych interesów stron, rodzi się ryzyko kontraktowe. Strona sprowadzająca towar ponosi ryzyko nieotrzymania towaru mimo dostawy, natomiast strona wysyłająca – braku zapłaty, pomimo wysyłki towaru.

Wieloletnia praktyka gospodarcza w obrocie z zagranicą wykształciła jednak liczne sposoby łagodzące opisywane ryzyko. Na pierwszy plan wysuwają się tutaj, opisane w dalszej części pracy, uwarunkowane (bądź też warunkowe) formy zapłaty, uzależniające spełnienie świadczenia jednej strony od świadczenia drugiej (a contrario, na gruncie handlu zagranicznego wyróżniamy również nieuwarunkowane formy zapłaty).

Inną ważną kwestią, która powinna znaleźć się w treści umowy kontraktu są warunki dostawy towaru / wykonania usługi (zwane również incoterms[13]). Określają one wzajemnie ze sobą sprzężone obowiązki i uprawnienia stron dotyczące dostawy towaru, a w szczególności regulują takie kwestie jak określenie odpowiedzialności za dostawę, partycypacja w kosztach oraz rozkład ryzyka związanego z dostawą.

Niekiedy jednak nawet najdokładniejsze określenie wszystkich elementów kontraktowych, nie daje nam gwarancji, iż na tle realizacji kontraktu nie dojdzie do sporu. Zasadniczo istnieją trzy, najpopularniejsze metody rozstrzygania takich konfliktów:

a)      polubowne załatwienie kwestii spornych przez zainteresowane strony;

b)      rozstrzyganie kwestii spornych w drodze postępowanie sądowego przed sądami powszechnymi (głównym mankamentem tej metody jest przewlekłość takiego postępowania oraz fakt, iż nie istnieje żadna globalna konwencja dotycząca wykonywalności wyroków wydanych w różnych państwach z udziałem elementu „obcego”);

c)      rozstrzyganie kwestii spornych w drodze arbitrażu handlowego (plusem wyboru tej metody jest szybkość postępowania, obniżenie kosztów prowadzenia sporu, fachowość orzeczeń oraz fakt, iż są one powszechnie obowiązujące.[14]

Omówione powyżej kwestie są niezbędnym minimum, które każdy przedsiębiorca powinien opanować przed wejściem w relacje handlowe z partnerem zagranicznym. Dodatkowo, przedsiębiorca taki winien przeprowadzić dokładną analizę rynku, na który chce wkroczyć, zapoznać się z lokalną kulturą i przepisami prawnymi. Sprawy te, niby banalne na pierwszy rzut oka, mogą mieć niebagatelny wpływ na relacje handlowe z partnerami zagranicznymi. Innymi słowy, brak znajomości owych niuansów potrafi zepsuć stosunki gospodarcze nawet z najlepszym kontrahentem zagranicznym.

1.3 Główne bodźce warunkujące wybór produktu w handlu międzynarodowym

Każdy przedsiębiorca, decydując się na zawarcie umowy kontraktu z kontrahentem zagranicznym, kieruje się kilkoma zasadniczymi przesłankami. Do najistotniejszych z nich literatura przedmiotowa zalicza:

a)      cechy jakościowe (dla przykładu: marka lub wizerunek);

b)      cena;

c)      termin dostawy;

d)      specyfika odbioru towaru;

e)      warunki płatności.[15]

Omawiając cechy jakościowe produktu, należy dostrzec, iż samo pojęcie jakości rozpatrywać można w dwóch aspektach – mierzalnym oraz niemierzalnym. Pierwszy z nich dotyczy formalnie ustalonych wymogów odnoszących się do wytworzonego produktu. Wymogi te nie są jednak jednolite w różnych częściach świata, stąd produkt noszący w danym kraju miano towaru pierwszej jakości, może być uznany w innym jako towar gorszej kategorii. Największe zróżnicowanie w tej materii odnajdziemy we wzorcach (normach) dotyczących dóbr konsumpcyjnych. Normy dotyczące maszyn oraz urządzeń wytwarzanych na indywidualne zamówienie natomiast są każdorazowo ustalane.[16] Drugi z aspektów jakości odnosi się do subiektywnego przekonania, iż oferowany towar jest lepszy od produktu proponowanego przez konkurencję. Aspekt ten uwidacznia się najczęściej w chwili, gdy towary przedstawione w ofercie różnych kontrahentów mają podobne wartości mierzalne. W takiej sytuacji podstawowego znaczenia nabiera szeroko pojęty wizerunek (image) firmy, a przede wszystkim znajomość znaku towarowego, którym produkt jest oznaczony (cecha ta może być jednak mało miarodajna, gdyż eksporter, świadomie kształtując swój wizerunek, takimi środkami jak reklama, może zniekształcić rzeczywistą jakość swego produktu).

Czynnikiem pośrednim pomiędzy jakością a ceną jest opakowanie towaru. Część literatury przedmiotowej zalicza jednak opakowanie do cech ściśle jakościowych. Odgrywa ono niebagatelną rolę w przypadku produktów kosmetycznych oraz wyrobów spożywczych. Ujmując opakowanie jako czynnik pośredni, należy zwrócić uwagę, iż stanowi ono często istotną część wartości samego produktu (dla przykładu, jeśli opakowanie to pełni funkcje ochronną dla towaru, to koszta opakowania wliczone zostają w cenę produktu).

Kolejny z omawianych czynników stanowiących bodziec dla wyboru danego produktu jest chyba czynnikiem najczęściej branym pod uwagę wśród przedsiębiorców decydujących się na wstąpienie w stosunki handlowe z kontrahentem zagranicznym – tym czynnikiem jest cena. Według definicji austriackiej szkoły ekonomicznej mianem ceny określa się ilość pewnego dobra, za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do danego (swojego) dobra, lub też kupujący jest gotów ją kupić, aby do tego dobra nabyć prawa. Często pojęcie ceny utożsamiane jest również z wartością samego dobra (lub też kosztów jego wytworzenia) – jest to mylne wyobrażenie, gdyż cena wytworzenia towaru (cena producenta) różni się najczęściej w sposób diametralny od tzw. ceny detalicznej (a więc tej, w którą wliczone są koszta wytworzenia produktu, jego transportu, promocji itp.) Ważnym czynnikiem wpływającym na cenę towaru jest też jego wartość niemierzalna, czyli ukształtowany wizerunek firmy, pozwalający na uzyskanie znacznie wyższych cen przy sprzedaży. Niebagatelny wpływ na ostateczną cenę towaru ma również waluta, w jakiej strony zdecydowały się wzajemnie rozliczać. Eksporter zawsze będzie dążył do tego, by cena za towar wyrażona była w jego walucie krajowej (lub też innej walucie, której kurs rośnie w stosunku do waluty krajowej). Jak się łatwo domyślić, odwrotna sytuacja jest korzystniejsza dla importera.

Termin dostawy towaru (wykonania usługi) jest kolejnym istotnym elementem transakcji handlowej. Termin ten jest zazwyczaj zapisany w kontrakcie, jaki strony ze sobą zawierają i jaki, w ich mniemaniu, jest najdogodniejszy. Przy omawianiu tego punktu, należy zwrócić baczniejszą uwagę na termin dostawy w odniesieniu do zamówień technicznych (maszyny, linie technologiczne), gdyż często montaż finalny produktu odbywa się dopiero po stronie zamawiającego, natomiast kolejność montażu zamówionych części jest ściśle ustalona.

Konstruując kontrakt strony określają również specyfikację dotyczącą odbioru produktu (w szczególności sposób i miejsce jego odebrania). Istotnym jest, by w trakcie odbioru sprawdzić dokładnie stan faktyczny produktu. W tym względzie należy posłużyć się metodami:

a)      ilościową (określając zgodność kontraktową towaru z ilością, wagą i miarą określoną w kontrakcie);

b)      jakościową (określając zgodność kontraktową towaru z pewnymi standardami, w szczególności bacząc na załączone certyfikaty).

Innym istotnym elementem transakcji międzynarodowych są warunki płatności za towar (usługę). Element ten stanowi, poza ceną, najczęściej negocjowany element kontraktu.[17]

Podobnie jak w przypadku wcześniej wymienionych elementów, również i tutaj nabywca i zbywca dążą do skrajnie różnych rozwiązań. Importer usiłuje tak zredagować kontrakt, by zyskać jak najdłuższy oraz niczym nieuwarunkowany termin zapłaty. Celem eksportera jest natomiast otrzymanie pieniędzy jak najszybciej, najlepiej jeszcze przed faktyczną wysyłką towaru.[18] Praktyka obrotu międzynarodowego wykształciła w tej kwestii wiele zwyczajowych form zapłaty, które mają na celu pogodzenie interesów stron kontraktowych. Formy te są bardzo zróżnicowane ze względu na specyfikę towaru (usługi) będącego przedmiotem kontraktu.

1.4 Główne rodzaje płatności występujących w obrocie handlowym z zagranicą

Literatura przedmiotu traktująca o rodzajach płatności w handlu zagranicznym wyróżnia dwie podstawowe formy takich płatności:

a)      płatności gotówkowe, w których to moment odbioru towaru jest tożsamy z momentem zapłaty za towar,

b)      płatności kredytowe, zakładające możliwość częściowej zapłaty jeszcze przed wysyłką towaru.

Poniżej przedstawione zostaną najpopularniejsze, a co za tym idzie najbardziej rozpowszechnione formy płatności występujące w handlu zagranicznym.

Formy płatności pieniężnych[19]:

1.      polecenie wypłaty,

2.      zaliczka,

3.      akredytywa dokumentowa,

4.      inkaso,

5.      gwarancje bankowe (w tym gwarancja wykonania).

Pierwsza z wymienionych form płatności, czyli polecenie wypłaty, stosowana jest jedynie między kontrahentami darzącymi się szczególnym zaufaniem. Polecenie takie może przyjąć jedną z dwóch swoich podform:

a)      polecenie realizowane przed dostawą towaru,

b)      polecenie realizowane po dostawie towaru.

W zależności od wyboru dokonanego przez kontrahentów ryzyko przerzucane jest tutaj między importerem a eksporterem.  Ten rodzaj płatności jest w swej istocie bardzo zbliżony do najbardziej uniwersalnego w obrocie polecenia przelewu. Jej istota opiera się na udzielonej bankowi dyspozycji dłużnika do obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. W przeciwieństwie jednak do polecenia przelewu, polecenie zapłaty ma, z reguły, charakter nieodwołalny oraz bezwarunkowy.[20] Warto nadmienić, iż polecenie wypłaty w kumulacji z poleceniem przelewu stanowią formy płatności wykorzystywane najczęściej przez polskich przedsiębiorców w obrocie z zagranicznymi firmami.[21]

Zaliczka z kolei polega na częściowej zapłacie za towar przed jego wysyłką, a nawet przed rozpoczęciem produkcji towaru. Instrument ten pełni rolę gwarancyjną dla eksportera, iż nabywca wywiąże się z postanowień kontraktowych, a także, niejednokrotnie, pozwala na częściowe sfinansowanie kosztów produkcji (kompensacja).

Trzecią z omawianych form płatności jest akredytywa dokumentowa. Jest to instrument o charakterze gwarancyjno – rozliczeniowym, w realizacji którego, prócz stron kontraktowych, występuje trzeci podmiot – bank. Forma ta, właśnie dzięki obecności banku, uznawana jest za jedną z najbezpieczniejszych form płatności w obrocie z zagranicą, w szczególności, gdy kontrahent zagraniczny jest podmiotem mało znanym lub działającym na rynku o niestabilnej pozycji. Istota tego rodzaju płatności opiera się na tym, iż bank, działając na zlecenie klienta – importera, ale we własnym imieniu (bank otwierający akredytywę), zobowiązuje się pisemnie wobec osoby trzeciej (beneficjenta), że dokona zapłaty beneficjentowi akredytywy ustalonej kwoty pieniężnej, po spełnieniu przez beneficjenta wszystkich warunków określonych w akredytywie.[22] Warunkami tymi są najczęściej zobowiązania do dostarczenia bankowi określonych dokumentów, poświadczających wykonanie zobowiązania po stronie eksportera (stąd też nazwa tej instytucji – akredytywa dokumentowa). Rodzaj i cechy dokumentów ustalane są przez same strony w umowie kontraktu, a następnie przekazane bankowi przez stronę otwierającą akredytywę – importera. Jak można zauważyć, ta forma płatności chroni interesy obu stron transakcji, importera przed niewywiązaniem się przez kontrahenta z warunków kontraktu, eksportera natomiast przed nieotrzymaniem zapłaty za towar. W praktyce obrotu omawiana akredytywa może wystąpić w dwojakim charakterze:

a)      rozliczeniowym, jeżeli finansowanie przez bank rzeczywiście nastąpi,

b)      gwarancyjnym, jeśli bank pozostanie „w gotowości” do uregulowania należności, zaś kupujący ureguluje ją bezpośrednio.

Innym podziałem akredytywy dokumentowej jest podział na akredytywę o charakterze:

- odwołalnym, gdzie może być ona zmieniona lub anulowana, ale tylko w ściśle ustalonym terminie;

- nieodwołalnym, gdzie nie ma możliwości jej odwołania lub zmiany.

Inną formą regulacji zobowiązania kontraktowego jest instytucja inkaso. Polega ona na wydaniu przez bank importerowi dokumentów reprezentujących towar w zamian za zapłatę lub spełnienie przez niego innego świadczenia określonego przez zleceniodawcę inkasa, np. zaakceptowanie weksla trasowanego bądź złożenie weksla własnego. Bank inkasuje zatem należność od importera i wydaje w zamian dokumenty (inkaso dokumentowe bankowe).[23] Warto podkreślić, iż to nie zawsze bank musi być stroną takiej transakcji – może nią być też np. spedytor (inkaso dokumentowe spedytorskie). Poza nimi wyróżnić można również tzw. inkaso towarowe oraz jego podtyp, wykorzystywany często w handlu morskim, zwany inkasem kapitańskim.  Obie te instytucje opierają się na tym, iż bank importera wypłaca należność eksporterowi nie w momencie otrzymania dokumentów, lecz dopiero w momencie dostarczenia towaru.

Inkaso jako forma płatności niesie za sobą ryzyko dwojakiego rodzaju. Po pierwsze nie można wykluczyć ryzyka wcześniejszej dostawy towaru. W takim przypadku eksportera obciążają koszty składowania. Po drugie, importer może odmówić przyjęcia towaru, a co za tym idzie na eksportera spada obowiązek uregulowania należności za transport zwrotny.

W ramach płatności o charakterze gwarancyjnym między podmiotami handlu zagranicznego można również skorzystać z instytucji gwarancji bankowych. Przez umowę gwarancji bank gwarant zobowiązuje się do zapłacenia beneficjentowi określonej sumy pieniężnej, z powodu ziszczenia się warunku określonego w umowie, jeżeli beneficjent złoży określonej treści żądania do banku, a także spełni dodatkowe warunki formalne. Żądanie beneficjenta może mieć formę:

a)      zgłoszenia żądania w formie pisemnej, bez konieczności przedkładania żadnych dokumentów (tzw. gwarancja na pierwsze żądanie),

b)      zgłoszenia żądania połączonego z oświadczeniem, iż wystąpił wypadek gwarancyjny,

c)      zgłoszenia żądania połączonego z przedłożeniem dokumentów.

Gwarancja zawiera przedmiot zabezpieczenia oraz zakres zobowiązania banku, posiada także termin ważności i termin wejścia w życie.[24]

            Drugim z głównych rodzajów płatności są płatności kredytowe. Umożliwiają one zamawiającemu zapłacenie za towar później aniżeli sam go otrzymał. Płatności te występują w ramach tzw. kredytu kupieckiego.

            Literatura przedmiotu dzieli płatności kredytowe na krótkoterminowe, średnioterminowe oraz długoterminowe. Jak można dostrzec, głównym kryterium tego podziału jest termin spłaty takiego kredytu.    

            Najistotniejsze znaczenie w ramach przedstawionego podziału mają płatności krótkoterminowe, a wśród nich instytucja weksla trasowanego.[25] Weksel taki jest wekslem trilateralnym (wystawca, remitent, trasat). Konstrukcja tego weksla przewiduje wydanie przez wystawcę weksla polecenia zapłaty określonej sumy wekslowej trasatowi weksla (który staje się dłużnikiem), na rzecz określonego remitenta weksla (wierzyciela). Warte zauważenia jest to, iż warunkiem powstania po stronie trasata długu wekslowego jest tzw. przyjęcie weksla, na skutek którego trasat zobowiązuje się do dokonania zapłaty sumy wekslowej remitentowi w określonym terminie płatności. W takiej konstrukcji wystawca zobowiązuje trasata (najczęściej jest nim bank, choć nie jest to regułą) do dokonania w określonym terminie płatności na rzecz remitenta, z którym wystawcę łączą określone stosunki gospodarcze.[26] Prawa z weksla mogą być przenoszone na inne osoby (poprzez tzw. indos) w związku z czym można go traktować jako formę płatności.

