Dwadzieścia dwa

SPIS TREŚCI
WSTĘP
ROZDZIAŁ I
WPROWADZENIE DO TEMATU I ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE
1. Uzasadnienie tematu badań
2. Cele i przedmiot badań
3. Problem badawczy i hipoteza robocza
4. Metody, techniki i narzędzia badawcze
5. Dobór próby i organizacja badań
ROZDZIAŁ II
KONCEPCJA BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO
1. Pojęcie i istota bezpieczeństwa wewnętrznego
2. System bezpieczeństwa wewnętrznego
ROZDZIAŁ III
TEORETYCZNE PODSTAWY PRACY
1. Rodzina jako podstawowa komórka życia społecznego
2. Przyczyny nieporozumień i konfliktów w rodzinie
3. Patologie społeczne i ich wymiary
ROZDZIAŁ IV PROBLEMATYKA PRZEMOCY W RODZINIE W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU
1. Definicja przemocy
2. Rodzaje przemocy
2.1. Przemoc fizyczna
2.2. Przemoc psychiczna
2.3. Przemoc seksualna
2.4. Przemoc ekonomiczna
2.5. Zaniedbywanie
3. Ofiary przemocy
4. Przyczyny i skutki przemocy w rodzinie
5. Prawna ochrona przed przemocą w rodzinie
6. Pomoc ofiarom przemocy domowej
6.1. Program „Niebieska Karta”
6.2. Ogólnopolskie pogotowie dla ofiar przemocy w rodzinie „Niebieska Linia”
ROZDZIAŁ V PRZEMOC W RODZINIE NA TERENIE POWIATU ZAWIERCIAŃSKIEGO W LATACH 2016-2018
1. Częstotliwość występowania przemocy w rodzinie w powiecie zawierciańskim
2. Przyczyny stosowania przemocy domowej
3. Najczęstsze formy przemocy w rodzinie w powiecie zawierciańskim
4. Profil sprawcy i ofiary przemocy w rodzinie w powiecie zawierciańskim
5. Rola Policji w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w powiecie zawierciańskim
ROZDZIAŁ VI ODBIÓR SPOŁECZNY ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH
1. Przyczyny przemocy w rodzinie w ocenie respondentów
2. Odbiór społeczny zjawiska przemocy w rodzinie
ZAKOŃCZENIE
BIBLIOGRAFIA

WSTĘP
Dom rodzinny, spostrzegamy jako środowisko miłości i opieki, bezpieczne i ciepłe miejsce domowego ogniska, schronienie przed całym złem zewnętrznego świata. Jednak dla wielu ludzi dom rodzinny jest miejscem terroru i cierpienia, zagrożenia i poniżenia, lęku i rozpaczy. Do niedawna niewiele o tym mówiono i pisano, z wyjątkiem koszmarnych opowieści o „rodzinach z marginesu”, stanowiących w świadomości społecznej znikomy ułamek populacji.
Od kilkunastu lat w Polsce coraz częściej posługujemy się terminem „przemoc w rodzinie” lub nieco łagodniejszym „przemoc domowa”. W większości zaawansowanych cywilizacyjnie krajów zachodnich pojęcia te wprowadzono do życia publicznego kilkanaście lat wcześniej (domestic violence, family violence).
Przemoc w rodzinie to nie tylko znęcanie się fizyczne nad członkiem rodziny, ale także dręczenie psychiczne, wykorzystywanie seksualne i ekonomiczne. Ofiary przemocy w rodzinie stanowią przede wszystkim kobiety, które wstyd oraz wyuczona bezradność często powstrzymują przed zerwaniem toksycznej relacji.
W swojej pracy zamierzam skupić się na problemie społecznym jakim jest przemoc domowa oraz pokazać w jaki sposób ta patologia zaburza szeroko rozumiane bezpieczeństwo społeczne, oraz jak przyczyniają się do osłabiania fundamentalnych wartości a także samej instytucji rodziny.
Jeszcze do niedawna, przemoc w rodzinie była uważana była za zjawisko, które zachodzi wyłącznie w rodzinach patologicznych, a agresja pomiędzy członkami rodziny uważana była za jedną z wielu normalnych form zachowania w życiu codziennym. Przez długi czas to zjawisko społeczne określane było jako „kłótnie rodzinne”, czy „nieporozumienia małżeńskie”. Obecnie w społeczeństwie polskim przemoc w rodzinie ujawniana jest jako zjawisko powszechne, obecne w różnych środowiskach, niezależnie od wykształcenia i statusu społecznego sprawcy i ofiary. Przemoc we współczesnym świecie staje się zjawiskiem coraz bardziej powszechnym. Zasięg, różnorodność form i konsekwencje przemocy natury wychowawczej, psychologicznej, zdrowotnej i ekonomicznej powodują, że należy traktować ją jako zjawisko społeczne doniosłej rangi. Próba rozwiązania tego problemu wymaga rzeczywistej współpracy przedstawicieli wielu obszarów życia społecznego.

Obecnie w literaturze wyróżnia się cztery podstawowe formy przemocy w rodzinie:
1. Przemoc fizyczną – sprawca narusza nietykalność cielesną drugiej osoby.
2. Przemoc psychiczną – sprawca narusza godność osobistą ofiary.
3. Przemoc seksualną – sprawca narusza sferę seksualną ofiary, tzn. siłą lub groźbami zmusza do współżycia, gwałci lub nakłania do innych praktyk seksualnych wbrew jej woli.
4. Przemoc ekonomiczną – sprawca narusza własność ofiary lub ją zaniedbuje. Przemoc tego typu obejmuje takie zachowania jak okradanie, celowe niszczenie czyjejś własności, zabieranie pieniędzy, dokumentów, zaciąganie pożyczek na wspólne konto bez wiedzy lub pozwolenia drugiej osoby, zmuszanie do spłacania długów, wyprzedawanie wspólnego majątku bez wcześniejszego uzgodnienia itp. Przemocą ekonomiczną nazywa się też przypadki zaniedbywania dzieci przez rodziców – niezapewnianie im godziwych warunków do życia, pozbawianie jedzenia, odzieży, brak opieki w chorobie, brak wsparcia psychicznego i materialnego.
Trudno oszacować dokładnie rozmiary przemocy domowej w Polsce. Każdego roku do sądów zgłaszanych jest zaledwie kilkanaście tysięcy spraw o znęcanie się nad rodziną, ale policja w tym czasie rejestruje około miliona tzw. „awantur w rodzinie”, do których jest wzywana. Kilkanaście procent dorosłych kobiet podaje w badaniach, że zostały uderzone przez męża, a czterdzieści procent kobiet uważa, że sprawienie lania dziecku jest zwykłą metodą wychowawczą.
Opisana powyżej problematyka stanowi rdzeń niniejszej pracy. Przedmiotem pracy jest przemoc domowa oraz jej przyczyny. Celem pracy jest przedstawienie problematyki związanej z przyczynami przemocy domowej i jej odbiorem w świadomości społecznej.
Praca została podzielona na sześć rozdziałów.
Rozdział pierwszy, „Wprowadzenie do tematu i założenia metodologiczne”, stanowi opis rozwiązań metodologicznych zastosowanych w pracy. Ujęte tu zostały (oraz opisane) przedmiot i cel badań, problemy i hipotezy badawcze, jak również metody, narzędzia i techniki badań. W rozdziale scharakteryzowano również dobór próby badawczej, jak również przedstawiono opis badań.
W rozdziale drugim, zatytułowanym „Koncepcja bezpieczeństwa wewnętrznego” starano się rozwiązać pewne, spotykane w literaturze, zawiłości terminologiczne, związane z pojęciami „bezpieczeństwa wewnętrznego” oraz „systemu bezpieczeństwa wewnętrznego” z uwzględnieniem problematyki niniejszej pracy. Autorka gruntownie zbadała wypowiedzi doktryny prawa administracyjnego oraz bezpieczeństwa narodowego w przedmiotowych kwestiach, przy szczególnym uwzględnieniu bezpieczeństwa społecznego jako jednego z podstawowych subsystemów bezpieczeństwa wewnętrznego, na który tak silnie oddziałuje zjawisko przemocy domowej.
Trzeci z nich, zatytułowany „Teoretyczne podstawy pracy”, stanowi syntezę spotykanych w literaturze przedmiotu koncepcji i definicji związanych z rodziną, patologiami społecznymi oraz wzajemnym zakresem pojęć „przemoc”, „przymus” i „agresja”.
Czwarty rozdział pracy pt. „Problematyka przemocy w rodzinie w świetle literatury przedmiotu” poświęcony został zagadnieniom dotyczącym stricte przemocy w rodzinie. Zawarte w nim zostaną definicje przemocy w rodzinie, opisane zostaną jej przyczyny, rodzaje i skutki, przeanalizowane zostaną jej stadia, jak również opisane zostaną formy pomocy i przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W rozdziale tym przedstawione zostaną również prawne aspekty związane z przemocą w rodzinie i jej przeciwdziałaniu.
W rozdziale piątym, zatytułowanym „Przemoc w rodzinie na terenie powiatu zawierciańskiego” analizie poddano dane statystyczne udostępnione przez Komendę Powiatową Policji w Zawierciu oraz Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Zawierciu dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie w powiecie zawierciańskim w latach 2016-2018.
Ostatni, szósty rozdział pracy zatytułowany „Problematyka przemocy w rodzinie w świetle badań własnych” stanowi rozdział analityczny, w którym analizie poddano wyniki badań własnych autorki. W rozdziale poruszone zostały zagadnienia dotyczące przyczyn przemocy w rodzinie oraz opinii respondentów w przedmiocie przemocy w rodzinie na tle innych patologii społecznych.
W pracy wykorzystana została metoda analizy dokumentów (dokumenty źródłowe oraz bibliograficzne), jak również metoda sondażu diagnostycznego realizowana przy użyciu narzędzia w postaci kwestionariusza ankiety.



ROZDZIAŁ I
WPROWADZENIE DO TEMATU I ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE
1. Uzasadnienie tematu badań
Przemoc w rodzinie jest pojęciem szerokim i może odnosić się do wszystkich członków rodziny. Poza tym może występować w różnych relacjach (ojciec – matka, matka – babcia, ojciec – dziecko itd.). W niniejszej pracy skupiono się jednak przede wszystkim na przemocy w rodzinie stosowanej, po pierwsze, przez małżonków (partnerów) względem siebie, oraz – po drugie – na przemocy w rodzinie stosowanej przez rodziców w wychowaniu dziecka.
Przemoc w rodzinie może być:
 jawna – kiedy przypadki znęcania się nad słabszymi członkami rodziny zostają odnotowane w policyjnych raportach i rozpatrzone są przez niezawisłe sądy. Jednakże statystyki sądowe ukazują jedynie wierzchołek góry lodowej, ponieważ do ujawnienia tego rodzaju nadużyć dochodzi zwykle przypadkowo, w sytuacji poważnego zagrożenia, a nawet utraty życia;
 ukryta, do której może dochodzić nawet każdego dnia w czterech ścianach domu, a jej ofiarami są głównie kobiety i dzieci, a więc najsłabsi, niemogący się bronić.
Konieczność podjęcia problematyki badawczej dotyczącej przemocy domowej oraz odbioru społecznego tego typu patologii życia rodzinnego wynika, po pierwsze, z tego, że brak jest aktualnych badań nad skalą zjawiska przemocy w rodzinie w ujęciu opisowym – dostępne opracowania zdają się wyłącznie bazować na analizach statystycznych. Po drugie, brak jest również opracowań dotyczących odbioru społecznego zjawiska przemocy w rodzinie wśród Polaków.
Największą trudnością w rozpoznawaniu przemocy wewnątrzrodzinnej są trudne bądź nawet niemożliwe do uchwycenia rzeczywiste rozmiary tego zjawiska (liczba ukrytej za ścianami mieszkań przemocy, której ofiary milczą z poczucia strachu i bezradności). W Polsce przemoc w rodzinie jest przestępstwem ściganym przez prawo, jednakże do ujawnienia aktów przemocy – jak już wspomniano – dochodzi zwykle przypadkowo, w sytuacjach skrajnych, często zagrażających życiu ofiary.
Konieczne staje się więc skupienie uwagi w niniejszej pracy na ofiarach i ich najbliższym otoczeniu, aby dzięki poznaniu przyczyn zjawiska przemocy, jak również poglądów na ten temat, podejmować działania edukacyjne i profilaktyczne, a przez to minimalizować źródła przemocy oraz bezpośrednie i odległe zagrożenia.
Nie bez znaczenia jest także to, że przemoc w rodzinie stanowi przedmiot osobistego zainteresowania autorki pracy oraz że analiza literatury wskazuje na potrzebę prowadzenia badań w tym zakresie.
Problem przemocy w rodzinie stanowi obecnie przedmiot zainteresowania interdyscyplinarnego i analizowany jest z punktu widzenia wielu nauk, nie tylko prawa i medycyny, lecz także na gruncie nauk społecznych czy etyki, stąd pojęcie przemocy doczekało się wielu definicji i klasyfikacji. Szczegółowy ich opis przedstawiony zostanie w dalszej części pracy. W tym miejscu należy jedynie zasygnalizować, iż przemoc ukazywana jest jako przymusowe podporządkowanie się woli sprawcy, spowodowane jego przeważającą siłą, przy jednoczesnym podkreśleniu bezprawności tych aktów. W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na dwa warunki, które muszą wystąpić, aby można było stwierdzić akt przemocy. Po pierwsze, sprawca poprzez używanie przemocy realizuje własne cele, czyli działa z określoną intencją, a zatem wszelkie działania nieumyślne i przypadkowe znajdują się poza granicami definicyjnych ustaleń. Po drugie, przemoc występuje wówczas, kiedy jedna ze stron posiada przewagę – niekoniecznie fizyczną, ale wynikającą również m.in. z posiadania władzy czy pełnienia roli społecznej. Jest więc nadużyciem własnej przewagi podejmowanym intencjonalnie. I. Pospiszyl nazywa przemocą „wszystkie nieprzypadkowe naruszające osobistą wolność jednostki, które przyczyniają się do fizycznej albo psychicznej szkody drugiego człowieka i które wykraczają poza społeczne normy wzajemnych kontaktów międzyludzkich” .
Definicje przemocy mogą opierać się na takich kryteriach, jak:
— rodzaj zachowania (przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna, ekonomiczna etc.),
— intencje sprawcy (przemoc spontaniczna i instrumentalna),
— skutki.
Natomiast termin „przemoc w rodzinie” należy rozumieć jako „wszelkie formy działań lub zaniechać sprawcy wobec członków rodziny, które skutkują fizycznymi i psychicznymi zagrożeniami dla zdrowia i życia ofiary” .
Z pojęciem przemocy ściśle związane jest pojęcie agresji. Nie są one tożsame, choć użycie przemocy niejednokrotnie stanowi akt agresji, jednak w literaturze podkreśla się – jako główną różnicę pomiędzy tymi pojęciami – kryterium intencjonalności. Celem agresji jest wywołać ból, spowodować cierpienie, zaszkodzić ofierze, natomiast przemocy – wywarcie pewnego wpływu, zmuszenie do zmiany zachowania .