Kredyty średnioterminowe (od roku do lat trzech) oraz długoterminowe (powyżej trzech lat) są dużo rzadziej wykorzystywane w obrocie zagranicznym. Wykorzystuje się je najczęściej w specyficznych dziedzinach gospodarki, gdzie kwota należności opiewa na znaczną wartość pieniężną.  

1.5 Podsumowanie

Międzynarodowe rozliczenia finansowe różnią się w dość istotny sposób od swoich krajowych odpowiedników. Niosą też za sobą większe ryzyko. Związane to jest przede wszystkim z faktem, iż ze względu na usytuowanie podmiotów w różnych krajach, różne są też systemy prawne ich obowiązujące. Także możliwości sprawdzenia partnera kontraktowego pod względem sytuacji finansowej, pozycji rynkowej oraz uczciwości są utrudnione. Dlatego też, oceniając naszego kontrahenta handlowego, warto zwrócić uwagę na sytuację rynkową w danym państwie oraz stopień ryzyka związany ze wstąpieniem w relacje handlowe z partnerem w danym kraju. Również w samej umowie kontraktu warto, ze względu na wahania kursowe, zabezpieczyć finansowo swoje należności stosując klauzule waloryzacyjne.

W relacjach handlowych z partnerami zagranicznymi rozliczenia pieniężne przeprowadzane są przez transakcje o warunkowym, bądź bezwarunkowym (uwarunkowanym lub nieuwarunkowanym) charakterze. Wybór odpowiedniej formy rozliczeniowej powinien zawsze znaleźć swoje odzwierciedlenie w zapisach kontraktowych. Przy dokonywaniu takiego wyboru należy zwrócić szczególną uwagę na ryzyko z nią związane, gdyż nie rozkłada się ono w równym stopniu pomiędzy stronami, stanowiąc najczęściej medianę wypracowaną przez strony na etapie negocjacji przed zawarciem umowy.

ROZDZIAŁ II

Uwarunkowania prawne transakcji zagranicznych

2.1 Regulacje krajowe

            Z punktu widzenia hierarchii źródeł prawa obowiązujących na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, najważniejszym aktem prawnym obowiązującym na terenie naszego państwa jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Artykuł 87 tego aktu prawnego wymienia zamknięty katalog (numerus clausus) źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce. Zgodnie z przepisem tego artykułu źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Przepisy artykułów 89 – 91 dotyczą z kolei mocy wiążącej umów międzynarodowych (zarówno wymagających ratyfikacji, jak i stosowanych bezpośrednio bez takiej konieczności) oraz możliwości udziału Rzeczypospolitej Polskiej w organizacjach międzynarodowych.

            Najważniejszymi aktami prawnymi rangi ustawowej w dziedzinie obrotu zagranicznego są w Polsce: Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665) oraz Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe (Dz.U. 2002 nr 141 poz. 1178).

            Przedmiotem pierwszej z wymienionych ustaw jest unormowanie zagadnień organizacji bankowości na terenie RP, jak również kwestii dotyczących funkcjonowania banków w stosunku z ich klientami. Regulacja ustawy ma więc charakter publiczno – prywatny. Do grupy najważniejszych przepisów z punktu widzenia przedmiotu niniejszej pracy, należą rozdział czwarty Ustawy, określający zasady rozliczeń pieniężnych, oraz rozdział szósty traktujący o zasadach otwierania i prowadzenia akredytyw bankowych.

            Druga z wymienionych ustaw określa zasady obrotu dewizami oraz wartościami dewizowymi  w kraju i  zagranicą dodatkowo ustawa określa zakres kontroli sprawowanych przez Narodowy Bank Polski nad udzielanymi przez prezesa NBP zezwoleniami dewizowymi oraz przekazywania przez rezydentów dokonujących obrotu dewizowego danych niezbędnych do sporządzania bilansu płatniczego kraju.

            Warto w tym miejscu wspomnieć o dwóch kolejnych ustawach mających znaczenie w obrocie międzynarodowym, a odnoszących się do konkretnych instrumentów rozliczeniowych wiążących polskiego przedsiębiorcę na terenie kraju. Chodzi tu o Ustawę z dnia 28 kwietnia 1936 roku Prawo wekslowe (Dz. U. z dnia 11 maja 1936 r.) oraz uchwaloną tego samego dnia i opublikowaną w tym samym Dzienniku Ustaw Ustawę Prawo czekowe. Ustawy te regulują zasady obrotu wekslami oraz czekami, a więc papierami wartościowymi sui generis, mającymi moc umarzania zobowiązań, a więc stanowiącymi swoisty surogat pieniędzy.

            Niebanalny wpływ na specyfikę funkcjonowania obrotu zagranicznego w Polsce mają również przepisy zaliczane do grupy tzw. prawa publicznego (przede wszystkim przepisy administracyjne, celne, podatkowe itp., a więc te, w których państwo dysponuje określonym władztwem i realizuje swoje uprawnienia w sferze imperium). Przepisy te zawierają informacje o warunkach w jakich można zawierać kontrakty międzynarodowe i kto może w nich uczestniczyć. Nie wolno również zapomnieć o dwóch monumentalnych aktach prawnych regulujących wymianę handlową i organizację przedsiębiorczości na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, a mianowicie o Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93) oraz o Ustawie z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych ((Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037)

            Innym istotnym elementem wpływającym na handel zagraniczny (a co za tym idzie, regulującym sposoby płatności i zabezpieczeń w obrocie zagranicznym) są bilateralne oraz multilateralne umowy międzynarodowe (zarówno o charakterze regionalnym, jak i globalnym). Jak wynika z rozdziału III polskiej ustawy zasadniczej, przepisy prawne zawarte w takich umowach wiążą bezpośrednio Rzeczpospolitą oraz jej obywateli w uregulowanym przez nie zakresie. Doniosłość tych aktów prawnych, w związku z postępującą globalizacją, ciągle wzrasta. Nie można również zapomnieć o międzynarodowych zwyczajach handlowych, którymi Polska jest związana na mocy przepisu artykułu dziewiątego obowiązującej Konstytucji.

2.2 Regulacje międzynarodowe

            Na gruncie prawa międzynarodowego, jednym z najdonioślejszych aktów prawnych regulujących stosunki handlowe z zagranicą jest Konwencja rzymska z 1980 roku o prawie właściwym dla zobowiązań umownych. Konwencja ta stworzona została przez Komisje Narodów Zjednoczonych ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego (UNICITAL). Konwencja ta reguluje właściwość prawa dla kontraktów międzynarodowych pomiędzy partnerami pochodzącymi z różnych państw, w sytuacji, gdy treść kontraktu nie przesądza o prawie właściwym dla kontrahentów (domniemanie „wyboru prawa”). Według tej konwencji, w przypadku braku wyboru prawa, wszelkie konflikty dotyczące wykonywania umów kontraktowych należy poddać prawu państwa, w którym strona mająca spełnić świadczenie charakterystyczne ma siedzibę zarządu.[27]

            Innym ważnym aktem prawnym, regulującym prawa i obowiązki stron kontraktowych oraz prawo właściwe dla konfliktów wynikających z realizacji kontraktu jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego oraz Rady (WE) z dnia 17 czerwca 2008 roku w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I). Rozporządzenie to, jako przykład prawa powszechnie obowiązującego na terytorium państw członkowskich Unii Europejskich, wiąże wszystkich jej członków, mając pierwszeństwo przed prawem krajowym i, wspomnianą już, konwencją rzymską z 1980 roku.[28]

            Kolejnymi konwencjami międzynarodowymi dotyczącymi i wywierającymi przemożny wpływ na praktykę handlu zagranicznego są konwencję genewskie z 1930 i 1931 roku, ustalające reguły rządzące obrotem wekslowym i czekowym, warunki ważności tych papierów wartościowych oraz formy i funkcje jakie wspomniane dokumenty mogą przybierać.

            Do międzynarodowych źródeł prawa handlowego, przyjmując powszechnie panującą opinię w doktrynie prawa publicznego międzynarodowego, zaliczyć należy wykształcone na przestrzeni wielu lat zwyczaje handlowe, czyli wykształcone przez tradycję sposoby działania kupców na rynku międzynarodowym. Warto w tym miejscu poczynić zastrzeżenie, iż zwyczaje te mogą być uznane oraz zarejestrowane przez międzynarodowe organizacje handlu międzynarodowego, przyjmując wtedy nazwę uzansu (przy czym obecnie, literatura przedmiotu skłania się do synonimicznego postrzegania obu terminów). Do wykształcenia się tak pojmowanego zwyczaju handlowego potrzebne są dwa elementy: praktyka (jednolita i nieprzerwana) oraz przekonanie o zgodności praktyki z prawem.[29] Niebywałą zaletą zwyczajów handlowych, w porównaniu do przepisów tzw. „prawa pisanego”, jest ich elastyczność oraz zdolność dostosowywania się do zmieniających się warunków społecznych, ekonomicznych czy też politycznych. By mówić o zwyczaju lub uzansie handlowym, niezbędne jest by spełniał on trzy zasadnicze przesłanki. Po pierwsze, nie może on być niezgodny z przepisami prawa bezwzględnie obowiązującymi. Po drugie, nie może on zmieniać przepisów „prawa pisanego”, a jedynie może je uzupełniać. I wreszcie po trzecie, zwyczaje i uzanse muszą mieć jasny i powszechnie znany charakter. Literatura przedmiotu dzieli zwyczaje i uzanse handlowe na: branżowe (mające zastosowanie w danej branży lub obrocie określonymi towarami), lokalne (o ograniczonym zasięgu terytorialnym) oraz powszechne (stosowane w różnych branżach na całym świecie).[30]

            Z uwagi na fakt, iż przepisy prawa wewnętrznego wielu państw dozwalają, a niekiedy wręcz nakazują stosowanie zwyczajów handlowych w obrocie zagranicznym, stały się one przedmiotem zainteresowania wielu organizacji międzynarodowych zajmujących się handlem zagranicznym. Organizacje te wzięły sobie za cel ujednolicenie oraz rejestrację tych zwyczajów. Wynikiem tego są następujące regulacje:

a)      formuły International Commercial Terms 2000 (Incoterms 2000);

b)      formuły  Combiterms;

c)      Amerykańskie Znowelizowane Definicje Handlu Zagranicznego z 1941 roku;

d)      Reguły Haskie;

e)      Reguły Yorku i Antwerpii;

f)       jednolite zasady i uzanse akredytyw dokumentowych.

Pierwszy z omawianych zbiorów uzansów, Incoterms 2000, wszedł w życie w styczniu 2000 roku. Stanowi on zbiór najpowszechniejszych i najczęściej stosowanych zwyczajów handlu międzynarodowego. Genezy tego zbioru należy upatrywać w pracach z pierwszej połowy XX wieku, kiedy to miała miejsce pierwsza publikacja tych formuł. Obecnie obowiązujące formuły uważa się za najbardziej precyzyjne, przeto zachęca się do korzystania właśnie z nich w praktyce handlu międzynarodowego (chociaż możliwe jest korzystanie z sześciu wcześniejszych wydań formuł Incoterms). Przedmiotem formuł Incoterms są, w dużym uproszczeniu, kwestie transportowe (sposoby transportu), takie jak oznaczenie strony odpowiedzialnej za transport, kosztów transportu czy też wybór drogi transportowej. Dzięki użyciu precyzyjnych zwrotów, korzystając z formuł Incoterms, kontrahenci unikają niedomówień wynikających z wieloznaczności semantycznej w różnych częściach świata.[31]

Kolejnym z opisywanych zbiorów uzansów są formuły Combiterms. Stanowi on zbiór terminów handlowych, podobny w swej istocie do zbioru zawartego w formułach Incoterms 2000, jednakże odnoszących się wyłącznie do transportu kontenerowego. Związane jest to z samą specyfiką takiego rodzaju transportu, a co za tym idzie, koniecznością posługiwania się ściślejszymi interpretacjami używanych zwrotów. Warto dodać, iż zarówno formuły Incoterms, jak i Combiterms mają fakultatywny charakter, co znaczy, iż ich używanie możliwe jest jedynie na wyraźną zgodę (niekiedy żądanie) obu kontrahentów.

            Przytoczone wcześniej Amerykańskie Znowelizowane Definicje Handlu Zagranicznego, Reguły Haskie oraz Reguły Yorku i Antwerpii również są podobne w swojej formie i znaczeniu. Regulują one jednak różne środowiska lub formy transportu. Amerykańskie Znowelizowane Definicje Handlu Zagranicznego odnoszą się do form używanych w amerykańskim handlu zagranicznym. Stanowią one ważne reguły interpretacyjne, jeżeli mamy do czynienia z amerykańskim kontrahentem. Ich osobliwość polega na tym, iż użyte tam definicje nie są jednolite z tymi stosowanymi w innych zakątkach świata. Reguły Haskie oraz Reguły Yorku i Antwerpii odnoszą się z kolei wyłącznie do transportu morskiego i jedynie tam znajdują one swoje zastosowanie. Reguły Haskie opisują prawa i obowiązki strony nadającej towar oraz odpowiedzialność i ewentualne zwolnienie z odpowiedzialności  kapitana statku dotyczące nie tylko przewożonego ładunku ale też i przygotowania technicznego statku do przewozu. Reguły Yorku i Antwerpii odnoszą się z kolei do sytuacji, w których przewoźnik, w ramach prowadzonej przez siebie działalności, powoduje szkody w przewożonym ładunku (powstaje wtedy odpowiedzialność solidarna między stronami transakcji).

                Ostatnim z przytoczonych zbiorów zwyczajów są jednolite zasady i uzanse akredytyw dokumentowych. Przedmiotem tego zbioru nie są, jak to miało miejsce wcześniej, warunki związane z transportem, ale rozliczenia płatności między kontrahentami, a konkretniej zabezpieczenie wierzytelności w formie akredytywy dokumentowej właśnie. Istnienie tych reguł uniemożliwia błędy interpretacyjne w definicjach używanych przez kontrahentów czy też technikach płatności. Pierwsza wersja tego zbioru została wypracowana w 1933 roku przez Międzynarodową Izbę Handlową. Obecnie obowiązujący zbiór pochodzi z 1993 roku i zawiera ogólne warunki ważności akredytyw ze wskazaniem ich definicji oraz sposobu realizacji. Zbiór ten wskazuje również na uprawnienia i obowiązki banku, jak również określa strony odpowiedzialne za realizację procedur związanych z akredytywą.

2.3 Rola organizacji międzynarodowych w praktyce obrotu zagranicznego

            Dynamicznie postępujący proces globalizacji stał się determinantą do powstania wielu organizacji międzynarodowych, których celami statutowymi są ujednolicenie oraz wspieranie rozwoju handlu zagranicznego. Organizacje takie działają zarówno na płaszczyźnie rządowej, jak i pozarządowej. Do najważniejszych rządowych organizacji międzynarodowych zaliczyć należy:

a)      WTO (Światowa Organizacja Handlu, ang. World Trade Organization) – rządowa organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie, powstała w 1995 roku; do jej celów statutowych należą: liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej;

b)      UNICITRAL (ang. United Nation Commission on International Trade Law) – wyspecjalizowana komisja Organizacji Narodów Zjednoczonych, z siedzibą we Wiedniu, powstała w 1966 roku; przedmiotem prac komisji jest ujednolicanie norm międzynarodowego prawa handlowego, przede wszystkim w zakresie międzynarodowego handlu elektronicznego;

c)      UNECE (Europejska Komisja Gospodarcza, ang. United Nations Economic Commission for Europe) – komisja regionalna Organizacji Narodów Zjednoczonych z siedzibą w Genewie, stanowiąca forum współpracy i dialogu między państwami w dziedzinie handlu, przemysłu oraz transportu.

Warto zauważyć, iż organizacją międzynarodową o niebanalnym wpływie na praktykę handlu zagranicznego jest również Unia Europejska, z tym jednak zastrzeżeniem, iż obecnie obowiązujący Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, na mocy którego funkcjonuje Unia, stwarza swoistego rodzaju fikcję prawną, iż podmioty handlu zagranicznego mające siedziby w państwach członkowskich Unii Europejskiej traktowane są jako podmioty pochodzące z tego samego państwa (instytucja wspólnego rynku Unii Europejskiej).

Najważniejszą międzynarodową organizacją pozarządową, do której celów statutowych należy ujednolicanie praktyk związanych z handlem zagranicznym jest Międzynarodowa Izba Handlowa (ang. International Chamber of Commerce, ICC). Organizacja ta zajmuje się ustalaniem reguł dotyczących międzynarodowych transakcji handlowych oraz międzynarodowym arbitrażem gospodarczym. ICC jest  stowarzyszeniem autonomicznych  i niezależnych Komitetów Narodowych. Tylko Komitety Narodowe mogą delegować reprezentantów do  światowej rady ICC i innych władz ICC jak również do komisji kodyfikacyjnych i Sądu Arbitrażowego. Międzynarodowa Izba Handlowa opracowuje również różnego rodzaju jednolite przepisy międzynarodowe przeznaczone dla przedsiębiorców, dokonujących transakcji eksportowo-importowych , jak również dla podmiotów obsługujących takie transakcje (towarzystw ubezpieczeniowych, firm przewozowych, firm konsultingowo - prawnych, oraz banków).[32] Do najważniejszych zasad stworzonych przez Izbę należy zaliczyć: zasady międzynarodowego arbitrażu gospodarczego (Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy), zasady handlowe (Incoterms), zasady obsługi akredytyw i inkasa bankowego. Niebanalny jest również wpływ ICC na sposoby funkcjonowania zabezpieczeń płatności w obrocie z zagranicą. Chodzi tutaj o dwie regulacje opracowane przez ICC we współpracy z Komisją ONZ ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego:

- Jednolite Reguły dotyczące Gwarancji Kontraktowych (ang. Uniform Rules for Conract Guarantees 325) z 1978 roku, określające przede wszystkim metody zabezpieczenia interesów zleceniodawcy; charakteryzują się dużą elastycznością, a co za tym idzie – małą precyzją sformułowań;

- Jednolite Reguły dotyczące Gwarancji Płatnych na Żądanie (ang. Uniform Rules for Demand Guarantees 458) z 1992 roku,  upraszczające model dochodzenia przez beneficjenta otrzymania płatności.

2.4 Podsumowanie

      Wymienione w niniejszym rozdziale uregulowania prawne, zwłaszcza te o charakterze międzynarodowym,  mają na celu zapewnienie jednolitości praktyki obrotu zagranicznego przez tworzenie reguł i standardów handlowych oraz zabezpieczenie interesów stron umów handlowych. Ważnym elementem unormowań w obrocie zagranicznym są zwyczaje (uzanse), których elastyczność pozwala na niemal natychmiastową reakcję (dostosowanie zwyczaju) do zmieniających się okoliczności faktycznych na światowym rynku. Powstawanie coraz to nowych norm, zarówno na płaszczyźnie „prawa pisanego”, jak i uzansów, związane jest immanentnie ze specyfiką handlu zagranicznego oraz budową kontraktów zagranicznych, a ściśle rzecz ujmując, z barierami językowymi pomiędzy stronami kontraktu. Regulacje prawne mają tutaj na celu wyeliminowanie błędów i niedomówień kontraktowych, a co za tym idzie – uniknięcie sporów i reklamacji handlowych.

      Krajowe uregulowania w przedmiocie obrotu zagranicznego mają natomiast na celu utrzymanie wymiany handlowej z zagranicą w pewnych ramach legislacyjnych, opisując typowe instytucje wykorzystywane w obrocie oraz służące do zabezpieczenia płatności kontraktowych. Warto zauważyć, iż przepisy krajowe nie są jednolite, a normy dotyczące konkretnych sfer obrotu rozsiane są po wielu aktach prawnych o różnej randze.

     

ROZDZIAŁ III

Charakterystyka rodzajów płatności występujących w obrocie z zagranicą

3.1 Nieuwarunkowane formy płatności w transakcjach zagranicznych

            Istotą nieuwarunkowanych form płatności w transakcjach zagranicznych jest fakt, iż beneficjent, aby otrzymać należności za towar lub świadczoną usługę, nie musi spełniać żadnego dodatkowego warunku. Jest to najprostszy rodzaj rozliczeń między kontrahentami, obarczony jednocześnie największym ryzykiem. Właśnie ze względu na duże ryzyko związane z tymi formami rozliczeń, zaleca się by były one stosowane jedynie przez przedsiębiorców darzących się zaufaniem. Nieuwarunkowanymi formami rozliczeń są bezwarunkowe zlecenia płatnicze stosowane głównie w transakcjach nietowarowych i realizowane przez upoważnione w świetle prawa banki, tzw. banki dewizowe. Wśród nieuwarunkowanych form rozliczeń należy wyróżnić przede wszystkim:

a)      polecenie wypłaty (ang. payment order) – ta forma płatności polega na realizacji przez bank dyspozycji klienta wypłacenia na rachunek wskazanego podmiotu określonej kwoty pieniężnej – kwota ta obciąża rachunek zleceniodawcy w jego banku,

b)      czek rozliczeniowy (ang. cheque) – forma ta opiera się na bezwarunkowym poleceniu wypłacenia przez bank określonej sumy pieniężnej okazicielowi czeku lub innej osobie oznaczonej na czeku – podobnie jak w przypadku polecenia wypłaty, wskazana kwota obciąża rachunek wystawcy czeku (zleceniodawcy),

c)      weksel (ang. bill of exchange)- dokument sporządzony w postaci określonej przez prawo, który zawiera bezwarunkowe zobowiązanie zapłaty określonej osobie w podanym terminie i miejscu wskazanym przez wystawcę (lub osobę przez niego wskazaną) określonej sumy pieniężnej.

Nieuwarunkowane formy płatności są jednymi z najchętniej stosowanych rozwiązań dotyczących rozliczeń transakcji w handlu międzynarodowym. Związane jest to z faktem, iż stosowanie tych instrumentów płatniczych cechuje się prostotą oraz stosunkowo niskimi kosztami. Na uwagę zasługuje fakt, iż wszystkie z tych instrumentów mają charakter bankowy – oznacza to, że w realizacji każdej z opisanych form płatności uczestniczy bank a sama czynność zaliczana jest do wewnętrznej sfery operacyjnej banków.  

3.1.1 Powszechne polecenie wypłaty

            Powszechne polecenie wypłaty stanowi najstarszą i najbardziej popularną formę płatności w handlu zagranicznym. Międzynarodowa Organizacja Standaryzacji (ISO) z siedzibą w Paryżu definiuje polecenie wypłaty jako udzieloną bankowi instrukcję dokonania zapłaty lub przelewu określonej kwoty pieniężnej na rzecz oznaczonego beneficjenta (będącego ostatecznym odbiorcom przekazywanych środków pieniężnych).[33] Istotą tej formy zapłaty jest więc zlecenie klienta banku (będącego dłużnikiem w znaczeniu prawa zobowiązań) przekazania na wskazany rachunek wierzyciela określonej kwoty pieniężnej z własnego rachunku. Jest to najprostsza i najmniej ryzykowna forma zapłaty dla eksportera / odbiorcy (beneficjenta), lecz najbardziej ryzykowna dla importera.[34] Nierzadko, prócz wymienionych stron tej operacji, spotkać się można z bankiem pośredniczącym w realizacji polecenia wypłaty (bankiem – korespondentem).

            Przedstawiona konstrukcja powszechnego polecenia wypłaty pozwala na wyróżnienie trzech (czterech, jeśli w transakcji uczestniczy bank – korespondent) stron tej operacji:

a)      zleceniodawca – jest nim importer, zlecający bankowi wypłatę wskazanej osobie określonej sumy pieniężnej,

b)      bank przyjmujący zlecenie – bank zobowiązany do wykonania polecenia zgodnie z dyspozycją zleceniodawcy,

c)      bank – korespondent – bank pośredniczący w realizacji operacji,

d)      beneficjent (odbiorca) – jest nim eksporter, przyjmujący środki pieniężne z realizacji operacji polecenia wypłaty.

Literatura przedmiotu wskazuje na pięć cech charakterystycznych polecenia wypłaty wpływających na możliwość wykorzystania tej formy operacji rozliczeniowej w praktyce handlowej:

1)      wystawcą dokumentu, będącego poleceniem wypłaty może być jedynie bank (bankowy charakter polecenia wypłaty),

2)      obieg dokumentu, stanowiącego polecenie wypłaty jest ograniczony i dotyczy jedynie wewnętrznej sfery operacyjnej banku (konsekwencja bankowego charakteru polecenia wypłaty – dokumentu nie można cedować),

3)      dyspozycja płatnicza jest dyspozycją o charakterze względnym – może być obwarowana warunkiem,

4)      szybki tryb realizacji – wyeliminowanie obiegu pozabankowego,

5)      uproszczony charakter rozliczeń – dokumentacja zawarta w wyciągach z rachunku lub kopiach dowodów.[35]

Literatura przedmiotu dokonuje również zróżnicowanych zabiegów kwalifikacyjnych, odnoszących się do problematyki polecenia wypłaty. I tak, ze względu na dwukierunkowość przepływu środków pieniężnych, wyróżnić należy polecenie wypłaty:

ð  z zagranicy (tzw. przekaz loro) – wystawiane w walucie obcej na rzecz polskich eksporterów,

ð  za granicę (tzw. przekaz nostro) – wystawiane w walucie wymienialnej przez polskich importerów na rzecz zagranicznych beneficjentów.[36]

Innym podziałem, jest podział ze względu na termin realizacji płatności. Kierując się tym kryterium należy wyróżnić polecenie wypłaty:

ð  z góry – należność uregulowana jest na rzecz eksportera jeszcze przed otrzymaniem towaru przez importera,

ð  z dołu – a contrario, gdy należność regulowana jest dopiero po otrzymaniu towaru przez importera.[37]

Realizacja operacji rozliczeniowej w postaci polecenia wypłaty możliwa jest poprzez jedną z trzech następujących form:

a)      wypłatę gotówki – należność regulowana jest w formie gotówkowej, w walucie kraju wypłaty,

b)      doręczenie eksporterowi czeku – ma miejsce najczęściej w sytuacji, gdy polecenie wypłaty nie zawiera numeru konta bankowego beneficjenta,

c)      dokonanie przelewu – następuje bezpośrednio na konto eksportera, najczęściej wykorzystywana forma w obrocie zagranicznym.

Co oczywiste, by polecenie wypłaty mogło mieć w ogóle miejsce, określona kwota pieniężna musi mieć pokrycie na rachunku zleceniodawcy.

            Kierując się natomiast kryterium technicznym, użytym do realizacji operacji rozliczeniowej w formie polecenia wypłaty wskazać należy na trzy następujące formy:

a)      forma listowna – importer składa w swoim banku określone dokumenty, które następnie sprawdzane są przez bank, w rezultacie czego określona część środków na rachunku zleceniodawcy zostaje zablokowana,

b)      forma telegraficzna – realizowana za pomocą teleksu, sama procedura, prócz formy technicznej, jest tożsama z formą listowną,

c)      za pośrednictwem systemu SWIFT – wyróżnia się krótkim czasem realizacji dyspozycji, gwarancją otrzymania wypłaty przez beneficjenta oraz brakiem niebezpieczeństwa zniekształcenia dyspozycji.

W praktyce polskiego handlu zagranicznego, polecenie wypłaty stanowi około 80% wartości poszczególnych operacji realizowanych przez banki komercyjne posiadające uprawnienia dewizowe.[38]

3.1.2 Czek

            Czeki stanowią pisemne polecenie skierowane do instytucji finansowej (głównie banku), wystawione w ciężar zdeponowanych w niej środków pieniężnych i dotyczące wypłaty określonej kwoty pieniężnej na rzecz osoby określonej w tym poleceniu lub na jej zlecenie albo na rzecz okaziciela.[39] Należą one do najstarszych nieuwarunkowanych form rozliczeń pieniężnych i, mimo stopniowego wypierania tej formy płatności przez formy bardziej modernistyczne, wciąż znajdują zastosowanie w obrocie na całym świecie. W Polsce płatność czekowa uregulowana została w ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe oraz, w ograniczonym zakresie, w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe. Czek jest papierem wartościowym i uosabia prawa majątkowe jego posiadacza nierozerwalnie z czekiem związane, a ponadto jest dokumentem przenośnym i zbywalnym. Literatura przedmiotu dzieli czeki uwzględniając wiele kryteriów klasyfikacyjnych, a do najpopularniejszych z nich należą:[40]

A)    kryteria związane ze sposobem określenia osoby realizującej czek:

ð  czeki imienne – zawierają imię i nazwisko lub nazwę firmy, na rzecz których zostały wystawione (prawa z czeku mogą być przeniesione jedynie przez cesję),

ð  czeki na zlecenie – podobnie jak czeki imienne, zawierają imię i nazwisko lub nazwę firmy, na rzecz których zostały wystawione oraz określenie „na zlecenie” (lub równoważne) – przeniesienie praw z tego czeku może nastąpić wyłącznie przez indos,

ð  czeki na okaziciela – w momencie realizacji nie wymagają sprawdzenia danych posiadacza;

B)    kryteria związane z wystawcą czeku:

ð  czeki prywatne – wystawiane przez przedsiębiorstwa i osoby prywatne, wysyłane z reguły bezpośrednio do eksportera,

ð  czeki bankierskie – wystawiane przez banki, najpopularniejsze w obrocie międzynarodowym,

ð  tzw. czeki inne – do tej kategorii zaliczamy, np. czeki skarbowe (gdzie trasatem jest Skarb Państwa), czeki podróżne (związane z rynkiem turystycznym) lub euroczeki (czeki bankowe, funkcjonujące w praktyce zachodnioeuropejskiej, gdzie posiadacz blankietu czeków dysponuje również kartą gwarancyjną z magnetycznym zapisem oraz kodem cyfrowym – zwiększa to bezpieczeństwo transakcji czekowych);

C)    kryteria związane z możliwością dysponowania kwotą z czeku:

ð  czeki gotówkowe – stanowią dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie na nim wskazanej (forma rozliczenia gotówkowego),

ð  czeki rozrachunkowe – stanowią dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku (forma rozliczenia bezgotówkowego).

Ze względu na wysoki stopień bezpieczeństwa w obrocie (stanowiąc doskonały przykład zabezpieczenia interesów majątkowych eksportera) najpopularniejszym rodzajem czeku używanego w obrocie zagranicznym jest czek bankierski (zarówno gotówkowy, jak i rozrachunkowy). W procedurze realizacji tego rodzaju czeku występują, zazwyczaj, cztery strony:

- trasant – jest nim bank – wystawca czeku, to do niego trafia zlecenie wystawienie czeku, jak również to on dokonuje wystawienia czeku,

- zleceniodawca – jest nim importer, to on przekazuje wystawiony przez trasanta czek beneficjentowi (eksporterowi),

- beneficjent – jest nim eksporter, to on zleca trasatowi realizację czeku oraz otrzymuje płatność (bądź to w formie gotówkowej, bądź przez uznanie rachunku bankowego) wynikającą z czeku,

- trasat – jest nim bank – płatnik, to u niego następuje realizacja czeku, jak również to on odpowiada z płatność wynikającą z czeku.[41]

Co ważne, aby płatność nieuwarunkowana w formie czeku mogła być rzeczywiście zrealizowana, konieczne są dwie przesłanki (tzw. przesłanki sine qua non). Po pierwsze, bank musi mieć zawartą stosowną umowę z wystawcą czeku. Po drugie, czek musi mieć pokrycie na rachunku wystawcy czeku. Istotne jest również, by dochowane były terminy w jakich czek musi być przedstawiony do realizacji w kraju trasata. I tak, według polskiej ustawy Prawo czekowe, czek powinien być przedstawiony do zapłaty w ciągu:

ð  10 dni od daty wystawienia – jeżeli czek jest wystawiony i płatny w tym samym kraju,

ð  20 dni od daty wystawienia – jeżeli czek jest wystawiony i płatny w tej samej części świata,

ð  70 dni od daty wystawienia - jeżeli czek jest wystawiony i płatny w różnych miejscach świata.