2. Cel i przedmiot badań
W procesie badawczym badacz nie posługuje się dowolnymi, przypadkowymi sposobami, lecz środkami celowo dobranymi i zaplanowanymi. Każdy badacz musi dokładnie sprecyzować własne postępowanie badawcze, a więc zastosować poprawne zabiegi w celu zgromadzenia określonej wiedzy. Aby owo poznanie rzeczywistości było badaniem naukowym wymaga wyraźnie sprecyzowanego celu badań, określenia problematyki działań (problemu badań), określenia hipotezy roboczej, a następnie jej zweryfikowania przez zastosowanie odpowiednich metod, technik i narzędzi badawczych.
Przeprowadzenie każdego badania empirycznego musi być poprzedzone określeniem celu oraz przedmiotu tych badań, które to, w dalszej kolejności, wyznaczać będą problem badawczy. W literaturze wskazuje się, że celem badań w naukach społecznych jest naukowe poznanie danego wycinka rzeczywistości, w taki sposób, aby dostarczył on nam niezbędnych informacji o sobie. Taki cel musi charakteryzować się jasnością, konkretnością oraz realnością, gdyż czynniki te pozwolą nam na zbadanie danego problemu, zagadnienia.  Uważa się również, że celem badania naukowego
z zakresu nauk społecznych jest uzyskanie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie ogólnej i prostej z jak największą ilością konkretnych i interesujących nas informacji opisujących daną rzeczywistość.  Każdy wyznaczony przez badacza cel badawczy oparty być powinien na założeniach teoretycznych, zawartych w metodologii badań społecznych, a także na umiejętnościach praktycznych badającego, z maksymalnym wykorzystaniem posiadanej przez niego wiedzy.  Cel badań to „określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu. Podany w koncepcji cel musi się legitymować konkretnością, jasnością i realnością. Realność celu polega z kolei na wytyczaniu takich zamierzeń, które leżą w granicach możliwości danego badacza”. 
Celem poznawczym niniejszej pracy jest poznanie przyczyn przemocy w rodzinie oraz poglądów społeczeństwa na tę właśnie patologię społeczną. Cele główne osiągnięto poprzez zrealizowanie następujących celów pośrednich:
1) Ujawnienie najczęściej występujących form przemocy.
2) Poznanie, na ile takie czynniki, jak: alkoholizm w rodzinie, standard warunków materialnych, wykształcenie, środowisko zamieszkania badanych oraz płeć, wpływają na występowanie przemocy w rodzinie.
3) Ukazanie skutków doznawania przemocy w rodzinie.
4) Poznanie poglądów respondentów na temat przemocy w rodzinie.
5) Rozpoznanie rzeczywistego stanu wiedzy badanych w zakresie diagnozowania zjawiska przemocy w rodzinie i postępowania w takich przypadkach.
Kolejnym etapem postępowania badawczego było określenie przedmiotu badań. Przedmiot badań społecznych to interesującą badacza dziedzinę zjawisk społecznych, wobec których formułuje on określone problemy i pytania.  Przedmiotem badań społecznych jest wszystko to, co składa się na rzeczywistość społeczną.  Przedmiotem badawczym w niniejszej pracy będzie zjawisko przemocy w rodzinie, a ściślej – przyczyny występowania tego zjawiska w rzeczywistości społecznej.

3. Problem badawczy i hipoteza robocza
Głównym warunkiem podejmowania badań na gruncie szeroko rozumianych nauk społecznych jest świadomość problemu po stronie badacza. Świadomość ta pozwala na określenie, w sposób możliwie jasny i precyzyjny, celu oraz zakresu konkretnych przedsięwzięć badawczych. „Sformułowanie zagadnienia (problemu) jest bowiem pierwszym krokiem do jego rozwiązania”.  Problem badawczy to pytanie o naturę badanego zjawiska, naszą niewiedzę oraz odnalezienie, wyjaśnienie i zrozumienie pewnego wycinka rzeczywistości, który chcemy zbadać.  Wskazuje się również, że pytanie (lub problem) badawczy jest swoistą poznawczą przeszkodą lub trudnością do pokonania, stanowiącą niezbędny element również dla prawidłowego przebiegu badań.
Problematyka badawcza w niniejszej pracy dotyczyła dwóch aspektów po-strzegania przemocy w rodzinie. Po pierwsze, aspektu diagnostycznego – dotyczącego poznania przyczyn i form, a także skali zjawiska przemocy w rodzinie. Po drugie, aspektu społecznego. W tym obszarze przeprowadzono badania ankietowe, których przedmiotem były poglądy na temat przyczyn przemocy w rodzinie oraz odbiór tego zjawiska. Zasadniczym (głównym) problemem badawczym w pracy jest ustalenie odpowiedzi na następujące pytanie:
Jakie są przyczyny przemocy w rodzinie?
Po określenie problemu badań, należy skonstruować hipotezę (roboczą), która stanowić będzie punkt wyjścia dla dalszej pracy badawczej. Hipoteza to przypuszczenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ono prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu (nie zostało jeszcze ani dowiedzione, ani obalone, dotyczące nieznanej populacji generalnej).  Hipoteza to wszelkie twierdzenie częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego na podstawie danych wyjściowych.  W związku z powyższym, w niniejszej pracy przyjęto następującą hipotezę roboczą:
Głównymi przyczynami przemocy w rodzinie są towarzyszące patologie życia rodzinnego, jak alkoholizm czy narkomania wśród członków rodziny.

4. Metody, techniki i narzędzia badawcze
Kolejną częścią prawidłowego przebiegu pracy badawczej w zakresie nauk społecznych jest dobranie odpowiednich metod, technik i narzędzi badawczych.
Najogólniej mówiąc, metodą badawczą określany jest pewien sposób poznania wybranego przez badacza wycinka rzeczywistości, charakteryzującego się następującymi cechami:  celowością, planowością, obiektywnością, dokładnością, wyczerpaniem. Nie każda metoda ukazuje jednak realny wynik, którego badacz spodziewa się podczas przeprowadzanych przez siebie badań. W związku z tym badacz musi wykorzystać tzw. techniki badawcze. „Technika badawcza to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji, opinii, faktów” , przy czym „istotną cechą techniki jest jej jednorodność. Natomiast metoda zawiera w sobie szereg działań o różnym charakterze”.  Technika badawcza wchodzi w skład metody – w  pewnym sensie jest jej uszczegółowieniem. Wszystkie zebrane przez badacza materiały, środki pomocnicze, które wykorzystuje on w opracowaniu interesującego go zagadnienia nazywa się narzędziami badawczymi (jak np.: kwestionariusz ankiety, arkusz obserwacji).
W pracy wykorzystana została metoda analizy dokumentów (dokumenty źródłowe oraz bibliograficzne), jak również metoda sondażu diagnostycznego realizowana przy użyciu techniki ankiety oraz narzędzia w postaci kwestionariusza ankiety. Podstawową metodą badawczą był sondaż diagnostyczny, który „jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie niezlokalizowanych w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną” .
Są dwa rodzaje postępowania badawczego. Jedna posługuje się metodami ilościowymi, druga zaś – jakościowymi. Za ich pomocą można docierać w głąb badanego zjawiska. Każda z tych dróg badawczych ma swoje zalety i wady, ale pozwala na dostrzeżenie czegoś innego, przez co w konsekwencji obie przyczyniają się do poszerzania wiedzy o badanych zjawiskach. W związku ze specyfiką pracy badawczej, w postępowaniu badawczym wykorzystano badania ilościowe realizowane przy użyciu techniki ankiety oraz analizy dokumentów.
Technikę ankiety wykorzystano do badania informacji, osądów, faktów i opinii badanej populacji dotyczących zjawiska przemocy w rodzinie. Narzędziem badawczym użytym w ramach opisywanej techniki był kwestionariusz ankiety. Kwestionariusz zawierał 14 pytań i dotyczył rodzajów przemocy, postrzegania tego zjawiska przez badanych oraz jego przyczyn. W ankiecie znajdowały się głównie pytania zamknięte. Kwestionariusz podzielony został na trzy zasadnicze elementy:
1. część wstępną, o charakterze instruktażowym,
2. część metryczkową, zawierająca pytania dotyczące przynależności demograficzno-społecznej badanego,
3. część zasadniczą, będąca zbiorem pytań dotyczących bezpośrednio tematu badań, umożliwiające weryfikację przyjętych hipotez roboczych.
Kolejną techniką zastosowaną w badaniach była analiza dokumentów. Na szczególną uwagę przy opisywaniu techniki analizy dokumentów zasługują dwie jej odmiany, a mianowicie analiza treściowa i formalna dokumentów.
Analiza treściowa dokumentów polega na interpretacji zawartych w nich treści. Stosując ją, usiłujemy odpowiedzieć na takie m.in. pytania, jak: co chciał powiedzieć lub ukazać autor analizowanego dokumentu, jakie zawarł w nim treści, czego mogą być one świadectwem lub na czym polega ich oryginalność. W wyniku analizy treściowej można dowiedzieć się między innymi o zainteresowaniach podmiotu, o jego sposobie wyrażania myśli lub innych przejawach rozwoju umysłowego.
Technika analizy formalnej dokumentów dotyczy zwłaszcza zewnętrznego opisu ich wyglądu, sposobu sporządzania, stopnia trwałości lub adekwatności z zamiarem, jaki przyświecał lub miał przyświecać w toku ich tworzenia.
Przedmiotem analizy były przede wszystkim oficjalne dane statystyczne dotyczące zjawiska przemocy domowej, przy czym w pracy posłużono się techniką analizy treściowej dokumentów.

5. Dobór próby i organizacja badań
Badania przy użyciu kwestionariusza ankiety przeprowadzono w miesiącach styczeń – marzec 2019 roku.
Jak zauważa T. Pilch, „badacz może celowo dobierać próbę osób, jeżeli zależy mu na szczególnym zróżnicowaniu badanych pod względem pewnych cech” . Ustalając dobór grupy badawczej punktem wyjścia uczyniono tezę, iż przemoc w rodzinie występuje na całym świecie, we wszystkich warstwach społeczno-ekonomicznych, może jedynie różnić się rodzajem bądź natężeniem występowania. Nie znaczy to jednak, że ma miejsce w każdej rodzinie – po prostu występuje bez względu na środowisko, pozycję społeczną czy materialną rodziny (chociaż pewne czynniki mogą zdecydowanie nasilać jej występowanie). Dlatego też dobór próby badawczej miał odzwierciedlać powyższą tezę, a więc badani powinni pochodzić z różnych środowisk i rodzin o rozmaitym statusie społeczno-ekonomicznym. W związku z tym, w pracy zdecydowano się przeprowadzić badania na próbie incydentalnej dobranej w sposób losowy. Istotą doboru losowego jest to, że dla każdej jednostki doboru próby wchodzącej w skład populacji można określić prawdopodobieństwo, z jakim jednostka ta może znaleźć się w próbie.  Uzasadnieniem dla takiego doboru jest fakt braku wiedzy autorki pracy o zbiorowości generalnej i o występujących w niej relacjach między zmiennymi. Liczebność próby badawczej ustalano na 100 osób. Samo badanie przeprowadzono przy użyciu kwestionariusza ankiety opublikowanego online.