W transakcjach zagranicznych czek taki pełni następujące funkcje:

a)      płatniczą - bowiem wręczany jest zamiast zapłaty przy zakupie towarów bądź usług (choć samo wręczenie nie jest równoznaczne zapłacie),

b)      kredytową - wyraża się w odroczonym terminie płatności należności za zakupione towary lub usługi do daty oznaczonej na wekslu,

c)      obiegową - związana jest z możliwością nieograniczonego przenoszenia praw wekslowych z jednej osoby na drugą za pomocą indosu,

d)      gwarancyjną - polega na zabezpieczeniu zapłaty weksla przez wszystkie osoby na nim podpisane,

e)      refinansową - wyraża się w możliwości złożenia weksla w banku do dyskonta, czyli do wykupienia go przez bank przed terminem płatności.[42]

3.1.3 Weksel

Weksel to dokument sporządzony w postaci określonej przez prawo, który zawiera bezwarunkowe zobowiązanie zapłaty określonej osobie w podanym terminie i miejscu wskazanym przez wystawcę (lub osobę przez niego wskazaną) określonej sumy pieniężnej. Fakt złożenia podpisu na wekslu powoduje powstanie samoistnego zobowiązania, które jest oderwane od przyczyny, jaka go wywołała.[43] Weksel to dokument, który stwierdza wierzytelność pieniężną o treści i skutkach unormowanych ustawą z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe. Należy do kategorii papierów wartościowych (w formie zmaterializowanych dokumentów) na zlecenie i zawiera nie tylko oświadczenie woli osoby zobowiązanej do uiszczenia zapłaty oznaczonej kwoty pieniężnej, lecz także jest dokumentem, który posiadacz weksla, jako osoba upoważniona, ma prawo do realizacji praw majątkowych wskazanych na tym wekslu. Z punktu widzenia praktyki gospodarczej, należy wyróżnić dwa podstawowe typy weksli:

a)      weksle własne – będące konstrukcją o charakterze gwarancyjnym, wystawca weksla (dłużnik) wystawia papier wartościowy w formie weksla, w którym zawarte jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty oznaczonej wierzytelności pieniężnej (tzw. długu wekslowego), na rzecz remitenta (wierzyciela) – charakter bilateralny;

b)      weksle trasowane – będące rodzajem sformalizowanego przekazu pieniężnego, realizującego funkcje płatnicze i kredytowe, wydanie przez wystawcę weksla polecenia zapłaty określonej sumy wekslowej trasatowi weksla (który staje się dłużnikiem), na rzecz określonego remitenta weksla (wierzyciela) – charakter trilateralny.

W obrocie międzynarodowym praktycznie nie spotyka się konstrukcji weksli własnych, natomiast dość często używana jest konstrukcja weksli trasowanych. Warunkiem powstania długu wekslowego po stronie trasata jest przyjęcie weksla przez remitenta. Trasatem w omawianej konstrukcji jest zazwyczaj bank (rzadziej inna instytucja finansowa), jednak aby bank mógł pełnić taką rolę, konieczna jest wcześniejsza umowa między nim a wystawcą weksla (nie mieści się ona w omawianej konstrukcji, stosunek ten występuje obok stosunków wynikających z weksla trasowanego). Konstrukcja ta przewiduje zatem swego rodzaju kredytowanie działalności gospodarczej wystawcy weksla przez bank (kredyt akceptacyjny), na podstawie którego bank udziela kredytu swojemu klientowi akceptując trasowany przez niego weksel. Tego rodzaju weksel jest swoistym surogatem pieniądza, gdyż możliwe jest przenoszenie zawartej w wekslu wartości na inne podmioty (przed terminem wymagalnym do zapłaty wierzytelności wekslowej).[44] Takie przeniesienie jest możliwe tylko na podstawie indosu, polegającego na tym, iż remitent przenosi prawa z weksla na inną osobę, przez złożenie pisemnego oświadczenia na odwrotnej stronie weksla, bez konieczności uzyskania zgody dłużnika wekslowego. Sam weksel w obrocie zagranicznym pełni funkcje niemalże tożsame z funkcjami czeku. Do najważniejszych z nich należą:

a)      funkcja kredytowa – występująca w transakcjach kupna-sprzedaży, polegająca na udzieleniu nabywcy krótkoterminowego kredytu,

b)      funkcja obiegowa – związana z możliwością przenoszenia praw z weksla na inne podmioty,

c)      funkcja płatnicza – umożliwiająca regulowanie zobowiązań,

d)      funkcja gwarancyjna – polegająca na zabezpieczeniu przy użyciu weksla roszczeń wynikających z naruszenia przez wystawcę weksla warunków kontraktu.[45]

Używanie weksla w stosunkach handlowych z zagranicą nie należy do najłatwiejszych. Mimo tego, iż jest on dość pewnym narzędziem kredytowo – płatniczym, jego użycie wymaga wnikliwej znajomości przepisów regulujących obrót wekslowy zarówno własnego kraju, jak również kraju kontrahenta handlowego.

3.1.4 Barter i clearing

Pod pojęciem barteru rozumiemy pewną odmianę transakcji kompensacyjnej, polegającej na zamianie jednego towaru na drugi, samej specyfiki tej umowy wynika, iż mogą w niej brać udział jedynie dwie strony, które to określają dokładnie w kontrakcie przedmioty przyszłej zamiany. Sam mechanizm, który rządzi umowami barterowymi jest dość podobny do tego, który rządzi umowami kupna-sprzedaży, a mianowicie jedna strona przenosi prawo własności określonych towarów na drugą stronę. Świadczeniem ekwiwalentnym drugiej strony nie jest jednak świadczenie pieniężne, lecz przeniesienie prawa własności innych towarów na stronę pierwszą. Barter odgrywa szczególnie ważną rolę w tzw. eksporcie uszlachetniającym, polegającym na tym, iż z importowanego surowca lub półproduktu wytwarza się produkt finalny i eksportuje go z powrotem do kraju pochodzenia surowca, przy czym zapłatę stanowi część wytworzonego produktu.[46]

Clearing z kolei stanowi system rozliczeniowy, w którym roszczenia i długi zaangażowanych stron rozliczone są wzajemnie za pośrednictwem trzeciej instancji, łącznie lub nie z zapłaceniem pozostającego pozytywnego lub negatywnego salda. Inaczej rzecz ujmując, ta forma rozliczeń polega na wzajemnej kompensacji należności stron, bez potrzeby dokonywania każdorazowej zapłaty w dewizach. W praktyce gospodarczej spotkać się można z clearingiem:

a)      dwustronnym – będącym kompensatą płatności wynikającą z obrotów między przedsiębiorcami działającymi w dwóch różnych krajach, do stosowania clearingu w tym przypadku potrzebne są dwie umowy między przedsiębiorcami – płatnicza (określająca warunki i tryb rozliczeń) oraz handlowa (dotycząca kontyngentów dostaw i usług mających być przedmiotem obrotu);

b)      wielostronnym – polegającym na multilateralnej kompensacie sald clearingowych z poszczególnych clearingów dwustronnych, wymagane jest tutaj by strony przyjęły wspólną jednostkę rozrachunkową (jedna wspólna waluta) i wyznaczenia wspólnej instytucji rozrachunkowej (będzie nią najczęściej bank międzynarodowy);

c)      całkowity – odnoszący się do wszystkich typów należności i zobowiązań między stronami podpisującymi umowę;

d)      częściowy – a contrario, obejmujący tylko niektóre typy należności i zobowiązań;

e)      jednokontowy – gdzie rozliczenia transakcji odbywają się za pośrednictwem tego samego konta;

f)       wielokontowy – gdzie wykorzystuje się większą ilość kont do rozliczeń transakcji.

3.2 Uwarunkowane formy płatności w transakcjach zagranicznych

Istota uwarunkowanych form rozliczeń polega na uzależnieniu zapłaty od spełnienia przez jej beneficjenta określonych warunków. Nad spełnieniem owych warunków czuwają wyspecjalizowane banki uczestniczące w rozliczeniach. Potrzeba stosowania uwarunkowanych form rozliczeń zagranicznych wynika z ryzyka towarzyszącego międzynarodowym transakcjom handlowym. W tych formach płatności występuje wzajemne sprzężenie zachowań stron, gdyż uzależniają one wykonanie świadczenia przez jedną ze stron od wykonania świadczenia przez drugą stronę. Realizacja tych form płatności sprowadza się do dostarczenia kupującemu dokumentów reprezentujących towar, umożliwiających jednocześnie jego odebranie w miejscu przeznaczenia (a więc nie są związane z fizyczną dostawą towaru). Naczelną pozycję wśród tych form płatności zajmują: inkaso dokumentowe oraz akredytywa dokumentowa.

3.2.1 Inkaso dokumentowe

Inkaso dokumentowe jest usługą bankową i uwarunkowaną formą rozliczeń, a należy do powszechnie stosowanych sposobów rozliczeń w obrotach zagranicznych. Inkaso polega na zainkasowaniu (pobraniu) przez bank należności klienta lub zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie powierzonych przez niego bankowi dokumentów. Przedmiotem inkasa mogą być dokumenty handlowe potwierdzające dostawy towarów lub świadczenie usług albo dokumenty finansowe w postaci czeków, weksli czy uszkodzonych banknotów.[47]

W typowej operacji inkasa występują:

ð  zleceniodawca (eksporter) - przygotowuje dokumenty reprezentujące towar, przedkłada je do swojego banku razem z odpowiednim zleceniem inkasa,

ð  bank przekazujący (bank zleceniodawcy) - jest to bank, któremu zleceniodawca powierza dokumenty; bank ten kieruje dokumenty zgodnie z instrukcją zlecenia do banku płatnika (inkasującego),

ð  bank inkasujący (bank pośredniczący) - jest to każdy inny bank, poza bankiem przekazującym, zaangażowany w przebieg inkasa dokumentowego, przedstawia tratę eksportera i/lub dokumenty importerowi, w celu uzyskania zapłaty lub akceptu, zgodnie z instrukcjami,

ð  płatnik (importer) - jest stroną, której ostatecznie są prezentowane dokumenty (tj. kopia faktury do wglądu) wraz z wezwaniem do zapłaty, sporządzonym przez bank płatnika zgodnie z instrukcjami eksportera.[48]

Warto zauważyć, iż czynności bankowe w ramach inkasa dokumentowego są ściśle określone. Do obowiązków banku eksportera należy sprawdzenie poprawności przygotowania przekazanych dokumentów, ustalenie sposobów zapłaty kosztów inkasa wraz z określeniem podmiotu zobowiązanego do ich poniesienia oraz świadczenie pomocy w udzielaniu instrukcji dotyczącej zasad obrotu wekslowego. Do obowiązków banku importera należy z kolei poinformowanie swojego klienta o nadejściu dokumentów, wezwanie go do zapłaty, informowanie banku eksportera o przebiegu inkasa oraz przekazanie uzyskanych środków na rachunek wskazany przez bank eksportera. Nadmienić należy, iż bank eksportera podejmuje czynności w oparciu o informację zawartą w zleceniu, dokonując sprawdzenia dokumentów jedynie pod kątem formalnym. Żaden z banków nie ponosi przy tym odpowiedzialności za skuteczność w ściąganiu zapłaty.[49]

Proces realizacji inkasa jest zawsze inicjowany przez eksportera. Wysyła on towar do importera, zlecając jednocześnie swojemu bankowi wydanie importerowi podanych przez siebie dokumentów dotyczących towaru w zamian za zapłatę od importera. Kolejna czynność dokonywana jest na płaszczyźnie międzybankowej, i tak, bank przekazujący zleca wykonanie inkasa bankowi inkasującemu (w którym rachunek posiada importer).[50] Zlecenie takie zawsze zawiera szczegółowe instrukcje dotyczące wykonania usługi. Bank inkasujący wykonuje usługę zleconą przez bank przekazujący, wydając importerowi określone dokumenty reprezentujące towar. Wydanie tych dokumentów uzależnione jest od zapłaty importera za towar. Taka zapłata następuje z reguły na podstawie zlecenia pokrycia inkasa, które to importer kieruje do swojego banku. Zasadą jest, iż koszta realizacji inkasa ponosi eksporter, choć strony, korzystając ze swobody umów, mogą w kontrakcie zastrzec inne rozłożenie kosztów. Ostatnią czynnością w procesie jest bezzwłoczne zawiadomienie banku przekazującego przez bank inkasujący o odmowie lub akcepcie inkasa.

Ramy prawne tej formy płatności tworzone są przez same strony (kontrakt), jak również umowy o charakterze międzynarodowym. Sam kontrakt między eksporterem a importerem powinien w sposób wyraźny wskazywać na wybór tej formy płatności. Umowa zlecenia inkasa tworzy węzeł prawny między eksporterem a bankiem, natomiast sama umowa o inkaso tworzy węzeł między bankiem inkasującym a bankiem przekazującym. Podstawą prawną inkasa są Jednolite Zasady dotyczące Inkasa opracowane przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu (I.C.C. nr 522). Zasady te zostały opracowane w 1995 roku, natomiast weszły w życie 1 stycznia 1996 roku, uchylając tym samym moc obowiązującą wcześniej opracowanych zasad dotyczących inkasa z 1979 roku. Obecnie obowiązujące zasady podzielone zostały na dziewięć rozdziałów, dotyczących kolejno:

A)    zakresu zastosowania zasad, określenia pojęcia inkasa oraz podmiotów biorących udział w jego realizacji,

B)    formy i struktury inkasa, a w szczególności elementów składowych instrukcji inkasa,

C)    zasad towarzyszących prezentacji dokumentów przez bank,

D)    zakresu odpowiedzialności banków za realizację inkasa,

E)     zasad regulujących płatności,

F)     zasad naliczania i inkasowania przez bank należnych kosztów, odsetek lub wydatków,

G)    zasad dotyczących obowiązków informacyjnych co do przebiegu inkasa.

Ogólne postanowienia i definicje Jednolite Zasad dotyczących Inkasa są wiążące we wszystkich częściach w stosunku do inkasa, jeśli nie zaprzeczają żadnym innym uzgodnieniom, które zostały wyraźnie powzięte lub prawu państwowemu. Zasady wypracowane przez Międzynarodową Izbę Handlową nie mają jednak charakteru powszechnie obowiązującego źródła prawa, dlatego strony inkasa winny powoływać się na ten akt konstruując umowę kontraktu.

            Praktyka handlu zagranicznego, związana z różnorodnością dokonywanych transakcji, spowodowała wykształcenie różnych rodzajów inkasa. Literatura przedmiotu wskazuje na cztery kategorie kryteriów klasyfikacyjnych inkasa, w zależności od:

a)      przedmiotu inkasa (a ściślej, od rodzaju prezentowanych dokumentów),

b)      rodzaju transakcji (kierunku),

c)      terminu i formy zapłaty,

d)      podmiotów inkasa (a ściślej, od osób pośredniczących).[51]

Najprostszą formą klasyfikacyjną, jest forma stosująca za kryterium podział inkasa ze względu na jego przedmiot (rodzaj prezentowanych do inkasa dokumentów). Stosując to kryterium należy wyróżnić:

ð  inkaso dokumentowe (towarowe), którego przedmiotem są dokumenty handlowe (np. faktury, listy przewozowe, certyfikaty), stanowiące idealną formę zabezpieczenia dla eksportera, ze względu na zabezpieczenie tytułu własności towaru,

ð  inkaso bezdokumentowe (finansowe), którego przedmiotem są dokumenty finansowe, takie jak weksle własne, traty, czeki.

Z kolei w zależności od rodzaju transakcji, literatura wskazuje na inkaso:

ð  eksportowe (nostro), którego przedmiotem są dokumenty dotyczące towarów eksportowych (składane przez eksporterów),

ð  importowe (loro), którego przedmiotem są dokumenty przesyłane za pośrednictwem banku eksportera, w zamian których ma nastąpić płatność.

Przyjmując za kryterium termin i formę zapłaty wyróżnić należy inkaso:

ð  dokumentowe gotówkowe typu D/P (ang. documents against payment) – zwane także inkasem a vista, polegające na wydaniu nabywcy (importerowi) dokumentów reprezentujących towar w zamian za zapłatę gotówkową pełnej kwoty w ustalonej walucie; istotnym elementem konstrukcyjnym tego rodzaju inkasa jest występowanie weksla trasowanego ciągnionego przez eksportera na importera (weksel taki występuje obok dokumentów handlowych),

ð  dokumentowe gotówkowe typu C/D (ang. cash against documents) – polegające na wydaniu dokumentów reprezentujących towar w zamian za zapłatę w gotówce,

ð  akceptacyjne D/A (ang. documents against acceptance) – polegające na uzależnieniu wydania importerowi dokumentów reprezentujących towar przez bank inkasujący od akceptu weksla ciągnionego; inkaso to ma charakter terminowy,

ð  z akceptem po zapłacie D/P – polegające na tym, że bank inkasujący prezentuje tratę terminową importerowi do akceptacji a po zaakceptowaniu pozostaje ona w banku inkasującym wraz z dokumentami handlowymi aż do terminu płatności; ten typ inkasa jest niezmiernie rzadko wykorzystywany w praktyce handlu międzynarodowego, ograniczony jest do sytuacji, gdy termin zapłaty traty jest krótszy niż transport towaru.[52]

Ze względu na kryterium podmiotowe (osobę pośredniczącą) możemy wyróżnić inkaso:

ð  pośrednie (bankowe), w którym przekazanie dokumentów odbywa się za pośrednictwem banków, które mogą wystąpić w trojakiej roli:

·         jako bank – podawca, przesyłający określone dokumenty do banku inkasującego,

·         jako bank  inkasujący, biorący udział w realizacji zlecenia inkasowego,

·         jako bank prezentujący, okazujący dokumenty zgodnie ze zleceniem inkasa;

ð  bezpośrednie, w którym banki nie biorą bezpośredniego udziału; w ramach tego inkasa wyróżnić należy następujące podtypy:

·         inkaso spedytorskie - stosowane jest wówczas, gdy eksporter wysyła towar do spedytora z poleceniem wydania go importerowi po opłaceniu dokumentów towarowych, umowa inkasa zawierana jest z firmą spedycyjną,

·         inkaso kapitańskie (ściślej: inkaso przy użyciu poczty kapitańskiej) – stosowane wówczas, gdy istnieje ryzyko, iż towar (przesyłany drogą morską) może dotrzeć do miejsca przeznaczenia przed dokumentami; wszystkie dokumenty wraz ze zleceniem inkasowym przekazywane są kapitanowi statku, który przekazuje dokumenty bezpośrednio bankowi inkasującemu powiadamiającym płatnika o inkasie oraz wzywającym do zapłaty,

·         inkaso z instrukcją telegraficzną – polegające na tym, iż eksporter po otrzymaniu dokumentów załadowczych zleca swojemu bankowi telegraficzne powiadomienie banku importera o wysłaniu towaru z poleceniem zainkasowania należnej kwoty.

W praktyce handlu międzynarodowego występują również inne rodzaje inkasa, które nie mieszczą się w podanych powyżej klasyfikacjach. Należą do nich:

ð  inkaso gwarantowane – polegające na żądaniu eksportera złożenia gwarancji bankowej przez importera, że ten wykupi dokumenty w oznaczonym terminie (koszty gwarancji obciążają importera),

ð  inkaso towarowe – polegające na tym, iż importer może odebrać towar, płacąc za niego eksporterowi w późniejszym terminie (inkaso oparte na zaufaniu kontrahentów),

ð  inkaso w zamian za list zobowiązujący – w którym importer chcący odebrać towar, musi przedstawić w banku list zobowiązujący (zawierający zobowiązanie do zapłaty za towar w oznaczonym terminie), w tym przypadku eksporter może zlecić bankowi wydanie dokumentów bez konieczności spełniania przez importera żadnych dodatkowych warunków.[53]

Zastosowanie inkasa dokumentowego jako formy płatności w obrocie międzynarodowym, ze względu na jego prosty charakter, powoduje, iż ma ono dość szerokie wymiar praktyczny. Nie wolno jednakże zapominać o mankamentach związanych z rozliczeniami dokonywanymi w tej formie, które to występują zarówno po stronie eksportera, jak i importera. Głównymi wadami związanymi z wykorzystaniem inkasa dokumentowego jako formy rozliczeniowej po stronie eksportera są brak pewności otrzymania zapłaty (brak zobowiązania ze strony banku), konieczność ponoszenia kosztów już w początkowej fazie transakcji, a także później, w przypadku opóźnienia płatności lub nieodebrania towaru przez importera (koszta składowania, przestoju, ubezpieczenia itp.). Oczywiście eksporter ma możliwość kontroli towaru do momentu zapłaty lub akceptacji weksla przez płatnika. Importer z kolei nie ma możliwości kontrolowania terminu wysyłki towaru, a same dokumenty nie gwarantują odpowiedniej jakości towaru. Dodatkowo importer ponosi ryzyko pomyłki eksportera przy wysyłce towaru. Główną korzyścią związaną z użyciem inkasa dokumentowego jako formy rozliczeniowej dla importera jest fakt, iż sama zapłata następuje po wysyłce towaru (a często już po jego odbiorze). Ponadto sama procedura związana z inkasem jest o wiele prostsza, a przez to mniej czasochłonna i kosztowna aniżeli procedura otwierania akredytywy.

3.2.2 Akredytywa dokumentowa

            Akredytywa dokumentowa stanowi samodzielne, pisemne zobowiązanie banku importera, wobec eksportera, do zapłaty (lub zabezpieczenia) określonej kwoty za dokumenty złożone w ramach akredytywy, ściśle zgodne z jej warunkami. Akredytywa taka może występować w obrocie zagranicznym w dwojakim charakterze. Po pierwsze, może ona polegać na dokonaniu przez bank płatności (akredytywa gotówkowa), kiedy to eksporter otrzymuje towar bezpośrednio po prezentacji dokumentów we wskazanym w akredytywie banku.[54] Jak można zauważyć, ten rodzaj akredytywy pełni funkcję finansowania transakcji. Po drugie, eksporter może wysłać towar zagranicznemu kontrahentowi po otworzeniu przez niego akredytywy dokumentowej. Dzięki temu interesy eksportera zostają zabezpieczone, przez co sama akredytywa przybiera funkcję zabezpieczającą.

            Stronami uczestniczącymi w rozliczeniach za pomocą akredytywy są, co najmniej:

ð  zleceniodawca akredytywy, będący importerem zlecającym otwarcie swojemu bankowi akredytywy na rzecz eksportera, równocześnie blokując środki na swoim rachunku celem jej pokrycia,

ð  bank importera przyjmujący zlecenie i otwierający akredytywę, podejmujący samodzielne zobowiązanie do zapłaty eksporterowi, w zamian za przedłożone dokumenty (po spełnieniu wszystkich warunków przewidzianych w akredytywie),

ð  bank pośredniczący (bank eksportera) – otwierający akredytywę we własnych imieniu, choć na warunkach wskazanych przez bank importera (potwierdzając te warunki eksporterowi), następnie sprawdzający otrzymane od eksportera dokumenty i dokonujący wypłaty,

ð  eksporter, na którego rzecz otwarto akredytywę (beneficjent akredytywy) – podmiot żądający zapłaty z tytułu akredytywy w przypadku przedłożenia prawidłowych dokumentów.[55]

Sam bank pośredniczący może występować w stosunku akredytywy w trojakiej roli:

• jako bank awizujący – gdy jedyną jego funkcją jest zawiadomienie beneficjenta o akredytywie,
• jako bank negocjujący – gdy z upoważnienia banku zlecającego negocjuje dokumenty (ryzyko negocjacji, tj. badania dokumentów i zapłaty za nie ponosi bank importera),
• jako bank potwierdzający – gdy, niezależnie od zobowiązania banku zlecającego, sam podejmuje zobowiązanie do zapłaty za prezentowane dokumenty.[56]

W przypadku, gdy bank eksportera i bank importera nie utrzymują ze sobą stosunków korespondenckich, do stosunku wynikającego z akredytywy może włączyć się dodatkowy podmiot, tzw. bank rembursujący (dokonujący rozliczeń w ramach rembursu – strona zobowiązana do zapłaty zwraca drugiej stronie wyłożone przez nią kwoty pieniężne).

            Analizując przytoczoną już definicję akredytywy dokumentowej, należy wskazać na kilka jej istotnych cech, które to mogą wpływać na skuteczność danego kontraktu. Uznaje się, iż sama akredytywa jest czynnością prawną o charakterze jednostronnym – bank otwiera akredytywę składając oświadczenie woli beneficjentowi. Mamy tu do czynienia z samodzielnym zobowiązaniem banku, działającego we własnym imieniu, niezależnie od możliwych zmian kontraktowych (zobowiązanie dotyczy jednak pełnej kwoty określonej w akredytywie, wypłaconej w ustalonej walucie). Oznacza to, że beneficjent nie ma możliwości negocjowania warunków akredytywy a jedyne przysługujące mu roszczenia dotyczące wykonania klauzuli akredytywy przysługują mu względem zlecającego (nigdy wobec banku). Zmiana treści akredytywy wymaga w każdym przypadku zgody banku. Sam stosunek prawny wynikający z akredytywy jest stosunkiem o charakterze abstrakcyjnym, co oznacza, iż jedyną przesłanką realizacji akredytywy jest żądanie beneficjenta, połączone z przedstawieniem odpowiednich dokumentów. Akredytywa jest zawsze dokumentem imiennym i nie może być otwarta na okaziciela (chociaż dopuszcza się w praktyce akredytywy przenośne). Dodatkowo, bez względu na przedmiot zobowiązania banku (czy jest to zapłata czy zabezpieczenie zapłaty), samo zobowiązanie ma charakter terminowy. Bank importera zawsze określa termin jej ważności, będący jednocześnie ostatecznym terminem do przedłożenia przez eksportera wymaganych dokumentów. Zobowiązanie banku z tytułu otwarcia akredytywy jest zawsze zobowiązaniem ograniczonym kwotowo, a jej realizacja następuje po spełnieniu przez bank eksportera wszystkich ustalonych w akredytywie warunków (dowód ich spełnienia musi wynikać z treści prezentowanych dokumentów). Eksporter zobowiązany jest do wydania bankowi wypłacającemu środki pieniężne wszystkich dokumentów.

            Ustanowienie akredytywy dokumentowej, jak i samo jej funkcjonowanie, związane jest z istnieniem czterech podstaw prawnych:

a)      kontrakt zwarty między importerem a eksporterem – niemający bezpośredniego wpływu na sam stosunek akredytywy, jednakże zawierający wzajemne zobowiązania stron (w tym określenie dokumentów transakcyjnych, potrzebnych do realizacji akredytywy),

b)      umowa zlecenia zawarta pomiędzy importerem i jego bankiem – dotycząca otwarcia akredytywy,

c)      umowa o współpracę operacyjną zawarta między bankiem importera i bankiem pośrednikiem – dotycząca obsługi operacyjnej akredytywy, a przede wszystkim realizacji usług operacyjnych oraz rozliczeniowych (z reguły w drodze rembursu),

d)      Jednolite Zwyczaje i Praktyka dotycząca Akredytyw Dokumentowych – będące zespołem norm o charakterze definicji lub interpretacji opracowanych przez Komisję ds. Techniki i Praktyki Bankowej przy Międzynarodowej Izbie Handlowej w celu ujednolicenia praktyki stosowania akredytyw dokumentowych w obrocie międzynarodowym, obecnie obowiązująca wersja (UCP 600) posiada moc wiążącą od lipca 2007 roku – należy jednak zauważyć, iż normy te nie mają mocy powszechnie obowiązującego prawa, wiążą jednak podmioty akredytywy jako wzorce umowne w sytuacji, gdy podmioty te się na nie powołają.

Przebieg typowej realizacji cyklu akredytywy rozpoczyna się od zlecenia importera, skierowanego do własnego banku, otwarcia akredytywy dokumentowej na rzecz eksportera. Rzecz jasna akredytywa dokumentowa, jako sposób rozliczenia, musiała być wcześniej przewidziana przez strony transakcji w kontrakcie. Samo zlecenie powinno być sformułowane w sposób precyzyjny i jasny, zawierając w swojej treści, przede wszystkim, dane odnośnie wartości, waluty i okresu ważności akredytywy. W oparciu o to zlecenie, bank importera otwiera akredytywę (sama akredytywa ma być „lustrzanym odbiciem” zlecenia), oświadczając o podjęciu zobowiązania wobec beneficjenta, jak również określając to zobowiązanie. Następnie bank pośredniczący otrzymuje od banku importera zlecenie awizowania eksporterowi akredytywy otwartej przez bank importera. Po otrzymaniu tej informacji, eksporter wysyła towar pod adresem wskazanym przez importera i kompletuje dokumenty niezbędne do wykorzystania akredytywy, kierując je do swojego banku. Obowiązkiem banku po otrzymaniu wspomnianych dokumentów jest ich zbadania pod względem zgodności z warunkami akredytywy a potem skierowanie ich do banku importera, który poddaje je ponownemu badaniu. Z uwagi na swoje samodzielne zobowiązanie z akredytywy, bank ma obowiązek zadecydowania wyłącznie na podstawie dokumentów, czy płacić za dokumenty czy też odmówić zapłaty. Uznanie, że dokumenty spełniają wymogi akredytywy, nakłada na bank obowiązek wykonania świadczenia na rzecz eksportera, niezależnie od tego, czy importer dokumenty przyjmie, czy też je odrzuci. Z chwilą wydania dokumentów importerowi, może on odebrać na ich podstawie towar po nadejściu do miejsca przeznaczenia. Cykl akredytywy jest tym samym zakończony.[57]

Jak widać z powyższego przedstawienia przebiegu rozliczenia w formie akredytywy, jednym z najistotniejszych elementu samego procesu są dokumenty, które eksporter musi przedstawić w banku. Dokumenty te można podzielić na kilka grup:

ð  dokumenty handlowe reprezentujące towar, a wśród nich:

·         faktura handlowa – wystawiona przez beneficjenta określonego imiennie w akredytywie, stanowi dokument stwierdzający wykonanie kontraktu przez eksportera oraz dowód nabycia towaru przez importera,

·         specyfikacja towaru – stanowiąca dokument umożliwiający identyfikację towaru,

ð  dokumenty przewozowe (transportowo – spedycyjne), zaświadczające wysłanie towaru przez eksportera,

ð  dokumenty ubezpieczeniowe, zaświadczające, że towar został ubezpieczony, a pośród nich, przede wszystkim:

·         polisa ubezpieczeniowa – będąca dokumentem stwierdzającym zawarcie umowy o ubezpieczeniu towaru od ryzyka na czas trwania transportu,

·         certyfikat ubezpieczeniowy – stwierdzający, iż eksporter zawarł z ubezpieczycielem generalną umowę ubezpieczenia na wszystkie swoje towary,

ð  dokumenty finansowe, umożliwiające dokonanie zapłaty (weksel własny, weksel ciągniony, indos).

Podobnie jak w przypadku inkasa, również przy akredytywie nie istnieje jednolity sposób klasyfikacji jej rodzajów. Literatura przedmiotu proponuje sześć następujących kryteriów kwalifikacyjnych akredytywy:

a)      kryterium kierunku przeprowadzonej transakcji,

b)      kryterium formalnoprawne,

c)      kryterium odnoszące się do treści i rodzaju zobowiązania banku,

d)      kryterium techniczno – finansowe,

e)      kryterium związane z uprawnieniami beneficjenta akredytywy,

f)       kryterium związane z rolą banku pośredniczącego.[58]

Ze względu na pierwsze z podanych kryteriów, wyróżnić można akredytywę importową (gdzie wystawcą jest bank krajowy, działający na zlecenie krajowego importera, zaś beneficjentem eksporter zagraniczny) lub eksportową (gdzie, a contrario, wystawcą jest bank zagraniczny, działający na zlecenie zagranicznego importera, zaś beneficjentem eksporter krajowy).

Dokonując typizacji rodzajów akredytywy z uwzględnieniem drugiego kryterium, należy rozróżnić akredytywę dokumentową (opartą na prawie cywilnym, a ściśle – prawie zobowiązań) oraz akredytywę typu listu kredytowego (powiązaną z zobowiązaniem wekslowym.

Stosując kryterium związane z treścią i rodzajem zobowiązania banku, zwrócić uwagę należy na następujące typy akredytyw:

ð  odwołalną - może być odwołana lub zmieniona w każdej chwili bez uprzedniego zawiadomienia jej beneficjenta,

ð  nieodwołalną - jest wiążącym zobowiązaniem banku otwierającego pod warunkiem, że będą dotrzymywane warunki i terminy,

ð  gotówkową (a vista) – w której płatność za dokumenty występuje bezpośrednio po ich wydaniu,

ð  dyskontową – w której bank zobowiązuje się do skupu traty terminowej, ciągnionej przez eksportera na importera i zaakceptowanej przez tego ostatniego,

ð  akceptacyjną – polegającą na upoważnieniu eksportera przez bank otwierający do ciągnięcia traty terminowej na eksportera, zobowiązując się jednocześnie do jej zaakceptowania (bank w tym przypadku jest gwarantem zapłaty),

ð  gwarancyjną – w której bank gwarantuje eksporterowi, że trata terminowa ciągniona na nabywcę towaru zostanie zaakceptowana, a następnie zapłacona w terminie zapadalności.