ROZDZIAŁ II
KONCEPCJA BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO
1. Pojęcie i istota bezpieczeństwa wewnętrznego
Bezpieczeństwo w języku łacińskim to sine cura (securitas), co można tłumaczyć jako stan bez troski, zmartwienia, niepokoju czy zmian. Słowniki definiują bezpie-czeństwo jako stan spokoju, pewności i niezagrożenia.  Bezpieczeństwo w ogólnym znaczeniu należy rozumieć jako stan braku zagrożenia (postać wolności negatywnej), a w bardziej abstrakcyjnym znaczeniu jako przeciwieństwo (alternatywa) dla chaosu. 
W koncepcji T. Hobbesa bezpieczeństwo zostało osiągnięte w społeczeństwie przez wyjście ze stanu natury i wejście do stanu państwowego, gdzie siła państwa, w postaci prawa o charakterze pozytywnym, była gwarantem funkcjonowania umowy społecznej, czyli de facto stanu jego bezpieczeństwa.  W takim ujęciu stan natury sprowadzałby się do braku egzystencjalnego bezpieczeństwa, gdzie każdy homo homini lupus est. Mamy więc – z jednej strony – przykrość związaną z ograniczeniem naszej wolności, która w stanie natury związana jest z niepokojem egzystencjalnym i stanem permanentnego zagrożenia, a z drugiej strony bezpieczeństwo i z założenia stan ładu społecznego. Chęć bezpieczeństwa w takim ujęciu ma charakter naczelnej potrzeby zarówno podmiotów jednostkowych, jak i grupowych, co stanowi jeden z głównych motywów ich działania (celów). Potrzeba ta przypisana jest zarówno jednostkom, społecznościom, jak i państwom czy uczestnikom systemu międzynarodowego.
Termin bezpieczeństwo w najogólniejszym sensie należy do grupy potrzeb podmiotowych, zasadnicze znaczenie ma podział na bezpieczeństwo narodowe i bezpieczeństwo międzynarodowe. Te dwa pojęcia najczęściej występują w języku polityki, dyplomacji, w dokumentach polityczno-prawnych oraz w nauce o stosunkach międzynarodowych. 
Najstarszą formułę bezpieczeństwa uczestników życia międzynarodowego stanowi pojęcie bezpieczeństwa narodowego. Potrzeby i interesy bezpieczeństwa narodu (lub narodów w przypadku państw wielonarodowych) są realizowane przez organy państwowe. Adekwatnie do tego stanu rzeczy pojęcie bezpieczeństwo narodowe, szeroko upowszechnione w nauce zachodniej, jest w zasadzie utożsamiane z bezpieczeństwem państwa.
Pojęcie bezpieczeństwa odnosi się do procesu zaspokajania potrzeb i interesów uczestników życia międzynarodowego. Proces ten realizuje się w środowisku międzynarodowym, a jego konsekwencje dotyczą nie tylko zainteresowanych państw, ale całego systemu międzynarodowego. W związku z tym podstawą typologii dokonywanych dla celów analitycznych jest kryterium podmiotowe.
Podział bezpieczeństwa na narodowe i międzynarodowe jest czysto umowny, gdyż bezpieczeństwo państw w stosunkach międzynarodowych, obiektywnie rzecz ujmując, ma zawsze charakter międzynarodowy.
Drugim bardzo często stosowanym kryterium w typologiach bezpieczeństwa jest kryterium przedmiotowe, zakładające podział na bezpieczeństwo zewnętrzne oraz bezpieczeństwo wewnętrzne. Ma ono charakter pomocniczy względem podziału podmiotowego i nie stanowi samo w sobie wyodrębnionego kierunku ustaleń teoretycznych. W pierwszej połowie XX wieku samo pojęcie bezpieczeństwa wewnętrznego w ogóle nie było spotykane w literaturze.
W miarę rozwoju cywilizacyjnego świata zmieniały się poglądy na temat charakteru, funkcji, przeznaczenia i organizacji państwa. Odzwierciedleniem tych zmian są poglądy filozofów, którzy w swoich rozważaniach próbowali określić istotę państwa i jego charakter.
Niezbędne wydaje się, z punktu widzenia prowadzonych rozważań, zaprezentowanie definicji państwa zawartej w Słowniku Języka Polskiego, a więc jest to: „organizacja polityczna obejmująca ludzi stale osiadłych na pewnym terytorium”.  Równie szeroko dostępna Nowa encyklopedia powszechna PWN wyjaśnia, że państwo to „suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego terytorium o określonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza publiczna dysponująca aparatem przymusu i dążąca do monopolu w jej stosowaniu”.  Z kolei R. Wróblewski definiuje państwo jako „organizację polityczną wielkiej grupy społecznej, nierozdzielnie związanej z określonym terytorium, na którym rozciąga się jego władza i obowiązują prawa przez nią stanowione”.  Natomiast Z. Ziembiński i S. Wronkowska określają państwo jako „organizację polityczną wyposażoną w suwerenną władzę, przy tym terytorialną i taką, do której przynależność ma charakter sformalizowany”.
Pochodzenie państwa jest tłumaczone w różny sposób. Począwszy od teorii podboju, zgodnie z którą słabsze grupy ulegają silniejszym (cywilizacyjnie), przyjmując ich władzę; poprzez teorię patriarchalną, gdzie akcentuje się łączenie jednostek w rody i plemiona, aż do pojawienia się państwa; do szeroko rozpowszechnionej teorii umowy społecznej, gdzie państwo jest tworem umowy między ludźmi, której filarem jest prawo i porządek władzy, a celem zapewnienie spokoju i bezpieczeństwa. W społecznej nauce Kościoła akcentuje się rolę rozumnej natury człowieka jako siły sprawczej powstania państwa dla ochrony bytu członków danej społeczności w imię dobra wspólnego.
O istnieniu państwa oraz jego charakterze i pozycji świadczy władza, czy to pochodząca od Boga, czy też będąca narzędziem klasy panującej lub pochodząca z wyboru. Istota władzy zakłada jej suwerenność. Ta cecha sytuowana jest jako najważniejsza dla konstrukcji i istnienia państwa. Suwerenność obejmuje zarówno zwierzchność władzy państwowej w obrębie państwa (suwerenność wewnętrzna), jak i niezależność tej władzy od innych państw (suwerenność zewnętrzna). Inną cechą państwa jest powszechność, która określa, że państwo obejmuje swoim oddziaływaniem wszystkich ludzi znajdujących się na jego terytorium. Wskazuje się również na przymus jako immanentną cechę państwa. Dotyczy ona przynależności (obywatelstwa), które nabywa się najczęściej w chwili urodzenia.  Tak więc według klasycznej definicji, upowszechnionej w naukach o polityce, państwo obejmuje terytorium wraz z zamieszkałą na nim ludnością oraz suwerenną władzą nad nimi.
Ważnym pojęciem jest państwo prawne. Pojęcie to wywodzi się z języka niemieckiego (Rechtsstaat) i oznacza, że sprawowanie władzy państwowej jest dopuszczalne tylko na podstawie konstytucji oraz formalnie i materialnie zgodnych z nią ustaw w celu zagwarantowania takich wartości, jak: godność człowieka, wolność, sprawiedliwość i pewność prawa . Wymienia się szereg zasad konstytuujących państwo prawne. Po pierwsze, oparcie władzy na konstytucji, która jest aktem rangi najwyższej. Po drugie, relacja obywatel państwo jest określona przez prawa zasadnicze, gwarantujące osobiste wolności. Po trzecie, władza państwowa jest podzielona pomiędzy wykonawczą, ustawodawczą a sądowniczą. Po czwarte, podstawą i granicą wszelkiego działania państwa jest prawo i konstytucja dla władzy ustawodawczej, ustawy i rozporządzenia dla administracji i sądów. Po piąte, wobec ustawy każdy jest równy, a oznacza to w szczególności połączenie państwa prawnego z zasadą demokracji. Po szóste, istnieją gwarancje szerokiej ochrony prawnej sprawowane przez niezawisłe sądy w ramach ustawowo przewidzianego postępowania; ochrona ta dotyczy także niezgodnych z prawem działań władz państwowych, w tym również władzy ustawodawczej. Po siódme, istnieje system odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych, państwowych i samorządowych, który przejawia się w ich odpowiedzialności prawnej – dyscyplinarnej, cywilnej i karnej oraz odpowiedzialności za szkody wyrządzone obywatelowi, względnie uszczuplenie praw obywateli. Po ósme, pojęcie państwa prawnego obejmuje także zasady ukierunkowujące działalność organów państwa, to jest proporcjonalność środków i celów, przewidywalność oraz obliczalność państwowej ingerencji.
Każde współczesne państwo spełnia siedem funkcji: wewnętrzną, zewnętrzną, gospodarczo-organizatorską, socjalną, adaptacyjną, regulacyjną oraz innowacyjną.  Funkcja wewnętrzna sprowadza się do zapewnienia porządku i bezpieczeństwa wewnątrz kraju, co osiąga się poprzez działanie organów administracyjnych państwa. Funkcja zewnętrzna zaś spełniana jest poprzez działalność prowadzoną w zakresie stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi, której istotą jest ochrona interesów państwa prowadzona głównie przez jej służbę dyplomatyczną. Funkcja gospodarczo-organizatorska przejawia się organizowaniem gospodarki oraz wpływem na procesy gospodarcze. Funkcja adaptacyjna sprowadza się do przystosowania państwa do zmieniających się uwarunkowań cywilizacyjnych. Funkcja regulacyjna to całokształt działalności polegającej na wpływaniu na zachodzące procesy społeczne. Funkcja innowacyjna polega na wprowadzaniu przez państwo nowych procesów i przeobrażeń społecznych.
W wielu opracowaniach naukowych wskazuje się na to, że bezpieczeństwo państwa to element jego  bytu  i  rozwoju  określony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń  lub stan wywołujący poczucie możliwości rozwoju narodu wynikający z braku zagrożenia zewnętrznego i wewnętrznego, jak też możliwości obrony przed tymi zagrożeniami , a także: stan uzyskany w wyniku zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi określony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń .
Wymienione powyżej określenia bezpieczeństwa państwa podkreślają rangę tego stanu rzeczy, traktując je jako najwyższe dobro społeczne.
Bezpieczeństwo państwa, związane integralnie z procesem powstawania nowoczesnych państwowości, powinno być postrzegane jako ciągły proces ulegający zmianom zarówno co do zasięgu, jak i jakości. Z punktu widzenia poruszanej problematyki najbardziej adekwatne jest postrzeganie bezpieczeństwa państwa jako stanu uzyskanego w wyniku zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi, określanego stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń.
Zważywszy na wszystkie wymienione wyżej argumenty, należy uznać, iż wyodrębnienie kategorii pojęciowej terminu bezpieczeństwo wewnętrzne państwa było i jest słuszne. Świadczyć może o tym następujący zbiór przesłanek:
1. to państwa narodowe jako główne podmioty stosunków międzynarodowych posiadają atrybut suwerenności zewnętrznej i wewnętrznej i w oparciu o niego realizują swoje interesy z zakresu bezpieczeństwa w ramach prowadzonej polityki zagranicznej i wewnętrznej;
2. ponieważ drugą, obok zewnętrznej, naczelną funkcją państwa jest funkcja wewnętrzna należy dostrzec istnienie interesów państwowych, które tworzą sferę bezpieczeństwa wewnętrznego;
3. w państwach prowadzących suwerenną politykę istnieją i funkcjonują wyspecjalizowane instytucje i organy państwowe odpowiedzialne za prowadzenie w sposób wyodrębniony polityki zagranicznej i polityki wewnętrznej;
4. każde państwo w ramach realizowanej polityki bezpieczeństwa wydziela jako jej część politykę bezpieczeństwa wewnętrznego w obrębie, której ustala specyficzny, właściwy tylko dla niego zestaw celów, który chce osiągnąć oraz listę wartości podlegających szczególnej ochronie wraz z metodami umożliwiającymi realizację tego segmentu polityki bezpieczeństwa;
5. w narodowych systemach bezpieczeństwa działają wyraźnie wyodrębnione subsystemy wykonawcze, których podstawowym celem jest skuteczna ochrona i przeciwdziałanie zagrożeniom dla stabilności wewnętrznej państwa;
6. państwa uczestniczące w różnorodnych formach współpracy międzynarodowej z zakresu spraw wewnętrznych zachowują cały czas atrybut suwerenności w odniesieniu do działań dotyczących ich terytoriów i obywateli;
7. jak pokazuje praktyka i przykłady państw zdestabilizowanych przez różne formy zagrożeń bez zaangażowania i przemyślanej aktywności ze strony danego państwa nawet zakrojone na szeroką skalę i różnorodne w formach działania interwencyjne i wsparcie zewnętrzne nie są w stanie zapewnić w nim trwałej stabilności wewnętrznej.
Zestawienie powyższe nie daje jednak odpowiedzi na pytanie, czym właściwie jest owo bezpieczeństwo wewnętrzne. Sytuację terminologiczną komplikuje fakt, iż pojęcie bezpieczeństwo wewnętrzne państwa jest powszechnie używane (tak w języku potocznym jak i w terminologii naukowej, urzędniczej i politycznej), lecz nader rzadko definiowane i adekwatnie opisywane. Pojęciem tym operuje polski ustrojodawca w art. 135 Konstytucji , mówiąc o Radzie Bezpieczeństwa Narodowego, jako organie doradczym Prezydenta w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Z kolei w art. 146 ust. 4 pkt. 7 Konstytucji RP stanowi o tym, że Rada Ministrów zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny. Należy zwrócić uwagę także na art. 230, w którym co prawda pojęcie to nie pojawia się wprost, ale wymienione są w nim w kontekście ochrony przed zagrożeniami jego istotne składniki (ustrój państwa, bezpieczeństwo obywateli, porządek publiczny). W przypadku ustawodawstwa zwykłego pojęcia tego użyto w ustawie o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu  (ABW i AW), stwierdzając w art. 1, że tworzy się ABW, jako agencję właściwą w sprawach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego. Warto zauważyć, że wysuwając poza nawias porządek konstytucyjny (immanentny składnik bezpieczeństwa wewnętrznego) dano w tym przypadku wyraźny sygnał braku poprawnego rozumienia treści zastosowanego pojęcia. Poza ustawą o ABW i AW trudno wskazać inny akt prawny rangi ustawowej, który stosowałby analizowane pojęcie. Nie ma go ani w ustawie o stanie wyjątkowym , jak również w ustawie o zarządzaniu kryzysowym .
Chaos i zamieszanie w odniesieniu do będącego przedmiotem prowadzonej analizy terminu dodatkowo pogłębia fakt, że wpisując go do różnorodnych dokumentów politycznych i społecznych próbuje się ukazywać jego istotę tylko przez pryzmat stanu ochrony obywateli przed aktami przemocy ze strony przestępców, skalę zagrożeń porządku w miejscach publicznych, wskaźniki przestępstw, tendencje rozwojowe patologii społecznych. Nie negując i nie odrzucając tych składników, które są realnymi elementami wpływającymi na stan bezpieczeństwa państwa (w tym także bezpieczeństwa wewnętrznego) należy wprowadzić ład terminologiczny, który nie tylko pozwoli na sprecyzowanie ogólnego zakresu pojęcia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, ale wskaże także jego główne elementy składowe i korelacje ze znanymi już i poprawnie zdefiniowanymi kategoriami bezpieczeństwa.
Przed sformułowaniem jednak definicji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa wypada wyjaśnić, posługując się choćby tylko znaczeniem słownikowym, co oznacza pojęcie: wewnętrzne. Oznacza ono „znajdujący się, umieszczony we wnętrzu, w środku czegoś”.  Natomiast pod słowem wewnątrz należy rozumieć „w zamkniętej, ograniczonej czymś przestrzeni, we wnętrzu czegoś”.  Jeśli zatem przyjąć, że przedmiotem rozważań jest między innymi państwo, to słowo wewnętrzne dotyczyć będzie czegoś ograniczonego, a mianowicie jednego z atrybutów państwa, czyli terytorium i społeczeństwa je zamieszkującego.
Poniżej zaprezentowano rozważania dotyczące elementów składowych bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Zanim jednak zostaną zaprezentowane, należy zaznaczyć, że przedstawienie problematyki pojęcia bezpieczeństwa publicznego oraz bezpieczeństwa powszechnego jest złożone i trudne. U podstaw takiej oceny legły przede wszystkim znaczenia słów publiczny oraz powszechny. Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego są to synonimy, które, ogólnie rzecz ujmując, „dotyczą ogółu ludzi, służą ogółowi, są dostępne dla wszystkich”.  W licznych opracowaniach naukowych autorzy używają zamiennie pojęć bezpieczeństwo powszechne oraz bezpieczeństwo publiczne, objaśniając je w zdecydowanie różny sposób. Niewątpliwie nie są to pojęcia tożsame.  Należą do niejasnych i wieloznacznych sformułowań języka prawa. Ponadto bardzo często występują one w aktach prawnych należących do różnych dziedzin prawa. Pozostaje mieć nadzieję, że na podstawie zaprezentowanych poglądów pojęcia te będą łatwo identyfikowane.
Bezpieczeństwo publiczne należy rozumieć w węższym zakresie niż bezpieczeństwo wewnętrzne, które jest bliskoznaczne bezpieczeństwu publicznemu. W tej materii za najbardziej adekwatną definicję można uznać propozycję podaną przez A. Misiuka, który pisze w swych publikacjach, o bezpieczeństwie publicznym jako o „faktycznie istniejącym układzie stosunków społecznych, uregulowanych przez zespół norm prawnych i innych norm społecznie akceptowanych, gwarantującym niezakłócone i niekonfliktowe funkcjonowanie jednostek w społeczeństwie”.
Bezpieczeństwo publiczne to pewne ustalone normy (w tym zasady/zakazy/nakazy) oraz układ stosunków społecznych, których powinny przestrzegać jednostki i grupy społeczne w swym postępowaniu, nie naruszając interesu publicznego (tj. „interesu wszystkich ludzi żyjących w tamach politycznie zorganizowanej wspólnoty, gdzie zapewniona jest realizacja określonych, legitymowanych interesów ogółu, prawnie ujętych w konkretnej postaci, z poszanowaniem wolności jednostki jako niezbywalnej części dobra publicznego, przy czym realizacja i ochrona tak pojętych ogólnych interesów powinna być wymagana bezwarunkowo w celu zapewniania egzystencji i wspólnego, pokojowego życia społeczeństwa złożonego z grup, części składowych i jednostek mających zróżnicowane zarówno interesy, jak i potrzeby”).
Definicja bezpieczeństwa wewnętrznego w polskim systemie prawnym czy języku nauki nie jest jednoznaczna. Można określić, iż jest to taki „stan polityczno-administracyjny państwa, który gwarantuje jego obywatelom brak zagrożenia dla jego funkcjonowania, zapewnia spokój, poszanowanie porządku publicznego, jak również interesu publicznego, ochronę społeczności i każdego obywatela”.  Oznacza także „zapobieganie wszystkiemu, co mieści w sobie zagrożenie dla bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego”.  Według J. Symonidesa „bezpieczeństwo wewnętrzne to stan stabilności i równowagi wewnętrznej”.  W ujęciu S. Zalewskiego bezpieczeństwo wewnętrzne należy „utożsamiać ze stabilnym i harmonijnym funkcjonowaniem struktur państwa składaj ą się nań struktury władzy oraz procedury decyzyjne w ramach tych struktur, relacje pomiędzy władzą a obywatelami”.  Jeden z badaczy problemów bezpieczeństwa wewnętrznego, S. Pikulski, wskazuje na bardzo konkretne elementy składowe bezpieczeństwa wewnętrznego. Według niego jest to: ,,stan, w którym zapewnione są przestrzeganie porządku konstytucyjnego państwa, ochrona życia i zdrowia oraz mienia ludzi, ochrona urzędów państwowych i przedstawicielstw obcych państw”.
Wyniki przeprowadzonych dociekań pozwoliły na stwierdzenie, że bezpieczeństwo wewnętrzne państwa to stan uzyskany w efekcie spełniania przez państwo funkcji wewnętrznej realizowanej w ramach strategicznej polityki bezpieczeństwa narodowego, przejawiający się ochroną: 
 w ujęciu wąskim – porządku konstytucyjnego, bezpieczeństwa publicznego
i bezpieczeństwa powszechnego;
 w ujęciu szerokim – porządku konstytucyjnego, życia i zdrowia obywateli, majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami, a także skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych.
Na bazie powyższych rozważań można uznać, że do najważniejszych kategorii tworzących podstawy skutecznego działania na rzecz zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa należy zapewnienie:
- bezpieczeństwa ustrojowego;
- pokoju społecznego;
- bezpieczeństwa personalnego;
- bezpieczeństwa publicznego;
- porządku publicznego.
Bezpieczeństwo wewnętrzne łączy się z wykonywaniem zadań przez administrację poszczególnych resortów i instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego, w szczególności w postaci akcji, przymusu, działań, prewencji, analizy i zbierania danych oraz informacji niejawnych dających podstawę do ochrony bezpieczeństwa państwa, obywatela i porządku publicznego.
W kontekście tematyki niniejszej pracy, w nawiązaniu do poczynionych ustaleń, należy nieco szerzej opisać pojęcie i koncepcję porządku publicznego. Związane to jest przede wszystkim z faktem, iż literatura przedmiotu – opisując przemoc w rodzinie – zalicza ją do kategorii patologii społecznych, natomiast same patologie społeczne opisuje jako jedne z głównych zagrożeń porządku publicznego.
Pojęcie „porządek publiczny” podobnie jak i termin „bezpieczeństwo publiczne” ma długą tradycję występowania w prawodawstwie i piśmiennictwie dotyczącym bezpieczeństwa wewnętrznego. Pierwszych prób zdefiniowania tego, co należy rozumieć pod pojęciem porządek publiczny dokonywał w okresie II Rzeczypospolitej W. Czapiński. W rezultacie przeprowadzonych dociekań wzmiankowany autor stwierdził, że termin ten nie posiada jasno wyodrębnionego zakresu znaczeniowego i zaproponował własny pogląd na jego kształt wskazując, że przez porządek publiczny „należy rozumieć stan zewnętrzny polegający na przestrzeganiu przez ludność w swem postępowaniu pewnych zasad, form i nakazów, których nieprzestrzeganie w warunkach zbiorowego współżycia ludzi narażałoby ich na niebezpieczeństwo lub uciążliwości pomimo braku złych zamiarów u osób, które by tych zasad form i nakazów nie przestrzegały” .
W  J. Zaborowski, po przeprowadzeniu krytycznej analizy dorobku innych autorów, ujmuje termin porządek publiczny nader syntetycznie jako „..stan faktyczny wewnątrz państwa, regulowany przez zespół norm prawnych i pozaprawnych których przestrzeganie umożliwia normalne współżycie jednostek ludzkich w organizacji państwowej w określonym miejscu i czasie” . W podobnym duchu wypowiada się współcześnie B. Wiśniewski stwierdzając, że „przez porządek publiczny należy rozumieć istniejący aktualnie stan stosunków i urządzeń społecznych, zapewniających bezpieczeństwo, spokój, oraz ład w miejscach ogólnie dostępnych, regulowany normami prawnymi i zasadami współżycia społecznego” .
Definicyjnie można zatem przyjąć, że porządek publiczny to pewien stan spokoju i ładu fizycznego, będący wynikiem przestrzegania przez poszczególne osoby lub grupy osób nakazów i zakazów prawnych oraz pozaprawnych (na przykład zwyczajowych) regulujących koegzystencję podmiotów indywidualnych i zbiorowych oraz ochronę infrastruktury w przestrzeni publicznej. Koncepcja ta zakłada również, co oczywiste, zapewnienie bezpieczeństwa przed przestępnymi zamachami na życie, zdrowie i mienie, w ramach którego planowe i przemyślane działania prewencyjne zapobiegają nadmiernemu rozwojowi przestępczości a w przypadkach zaistnienia aktów przestępczych uprawnione organy są w stanie, w rozsądnym czasie ustalić i ukarać sprawców oraz zapewnić określone formy pomocy i zadośćuczynienia ofiarom.

2. System bezpieczeństwa wewnętrznego
W systemie politycznym Polski za zapobieganie i zwalczanie niebezpieczeństw grożących obywatelom i państwu odpowiadają instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego, do których można zaliczyć m.in. wywiad i kontrwywiad cywilny i wojskowy, służby policyjne i skarbowe. Wymienione instytucje można określić szerszą nazwą zbiorczą, jako instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego (IBW), czyli wyspecjalizowane organy państwowe mające prawo do tajnego zbierania informacji niejawnych, w szczególności dotyczących obywatela, instytucji państwowych, samorządowych, prywatnych i międzynarodowych oraz państw trzecich. IBW zajmują, się bezpieczeństwem wewnętrznym państwa, utrzymaniem porządku publicznego, mają uprawnienia policyjne, uprawnienia służb ochrony państwa czy służb specjalnych/tajnych. Instytucje te podlegają bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów lub ministrom właściwym do spraw wewnętrznych, administracji, obrony narodowej, sprawiedliwości, finansów publicznych czy innym centralnym organom administracji rządowej. Nadzór nad nimi sprawuje parlament, Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów przy pomocy administracji rządowej. Podstawowym zadaniem IBW jest uchylanie, likwidacja, przeciwdziałanie niebezpieczeństwom zagrażających społeczności i poszczególnym jednostkom, jak również bezpieczeństwu państwa. Nie ulega jednak wątpliwościom, iż aby wymienione instytucje spełniały swoją rolę, muszą stworzyć swoisty system (tzw. system bezpieczeństwa wewnętrznego). I tak też jest w istocie, choć trzeba zauważyć, że system bezpieczeństwa wewnętrznego jest jedynie podsystemem w module wykonawczym szerszego systemu – systemu bezpieczeństwa narodowego. Do systemu tego należy również drugi moduł – kierowania. W takim ujęciu moduł kierowania bezpieczeństwem państwa powinien być rozumiany jako zbiór powiązanych ze sobą elementów działających w celu zapewnienia ciągłości podejmowania decyzji i działań dla utrzymania bezpieczeństwa państwa. Moduł kierowania bezpieczeństwem powinien ściśle współpracować z podsystemami modułu wykonawczego (bezpieczeństwa zewnętrznego oraz bezpieczeństwa wewnętrznego), co pozwoli między innymi na stały nadzór nad tymi podsystemami oraz zagwarantuje ciągłość realizacji przedsięwzięć zapewniających bezpieczeństwo państwa, zarówno w czasie względnej stabilizacji, jak i w razie zewnętrznego lub wewnętrznego zagrożenia. 
Podstawą prawną systemu bezpieczeństwa wewnętrznego Polski jest Konstytucja RP, ustawy oraz wydane na ich podstawie akty wykonawcze (rozporządzenia). Tak zarysowany zakres prawnych podstaw odnosi się ściśle do konstytucyjnego katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego (art. 87), który ponadto obejmuje akty prawa miejscowego na obszarze działania organów, które to prawo ustanowiły, oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Należy zatem podkreślić, że w obszarze stanowienia prawa powszechnie obowiązującego istotna jest rola władzy ustawodawczej wspieranej w sensie inicjatywy przez władzę wykonawczą oraz w sensie kontrolnym (np. zgodności ustaw z Konstytucją RP) przez władzę sądowniczą. Zakres organów powołanych do stanowienia prawa uzupełnia uprawnienie zawarte w art. 94 Konstytucji, gdzie wskazuje się, że organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów, przy czym zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.
W systemie bezpieczeństwa wewnętrznego można wyodrębnić sześć podstawowych kryteriów, każdy obejmuje specyficzny zbiór stosunków zachodzących między elementami organizacyjnymi, do których zaliczyć należy:
 spiętrzenie – określa liczbę szczebli hierarchicznych;
 rozpiętość – określa ilość elementów podporządkowanych na poszczególnych szczeblach jednemu zwierzchnikowi;
 spoistość organizacyjna – określa stopień wzajemnej zależności strukturalno-
-funkcjonalnych pomiędzy elementami organizacyjnymi ze względu na wykonywane zadania;
 system informacyjny – obrazuje sieć obiegu informacji;
 podział uprawnień do podejmowania decyzji – obejmuje stosunki służbowe nadrzędności i podporządkowania między poszczególnymi organami;
 podział pracy pomiędzy elementami organizacyjnymi dotyczący stosunków współdziałania – ich wyrazem są więzi między elementami organizacyjnymi.
Subsystem bezpieczeństwa wewnętrznego można zatem zdefiniować jako uporządkowany zbiór rozwiązań prawnych, organizacyjnych i materialnych, którego celem jest osiąganie i utrzymywanie optymalnego w danych okolicznościach poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz realizowanie zadań wynikających z prowadzonej przez państwo polityki bezpieczeństwa wewnętrznego. Struktura tego subsystemu dostosowana powinna być do zagrożeń wpływających na czynniki kształtujące swobodny rozwój kraju we wszystkich dziedzinach aktywności społecznej. Stąd też podstawowymi jego składnikami powinny być podsystemy: bezpieczeństwa ustrojowego, bezpieczeństwa publicznego, porządku publicznego, bezpieczeństwa informacyjnego, ochrony granic, ratowniczy, sanitarno-epidemiologiczny oraz zarządzania kryzysowego.
Pierwszy z wymienionych subsystemów podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego jest system bezpieczeństwa ustrojowego. W bardzo ogólnym ujęciu moż-na powiedzieć, że bezpieczeństwo ustrojowe to taki stan stosunków społeczno-politycznych w państwie, który zapewnia respektowanie i skuteczną ochronę mechani-zmów ustanowionego systemu politycznego oraz przypisanych mu wartości i praw. W ramach tego subsystemu realizowane są zadania związane z ochroną porządku konstytucyjnego w szczególności dotyczące naczelnych zasad ustrojowych, które określają charakter państwa, jego ustrój, porządek prawny, relacje pomiędzy insty-tucjami władzy, obowiązki oraz prawa i wolności obywatelskie.
Kolejny element podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego to subsystem bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego. Zadania subsystemu bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego związane są z zapewnieniem niezakłóconego funkcjonowania struktur państwowych i bezpieczeństwa obywateli obejmującego ochronę ich życia, zdrowia i mienia oraz utrzymanie porządku umożliwiającego normalny rozwój życia w państwie. Zadania w zakresie utrzymania bezpieczeństwa publicznego dotyczą przeciwdziałania zagrożeniom powstałym przez umyślną lub nieumyślną działalność człowieka, a także powstałych w wyniku działalności sił przyrody jak na przykład: pożary, powodzie, katastrofy budowlane, skażenia środowiska. Natomiast zadania dotyczące zapewnienia porządku publicznego łączą się z przestrzeganiem ustalonego reżimu prawnego z zakresu prawa publicznego a także norm społecznych. Zadania te związane są między innymi z: ochroną życia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami; zapewnieniem spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania; wykrywaniem przestępstw i wykroczeń oraz ściganiem ich sprawców; inicjowaniem i organizowaniem działań, mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym; egzekwowaniem stosowania się do nakazów i zakazów określonych przepisami prawa; zapewnieniem właściwego stanu urządzeń użyteczności publicznej; utrzymaniem porządku na drogach; przestrzeganiem przepisów o stowarzyszeniach, zbiórkach publicznych, rejestracji pojazdów; przestrzeganiem przepisów budowlanych, leśnych i łowieckich; zwalczaniem patologii społecznych a w szczególności alkoholizmu i narkomanii; przestrzeganiem określonej dyscypliny społecznej.
Następnym elementem podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego jest subsystem ochrony granic. Realizuje on zadania związane z ochroną granicy Rzeczypospolitej Polskiej na lądzie, morzu, wodach wewnętrznych i w przestrzeni powietrznej. Do głównych jego zadań należy: organizowanie i prowadzenie kontroli ruchu granicznego; zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa obszaru celnego UE; wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej, w tym wiz; ochrona przed przenikaniem zagrożeń zdrowotnych, ekologicznych, sanitarnych, fitosanitarnych i weterynaryjnych; rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, w zakresie merytorycznych uprawnień poszczególnych ele-mentów tego subsystemu.
Ważnym składnikiem podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego jest subsystem ratowniczy. Jego struktura skupia podmioty ratownicze w jednolitym i spójnym układzie, zapewniając podejmowanie skutecznych działań ratowniczych w sytuacjach pojawienia się zagrożeń dotyczących życia i zdrowia ludzkiego, mienia i środowiska oraz analizowanie potencjalnych zagrożeń i podejmowanie w tym kierunku skutecznych działań eliminujących możliwość ich wystąpienia. Główne zadania subsystemu ratowniczego to: ratowanie życia, zdrowia, mienia i środowiska poprzez walkę z klęskami żywiołowymi, katastrofami przemysłowymi i komunikacyjnymi i innymi zagrożeniami oraz prowadzenie w tym zakresie działań prognostycznych rozpoznawczych i profilaktycznych; niesienie pomocy w razie zagrożenia i podejmowanie medycznych działań ratowniczych wobec każdej osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia; poszukiwanie i ratowanie osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na lądzie, morzu, powietrzu i wodach śródlądowych.
Kolejny element podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego to subsystem sa-nitarno-epidemiologiczny. Realizuje on zadania z zakresu ochrony zdrowia ludzi przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych oraz zapobiegania powstawaniu chorób w tym chorób zakaźnych i zawodowych. Subsystem sanitarno-epidemiologiczny realizuje zadania dotyczące ochrony zdrowia publicznego poprzez: sprawowanie nadzoru sanitarnego oraz prowadzenie działalności zapobiegaw-czej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powo-dowanych warunkami środowiska oraz prowadzenie działalności oświatowo-zdrowotnej.
Istotny składnik podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego stanowi subsystem bezpieczeństwa informacyjnego. Bezpieczeństwo informacyjne to stan w którym społeczeństwo ma zapewniony dostęp do aktualnej, rzetelnej i wszechstronnej informacji a jednocześnie skutecznie chronione i reglamentowane są informacje należące do sfery prawnie określonych tajemnic (w tym także te dotyczące życia prywatnego). Subsystem bezpieczeństwa informacyjnego powinien wypełniać zadania, mogące zagwarantować niezbędną poufność, integralność, aktualność, rzetelność i dostępność informacji dla każdego obywatela. Zadania te obejmować powinny przede wszystkim: zapewnienie właściwego tempa rozwoju społeczeństwa informacyjnego; ochronę praw obywateli w zakresie wolności i swobód informacyjnych; rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw dotyczących naruszenia bezpieczeństwa informacyjnego; ochronę informacji niejawnych i przestrzeganie przepisów obowiązujących w tym zakresie; monitorowanie i definiowanie bieżących oraz potencjalnych zagrożeń informa-cyjnych; wdrażanie nowoczesnych metod przeciwdziałania zagrożeniom informacyjnym.
Kolejny składnik podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego to subsystem zarządzania kryzysowego, uruchamiany w przypadku wystąpienia zagrożeń wymaga-jących podjęcia szczególnych działań w sytuacjach, które nie dostarczają wystarcza-jących przesłanek do wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych (stanu wo-jennego, stanu wyjątkowego, stanu klęski żywiołowej) lub wykraczają poza zakres działań i możliwości subsystemu ratowniczego. Subsystem zarządzania kryzysowego powinien zapewniać efektywne kierowanie i koordynowanie działań antykryzysowych w przypadku różnych zagrożeń występujących tak na obszarze całego kraju, jak i jego częściach. Zadania subsystemu zarządzania kryzysowego to: zapobieganie sytuacjom kryzysowym; przygotowania do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań; reagowanie w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych. Subsystem zarządzania kryzysowego partycypuje także w usuwanie skutków kryzysów oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej.
Analizując organizację i funkcjonowanie polskiego subsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego w dotychczasowym kształcie należy wskazać że jest to nadal konstrukcja w trakcie budowy, a przez to jego stan określić trzeba jako niezadowalający. Jego główne wady to resortowość, stosowanie doraźnych rozwiązań, brak jednoznacznych i precyzyjnych powiązań władczych oraz nieprzystający do zakresu współczesnych i przyszłych zagrożeń opis ról.
W polskim systemie administracyjnym trudno jest dokonać klasyfikacji i rozdzielenia instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego pod kątem uprawnień policyjnych od tych, które mają zadania służb specjalnych czy organów kontroli i inspekcji. Pod względem kompetencji operacyjno-policyjnych do tych pierwszych można praktycznie zaliczyć wszystkie instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego, natomiast nie wszystkie mają uprawnienia służb specjalnych, bowiem te ostatnie mają większą swobodę działania, z większymi uprawnieniami w działaniu operacyjnym i często na granicy prawa. Natomiast służby policyjne podlegają kontroli, np. podczas zbierania informacji, ograniczania wolności obywatela (np. zatrzymanie, prowadzenie postępowań przygotowawczych, przesłuchanie). Służby specjalne mogą działać tak samo jak instytucje policyjne (mają podobne uprawnienia), tylko z tą różnicą, że mają swobodę działania, reagują w sposób niejawny na zagrożenia, w tym np. sporządzają dokumentację uprawniającą do podejmowania czynności przez inne instytucje.