Z punktu widzenia techniczno – finansowego rozróżnia się akredytywę pokrytą z góry (gdzie bank pośredniczący otrzymuje z chwilą otwarcia akredytywy całą kwotę na swoje konto), pokrytą z dołu (gdzie bank otwierający nie udziela żadnego zabezpieczenia finansowego bankowi pośredniczącemu) oraz rembursową (stanowiąca niejako formę pośrednią między dwoma wcześniejszymi typami).

Z uwagi na kryterium powiązane z uprawnieniami eksportera, będącego beneficjentem akredytywy, w praktyce można spotkać:

ð  akredytywę odnawialną, mającą zastosowanie w transakcjach długofalowych o sukcesywnych dostawach towaru; jest to akredytywa, która w ramach ustalonej ogólnej kwoty, określonej jako plafon lub pułap, jest realizowana przez beneficjenta częściami (nawiązkami) aż do wyczerpania plafonu, po czym jest automatycznie odnawiana,

ð  akredytywę przenośną, oznaczającą, że beneficjent, na rzecz którego została otwarta akredytywa, może zlecić bankowi przeniesienie całości lub części kwoty akredytywy na rzecz osób trzecich (beneficjentów wtórnych), które to uprawnienie musi wynikać w sposób wyraźny z treści akredytywy,

ð  akredytywa nieprzenośną, która może być ona realizowana jedynie przez wskazanego w akredytywie beneficjenta.

Stosując jako kryterium klasyfikacyjne rolę banku pośredniczącego, wyróżnić należy akredytywy:

ð  niepotwierdzone, dzielące się z kolei na awizowane (gdzie rola banku pośredniczącego ogranicza się do stwierdzenia autentyczności zlecenia, przekazania treści akredytywy beneficjentowi, pośrednictwie w korespondencji między beneficjentem a bankiem otwierającym oraz przesłania dokumentów przedstawionych przez beneficjenta do banku otwierającego) i negocjacyjne (w których bank pośredniczący upoważniony jest przez bank otwierający akredytywę do badania dokumentów przedstawionych przez beneficjenta pod względem ich zgodności z warunkami akredytywy, zapłaty beneficjentowi za dokumenty oraz określonego postępowania z tratami),

ð  potwierdzone, gdzie potwierdzenie odbywa się na zlecenie banku otwierającego; stanowi ono odrębną umowę zawartą między bankami, dlatego bank pośredniczący może odmówić potwierdzenia akredytywy lub uzależnić je od spełnienia przez bank otwierający pewnych warunków,

ð  bezpośrednie, w których bank otwierający nawiązuje kontakt bezpośredni z eksporterem, nie korzystając przy tym z pośrednictwa innego banku.

Prócz wyżej wymienionych rodzajów akredytyw dokumentowych, w praktyce wykorzystywane są również inne, niemieszczące się w prezentowanych podziałach. Zaliczamy do nich akredytywę wiązaną (tzw. back to back), polegającą na tym, że na podstawie akredytywy otrzymanej przez beneficjenta, bank otwiera nową akredytywę na rzecz innego beneficjenta. Ma ona zastosowanie przy realizacji transakcji reeksportowych, wówczas gdy akredytywa pierwotna nie jest przenośna. Kolejnymi rodzajami akredytyw są akredytywy z czerwoną oraz zieloną klauzulą. Pierwsza z nich upoważnia bank pośredniczący do wypłacenia beneficjentowi określonej kwoty zaliczkowo, przed przedstawieniem dokumentów. Wypłata taka następuje tylko za pokwitowaniem, obciążając materialnie oraz ryzykiem zleceniodawcę. Akredytywa z zieloną klauzulą związana jest występującym w niej rzeczowym zabezpieczeniem wypłaconej zaliczki (np. w postaci cesji kwitu składowego lub zastrzeżenia prawa własności na towarze). Nazwy obu typów akredytyw wzięły się od koloru druku, jakim wpisuje się określoną klauzulę do tekstu akredytywy. Dodatkowym rodzajem akredytywy, posiadającej charakter gwarancji bankowej, jest akredytywa zabezpieczająca (standy), która zostanie omówiona w rozdziale dotyczącym zabezpieczeń płatności.

            Należy podkreślić, iż akredytywa dokumentowa w sposób najpełniejszy gwarantuje eksporterowi otrzymanie zapłaty. Ma on możliwość natychmiastowego sfinansowania transakcji poprzez dyskonto należności oraz finansowania transakcji poprzez przeniesienie akredytywy (jak również z zaciągniętego kredytu, którego zabezpieczeniem jest akredytywa). Ponadto, w przypadku akredytywy nieodwołalnej, stanowi ona dla eksportera zabezpieczenie przed ryzykiem odstąpienia kupującego od transakcji lub odmowy zapłaty, jak również gwarancję otrzymania zapłaty lub jej zabezpieczenia pod warunkiem przedstawienia w odpowiednim czasie dokumentów zgodnych z warunkami akredytywy. Dla importera z kolei akredytywa dokumentowa jest mniej korzystną formą płatności. Wprawdzie zapewnia mu najczęściej prawidłowe wykonanie kontraktu przez eksportera, lecz nie chroni go przed bardzo istotnym ryzykiem niedostarczenia towaru przez tegoż. Akredytywa stanowi ponadto dla importera obciążenie finansowe, bowiem otwierając akredytywę bank importera żąda z reguły wpłaty części lub całości kwoty akredytywy. Oznacza to zamrożenie znacznych środków finansowych importera na dłuższy okres. Również koszty akredytywy, które są stosunkowo wysokie w porównaniu z kosztami innych form płatności, obciążają zwyczajowo zleceniodawcę. Importer może być jednak pewny, że zapłata nastąpi wyłącznie po spełnieniu przez eksportera wszystkich wymogów określonych w akredytywie.

2.3 Podsumowanie

            Charakteryzując poszczególne, najbardziej typowe formy płatności w obrocie z przedsiębiorstwami zagranicznymi, należy zawsze zwracać szczególną uwagę na dychotomiczny podział tych form. Stosowanie form zapłaty o charakterze nieuwarunkowanym należy polecić podmiotom, które pozostają ze sobą w kontaktach gospodarczych już od dłuższego czasu a jednocześnie darzą siebie wzajemnym zaufaniem. Nieuwarunkowane formy zapłaty wyróżnia przede wszystkim ich jednostronny charakter, co znaczy, że zabezpieczają one z reguły interesy tylko jednej ze stron. Z reguły ich stosowanie nie jest związane z jakimkolwiek świadczeniem drugiej strony (nie występuje warunek wzajemności). Wśród tych form, największą popularnością w obrocie cieszy się polecenie zapłaty, co związane jest z nieskomplikowaną procedurą oraz stosunkowo niskimi kosztami. Czeki z kolei są instrumentem płatniczym o dość zróżnicowanym charakterze. Związana z tym elastyczność, pozwala dostosować tą formę płatności nieuwarunkowanych do niemal każdej sytuacji gospodarczej występującej między podmiotami. Istota płatności wekslowej zawiera się w instytucji odroczenia płatności w handlu zagranicznym. Dokumenty te zawierają bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie i w oznaczonym terminie zawartej na wekslu kwoty. Wszystkie z wymienionych instrumentów płatności o charakterze nieuwarunkowanym, prócz funkcji typowych (czyli płatniczych i kredytowych), służą jednocześnie zabezpieczeniu płatności.

            W przypadku form płatności o charakterze uwarunkowanym, obie strony transakcji zyskują większe poczucie bezpieczeństwa dotyczącego spełnienia świadczenia przez drugą stronę. W przypadku inkasa dokumentowego istnieje idealna równowaga pomiędzy zabezpieczonymi interesami importera i eksportera. Pierwszy ponosi stosunkowo małe koszty realizacji takiej operacji, drugi natomiast nie jest obciążony ryzykiem wydania towaru importerowi przed otrzymaniem rzeczywistej płatności. Również akredytywa dokumentowa, ze względu na jej formalizm, stanowi chętnie wykorzystywany instrument płatniczy, zabezpieczający interesy obu stron. Warto dodać, iż w realizacji płatności uwarunkowanych, zawsze występuje bank, co powoduje, iż zaufanie do tych form wśród kontrahentów zagranicznych jest jeszcze wyższe. Wykorzystanie obu form płatności, co wynika już semantycznie z nazwy kategorii, do których są zaliczane, wiąże się zawsze w praktyce ze spełnieniem określonego warunku. Oznacza to, iż dopóki ów warunek nie zostanie spełniony, rozliczenie za pomocą inkasa lub akredytywy dokumentowej pozostaje niejako w stanie zawieszenia, zabezpieczając wzajemne interesy kontrahentów.

ROZDZIAŁ IV

Sposoby zabezpieczenia transakcji przedsiębiorstw w obrocie zagranicznym

4.1 Gwarancja bankowa

            Mianem gwarancji bankowej określa się jednostronne oraz pisemne zobowiązanie banku do wypłacenia beneficjentowi określonej kwoty pieniężnej w przypadku, gdyby zleceniodawca gwarancji nie wypełnił świadczenia, do którego się zobowiązał. Zobowiązanie banku jest jednak niezależne od stosunku prawnego łączącego strony.[59] Jak wynika z przytoczonej definicji, stosunek prawny gwarancji bankowej jest stosunkiem pomiędzy, co najmniej trzema, podmiotami:

a)      zleceniodawcą gwarancji – którym jest podmiot zlecający udzielenie gwarancji bankowi, zobowiązany do określonego świadczenia (w przypadku importera będzie to zapłata); w przypadku wypłaty przez bank kwoty gwarancji podmiot ten jest zobowiązany do zwrotu tej sumy na rzecz banku (czasami przyjmuje się, że jest on swoistym pożyczkobiorcą),

b)      beneficjentem gwarancji – którym jest podmiot na rzecz którego gwarancja została ustanowiona, uprawniony do występowania z roszczeniami względem banku, w przypadku braku świadczenia ze strony zlecającego (dzięki tej umowie zyskuje pewność uzyskania świadczenia oraz szybkość w jego realizacji),

c)      bankiem – gwarantem – będącym podmiotem profesjonalnym podejmującym zobowiązanie w imieniu swojego klienta (przy czym samo udzielenie gwarancji stanowi źródło dochodu tego banku).[60]

Sama umowa gwarancji bankowej może jednak obejmować inne podmioty. Przykładem takich podmiotów mogą być bank potwierdzający gwarancję (w przypadku regwarancji) czy też bank awizujący gwarancję.

            Podstawowym dokumentem poprzedzającym podpisanie umowy gwarancji między przedsiębiorcą (z reguły importerem) a bankiem jest zlecenie. Do składowych zlecenia zaliczyć należy: wskazanie beneficjenta, określenie kwoty gwarancji, termin obowiązywania gwarancji, odwołanie do stosunku podstawowego (określenie z czym ma być związane świadczenie banku), wysokość prowizji bankowej oraz, fakultatywnie, określenie dokumentów powodujących konieczność wypłaty sumy gwarancyjnej.

            Innym istotnym dla gwarancji bankowej dokumentem, szczególnie ważnym dla eksportera, jest list gwarancyjny. Dokument ten przekazywany jest przez bank beneficjentowi, a jego treść zawiera warunki, od których uzależniona jest wypłata sumy gwarancji, jej wysokość oraz okres obowiązywania gwarancji.[61]

            Charakteryzując umowę gwarancji bankowej należy wskazać, iż jest to umowa jednostronnie zobowiązująca, co związane jest z brakiem jakichkolwiek obowiązków beneficjenta gwarancji wobec banku – gwaranta. Inną istotną cechą umowy gwarancji jest jej formalna nieodpłatność, chociaż należy zauważyć, iż element odpłatności występuje po stronie zlecającego (prowizja bankowa). Umowa gwarancji bankowej jest również umową o charakterze losowym. Losowość ta związana jest z sytuacją banku – gwaranta, który nie ma pewności czy beneficjent zażąda wypłaty kwoty gwarancji. Dodatkowo, umowa gwarancji bankowej jest umową kauzalną (związaną ze stosunkiem podstawowym łączącym kontrahentów) oraz, częściowo, nieakcesoryjną.

            Samo zawarcie umowy gwarancji bankowej następuje w trybie przetargowym, choć wyjątkowo zawarta ona może być w trybie rokowań. Bank – gwarant zobowiązany jest do złożenia oferty o treści ustalonej wcześniej w umowie zlecenia. W przypadku, gdy oferta jest inna (inna kwota gwarancji, różny termin ważności) bank może ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą związaną z ryzykiem bankowym. Zawarcie umowy gwarancji winno nastąpić w zawsze w formie pisemnej pod rygorem nieważności takiej umowy.  Jednak przyjęcie listu gwarancyjnego przez beneficjenta nie wymaga od niego żadnego wyraźnego oświadczenia woli (milczące przyjęcie).

            Praktyka bankowa wykształciła dwie podstawowe formy gwarancji:

ð  gwarancję bezpośrednią, gdy klient zleca bankowi wystawienie gwarancji bezpośrednio na beneficjenta,

ð  gwarancję pośrednią, gdy bank na zlecenie swojego klienta, zwraca się do innego banku o wystawienie gwarancji na rzecz określonego beneficjenta, zazwyczaj mającego swoją siedzibę na terenie działania tego drugiego banku.[62]

W ramach tych form, wyróżnia się często kilka form szczególnych, takich jak gwarancja własna (występujący jedynie w obrębie gwarancji bezpośredniej), regwarancja oraz kontrgwarancja. Sama gwarancja może mieć natomiast charakter bezwarunkowy (na pierwsze żądanie beneficjenta)  albo warunkowy (związany z koniecznością spełnienia określonych warunków przez beneficjenta).

            Ze względu na specyfikę oraz różnorodność zobowiązań występujących w obrocie międzynarodowym, praktyka wykształciła wiele różnych rodzajów gwarancji, dostosowanych do konkretnych przypadków handlowych. Ich wspólną funkcją jest zabezpieczenie wierzytelności, jednakże różnią się one przedmiotem lub przeznaczeniem zabezpieczenia. Doktryna wyróżnia trzy podstawowe kategorie gwarancji bankowych, a mianowicie:

ð  gwarancje płatnicze,

ð  gwarancje celne,

ð  gwarancje kontraktowe.[63]

Gwarancje o charakterze płatniczym zabezpieczają interesy eksportera w przypadku niewywiązania się importera ze swojego świadczenia. Wypłata z tytułu tego rodzaju gwarancji następuje (najczęściej) w chwili wystąpienia z roszczeniem przez beneficjenta. Do tej kategorii gwarancji zaliczyć trzeba:

a)      gwarancję wpłaty zaliczki – stanowiąca zabezpieczenie podjęte przez bank interesów eksportera, związanych z zapłatą kolejnych kwot zaliczek przez importera (przy czym każda zrealizowana zaliczka zmniejsza łączną kwotę gwarancji),

b)      gwarancję otwarcia akredytywy – zabezpieczenie ustanowione przez bank tego, że importer otworzy w określonym czasie akredytywę (wykorzystywana w sytuacjach, gdy nie można określić warunków handlowych kontraktu między stronami),

c)      gwarancja zapłaty akredytywy – będąca zobowiązaniem banku do wypłaty beneficjentowi określonej kwoty, w sytuacji gdy importer nie przekazał w terminie pokrycia na wypłaty dokonane przez bank otwierający akredytywę,

d)      gwarancja zapłaty weksla – zabezpieczenie eksportera przed skutkami niewywiązania się importera z zobowiązania wekslowego,

e)      gwarancja zabezpieczająca wypłatę w zamian za dokumenty – stanowiąca zabezpieczenie wykonania zobowiązania w przypadku, gdy importer nie wywiązuje się z warunków płatności (związana z przedstawieniem przez eksportera tzw. dokumentów załadowczych),

f)       gwarancja spłaty kredytu bankowego – związana z sytuacjami, gdy importer korzysta z kredytu, udzielonego przez inny bank, aniżeli bank – gwarant, na realizację transakcji; zobowiązanie banku – gwaranta obejmuje zapłatę kwoty kredytu, przypadku nieuregulowania jej przez importera w oznaczonym terminie.[64]

Przedstawione rodzaje gwarancji finansowych nie są jedynymi występującymi w praktyce, co oznacza, że przegląd tych gwarancji nie ma charakteru zamkniętego. Powyższe gwarancje stanowią jednak umowy najbardziej typowe w omawianym zakresie.