ROZDZIAŁ III
TEORETYCZNE PODSTAWY PRACY
1. Rodzina jako podstawowa komórka życia społecznego
Rodzina występuje we wszystkich historycznie znanych typach społeczeństw i kultur. Teoretyczne analizy były podejmowane już w starożytności. Arystoteles na przykład uznawał rodzinę za podstawowe środowisko człowieka, ważniejsze niż państwo. W życiu rodzinnym upatrywał ważny czynnik rozwoju człowieka, wzbogacający całą jego działalność.
Twórca socjologii August Comte uważał rodzinę za najważniejszą podstawową grupę społeczną, na której opiera się całe społeczeństwo.
Współczesne rozważania na temat rodziny prowadzone są na dwóch płaszczyznach: rodzina – społeczeństwo oraz rodzina – jednostka – członkowie. Dzięki pogłębionym badaniom scharakteryzowano istotne funkcje rodziny, jakie ona pełni w rozlicznych dziedzinach życia jednostki oraz w różnych zbiorowościach ludzkich.
W literaturze spotykamy różne definicje rodziny. Pierwszą grupę stanowią definicje R.M. Maclavera, C.K. Kirkpatricka, J. Szczepańskiego. Przykładowo R.M. Maclaver przyjmuje, że „rodzina to grupa określona przez stosunki seksualne odpowiednio unormowane i trwale, by mogły zapewnić wychowanie i rodzenie dzieci”.  Natomiast J. Szczepański określa rodzinę jako grupę utrzymującą ciągłość bio-logiczną społeczeństwa i ciągłość kulturalną przekazując dziedzictwo kulturowe.  Wspólną cechą przytoczonych pojęć jest podkreślenie faktu, iż rodzina zapewnia społeczeństwu biologiczną ciągłość i przekaz kulturowy między pokoleniami.
Do drugiej grupy definicji zaliczamy pojęcia sprecyzowane przez R. Königa i C.K. Cooleg’a. Pierwszy z nich ujmuje rodzinę jako grupę łączącą członków w związek intymnego uczucia współdziałania i wzajemnej pomocy. Drugi twierdzi, iż rodzina jest grupą pierwotną ze względu na charakter więzi społecznych łączących jej członków, którzy pozostają ze sobą w częstych bliskich, bezpośrednich i intymnych kontaktach. Interesującą cechą jest tu kierowanie uwagi na wzajemne relacje zachodzące między członkami rodziny.
Literatura definiuje również rodzinę jako społecznie aprobowany, trwały sposób współżycia osobników połączonych więziami małżeństwa, pokrewieństwa bądź adopcji, na ogół zamieszkujących pod wspólnym dachem i współdziałających ze sobą w ramach społecznie akceptowanego podziału ról. Wyróżnia się jednocześnie cztery kategorie funkcji, które pełni rodzina. Są to kategorie:
a) biopsychiczna (funkcje: prokreacyjna, seksualna),
b) ekonomiczna (funkcje: materialno-ekonomiczna, opiekuńczo-zabezpieczająca),
c) społeczno – wyznaczająca (funkcje: klasowa, legalizacyjno-kontrolna),
d) socjopsychologiczna (funkcje: socjalizacyjna, kulturalna, rekreacyjno-towarzyska, emocjonalno-ekspresyjna).
Analiza pojęć rodziny pozwala jednoznacznie uznać rodzinę za małą grupę społeczną. F. Znaniecki określa grupę społeczną jako pewnego rodzaju kompleks czy system ról społecznych spełnianych przez różne kategorie jej członków.
Natomiast J. Turowski mówi, iż: „grupa społeczna to zbiory ludzi pozostających w jakichś relacjach ze sobą.”
Uwzględniając typologię grup społecznych można wyróżnić:
1. grupy pierwotne i grupy wtórne
2. grupy duże (makrostruktury społeczne) i grupy małe (mikrostruktury społeczne)
3. grupy formalne oraz grupy nieformalne.
W porównaniu z innymi małymi grupami rodzina wyróżnia się swoją strukturą i specyficznym funkcjonowaniem. Cechy podkreślające odmienność rodziny to: sposób wchodzenia do niej nowych członków, brak przywództwa typowego dla małej grupy, wyraźny podział pokoleniowy, wspólne nazwisko, tradycje.
Rozpatrując rodzinę w kategorii grup społecznych przyjmujemy, że jest to grupa pierwotna, licząca na ogół mało członków. Za Ch.H. Cooley’em można określić: „Przez grupy pierwotne rozumiemy grupy charakteryzujące się współpracą i bezpośrednim kontaktem. Są one pierwotne pod wieloma względami, przede wszystkim jednak ze względu na swą pseudomentalną rolę w kształtowaniu społecznej natury i ideałów jednostki. Psychiczny rezultat bezpośredniego kontaktu stanowi tego rodzaju zespolenie się indywidualności w jedną całość, że wspólne cele grupy, w pewnym przynajmniej zakresie, stają się treścią jaźni indywidualnej. (...) Człowiek żyje w poczuciu łączności z całością i to uczucie wyznacza głównie jego dążenie.”
Z uwagi na pierwszeństwo grupy rodzinnej wobec innych małych grup społecznych, układ rodzinny jest niezastępowalny, zwłaszcza wtedy gdy mówimy o rozwoju dzieci. Rodzice stanowią znaczące osoby wpływające na osobowość, wywierają także wpływ na kształtowanie postaw. Według Nimkoffa osobowość jednostki kształtowana jest zwłaszcza w okresie niemowlęctwa i dziecięcym.
Rodzina, jak każda mała grupa posiada strukturę, czyli pewien układ elementów i zasad ich wzajemnego podporządkowania umożliwiający funkcjonowanie grupy. Przyjmując terminologię S. Ossowskiego pojęciem struktury społecznej określa się istniejący między składnikami życia społecznego systemem międzyludzkich zależności, dysonansów i hierarchii zarówno w nieorganizacyjnej jak i organizacyjnej formie, wynikający ze stosunku władzy i podziału funkcji.
Odpowiednio wpisuje się tu twierdzenie J. Turowskiego, iż struktura społeczna „jest kategorią analizy socjologicznej, która dotyczy zarówno jednostek, jak i wszelkiego rodzaju ponadindywidualnych całości społecznych, a wśród tych ostatnich jest narzędziem umożliwiającym rozpatrywanie ich wewnętrznej budowy jak i związków zewnętrznych, czyli powiązań między różnego rodzaju ponadindywidualnymi całościami a więc zbiorowościami, grupami społecznymi, społecznościami.”
Z. Tyszka prezentuje przegląd definicji struktury rodziny, w skład struktury rodziny zaliczając: liczbę i rodzaj pokrewieństwa członków rodziny, układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne usytuowanie, siłę więzi instytucjonalnych i psychicznych, które występują pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny, podział czynności, struktura władzy i autorytetów, rozkład miłości i względów.  Na podstawie tego obrazu można zauważyć, że rodzina jest małą, ale skomplikowaną strukturą społeczną uwikłaną w liczne procesy i posiadającą liczne elementy. Z tego punktu rozważań Z. Tyszka wyróżnia w strukturze rodziny następujące aspekty:
a) psychologiczny (więzi emocjonalne),
b) społeczny (pozycja społeczna, struktura, autorytet itp.),
c) kulturowy (normy, wzorce wewnątrzrodzinnych ról społecznych),
d) demograficzny (liczebność, rodzaj pokrewieństwa itp.).
A. Kotlarska-Michalska przyjmuje, że rodzina ma znamiona instytucji społecznej. Wyraża się to w następujących założeniach:
a) jest grupą powołaną do realizacji ważnych spraw dla całej zbiorowości,
b) stanowi formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez jednostkę w  imieniu całości,
c) jest zespołem urządzeń środków działań, które pozwolą członkom grupy na wykonywanie publicznej funkcji celem zaspokojenia potrzeb i regulowania czynności całej grupy,
d) stanowi zespół ról społecznych członków grupy istotnych dla życia grupy.
Szczególnym wyznacznikiem instytucjonalnego charakteru rodziny są jej funkcje. Niektórzy autorzy sprowadzają sens rodziny, jako instytucji społecznej, do pełnienia przez nią funkcji niezbędnych do rozwoju społeczeństwa. W literaturze spotyka się najczęściej definiowanie funkcji przez: cele, skutki działań, zadania. Przykładowo J. Turowski zakłada, że funkcja to jednorazowy zespół zadań czy następstwo dla szerszych grup.  F. Adamski, przez funkcje rozumie cele, na które nastawione jest życie i działalność rodziny oraz zadania wypełniane przez nią na rzecz swoich członków i całego społeczeństwa.
Problematyką funkcji rodziny bardzo szeroko zajmuje się Z. Tyszka. Przyjmuje on, że termin funkcja łączy: przypisane jej zadanie, realizowane w jej ramach działania, efekty tej działalności. Funkcje rodziny są ściśle powiązane ze strukturą rodziny i tworzą „system rodziny”.  W literaturze można znaleźć klasyfikacje funkcji rodziny różniące się liczbą podawanych funkcji, zasadami podziału, terminologią opisem. Omówienie sprowadzę do najbardziej znanych przedstawionych przez Z. Tyszkę i F. Adamskiego.
Biorąc pod uwagę przeobrażenia i rolę rodziny poprzez wypełnianie funkcji Z. Tyszka wyróżnił najważniejsze :
a) funkcja seksualna – jest bardziej ceniona niż w przeszłości. Brak wystarczającej satysfakcji seksualnej jest obecnie znacznie bardziej konfliktogenny niż w przeszłości.
b) funkcja materialno-ekonomiczna - coraz bardziej uwidacznia się partykularyzacja dochodów członków rodziny. Do kasy rodzinnej trafia jedynie część uzyskanych pieniędzy, reszta pozostaje w gestii poszczególnych członków rodziny i może być przeznaczona na wybrane cele.
c) funkcja kontrolna – zauważa się ograniczenie kontrolnej funkcji rodziny. Współczesne warunki życia nie sprzyjają roztaczaniu przez rodzinę nieformalnej kontroli nad swoimi członkami (anonimowość jednostki poza domem, atomizacja społeczna itp.). Widoczny jest kryzys kontroli społecznej na wszelkich poziomach.
d) funkcja socjalno-wychowawcza – relatywnie zmniejszył się wpływ rodziców na dzieci (wpływ wielu instytucji), ale w mniejszym zakresie uległy zmniejszeniu wpływy wewnątrzrodzinnej spontanicznej socjalizacji. Można przyjąć tezę, że rodzina silnie oddziałuje na dzieci, jakkolwiek nastąpiła w jej ramach indywidualizacja oddziaływań ze względu na różnicowanie się postaw życiowych matek i ojców oraz ich działań wychowawczych.
e) funkcja kulturalna – widoczne jest zróżnicowanie aktywności kulturalnej członków rodziny, nawet na terenie domu rodzinnego.
f) funkcja emocjonalno-ekspresyjna – zyskała na znaczeniu, m.in. ze względu na wzrost rangi uczuć wyższych w rodzinie (miłość). Rodzina w coraz większej mierze jest środowiskiem utrzymującym równowagę emocjonalną jednostki (zapewnia higienę psychiczną poczucie bezpieczeństwa). Jeśli rodzina nie jest zdezorganizowana i konfliktowa, tym skuteczniej wypełnia omawiane funkcje.
Nieco inną klasyfikację przedstawił F. Adamski. Pierwsze kryterium uwzględnia dwie grupy funkcji: instytucjonalne i osobowe. Do funkcji instytucjonalnych zaliczane są:
- prokreacyjna, zapewnia ciągłość społeczeństwu,
- ekonomiczna, polegająca na zapewnieniu rodzinie dóbr materialnych,
- opiekuńcza, zapewniająca pomoc w sytuacji, gdy członkowie jej potrzebują
- socjalizacyjna, przygotowująca członków do życia w społeczeństwie przez przekazywanie im wartości kulturowych,
- stratyfikacyjna, wyznaczająca przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej,
- integracyjna, pełniąca rolę społecznej kontroli zachowań członków rodziny.
Do funkcji osobowych dotyczących rodziny jako grupy społecznej należą:
- małżeńska, zaspokajająca potrzeby intymne małżonków,
- rodzicielska, ma zaspokajać potrzeby uczuciowe zarówno rodziców jak i dzieci,
- braterska, realizująca potrzeby uczuciowe rodzeństwa.
Podstawą dla drugiej klasyfikacji wg F. Adamskiego jest kryterium trwałości i zmienności funkcji. Można tu wyróżnić zatem :
a) funkcje pierwszorzędne, istotne, należą tu: funkcje prokreacyjne, socjalizacyjne i funkcja miłości,
b) funkcje drugorzędne, akcydentalne, tj. funkcja ekonomiczna, opiekuńcza, stratyfikacyjna, religijna, integracyjna.
Niezależnie od wymienianych funkcji zadaniem rodziny jest utrzymywanie ciągłości biologicznej i kulturowej społeczeństwa, zaspokajanie potrzeb emocjonalnych i bezpieczeństwa. Warto podkreślić, że dana funkcja rodziny służy do zaspokajania potrzeb jednostki oraz potrzeb lub wymogów społeczeństwa.
W literaturze spotyka się układy typów rodzin tworzonych według rozmaitych zasad. Warunkują zastosowane kryteria.
Przyjmując za kryterium liczby członków rodziny oraz formy organizacyjne życia rodziny, wyróżniamy następujące typy:
a) rodzina mała nuklearna – składa się ze współmałżonków i ich dzieci; jest to typ rodziny dwupokoleniowej,
b) rodzina poszerzona, wielopokoleniowa (duża) – składa się z dwóch lub większej liczby rodzin nuklearnych; w jednym domu mieszka kilka pokoleń, uznając patriarchalną władzę ojca; ten typ występuje obecnie w krajach trzeciego świata,
c) zmodyfikowana rodzina poszerzona – stanowi związek rodzin nuklearnych będących w częściowej zależności od siebie; brak jest hierarchicznej struktury władzy i autorytetu, przy utrzymaniu intensywnej więzi rodzinnej,
d) rodzina poligamiczna – łączy kilka związków małżeńskich połączonych w jedną zbiorowość rodzinną; najczęściej jest to związek jednego mężczyzny z kilkoma kobietami (tzw. poligamia) lub związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami (tzw. poliandria).
Kryterium prestiżu władzy pozwala wyróżnić następujące typy rodzin:
a) patriarchalna – dominującą pozycję posiada ojciec,
b) matriarchalna – władzę sprawuje matka,
c) egalitarna (partnerska) – obowiązuje równość praw, decyzji i zakresów kompetencji męża i żony.
Kolejnym kryterium pozwalającym na podział jest źródło utrzymania. Można tu wyróżnić:
a) rodzina chłopska,
b) rodzina robotnicza,
c) rodzina inteligencka.
Rodzina stanowi integralny i bardzo istotny element każdego społeczeństwa. Jest ona najlepszym, najskuteczniejszym „przekaźnikiem” ogólnospołecznej kultury do jednostki, ogólnospołecznym podstawowych norm, wzorów i wartości, zwłaszcza we wcześniejszym okresie życia jednostki.
Rodzina współczesna wpływa znacznie na osobowość, funkcjonowanie jednostek, ponadto kształtuje ich losy. Wypełnia zarazem ważne funkcje w ramach społeczeństwa globalnego (np. w zakresie reprodukcji biologicznej).
Wydaje się więc, iż powinno w interesie jednostek i społeczeństwa leżeć prawidłowe funkcjonowanie rodziny oraz tworzenie dla niej optymalnych warunków egzystencji. Zwłaszcza, że uwidaczniają się liczne aspekty zagrożeń dla funkcjonowania rodziny. Ograniczenie czy zniwelowanie wpływów niektórych z nich jest uzależnione od szerszych przeobrażeń społecznych i wymaga działań w sferze polityki społecznej, np. ograniczenia bezrobocia, poprawy sytuacji mieszkaniowej itd.
Inne z kolei wymagają rozwoju odpowiednich placówek, np. Centrum Pomocy Rodzinie, poradnictwa rodzinnego itp.

2. Przyczyny nieporozumień i konfliktów w rodzinie
Zdaniem K. Lachiewicza „przemoc występuje w rodzinach niezależnie od poziomu i statusu społecznego czy materialnego oraz kręgu kulturowego. Przemoc nie jest zjawiskiem marginalnym” .
Zgodnie z postanowieniami zawartymi w Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, prowadzonym przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Polsce, przemoc domowa (zwana także przemocą w rodzinie) oznacza „zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody” .
Przemoc w rodzinie stanowi dramat rodzinny, który najczęściej rozgrywany jest bez udziału świadków.
Analizując postępowanie osób stosujących przemoc w rodzinie można stwierdzić, iż użycie przemocy stanowi dla nich pewną formę odreagowania na własne kompleksy oraz  niepowodzenia życiowe. Osoby stosujące przemoc poprzez poniżanie starają się dowartościować siebie, tracąc przy tym kontrolę i panowanie nad sobą .
Wskazać można czynniki ryzyka, określające prawdopodobieństwo wystąpienia przemocy w rodzinie. Jednym z najistotniejszych trwałych czynników ryzyka przemocy w rodzinie jest dziedziczenie wzorca przemocy z rodziny pochodzenia. Kolejnym trwałym czynnikiem jest nadużywanie alkoholu. Czynnikami trwałymi stosowania przemocy w rodzinie są także status zawodowy oraz status socjoekonomiczny (zbyt duża różnica występująca pomiędzy partnerami w statusie społecznym wpływa na zwiększenie ryzyka przemocy) .
Do pozostałych czynników ryzyka wystąpienia przemocy w rodzinie zaliczyć można takie czynniki jak: sytuacja materialna, sytuacja zawodowa, posiadane wykształcenie oraz wysokość dochodów. Samoistne występowanie wyżej wymienionych czynników ryzyka nie jest wystarczające do stwierdzenia dużego prawdopodobieństwa wystąpienia przemocy w rodzinie. Ryzyko wystąpienia przemocy występuje dopiero wówczas, kiedy wskazane czynniki współwystępują z innymi czynnikami, takimi jak niskie poczucie własnej wartości, poczuciem utraty kontroli nad własnym życiem .
Stwierdzić można zatem, iż czynniki ryzyka wystąpienia przemocy w rodzinnie stanowią w dużej mierze zmienne związane z cyklem życia małżeńskiego. Ponadto zarówno okres małżeństwa jak i narzeczeństwo należą do stadiów cyklu życia rodzinnego uznanych za czynniki ryzyka częstszego występowania przemocy w rodzinie.
Również okres ciąży sprzyja zwiększeniu częstotliwości występowania przemocy w rodzinie. Ponadto wszelkie okresy separacji oraz rozwodu również wpływają znacząco na podwyższenie ryzyka eskalacji przemocy, bowiem kiedy dany związek ulega rozpadowi, wówczas znacznie wzrasta ryzyko poważnych oraz stwarzających zarażenie dla życia ataków ze strony partnera .
Stosowanie przemocy w rodzinie jest następstwem zaistniałych w rodzinie nieporozumień oraz narastających konfliktów.
Konflikt określić można jako zjawisko, które występuje często w różnych sytuacjach życia społecznego, nacechowanych w szczególności sprzecznością˛ interesów oraz odmiennym punktem widzenia danej rzeczywistości. Ponadto stwierdzić można, iż sytuacje konfliktowe występują w każdej grupie społecznej, bez względu na jej liczbę członków czy też specyfikę.
Według Folgera, Poole’a i Stutmana, konflikt to  „interakcja ludzi zależnych od siebie, którzy uważają˛, że maja˛ niezgodne cele oraz postrzegają˛ siebie nawzajem jako przeszkody w osiągnięciu owych celów” .
Powyższa definicja konfliktu wskazuje na najistotniejszą cechę konfliktu, jaką jest interakcyjny wymiar konfliktu (co oznacza, iż konflikt jest tworzony oraz podtrzymywany poprzez myśli i działania zaangażowanych stron). Za najbardziej znane formy interakcji konfliktowych uważa się kłótnie o charakterze otwartym oraz rywalizację, w której celem każdej ze stron jest zdobycie przewagi. Przekonanie stron konfliktu o niezgodności ich interesów lub celów, jak również pojmowanie siebie w kategorii przeciwnika, stanowi kolejną, istotną cechę sytuacji konfliktowych .
W rodzinie pojawienie się konfliktów jest szczególnie widoczne z uwagi na to, iż dotyka w bezpośredni sposób osoby bliskie.
Rodzina stanowi pewien system, w którym wszyscy jej członkowie tworzą wspólnie sieć wzajemnych relacji, oddziałujących na siebie, dlatego też powstawanie konfliktów w rodzinnie prowadzić może również do powstania dotkliwych oraz głębokich urazów emocjonalnych, w następstwie czego może dojść do destrukcji Potocznie konflikt oznacza napięcie wywołane sprzecznością celów dwóch lub więcej osób. Konflikt oznacza także sytuację zagrożenia interesów partnerów, powodującą podjęcie działań obronnych.
Zdaniem Wallera wyróżnić można dwa rodzaje konfliktów: konflikt integrujący oraz konflikt dezintegrujący .
Konflikt integrujący zachodzi w sytuacji, kiedy  przedmiot sporu związany jest z zaistnieniem konkretnych faktów, natomiast zadawane ciosy nie urażają godności drugiej osoby. W przypadków konfliktów integrujących obie strony będące w sporze wykazują zaangażowanie we wzajemne i aktywne rozwiązanie danego sporu. Wynikiem integrujących konfliktów jest całkowite oczyszczenie oraz wzrost więzi uczuciowych i zaburzeń relacji interpersonalnych. W nielicznych przypadkach konflikt integracyjny może prowadzić do czasowej separacji lub też definitywnego rozstania się małżonków .
Konflikt dezintegrujący obejmuje przypuszczenia oraz domysły. W sytuacji zaistnienia konfliktu dezintegrującego partnerzy wzajemnie ranią się, a ponadto nie są wobec siebie szczerzy. W przypadku konfliktu dezintegrującego często obserwuje się sytuację, w której zaangażowanie w konflikt nie jest dwustronne. Konflikt dezintegrujący wzbudza  napięcie a także wywołuje rozdrażnienie i poczucie bezsilności. Na skutek oddziaływania konfliktów dezintegrujących ludzie często oddalają się od siebie z poczuciem żalu i wyrządzenia krzywdy, a ponadto czują się niezrozumiani przez otoczenie .
Znaczący wpływ na poczucie szczęścia w rodzinie ma częstotliwość występowania konfliktów, jak również ich zakres i sposób rozwiązywania. Ponadto rzadziej konflikty występują w rodzinach szczęśliwych, w których zaistniałe spory charakteryzują się tym, iż nie są ostre, natomiast rozwiązanie konfliktu wpływa  na psychiczną integrację członków rodziny. W przypadku rodzin określanych mianem nieszczęśliwych, konflikty występują znacznie częściej, a ich oddziaływanie jest destrukcyjnie. W rodzinach nieszczęśliwych mogą również występować konflikty autystyczne, czyli konflikty nie posiadające u podłoża żadnych przyczyn, lub też konflikty obejmujące istotne sfery życia .
Analizując wpływ konfliktów na rodzinę można stwierdzić, iż najbardziej negatywny wpływ na rodzinę mają nierozwiązane konflikty lub też konflikty załagodzone. Tego typu konflikty prowadzą do zaniku wszelkich pozytywnych uczuć, które łączą członków rodziny, a w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do wystąpienia wzajemnej wrogości.
Ponadto stwierdzić można, iż na skutek występowania częstych konfliktów w rodzinie może dojść do powstania nieprawidłowych postaw wychowawczych. Na skutek nieprawidłowych postaw rodzicielskich niemożliwe jest zaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych. Konflikty w stosunkach pomiędzy rodzicami powodują powstanie napięć i konfliktów wśród pozostałych członków rodziny .
Powstanie konfliktu w rodzinie nie oznacza jednoznacznie, iż nie występują żadne szanse na przezwyciężenie sporu.  Rozwiązanie konfliktu w rodzinie możliwe jest dzięki zastosowaniu prawidłowych strategii komunikacyjnych. Aby znaleźć sposobów zakończenia sporów, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na przyczyny oraz źródła jak również kontekst społeczny zaistnienia konfliktu. Niezbędnym czynnikiem umożliwiającym rozwiązanie konfliktu jest sprecyzowanie istoty konfliktu oraz konfrontacja oczekiwań i potrzeb stron uczestniczących w sporze. Można zatem stwierdzić, iż konstruktywne oraz dojrzałe podejście do danego problemu wpływa na zwiększenie szans na powodzenie .
Specyfika konfliktów rodzinnych wynika z systemowego charakteru rodziny, która stanowi ponadto zamkniętą oraz autonomiczną strukturę zamkniętą. Poszczególni członkowie rodziny oddziałują na siebie nawzajem w sposób bezpośredni oraz pośredni. Pośrednie oddziaływanie występuje w sytuacji, w której ojcowie zmieniają lub pośredniczą˛ w relacjach pomiędzy matką a dzieckiem. Z drugiej strony zaś matki również wpływają pośrednio na swoje dzieci poprzez, na skutek regulacji ilości oraz jakości interakcji zachodzących pomiędzy ojcem a synem. Dzieci również mają możliwość pośredniego oddziaływania na relacje ojciec – matka wykorzystując zmianę zachowania jednego z rodziców, co w konsekwencji ma znaczący wpływ na relacje zachodzące pomiędzy małżonkami .
Interakcje konfliktowe mogą przybierać różnorodne formy ze względu na systemowy charakter rodziny.  Wskazać można wiele złożonych i różnorodnych przyczyn powstawania konfliktów w rodzinnie. Często występowanie konfliktów uzależnione jest od wpływu czynników podmiotowych, takich jak cechy osobowości, charakteru oraz temperamentu poszczególnych członków rodziny, powodujących występowanie barier związanych z psychicznym funkcjonowaniem tych osób. Ponadto trudności w rozwiązywaniu konfliktów związane są bezpośrednio z brakiem umiejętności komunikacji interpersonalnej, a także stosowaniem niewłaściwych stylów komunikacji i przy tym nieodpowiednie wyrażanie własnych potrzeb .
Przyczyną konfliktów w rodzinie mogą być również sytuacje losowe niezależne od człowieka, sprzyjające powstaniu napięć i nieporozumień, takie jak trudności ekonomiczne czy też wydarzenia  społeczne. Często także źródłem konfliktów powstających pomiędzy partnerami, czy też małżonkami są negatywne przeżycia z okresu przedmałżeńskiego, które związane są z negatywnymi doświadczeniami z okresu dzieciństwa oraz okresu dojrzewania .
Zdaniem M. Rysia wyróżnić można trzy podstawowe grupy przyczyn powstawania konfliktów w rodzinie, tkwiących w: rodzicach, dzieciach i negatywnych sytuacjach wychowawczych. Przyczyny powstawania konfliktów w rodzinie obejmują całość rodziny, postrzeganej  jako spójny i zwarty system .
Pierwszą grupę przyczyn tworzą negatywne cechy osobowe oraz postawy rodzicielskie, które wyrażają się przede wszystkim w osobowościowym niedopasowaniu małżonków oraz występowaniem znaczących różnic w charakterach, jak również odmiennych poglądach i zainteresowaniach.
Źródłem powstawania konfliktów w rodzinie są także nieprawidłowe cechy osobowości rodziców i negatywne postawy oraz działania rodziców wobec dzieci, takie jak brak akceptacji dziecka, nadmierna opieka rodzicielska lub jej brak, stawianie dziecku  wygórowanych wymagań, zostawienie dziecku zbyt dużej swobody w zakresie podejmowania decyzji .
Druga grupa przyczyn powstawania konfliktów w rodzinie związana jest z dziećmi. Źródłem występowanie konfliktów mogą być zaburzenia osobowościowe i zaburzenia charakterologiczne, jak również negatywne typy zachowań, prowadzące do eskalacji wzrostu napięć w rodzinie, a w efekcie końcowym doprowadzających do powstawania konfliktów. Ponadto można stwierdzić, iż stopień zachowań konfliktowych oraz reakcje rodziców w rodzinie znacząco oddziałują na takie cechy dziecka, jak poziom aktywności psychofizycznej, temperament, zaangażowanie społeczne oraz poziom posłuszeństwa. Dzieci tworzą grupę charakteryzującą się znacznie większą aktywnością oraz mniejszym zaangażowaniem i nieposłuszeństwem, co wywołuje silne negatywne reakcje emocjonalne u rodziców, wywołujących napięcia konfliktowe .
Ostatnią grupę konfliktów w rodzinie tworzą negatywne sytuacje wychowawcze, które spowodowane są nieobecnością rodziców w procesie wychowawczym ich dzieci, co przyczynia się do tego, iż dzieci nabierają cech i przyzwyczajeń nieakceptowanych przez rodziców i prowadzących do powstawania konfliktów. Również brak umiejętności wychowawczych rodziców oraz nieodpowiednia komunikacja z dzieckiem i nieznajomość lub brak wrażliwości na aktualne potrzeby dziecka mogą prowadzić do powstawania licznych napięć. Niewłaściwe postawy wychowawcze, będące częstą przyczyną powstawania napięć, przybierać mogą postać nadmiernego rygoryzmu lub też skrajnego liberalizmu .
Za niewłaściwe formy wychowania uznaje się wszelkie występujące niesprawiedliwości w wychowaniu, jak również brak zgodności rodziców dotyczącej metod wychowania dziecka oraz brak konsekwencji w wychowaniu i nieuwzględnianie osobistych rozwojowych potrzeb dziecka. Ponadto do niewłaściwych form wychowania dziecka zaliczyć można także niewłaściwe stosowanie systemu kar i nagród oraz wyróżnianie jednego dziecka spośród pozostałych .
Za początek zaistnienia konfliktu uznaje się sytuację, w której w rodzinie dochodzi do rozbieżności ocen na dany temat a także niezgodności poglądów lub też braku możliwości osiągnięcia porozumienia. Konflikt rozwija się˛ stopniowo, obejmując przy tym zasięgiem coraz szersze sfery życia rodzinnego. Można także stwierdzić, że konflikt ma charakter indywidualny, ponadto angażuje myśli, uczucia oraz działania danego człowieka. Każdy konflikt zachodzący w rodzinie zawiera elementy konstruktywne, oraz destruktywne. Konstruktywne elementy konfliktu  wpływają na integrację członków rodziny, natomiast elementy destruktywne wprowadzają dezintegracje w życie rodzinne .
Wskazać można także pozytywne skutki powstawania konfliktów w rodzinie, takie jak: wzmocnienie związku, wzrost zaufania pomiędzy stronami sporu, zwiększenie poziomu własnej samooceny, wzbogacenie twórczości i produktywności tworzenia rodziny, zadowolenie ze związku .
Wystąpienie pozytywnych efektów konfliktów w rodzinie jest w szczególności konstruktywny, przemyślany oraz dojrzały sposób rozwiązania sporów. Ponadto kiedy członkowie rodziny mogą obiektywnie spojrzeć´ na przyczyny powstania konfliktu oraz mogą w uczciwy sposób dążyć do osiągnięcia porozumienia, wówczas pojawia się szansa rozwiązania konfliktu. Ponadto takie działania umożliwiają wyciągnięcie wniosków, które pomogą˛ w dalszym budowaniu więzi rodzinnych .
Znacznie trudniej jest, kiedy w konflikcie przeważają elementy destruktywne, wywołujące zachowania agresywne a także prowadzące do frustracji i dezorganizacji całego życia rodzinnego. Ponadto destruktywne konflikty intensyfikują napięcia i animozje, poprzez wywołanie negatywnych następstw natury psychologicznej, takich jak urazy psychiczne, rozgoryczenie lub też nienawiść.
Podsumowując można stwierdzić, iż nieprawidłowe postawy rodzicielskie nie pozwalają zaspokajać podstawowych potrzeb psychicznych, a także w stosunkach między rodzicami, gdy któreś z nich nie podziela takiej postawy, stają się źródłem licznych nieporozumień. Powodują one napięcia i konflikty wśród wszystkich członków rodziny”.
Ponadto uwzględniając specyfikę rodziny można stwierdzić, że konflikt jest nieuniknionym składnikiem życia rodziny. Wyróżnić można mniej lub bardziej intensywne formy konfliktowych sytuacji. Realne szanse na rozwiązanie konfliktu oraz stworzenie rodzinnej wspólnoty pojawiają się w sytuacji, kiedy konflikt jest wyrażany i rozwiązywany konstruktywnie. Natomiast kiedy w sytuacji konfliktowej dominują elementy destruktywne, może dojść do powstania poważnych zaburzeń´ w funkcjonowaniu rodziny.