            Gwarancje celne związane są natomiast z zabezpieczeniem należności celnych wynikających z kontraktów handlowych pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w obrocie międzynarodowym. Źródłem wspomnianych należności celnych są zawsze stany faktyczne opisane przez normy ustawodawstwa wewnętrznego danego kraju, regulujące, w sposób abstrakcyjny, określone stany faktyczne. W tego typu gwarancjach zobowiązanie banku polega na zapłaceniu organom celnym długu celnego wygenerowanego przez importera, w przypadku, gdy ten ostatni sam nie reguluje swojego zobowiązania. Beneficjentem gwarancji jest w tym przypadku odpowiedni organ celny a sama kwota gwarancji obejmuje sumę długu celnego oraz, ewentualnych, odsetek. Najpopularniejszymi rodzajami gwarancji celnych są:

ð  gwarancja za importera zabezpieczające zapłatę należności celnych i podatkowych – związana z przesuniętą w czasie odprawą celną importowanych towarów,

ð  gwarancja dotycząca odprawy warunkowej – związana z instytucją reeksportu,

ð  gwarancja zapłaty należności celnych od towarów zagranicznych sprzedawanych w składach konsygnacyjnych i komisowych – związana z sytuacjami, gdy dług celny powstaje po sprzedaży towaru przez przedsiębiorcę składowego,

ð  gwarancja zabezpieczająca należności od towarów tranzytowych – związana z sytuacją, gdy towar przewożony jest przez terytorium różnych krajów.[65]

W każdym z omawianych przypadków gwarancja ma charakter gwarancji bankowej, a sposób ich realizacji określony jest każdorazowo przez ustawodawstwo wewnętrzne danego kraju.

            Gwarancje kontraktowe dotyczą sytuacji, w których bank zobowiązany jest do wypłaty określonej kwoty pieniężnej na rzecz beneficjenta, w sytuacji, gdy zleceniodawca gwarancji nie wykonał lub też nieprawidłowo wykonał zobowiązanie kontraktowe, a jednocześnie uchyla się od zapłaty kwoty kary umownej. Gwarancje tego typu chronią interesy importera, zapewniając należyte i terminowe wykonanie kontraktu przez eksportera. Zwyczajowo kwota takich gwarancji waha się od 5 – 20 % wartości kontraktu. Gwarancje tego typu mają zazwyczaj charakter bezwarunkowy i płatny na pierwsze żądanie.[66]

            W zakresie źródeł prawa związanych z gwarancjami bankowymi należy wskazać na trzy podstawowe ich rodzaje. Po pierwsze, będą to uregulowania krajowe, a więc ustawodawstwo wewnętrzne państw. Na gruncie polskim będzie to przede wszystkim ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe (Dz. U. nr 140 poz. 939 z późn. zmianami). Po drugie, będą to akty wewnętrzne banków, takie jak regulaminy, instrukcje czy zarządzenia. Po trzecie, będą to regulacje międzynarodowe, wśród których naczelną pozycję zajmują dokumenty opracowane przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu, a mianowicie:

ð  „Jednolite Reguły dotyczące Gwarancji Kontraktowych” – przyjęte przez Radę ICC w 1978 roku,

ð  „Jednolite Reguły dotyczące Gwarancji Płatnych na Żądanie” – wydane przez ICC w 1992 roku.

Podobnie jak w przypadku innych aktów opracowanych i wydanych przez paryską ICC, powyższe dokumenty nie mają charakteru źródeł prawa powszechnie obowiązującego, a więc konieczne jest każdorazowe powołanie się na nie w konstruowaniu umowy gwarancji bankowej.

            Reasumując, należy stwierdzić, iż wykorzystywanie gwarancji bankowych w obrocie międzynarodowym stanowi doskonałe zabezpieczenie wzajemnych interesów finansowych kontrahentów. Ze względu na specyfikę tej instytucji, eliminuje ona niemalże w całości ryzyko kontraktowe. Istotną przesłanką stosowania gwarancji bankowych jest ich elastyczność, gdyż zabezpieczyć nimi można praktycznie każdy rodzaj zobowiązań o charakterze finansowym. Nie podlegają one bowiem ograniczeniom dotyczącym treści czy też zakresu stosowania. Warto dodać, iż ryzyko związane z transakcją w przypadku wykorzystania gwarancji bankowej przerzucone jest na bank właśnie.

4.2 Akredytywa standby

            Akredytywa standby jest szczególnym rodzajem gwarancji bankowej, wykształconej w oparciu o przepisy regulujące akredytywę dokumentową. Płatność w ramach tej akredytywy następuje wówczas, gdy eksporter przedstawi bankowi pisemne oświadczenie o niespełnieniu przez dłużnika zobowiązania, na które akredytywa została wystawiona.[67] Innymi słowy, zgoda banku na wystawienie tego typu akredytywy oznacza, że zobowiązuje się on do przekazania eksporterowi określonej w akredytywie sumy pieniężnej w przypadku, gdy importer odmówi wywiązania się ze swojego zobowiązania. Oczywiście beneficjent musi udowodnić, posługując się odpowiednimi dokumentami, iż on sam spełnił świadczenie, do którego był zobowiązany.

            Mimo wielu cech wspólnych między akredytywą typu standy a akredytywą dokumentową, należy wskazać na najbardziej istotne różnice. Przede wszystkim akredytywa standby służy w większym stopniu zabezpieczeniu przebiegu transakcji, będąc uruchomioną w chwili niespełnienia przez importera świadczenia, do którego był on zobowiązany. Warunkiem wystarczającym do dokonania zapłaty przez bank jest tutaj udokumentowanie przez eksportera faktu niewykonania umowy przez importera, zaś w przypadku akredytywy dokumentowej, warunkiem tym jest przekazanie prawidłowo wypełnionych dokumentów reprezentujących towar przez eksportera. Wynika z tego, iż akredytywa dokumentowa służy zabezpieczeniu interesów finansowych przede wszystkim importera, podczas gdy akredytywa standby może mieć zastosowanie do zabezpieczenia zobowiązań obu stron kontraktu. Poza tym akredytywa typu standby nie musi zawierać instrukcji płatniczych dla banku, a nadto jest narzędziem tańszym aniżeli akredytywa dokumentowa. [68]

            Ta forma gwarancyjnego zabezpieczenia wykonania zobowiązań znajduje szerokie zastosowanie w praktyce handlu międzynarodowego. Związane jest to z faktem, iż jej przedmiotem mogą być również inne roszczenia, do których normalnie wykorzystywana jest gwarancja bankowa (np. zwrot zaliczki, wadium przetargowe, zabezpieczenie zapłaty).

            Aktem rangi międzynarodowej ujednolicającym zakres i podstawowe pojęcia używane przy wykorzystywaniu akredytywy standby są wypracowane przez Międzynarodową Izbę Handlową z siedzibą w Paryżu i obowiązujące od 1999 roku Reguły Dotyczące Akredytyw Standby. Podobnie jak inne akty ICC, reguły te nie mają przymiotu powszechnie obowiązującego prawa, przeto konieczne jest każdorazowe powoływanie się na nie przy konstruowaniu tego typu akredytywy.

4.3 System ubezpieczeń kredytów eksportowych

            Funkcjonowanie systemów ubezpieczeń kredytów eksportowych związane jest immanentnie z panującą na rynkach światowych tendencją do wydłużania okresu kredytowania odbiorcy. Eksporter, udzielając importerowi kredytu w postaci odroczenia terminu płatności, powinien posiadać wystarczające zasoby materialne, które umożliwią mu funkcjonowanie na rynku, aż do momentu uregulowania należności przez zagranicznego kontrahenta. Małe i średnie przedsiębiorstwa są jednak ograniczone w możliwości udzielenia takiego kredytu, w szczególności, gdy mamy do czynienia z kredytami długookresowymi. W tej sytuacji, coraz powszechniej, partnerem eksporterów stają się banki oferujące współpracę w realizacji transakcji eksportowych. Same transakcje eksportowe związane są z dość znacznym ryzykiem dla eksportera, związanym z potencjalną niewypłacalnością lub bankructwem kontrahenta zagranicznego. Właśnie z tym ryzykiem związana jest instytucja ubezpieczenia transakcji eksportowych, zapewniających większą pewność i stabilność obrotu dla, przede wszystkim, mniejszych przedsiębiorstw zajmujących się eksportem. Ubezpieczenie ryzyka handlowego w transakcji eksportowej polega zatem na udzieleniu ochrony przed utratą należności spowodowaną niespłaceniem długu przez kontrahentów zagranicznych. Ubezpieczeniem tym, jak pokazuje praktyka wielu krajów, coraz częściej zajmują się powstałe na bazie kapitału państwowego instytucje. W Polsce jest nią Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. (KUKE S.A.).[69]

4.3.1 Działalność KUKE S.A.

            Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. została zarejestrowana 21 stycznia 1991 roku i przez pierwsze lata swojej działalności zajmowała się wyłącznie, i to w ograniczonym zakresie, ubezpieczeniami komercyjnymi od ryzyk handlowych. Dopiero sejmowa ustawa z 7 lipca 1994 roku o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach kontraktów eksportowych stworzyła prawne i finansowe podstawy systemu kredytowania operacji eksportowych w Polsce. Ustawa ta zapewniła KUKE S.A. monopol w zakresie prowadzenia ubezpieczeń kontraktów eksportowych od ryzyk niehandlowych, gdzie gwarantem wypłat stał się Skarb Państwa. Obecnie spółka prowadzi działalność zarówno w zakresie ubezpieczeń ryzyka handlowego (związanego z odbiorcą towaru lub usługi), jak i niehandlowego (związanego z działaniem władz państwowych oraz sytuacją na rynkach międzynarodowych), a działalność ta regulowana jest przez następujące akty prawne:

a)      ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych (tekst jednolity, Dz. U.  z 2001 r. nr 59 poz. 609 z późn. zmianami),

b)      ustawę z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zmianami),

c)      ustawę z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jednolity, Dz. U. z 2010 nr 11 poz. 66),

d)      statut Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Spółka Akcyjna (tekst jednolity z dnia 29. 06. 2010 r., zarejestrowany przez KRS dnia 10. 09. 2010 r.).

Zgodnie ze Statutem KUKE S.A. organami Spółki są: Walne Zgromadzenie, siedmioosobowa Rada Nadzorcza oraz trzyosobowy Zarząd.

Warunkiem skorzystania z ubezpieczenia KUKE S.A. jest zawarcie przez przedsiębiorcę, mającego siedzibę na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, stosownej umowy ubezpieczenia od ryzyka. W przypadku, gdy przedsiębiorca korzysta z kredytu bankowego, zabezpieczeniem jego spłaty jest cesja praw z umowy ubezpieczenia kredytu dostawcy, dokonywana przez eksportera na rzecz banku. Ubezpieczenie kontraktu polisą KUKE S.A. może dotyczyć także realizacji kontraktu w formule kredytu dla nabywcy, gdzie odpowiedzialność za finansowanie transakcji ponosi bank współpracujący z eksporterem. Bank taki zawiera z bankiem importera umowę kredytową, a następnie podpisuje umowę stosowną umowę ubezpieczeniową z KUKE S.A. Eksporter, aby otrzymać środki pieniężne z przyznanego kredytu, musi przedstawić bankowi finansującemu dokumenty stanowiące potwierdzenie wywiązania się z zobowiązania kontraktowego. Zobowiązanym do spłaty tego kredytu jest jednak nie importer, a bank importera (dłużnik). W przypadku niewywiązania się banku dłużnego ze świadczenia, bank finansujący ma roszczenie odszkodowawcze względem KUKE S.A..

Działalność Korporacji nie ogranicza się jednak jedynie do prowadzenia gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeń eksportowych, obejmując ponadto: prowadzenie działalności reasekuracyjnej, świadczenie usług w zakresie badania i analizy ryzyka handlowego lub politycznego czy też ubezpieczanie należności od kontraktów krajowych i zagranicznych. W praktyce jednak przedsiębiorstwa korzystają w głównej mierze z ubezpieczeń eksportowych gwarantowanych przez Skarb Państwa, obejmujących:

ð  kredyty eksportowe – chroniące przed stratami poniesionymi w związku z finansowaniem kontraktów eksportowych (związanymi z powstałymi szkodami po stronie jednostek finansujących),

ð  kontrakty eksportowe – chroniące przed stratami poniesionymi w związku z realizacją umowy o eksport towarów (podmiotami chronionymi są przedsiębiorcy krajowi),

ð  inwestycje bezpośrednio realizowane za zagranicą – chroniące krajowych przedsiębiorców na wypadek strat poniesionych w związku z realizacją takich inwestycji,

ð  koszty poszukiwania zagranicznych rynków zbytu – związanych z poszukiwaniem zagranicznych partnerów handlowych.[70]

Inną formą zabezpieczeń oferowaną przez Korporację są gwarancje ubezpieczeniowe. Ich istota jest zasadniczo analogiczna do gwarancji bankowych, a odrębność polega na tym, iż podstawą ich udzielenia jest umowa zawarta pomiędzy KUKE S.A. a zleceniodawcą. Jeśli ten ostatni nie wykona swego świadczenia, beneficjent takiej gwarancji kieruje bezpośrednio do KUKE S.A. roszczenie o zapłatę wraz z oświadczeniem potwierdzającym niewykonanie przez zleceniodawcę zobowiązania objętego gwarancją.

            Jak widać z powyższych przykładów, ubezpieczenie kontraktu handlowego, prócz wpływu na wzrost bezpieczeństwa transakcji, niesie za sobą szereg innych korzyści dla przedsiębiorców. Przede wszystkim, koszta zabezpieczeń ubezpieczeniowych są niższe w porównaniu ze stosowaniem innych form zabezpieczeń. Korzystanie z ubezpieczeń stwarza również możliwość oferowania przez przedsiębiorców swoim kontrahentom korzystania z tzw. rachunku otwartego (co w praktyce oznacza możliwość skorzystania przez importera z kredytu handlowego). Istotnym jest również fakt, iż w warunkach rozłożonej odpowiedzialności, przedsiębiorcy szybciej będą podejmować decyzje (w tym dotyczące doboru kontrahenta).

4.4 Podsumowanie

            Wszelkie formy zabezpieczeń płatności w obrocie międzynarodowym związane są z występującym w tymże obrocie ryzykiem. W przypadku gwarancji bankowej, bank zobowiązuje się do wypłaty beneficjentowi określonej kwoty pieniężnej, w przypadku, gdy jego kontrahent nie wywiąże się z przyjętych na siebie zobowiązań. Godny podkreślenia jest fakt, iż w tym przypadku świadczenie banku jest niezależne od kontraktu łączącego strony. Praktyka obrotu międzynarodowego sprawiła, iż nie można mówić o jakiejś typowej formie gwarancji bankowej – są one różnorodne, dostosowane do potrzeb konkretnego stosunku handlowego.

            Innymi formami zabezpieczeń transakcji w obrocie zagranicznym są ubezpieczenia. Podstawową instytucją świadczącą tego typu usługi na terytorium Polski jest działająca od 1991 roku Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Spółka Akcyjna (KUKE S.A.). Wypłaca ona odszkodowania w przypadku powstania określonej szkody, związanej z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa w obrocie międzynarodowym. Działalność ubezpieczeniowa tej instytucji obejmuje wiele płaszczyzn, jednak na pierwszy plan wysuwa się płaszczyzna ubezpieczeń eksportowych gwarantowanych przez Skarb Państwa.

Zakończenie

            Dynamika rozwoju handlu zagranicznego oraz wzrost jego znaczenia, związany z globalizacją gospodarczą, zmusza przedsiębiorców do zaznajamiania się z ryzykiem, jakie niosą za sobą poszczególne transakcje, jak również sposobami unikania tego ryzyka. Naturalnym jest również fakt, że strony stosunku zobowiązaniowego w handlu zagranicznym kierują się przeciwstawnymi interesami. Otóż, dla eksportera najważniejsze jest jak najszybsze otrzymanie płatności za towar lub usługę, przy minimalizacji ryzyka niewypłacalności kontrahenta. Importer z kolei dąży do tego, by maksymalnie odroczyć termin płatności, co najmniej do czasu otrzymania towaru a czasem nawet do chwili jego sprzedaży. Właśnie ze względu na wspomnianą sprzeczność interesów stron kontraktu, praktyka wykształciła wiele sposobów regulacji, korzystnych bądź dla jednego, bądź drugiego kontrahenta. Trzeba jednak podkreślić, iż żadna z regulacji nie daje pełnego zabezpieczenia właściwej realizacji świadczeń.