3. Patologie społeczne i ich wymiary
Każdy z nas potrafi określić w sposób mniej lub bardziej złożony wartości w wymiarze społecznym. Dzieci pytane o to kim jest dobry i zły człowiek bez zastanowienia przypisują im cechy tj.: ładny czy brzydki. Jednak jakby się nad tym wnikliwiej zastanowić, to ciężko jest zdefiniować te pojęcia w sposób rzetelny. Wszystko jest zależne od kontekstu kulturowego, od samej kultury, wychowania, czy nawet czasu historycznego w jakim nam przyszło żyć. Ocena tego co dobre i złe w wymiarze społecznym zdaje się być pozornie prosta. Jednym z pierwszych autorów, którzy zajęli się rozwikłaniem tych pojęć był F. Znaniecki.  Wyodrębnił on w swojej typologii jednostek ludzi, którzy wykazują się trudnościami w przestrzeganiu społecznych norm lub ich zwyczajnie nie przestrzegają. Określił ten typ mianem zboczeńców i dodatkowo poddał ich podzieleniu na dwie kategorie: nadnormalnych, czyli takich, którzy świetnie realizują swoje role, a także potrafią nadawać im nowe znaczenie, a co za tym idzie kreują nowy wzorzec. Drugą grupą są podnormalni, którzy nie chcą, nie potrafią, lub często zarówno nie chcą i nie potrafią realizować oczekiwań społecznych w zakresie przestrzegania norm.
Patologia (z gr. pathos – cierpienie, logos – nauka) to nauka o przyczynach, mechanizmach, formach, objawach i skutkach chorób fizycznych i psychicznych. Swoistą odmianę stanowi patologia społeczna, tj. nauka o przyczynach, objawach i zwalczaniu takich „chorób” społecznych jak przestępczość, pijaństwo, lekomania itp.”  Za twórcę polskiej szkoły patologii społecznej uważa się A. Podgóreckiego. To właśnie jego definicja zjawiska patologii jest najczęściej przywoływaną. Twierdzi on, iż patologie społeczne to „ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania społecznego, czy ten rodzaj struktury, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane”.  Z przytoczonej definicji można zauważyć, iż autor uzależnił patologię od ocen społeczeństwa. Podgórecki wpłynął na poglądy innych autorów, którzy podzielają jego opinię dodając własne kryteria występowania zjawiska w większej zbiorowości. Nie sposób jednak nie zwrócić uwagi na niedokładność tej definicji: otóż kryterium, które wyznacza patologię, to bliżej nieokreślone „wartości światopoglądowe”.
A. Lipka definiuje omawiane pojęcie jako ,,określony stan postaw, zachowań i sytuacji życiowych, które (…) są szkodliwe dla historycznie uwarunkowanego postępu i powodują ujemne następstwa dla wszechstronnego rozwoju jednostki, grupy lub całego społeczeństwa, a polegają na nieprzestrzeganiu obowiązujących przepisów prawa, norm moralnych, obyczajowych i kulturowych oraz na odrzucaniu lub nieposzanowaniu wartości obiektywnie zgodnych z interesami jednostki i ogółu obywateli na określonym etapie rozwoju kraju.”
Według J. Wodza patologie społeczne są zjawiskami, które są niezgodne
z tymi pożądanymi, przyjętymi przez resztę społeczeństwa jako wzorcowe, dopuszczalne, oczekiwane. Zgodnie z teorią tego autora, patologia stale się nasila, zwiększa swój zasięg i działa dysfunkcjonalnie na społeczeństwo. Co jest z reguły oczywiste, gdyż można wyraźnie dostrzec jak zakłóca jego funkcjonowanie.  W powyższej teorii została naznaczona destrukcyjna rola jednostki niespełniającej lub niewywiązującej się z oczekiwań społecznych. Sztumski w swojej teorii mówi o bezradności wobec tego typu zjawisk i podkreśla konieczność użycia siły zbiorowej, by sobie z nimi poradzić.
Przytoczone definicje to jedynie wierzchołek góry wszystkich definicji. Każdy z autorów stara się na swój sposób wytłumaczyć zjawisko, uzupełniając je o swoje spostrzeżenia. Większość z nich jednak oscyluje wokół tematy destrukcyjności omawianego zjawiska. Przyjmując ten fakt za punkt odniesienia wcale nie musi być oczywista w każdym momencie wystąpienia, natomiast zachowania społeczne akceptowalne nie muszą być pozytywne długofalowo. Wreszcie odwołując się do konieczności pracy zbiorowej jako przeciwdziałanie patologiom, nie zawsze musi być potrzebne i możliwe. Ówcześnie większą wagę przywiązuje się do edukacji i umiejętności określonych specjalistów. Tu jednak problem z definicją się nie kończy, nasuwa się bowiem kolejne pytanie: kto ma być sędzią w kwalifikacji czynu jako dewiacyjnego? Do czyich obowiązków ma należeć ocena tego co dobre i tego co złe? Opinię publiczną cechuje ciągły chimeryzm i częsta opozycja do norm prawnych (chociażby kara śmierci). Prawo reguluje bowiem tylko niewielką część zachowań społecznych. Autorytety moralne są arbitrami tylko dla tych ludzi, którzy w nie wierzą, a tradycja czy kultura zmienia się w czasie. Pojawia się jeszcze inny problem dotyczący zarówno przedmiotu jak i zakresu patologii społecznej, mianowicie niejasność tego, co stanowi jej cechy wyróżniające ją na tle innych dyscyplin naukowych zajmujących się patologiami (np. prawa karnego, kryminologii, psychiatrii czy psychopatologii). Peryfrazując chodzi tu o sprecyzowanie, co wyróżnia patologię społeczną na tle innych dziedzin. Cechą wyróżniającą patologię społeczną może być niewątpliwie kryterium potępienia. Nie wyjaśnia ona w sposób konkretny znaczenia niektórych zachowań społecznych. Często ich ocena jest uzależniona od występowania stereotypów, tak silnie zakorzenionych w społecznym fundamencie, że nie da się ich odsunąć. Istnieją zachowania, które nie budzą potępienia społecznego, choć stanowią ewidentne naruszenie norm. Przykładem może być przekraczanie prędkości na drogach (kierowcy w poczuciu solidarności informują się o możliwych kontrolach drogowych). Występują także zachowania, które nie naruszają norm społecznych, ale budzą potępienie ze strony społeczeństwa – np. feminizm. Nie należy także zapominać o roli mediów w kreowaniu ważności norm, a nawet ich hierarchizacji. Pozycja danej normy może zmieniać się w zależności od czasu, jaki został jej poświęcony. Z biegiem lat widać tendencję do poszerzania się granicy tolerancji dla zachowań nietypowych oraz takich które naruszają tradycyjne normy – m.in. wprowadzenie w wielu europejskich krajach prawa legalizacji związków homoseksualnych. Zauważalny jest także wzrost wrażliwości społecznej na zachowania krzywdzące – np. na mobbing, czy przemoc wobec dziecka. O ile jeszcze kilkanaście lat temu klaps wymierzony dziecku był jedynie pozytywną metodą wychowawczą, gdyż jak twierdzono „na dobre mu wyjdzie”, dziś budzi ogromne protesty wśród zwolenników nowego wychowania. Dziś wymierzenie dziecku klapsa jest według wielu wymierzeniem policzka dziecięcej godności i niesie za sobą więcej krzywdy niż pozytywów. Tak więc przez patologię rozumieć można taki typ zachowań ludzkich, który wynika z naruszenia wzorów społecznych obowiązujących w danych społecznościach lub społeczeństwach, wówczas patologia i jej synonim dewiacja oznaczają to samo. Należą do nich te same społecznie niebezpieczne zjawiska indywidualne lub grupowe: samobójstwa i próby samobójcze, zabójstwa, kradzieże, napady rabunkowe i włamania, alkoholizm, narkomania, prostytucja itp. Z terminem „patologia społeczna” spotkać można się obecnie bardzo często. Posługują się nim przedstawiciele różnorodnych dyscyplin naukowych jak socjologia, pedagogika, medycyna, prawo, kryminologia. Stosują go też w licznych wypowiedziach dziennikarze, nauczyciele, działacze społeczni. Termin sam w sobie ciągle jest pojęciem wieloznacznym, jednakże warto tu przytoczyć definicję zaczerpniętą z psychologii klinicznej – zaproponowaną przez D. L. Rosenhana i M. Seligmana. Według nich patologia jednostki została zdiagnozowana na podstawie kilku kryteriów. Są to: cierpienie, trudność przystosowaniu, nieracjonalność, dziwaczność, wyrazistość, niekonwencjonalność, dyskomfort obserwatora, naruszenie norm i ideałów.  Wyżej wymienione kryteria stanowią czytelne punkty odniesienia. Gdyby potraktować „cierpienie” w szerokim tego słowa znaczeniu jak cierpienie zarówno dewianta jak i ofiary, to może być ono przyjęte również w definicji patologii społecznej. Zakłada bowiem szkodliwość zachowania, a także niewystępujące umiejętności przystosowawcze. Inne wymienione kryteria można także łatwo przyjąć podczas prób zdefiniowania patologii. Co najważniejsze są także mierzalne i to niezależnie od konkretnych norm rozumianych jako pewne wzorce zachowań społecznych. We współczesne trendy najlepiej wpasowała się definicja J. Malca mówiąca o tym, że patologią społeczną jest ogół przypadków śmierci, obniżenia poziomu moralnego, pogorszenia samopoczucia i strat materialnych spowodowanych naruszeniem reguł prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz postępowaniem autodestruktywnym.  Autor przyjął trzy podstawowe kryteria oceny zjawisk dewiacyjnych:
1) śmierć ludzi, osłabienie ich odporności fizycznej i psychicznej, wzrost zachorowalności i chorobowości, uszkodzenia ciała, nasilenie stresów;
2) internalizację wadliwych norm i wzorców;
3) straty mienia.
Definicja ta może sprawiać wrażenie przepełnionej subiektywizmem, jednakże można zauważyć, iż zdaje się ona zmierzać w kierunku traktowania jako patologiczne zachowań, które przynoszą cierpienie ofiarom lub sprawcy, akceptując jednocześnie zachowania, które stanowią osobisty wybór danej jednostki i współuczestników relacji, nawet jeśli nie mieszczą się w normach obyczajowych czy stereotypach ról społecznych.
Istnieje wiele koncepcji, które starają się wyjaśniać przyczyny patologii zarówno jednostki w grupie jak i grupy. Socjologiczne koncepcje dewiacji skoncentrowane są na zjawiskach makrospołecznych, szukaniu przyczyn zachowań patologicznych w sferze ludzkich działań, które są powiązane z funkcjonowaniem w grupach, strukturach, w określonej przestrzeni kulturowej. W tej dziedzinie wyjaśnienia nie można zapomnieć o E. Durkheimie, który ponad sto lat temu wysnuł tezę, że dewiacja jest nie tylko nieuchronna, ale także pożądana. Na podstawie jego teorii można dokonać podziału dewiacji na pozytywną i negatywną. Negatywna według E. Durkheima przyczynia się do integracji grupowej, wzrostu solidarności społecznej. Podtrzymuje system wartości, przyczynia się do ewoluowania norm, tak aby społeczeństwo nie pozostawało w bezruchu. Do ewolucji pozytywnej natomiast zaliczył różne odmiany inności, np. zbrodni i świętości, herezji i rewolucjonizmu. Durkheim uważał, iż dewiacja to objaw zdrowia a nie choroby społecznej. To, że dewiacja występuje w społeczeństwie jest oznaką rozwoju a nie marazmu. Brak jakichkolwiek dewiacji powinien dawać powody do zmartwienia: „wszystko, co normalne, jest wprawdzie pożyteczne lub przynajmniej konieczne, ale nie wszystko, co pożyteczne, jest normalne”.  Durkheim był także twórcą pojęcia anomii, czyli określenia dewiacji jako efektu niedostatecznej kontroli społecznej, braku więzi z normami społecznymi. Cechami najlepiej opisującymi ludzką naturę są egoizm i nienasycenie. Człowiek stale pragnie więcej niż posiada, a zaspokajając potrzebę wzmaga się tylko apetyt na kolejne. To w konsekwencji prowadzi do tego, iż nie potrafi się cieszyć z tego co udało mu się osiągnąć. Durkheim zauważył, że prowadzi to do zakłóceń w sferze kontroli społecznej, w wyniku czego ujawniają się pierwotne cechy człowieka. Uważał on, co nie było niezwykłe w jego czasach, że człowiek jest z natury skrajnie egoistyczny, a jego zachowanie jest kierowane wyłącznie przez popędy. Według niego kontrola społeczna nakłada kaganiec „bestii ludzkiej” i zmusza ją do przestrzegania norm.
Pojęcie anomii można rozumieć na trzy sposoby:
1) jako obraz sytuacji społecznej, w którym normy przestają spełniać rolę regulujące ludzkie zachowania jako członków społeczności – przestają się nimi przejmować;
2) jako wymiar psychicznego funkcjonowania jednostki, gdzie normy przestają organizować i stymulować osobiste doświadczenia społeczne człowieka;
3) jako brak regulacji systemu normatywnego, gdzie normy i wartości tworzą taką dysharmonię, że nie da się regulować realizacji potrzeb ludzkich.
Według R. K. Mertona, którego zdaniem człowiek jest istotą racjonalną, zawsze znajdzie sposób by poradzić sobie w tym rozregulowanym społeczeństwie. Człowiek ma do wyboru szereg możliwości, by tego dokonać. Może wybrać odrzucenie jednego z elementów systemu i skupić się na drugim, może także postawić na odrzucenie obu i samemu zająć się stworzeniem własnego systemu norm i wartości, lub może postąpić w sposób wycofany odrzucając oba elementy systemu. Wymienił on cztery rodzaje patologicznej adaptacji jednostki: innowacja, rytualizm, wycofanie oraz bunt.  Pierwszy z nich, czyli innowacja jest wyborem celów określonych przez kulturę przy odrzuceniu instytucjonalnie określonych środków realizacji. Jest to po prostu wybór wartości i/lub odrzucenie norm. Kolejnym jest rytualizm, polegający na silnym przywiązaniu do sposobów osiągania wartości, czyli norm. W sytuacji anomii jednostka rezygnuje z osiągnięcia celów, koncentrując się na instytucjonalnych sposobach dochodzenia do nich. Następnym rodzajem jest wycofanie. Można to uznać za najbardziej dramatyczną formę przystosowania jednostki. Dochodzi tu do rezygnacji z kulturowo określonych celów oraz środków ich realizacji. Jako „łagodną” odmianę wycofania można uznać uzależnienie, bezdomność lub zdanie się na opiekę społeczną. „Dramatyczną” odmianą jest samobójstwo. Ostatnim rodzajem jest bunt. Jest to bardzo ryzykowny sposób adaptacji, przy jednoczesnym wysokim ryzyku osiągnięcia sukcesu. Może on pomóc jednostce zarówno dojście do celu, a także całkowite pogrążenie. Buntownik odrzuca istniejące już wartości i normy zastępując je nowymi, własnymi. Teoria anomii stworzona przez R.K. Mertona pozwala dość dobrze zrozumieć procesy makrospołeczne, jednakże nie wyjaśnia w sposób rzeczowy pojedynczych doświadczeń jednostki, a także pewnych procesów podkulturowych.  Odrzucenie pewnych norm i wartości powoduje, iż skala zjawiska szeroko rozumianych patologii społecznych jest ogromna. Socjologowie starają się odpowiedzieć na pytanie dlaczego tak się dzieje. Teoria naturalistyczna G. Sykesa i D. Matza mówi i tym, że nie istnieją podkultury dewiacyjne. Ich zdaniem można jedynie mówić o podkulturach dewiacji czy też przestępczości. Operując pojęciem „podkultura dewiacyjna” akcentuje się nadmiernie odrębność danej klasy wartości i norm zachowania w stosunku do kultury dominującej. Uważali, że w społeczeństwie istnieją dwa systemy wartości – oficjalne (konformistyczne, związane są z czasem pracy, nauki, z działalnością polityczną lub społeczną) i podskórne(dewiacyjne, związane są z czasem wolnym od pracy). Mają one odniesienie do osób, które naruszają normy, kiedy działają w imieniu zbiorowości, w samej zbiorowości lub też kiedy postrzegają swoją sytuację jako anonimową. Według nich te systemy obowiązują w każdym społeczeństwie o sprawnej strukturze. Zachowania sprawców okrucieństw w ich własnej ocenie nie jest złe, nie narusza norm, jest tylko obroną przed złem innych. Najczęściej posługują się przy tym kilkoma skutecznymi technikami neutralizowania znaczenia naruszanych przez siebie norm. Są to:
• kwestionowanie odpowiedzialności – rozerwanie związku między sprawcą a czynem;
• kwestionowanie szkody – rozerwanie związku między czynem a konsekwencjami;
• kwestionowanie ofiary – zminimalizowanie roli ofiary lub nawet pominięcie jej osoby;
• potępianie potępiających – przesunięcie uwagi z dewiacyjnego czynu na motywy zachowania tych, którzy potępiają;
• odwoływanie się do wyższych racji - jest możliwe dzięki przewartościowaniu własnego zachowania i uczynienie z niego wartości.
Na podstawie kilku przedstawionych teorii wyjaśniających mechanizmy powstawania patologii społecznych, można podsumować iż tkwią one głównie w osłabieniu więzi społecznych, zakłóceniu w stosunkach międzyludzkich i zachowaniu społecznej kontroli zachowań ludzi i ich poczucia dobra i zła, wzroście napięcia między potrzebami i aspiracjami a możliwościami ich urzeczywistnienia na określonym poziomie i czasie, zagrożeniu bezpieczeństwa jednostki, nasilaniu się różnorodnych oraz często sprzecznych interesów jednostki i grup ludzi. Źródeł należy też poszukać w skutkach przemian społeczno-ekonomicznych, politycznych czy kulturowych. W związku z przemianami ustrojowymi ujawniają się nowe źródła i przejawy patologii, które w wielu wymiarach mogą być dalekosiężne w skutkach.
Patologia społeczna ma wymiar jednostkowy i grupowy. Patologia dotycząca zjawisk związanych z życiem jednostki określana jest mianem patologii indywidualnej. Do jej przejawów zaliczyć można m.in. alkoholizm, narkomanię, prostytucję, samobójstwa, słowem wszystko to, co prowadzi do autodestrukcji, samozniszczenia. Patologia indywidualna godzi przede wszystkim w osoby nią dotknięte, jednakże jej skutki stanowią zagrożenie dla najbliższego otoczenia, grupy lub społeczeństwa.