            Wielość form płatności występujących w obrocie sprawia, że warunki realizacji kontraktu ustanowione dla danego stanu faktycznego, mogą się diametralnie różnić, w zależności od najmniejszych szczegółów. Przedsiębiorca musi więc z rozwagą i odpowiednim rozeznaniem wybrać formę dla niego w konkretnym przypadku najwłaściwszą. Warto podkreślić również, iż wraz ze wzrostem bezpieczeństwa danej formy płatności, wzrastają również jej koszta, a co za tym idzie koszta funkcjonowanie przedsiębiorstwa (co jednocześnie ogranicza jego konkurencyjność na rynku).

Ze względu na prostotę użycia oraz stosunkowo niskie koszta, dość powszechną popularnością cieszą się płatności o charakterze nieuwarunkowanym. Niestety, te formy rozliczeń niosą za sobą jednocześnie największe ryzyko, tym samym poleca się ich stosowanie w kontraktach między partnerami darzącymi się wzajemnym zaufaniem, w szczególności, gdy utrzymują ze sobą stałe stosunki handlowe.

Powszechnie uważa się, iż największe bezpieczeństwo transakcji dają płatności uwarunkowane, a wśród nich, przede wszystkim, akredytywa dokumentowa. Niestety, korzystanie z tej formy rozliczeń kontraktowych również niesie za sobą ryzyko, gdyż bank realizujący akredytywę odpowiada jedynie za dokumenty, nie zaś za sam towar. Dlatego i w tym przypadku, przed zastosowaniem którejkolwiek z form płatności uwarunkowanych, należy dokonać dogłębnej analizy partnera handlowego pod kątem jego uczciwości.

Analizując wszelkie formy rozliczeń wykorzystywanych w obrocie handlowym z zagranicą, należy stwierdzić, iż żadnej z nich nie można nadać przymiotu absolutnej skuteczności. Związane jest to z różnorodnością sytuacji handlowych, które za każdym razem stawiają firmę przed nowymi wyzwaniami związanymi z indywidualnymi okolicznościami. Literatura przedmiotu twierdzi, i do tego zdania należy się przychylić, iż największe bezpieczeństwo transakcji zapewniają płatności uwarunkowane o charakterze bankowym. Należy jednak pamiętać, że forma najkorzystniejsza dla jednej strony stanowi, a contrario, formę najgorszą dla tej drugiej, dlatego też przedsiębiorcy są często zmuszeni do osiągania wspólnie wypracowanego kompromisu. To, dla kogo taki kompromis będzie korzystniejszy, zależy przede wszystkim od siły przetargowej konkretnego podmiotu.

Najlepszymi formami zabezpieczeń płatności, niejako oderwanymi od samych rodzajów płatności, zdają się być gwarancje i ubezpieczenia. Sama współpraca przedsiębiorcy z bankiem czy ubezpieczycielem umożliwia mu nie tylko zabezpieczenie kontraktu już istniejącego, ale również zdobycie informacji o rzetelności partnera czy też doradztwo w kwestii wyboru najodpowiedniejszej formy rozliczeń. Przy odpowiednio skonstruowanej umowie zabezpieczającej kontrakt, duża część ryzyka jest niejako przerzucana na podmiot trzeci (ubezpieczyciela lub bank). Oczywiście i w tym przypadku ważne jest, by wybór określonej instytucji zabezpieczającej odbył się po głębokiej analizie doświadczenia takiego podmiotu oraz jego tradycji na rynku.

            Podsumowując, pomimo występujących w coraz większej ilości publikacji o traktowaniu rozliczeń w transakcjach międzynarodowych, nadal w wielu przypadkach niewiedza i swego rodzaju naiwność powodują kłopoty finansowe przedsiębiorstw. Duże znaczenie ma na tym polu współpraca z instytucjami umożliwiającymi zabezpieczenie rozliczenia, które to mogą pomóc nie tylko poprzez przejęcie ryzyka, ale i rozpoznania partnera handlowego. Własne zaangażowanie, nie tylko w konkretny kontrakt, ale też w zdobycie odpowiedniej wiedzy, może umożliwić firmie skutecznie ograniczyć ryzyko handlowe a co za tym idzie zwiększyć  efektywność podejmowanych działań.

Bibliografia

Publikacje książkowe:

1. Andrzejuk B., Akredytywa Dokumentowa, Twigger, Warszawa 2004.
2. Andrzejuk B., Heropolitańska I., Gwarancje, poręczenia, awale i akredytywy standby, ABC, Warszawa 2000.
3. Bednarczyk T., Instrumenty wspierania eksportu. Kredyty i ubezpieczenia, PWN, Warszawa 2000.
4. Białecki K. P., Operacje Handlu Zagranicznego, PWE, Warszawa 2002.
5. Białecki K.P., Dorosz A., Januszkiewicz W., Słownik handlu zagranicznego, PWE, Warszawa 1993.
6. Bień W., Rynek papierów wartościowych, Difin, Warszawa 2005.
7. Bielawska A., Finanse Zagraniczne Kontrakty-Rozliczenia Płatności, PWE, Szczecin 2004.
8. Bednarczyk T. H., Instrumenty wspierania eksportu, kredyty i ubezpieczenia, PWE, Warszawa 2000.
9. Blajer A., Informator eksportera/importera, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997.
10. Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2003.
11. Budnikowski K., Ekonomika Handlu Zagranicznego, PWE, Kraków 2003.
12. Burżacka-Majcher M.,  Skuteczność Rozliczeń Finansowych w handlu zagranicznym, SGH, Warszawa 2006.
13. Chmielewska M., Poradnik bankowca – rodzaje akredytyw dokumentowych, Suples, Warszawa 1998.
14. Dereń A.M., Zawieranie kontraktów zagranicznych, zarys problematyki,

Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, Bydgoszcz 2000.

15.  Gromadzki L., Gwarancyjne sposoby zabezpieczeń bankowych, WSPiZ im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2001.

16.  Gromadzki L., Sadlik R., Księżpolski S., Gwarancje w praktyce bankowej, WSPiZ im L. Koźmińskiego, Warszawa 2001.

17. Grzywacz J., Rozliczenia finansowe przedsiębiorstw w obrotach z zagranicą,

Difin, Warszawa 2003.

18.  Grzywacz J., Współpraca przedsiębiorstw z bankiem, Difin, Warszawa 2001.

19.  Grzelak Z., Kostrzewa A., Ryzyko płatności i wyboru waluty w kontraktach handlu zagranicznego, Lodart, Łódź 1999.

20.  Gwarancje ubezpieczeniowe, [on-line], 20.02.2011, http://www.kuke.com.pl/gwarancje_krajowe_sdp.php.

21. Hermanowski J., Handel Zagraniczny. Poradnik., Univers Konsulting-Edukacja, Warszawa - Zielona Góra 2004.

22.  Hermanowski J., Incoterms 2000. Komentarz, Univers Konsulting-Edukacja, Warszawa - Zielona Góra 2000.

23. Jeliński B., Polska polityka handlu zagranicznego w warunkach członkowska w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003.
24. Kosikowski C., Ruśkowski E. (red.), Finanse publiczne i prawo finansowe, Wolters Kluwers, Warszawa 2008.
25. Kuczyński S., Ryzyko w transakcjach handlu zagranicznego, [on-line], 20.02.2011, http://www.exporter.pl/zarzadzanie/eksport/5ryz_wstep.html.
26. Krzyżkiewicz Z., Międzynarodowe rozliczenia bankowe, Poltex, Warszawa 1996.
27. Krzyżkiewicz Z., Podręcznik do nauki bankowości, Zarządzanie i Finanse, Warszawa, 2002.

28.  Marciniak – Neider D., Rozliczenia w handlu zagranicznym, PWE, Warszawa 2004.

29.  Mikos – Sitek A., Zapadka P., Prawo finansów publicznych, C. H. Beck, Warszawa 2010.

30. Nowakowski M. K., Biznes Międzynarodowy. Od internacjonalizacji do globalizacji, SGH, Warszawa  2005.

31.  Olechowski A., Operacje dokumentowe, Trigger, Warszawa 1992.

32.  Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, LexisNexis, Warszawa 2009.

33.  Rymarczyk J., Handel Zagraniczny. Organizacja i technika, PWE, Warszawa 2002.

34.  Stępień B., Transakcje handlu zagranicznego, PWE, Warszawa 2004.

35.  Schroeder J., Wojciechowski H., Wprowadzenie do biznesu międzynarodowego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 1998.

36.  Ubezpieczenia należności handlowych, [on-line], 20.02.2011, http://www.kuke.com.pl/pakiet_sdp.php.

37.  Zimmermann P., Gwarancja bankowa, LEX, Sopot 1999.

Akty prawne i regulacje międzynarodowe

38.  Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483.

39.  Ustawa z 12 stycznia 1936 r. Kodeks celny, Dz. U. 1997 r., Nr 23, poz. 117, Nr 88 z późn. zmianami.

40.  Ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe, Dz. U. 1936 r., Nr 37, poz. 283 z późn. zmianami.

41.  Ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe, Dz.U. 1936 r., Nr 37, poz. 282 z późn. zmianami.

42.  Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 z późn. zmianami.

43.  Ustawa z 12 listopada 1965 r. Prawo międzynarodowe prywatne, Dz. U. 1966 r., Nr 40, poz. 290.

44.  Ustawa z  29 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe, Dz. U. 1997 r., Nr 140, poz. 939 z późn. zmianami.

45.  Ustawa z 27 lipca 2002 r. Prawo Dewizowe, Dz. U. 2002, Nr 141, poz.1178 z późn. zmianami.

46.   „Jednolite Reguły dotyczące Gwarancji Kontraktowych”, URCG 325 (Uniform Rules for Contract Guarantees), ICC Publication No. 325, Paris 1978.

47.  „Jednolite Reguły dotyczące Gwarancji Płatnych na Żądanie”, URDG 458 (Uniform Rules for Demand Guarantees), ICC Publication No. 458, Paris 1991.

48.  „Jednolite Zasady dotyczące Inkasa”, URC 522 (Uniform Rules for Collections), ICC Publication No. 522, Paris 1996.

49.   „Międzynarodowe Praktyki Dotyczące Standby”, ISP 98 (International Standby Practics), ICC Publication No. 590.

---

[1] K. P. Białecki, Operacje Handlu Zagranicznego, wyd. PWE, Warszawa 2002, s.13.

[2] A. M.  Dereń, Zawieranie kontraktów zagranicznych. Zarys problematyki., wyd. Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, Bydgoszcz 2000, s.7.

[3] K. P. Białecki, A. Dorosz, W. Januszkiewicz, Słownik handlu zagranicznego, wyd. PWE, Warszawa 1993.

[4] ibidem

[5] M. K. Nowakowski, Biznes Międzynarodowy. Od Internacjonalizacji do globalizacji, wyd. SGH, Warszawa 2002, s.19-22.

[6] W. Kozioła [red], Handel Zagraniczny, Operacje Rozliczenia Regulacje, wyd. WWZ, Warszawa 2004, s.190.

[7] B. Jeliński, Polska polityka handlu zagranicznego w warunkach członkowska w Unii Europejskiej, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, s.7.

[8] W. Kozioła (red.), Handel Zagraniczny, Operacje Rozliczenia Regulacje, wyd. WWZ, Warszawa 2004, s.190.

[9] A. Małgorzata Dereń, Zawieranie kontraktów...op. cit., s. 12.

[10] K.P. Białecki, A. Dorosz , Januszkiewicz W., op. cit.

[11] Konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 r.

[12] M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. LexisNexis, Warszawa 2009, s.142.

[13] K.P. Białecki, A. Dorosz , Januszkiewicz W., op. cit.

[14] A.Tynel, Międzynarodowy arbitraż handlowy, wyd. Difin, Warszawa 1999, s.15.

[15] K.P. Białecki, Operacje Handlu Zagranicznego, wyd. PWE, Warszawa 2002, s.18.

[16] J. Hermanowski, Handel Zagraniczny..., op. cit., s.81.

[17] J. Hermanowski, Handel Zagraniczny..., op. cit., s.187.

[18] A. Bajer, Informator eksportera/importera, wyd. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s.14.

[19] K. P. Białecki, Operacje Handlu Zagranicznego, wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, s. 94.

[20] A. Mikos – Sitek, P. Zapadka, Prawo finansów publicznych, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2010, s.21.

[21] J. Grzywacz, Uwarunkowania skuteczności rozliczeń w obrocie zagranicznym przedsiębiorstw, zeszyt naukowy SGH,  Katedra Zarządzania Finansami Przedsiębiorstw, Warszawa 2003, nr.35, s.156 .

[22] A. Mikos – Sitek, P. Zapadka, op. cit., s. 27.

[23] J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe przedsiębiorstw w obrotach z zagranicą, wyd. Difin, Warszawa 2003, s. 79.

[24] C. Kosikowski, E. Ruśkowski (red.), Finanse publiczne i prawo finansowe, wyd. Wolters Kluwers, Warszawa 2008, s. 222

[25] K. P. Białecki, Operacje Handlu..., op.cit., s. 98.

[26] A. Mikos – Sitek, P. Zapadka, op. cit., s. 14.

[27] M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. LexisNexis, Warszawa 2009, s.149.

[28] ibidem, s. 152.

[29] W. Kozioł, T. Zieliński, Handel zagraniczny – materiały do ćwiczeń, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999, s. 65.

[30] K. P. Białecki, Operacje handlu… op. cit., s. 117.

[31] J. Hermanowski, Incoterms 2000. Komentarz, Przedsiębiorstwo Konsultingowo-Gospodarcze Univers, Warszawa - Zielona Góra 2000, s.24-26

[32] http://www.iccpolska.pl/index.php?pid=3 [dostęp na: 28. 12. 2010 r.]

[33] J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe... op. cit., s.97

[34] Z. Krzyżkiewicz, Międzynarodowe rozliczenia bankowe, Poltex, Warszawa 1996, s.17.

[35] Z. Krzyżkiewicz, Międzynarodowe rozliczenia… op. cit., s.54.

[36] J. Rymarczyk, Handel Zagraniczny. Organizacja i technika, PWE, Warszawa 2002, s. 129.

[37] J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe... op. cit., s.98.

[38] ibidem, s. 105.

[39] W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Difin, Warszawa 2005, s. 331.

[40] W. Bień, Rynek papierów… op. cit., s. 338.

[41] Z. Krzyżkiewicz, Międzynarodowe rozliczenia bankowe, op. cit., s. 43.

[42] J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe... op. cit., s.115.

[43] J. Rymarczyk, Handel Zagraniczny. Organizacja i technika, PWE, Warszawa 2002, s. 162.

[44] W. Bień, Rynek papierów… op. cit., s. 279.

[45] J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe... op. cit., s.142.

[46] ibidem, s. 151

[47] A. Olechowski, Operacje dokumentowe, Trigger, Warszawa 1992, s. 12.

[48] J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe... op. cit., s.161.

[49] S. Kuczyński, Ryzyko w transakcjach handlu zagranicznego, [on-line], 20.02.2011, http://www.exporter.pl/zarzadzanie/eksport/5ryz_wstep.html.

[50] Z. Krzyżkiewicz, Międzynarodowe rozliczenia bankowe, op. cit., s. 73.

[51] Z. Grzelak , A. Kostrzewa, Ryzyko płatności i wyboru waluty w kontraktach handlu zagranicznego, Lodart, Łódź 1999, s. 73.

[52] ibidem, s. 35.

[53] J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe... op. cit., s.163.

[54] J. Hermanowski, Handel Zagraniczny...op. cit., s. 217.

[55] J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe... op. cit., s.65.

[56] ibidem, s. 68.

[57] S. Kuczyński, Ryzyko w transakcjach handlu zagranicznego, [on-line], 20.02.2011, op. cit.

[58] Marciniak – Neider D., Rozliczenia w handlu zagranicznym, PWE, Warszawa 2004, s.98

[59] J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe... op. cit., s.139.

[60] P. Zimmermann, Gwarancja bankowa, LEX, Sopot 1999, s.9.

[61]J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe... op. cit., s.143.

[62] ibidem, s. 145.

[63] J. Schroeder, H. Wojciechowski, Wprowadzenie do biznesu międzynarodowego, wyd. AE w Poznaniu, Poznań 1998, s.110.

[64] Andrzejuk B., Heropolitańska I., Gwarancje, poręczenia, awale i akredytywy standby, ABC, Warszawa 2000, s. 157.

[65] ibidem

[66] L. Gromadzki L., Gwarancyjne sposoby zabezpieczeń bankowych, WSPiZ im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2001, s. 93.

[67] ibidem, s. 130.

[68] J. Grzywacz, Rozliczenia finansowe... op. cit., s.153.

[69] ibidem, s. 163.

[70] ibidem, s. 168.