ROZDZIAŁ IV
PROBLEMATYKA PRZEMOCY W RODZINIE W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU
1. Definicja przemocy
Wszelkie zachowania naruszające dobra jednostki nazywamy przemocą, jest ona stosowana przez silniejszą jednostkę mającą przewagę nad słabszą. Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przez pojęcie przemoc należy rozumieć „jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1 (członków rodziny), w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.”  W rozumieniu tego artykułu należy uznać, iż podjęcie wszelkich działań mogących wpłynąć w sposób bezpośredni lub pośredni na dobra osobiste innych osób należy uznać za zachowania agresywne, niebezpieczne i zagrażające bezpieczeństwu. I. Pospiszyl uznała, iż „przemocą możemy nazwać wszystkie nieprzypadkowe akty naruszające osobistą wolność jednostki, które przyczyniają się do fizycznej albo psychicznej szkody drugiego człowieka i które wykraczają poza społeczne normy wzajemnych kontaktów międzyludzkich. Zaletą tej definicji jest, że koncentruje się na celowości działania człowieka, unikając jednocześnie zagłębiania się w ocenę stopnia nieprzyjaznych motywacji, które w wielu przypadkach mogą być niemożliwe do sprawdzenia, ponieważ motywacje bywają wielokierunkowe, nieświadome czy wreszcie obudowane wiarygodnymi usprawiedliwieniami. W definicji tej unika się ponadto zaliczania do przemocy zachowań przypadkowych, będących efektem nieszczęśliwego zbiegu okoliczności, jak również nieświadomych zachowań krzywdzących, ale wynikających z ludzkiej bezradności.”
Definicja przemocy przedstawiona przez J. Mellibrudę określa przemoc domową jako: działanie lub zaniechanie (działania) w ramach rodziny dokonywane przez jednego z jej członków przeciwko pozostałym, z wykorzystaniem istniejącej lub stworzonej przez okoliczności przewagi sił lub władzy, godzące w ich prawa albo dobra osobiste a szczególnie w ich życie lub zdrowie (fizyczne lub psychiczne) oraz powodujące u nich szkody lub cierpienie.
Przemocą domową, zwaną także przemocą w rodzinie, opisujemy wszelkie zamierzone zachowania, naruszające prawa i dobra osobiste, które wykorzystują przewagę sił, kierowaną przeciw członkowi rodziny powodując cierpienie i szkody. O przemocy domowej najczęściej się nie mówi, jest to tzw. problem ukryty, temat do którego trudno się przyznać w obawie przed wstydem i narażeniem na społeczny osąd. Z reguły przyjęło się, że ofiarami przemocy domowej są najczęściej kobiety i dzieci, a sprawcami tych zachowań są mężczyźni. Jednakże doświadczają jej także osoby starsze, chore a także sami mężczyźni. „Nikt w rodzinie nie zasługuje na przemoc. Jest nieprawdą, że bite dziecko staje się bardziej posłuszne, maltretowana żona nie zdradza, a poniewierany mąż bardziej dba o rodzinę. Przemoc upokarza, powoduje cierpienie i nieobliczalne szkody, rodzi nienawiść i pragnienie odwetu, tworzy błędne koło w stosunkach międzyludzkich i wcześniej czy później odbija się negatywnie. W przemocy nie ma nic, co w cywilizowanym świecie przemawiałoby za jej stosowaniem.”  O przemocy domowej można mówić w momencie, w którym członek rodziny, mąż, żona czy partner próbuje zdominować fizycznie lub psychicznie drugą osobę, np. dzieci, rodziców, dziadków, teściów, itp., używając przewagi fizycznej, dopuszczając się gróźb, czy szantażu w celu poniżenia lub osiągnięcia korzyści wynikających z własnych, często nieuzasadnionych pobudek. Do przemocy domowej można zaliczyć wszelkiego rodzaju incydenty gróźb, przemocy czy nękania (psychologicznego, fizycznego, seksualnego, ekonomicznego, lub emocjonalnego) zachodzące pomiędzy dorosłymi osobami, żyjącymi w związku partnerskim lub będącymi członkami tej samej rodziny, niezależnie od płci. W ujęciu socjologicznym rodzina jest grupą społeczną lub instytucją społeczną. W rozumieniu grupy społecznej jest związkiem intymnego, wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym kładzie się nacisk na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji.
W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe:
• małżeńską lub partnerską – bycie żoną lub mężem, partnerem lub partnerką
• rodzicielską – bycie ojcem lub matką
• braterską – bycie siostrą lub bratem. 
Istnieje wiele definicji przemocy domowej. Wszystkie z nich łączy jednak kilka powtarzających się elementów opisujących te zjawisko:
• jest to działanie zamierzone, świadome, intencjonalne
• agresor posiada przewagę sił
• celem jest wyrządzenie krzywdy drugiej osobie, narzucenie władzy, godzenie w cudzą wolność, dokonywanie czynów bezprawnych oraz naruszenie praw i dóbr osobistych
• działania agresora skierowane są przeciwko jakiemuś członkowi rodziny lub członkom tej rodziny
• wywołuje szkody i cierpienie
• jej zasięg wykracza poza normy społeczne, zasady relacji międzyludzkich.
Cechami przemocy jest to, że jest to proces, który jest cykliczny, nie pojawia się on znienacka, ma tendencje do powtarzania się, eskaluje, gdy nie jest zatrzymana przybiera na sile, toczy się w wymiarze dominacja- uległość, nie jest to zjawisko niezależne od udziału człowieka, przejawia się w różnych formach.

2. Rodzaje przemocy
Do najczęściej wymienianych przemocy należy ta fizyczna, psychiczna, wykorzystywanie seksualne, przemoc ekonomiczna i zaniedbywanie. Wiadomo, że podczas aktu przemocy seksualnej zawarta jest także przemoc fizyczna, a w każdym akcie przemocy fizycznej – przemoc psychiczna. W związku z tym rozróżnienie należy traktować umownie oraz wykazać, który rodzaj przemocy był najbardziej nasilony.

2.1. Przemoc fizyczna
Jest to okrutna forma przemocy, która jest intencjonalnym zachowaniem wywierającym wpływ na proces myślenia, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu siły fizycznej. Jest to zachowanie zamierzone, oprawca wykorzystując przewagę sił działa przeciw członkowi rodziny naruszając jego prawa i dobra osobiste, które powodują cierpienie i szkody. W tej relacji jedna ze stron ma znaczącą przewagę nad drugą, ofiara jest zazwyczaj jednostką słabszą. Art. 207 § 1 Kodeksu karnego, mówi o tym, że ten kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.  Zgodnie z tym artykułem przemoc domowa jest przestępstwem.
Według I. Pospiszyl „przemoc fizyczna obejmuje całą gamę form zachowania, które mogą występować w postaci czynnej lub biernej. Czynne formy przemocy fizycznej to przede wszystkim bicie, od policzków począwszy, przez bicie pięścią, przedmiotem, bicie »na oślep«. Dalej należy wymienić kopanie, zmuszanie do uwłaszczających posług, wreszcie zachowania o wyjątkowej brutalności, jak: poparzenia, zadawanie ran ciętych, szarpanych, duszenie, usiłowanie lub dokonanie zabójstwa.”  Do biernych form przemocy fizycznej zaliczyć należy wszelkie zakazy – mówienia, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych, zakaz wychodzenia z domu. K. Brownie i M. Herbert podzielili przemoc fizyczną na aktywną, która jest związana z takimi skutkami jak obrażenia ciała, które nie powstały w wyniku wypadku, zniewolenie z użyciem siły i uwięzienia, oraz pasywną, czyli brak opieki zdrowotnej i udzielenia pomocy.
Skutki przemocy fizycznej są stosunkowo łatwe do rozpoznania. Najczęściej przyjmują one postać zewnętrznych obrażeń skóry – zranienia, krwiaki, sińce, obrzęki, czy oparzenia, które są wynikiem bicia ofiary różnymi przedmiotami, kopania, wykręcania rąk, przypalania, szarpania, ciągnięcia za różne części ciała, włosy, popychanie, kłucie, szczypanie, rzucanie różnymi przedmiotami, przywiązywanie w celu ograniczania swobody ruchu. Oprawcy często tłumaczą swoją brutalność jako wymierzenie kary za nieposłuszeństwo, próbują w ten sposób podporządkować swoich bliskich własnym wizjom funkcjonowania rodziny oraz doprowadzić do posłuszeństwa. Zazwyczaj jednak biją i katują swoją ofiarę bez żadnego zastanowienia. Stosowanie przemocy fizycznej, szczególnie wobec dziecka ma być z jednej strony próbą pokazania przewagi i siły, z drugiej zaś są oznaką bezsilności rodziców i opiekunów. Nie potrafią oni w inny, racjonalny sposób rozwiązać swoich problemów- to wywołuje u nich zachowania agresywne. Społeczeństwo, w którym żyjemy oraz normy kulturowe dają rodzicom przyzwolenie na stosowanie kar cielesnych, utarło się przekonanie, że dziecko „wyjdzie na ludzi”, jeśli od czasu do czasu zazna agresywnych metod wychowawczych. Często oprawcy tłumaczą swoje zachowania tym, że sami doznawali takich krzywd od swoich rodziców, dlatego jest to dla nich najlepsze rozwiązanie na wychowanie własnych dzieci. Przykrym jest także fakt, że większość świadków zachowań agresywnych wobec dzieci oraz innych bliskich osób, woli zachować milczenie, niż wtrącać się w sprawy wychowania i życia rodzinnego.
„Stosowanie przemocy wobec dziecka wywiera określone, negatywne skutki natury psychologicznej, pedagogicznej oraz fizycznej na jego rozwój. Najczęściej podkreśla się, że dorośli dają dowód na to, iż bicie jest dozwolone oraz że można bić słabszego od siebie. Dziecko, obserwując zachowania znaczących osób (uczy się m. in. Przez naśladownictwo), może je powielać w grupie rówieśniczej, a później w założonej przez siebie rodzinie. W rodzinach o niskim statusie społecznym częściej występuje stosowanie kar cielesnych i zaniedbywanie dziecka, a w rodzinach o wyższym statusie bardziej powszechne są kary psychiczne oraz – co ważne – większy repertuar stosowania kar”.

2.2. Przemoc psychiczna
Jest to kolejny rodzaj przemocy występujący w środowisku rodzinnym. Według K. Brownie i M. Herberta jest to: „Zadawanie cierpień psychicznych przez kontrolowanie i ograniczanie kontaktów ofiary z przyjaciółmi, szkołą i miejscem pracy; przymusowa izolacja i uwięzienie; zmuszanie ofiary do oglądania obrazów i aktów przemocy; zastraszanie, grożenie wyrządzeniem krzywdy fizycznej zarówno osobie bliskiej, jak i innym; stosowanie pogróżek, szantażu, gróźb popełnienia samobójstwa, ciągłe niepokojenie; znęcanie się nad zwierzętami domowymi i niszczenie prywatnej własności.”  K. Brownie podzielił przemoc psychiczną na dwa rodzaje: aktywną i pasywną. Do pierwszego jej rodzaju zaliczył poniżanie, nadużycie emocjonalne, pozbawianie środków materialnych. Drugim rodzajem jest przemoc pasywna którą charakteryzuje lekceważenie potrzeb emocjonalnych i materialnych oraz nieokazywanie uczuć.  W rozumieniu I. Pospiszyl zadawanie krzywdy psychicznej jest najtrudniejszą do wychwycenia, zdradliwą formą maltretowania. Nie da się zmierzyć jej prawdziwych rozmiarów, oraz określić wszystkich zachowań tego typu. To samo stwierdzenie, reakcja, czy czynności mogą się wydawać w niektórych sytuacjach zupełnie neutralne, a innych zaś mogą stać się straszliwym ciosem wymierzonym psychice człowieka, pozostawiającym trwały, niezbywalny ślad. Zadany cios może zostać nie zauważony dla obserwatora z zewnątrz.  W związku z trudnościami w wykryciu jej przejawów, przemoc psychiczną często określa się mianem przemocy w białych rękawiczkach. W takich przypadkach konieczne jest przeprowadzenie analizy pewnych sytuacji rodzinnych, diagnoza rodzinna, socjologiczno-psychologiczna czy przeprowadzenie diagnozy osobowości poszczególnych członków rodziny. Przemoc psychiczna może być działaniem świadomym wymierzanym w stronę dziecka, polegającym na perfidnym wykorzystywaniu jego bezradności i niewinności. A także może przybierać formy nieświadomego krzywdzenia na skutek nieznajomości psychiki dziecka i na przenoszeniu na nie własnych potrzeb, własnego modelu szczęścia. Ten rodzaj przemocy objawia się znieważaniem słownym, poniżaniem, wyśmiewaniem, wyszydzaniem, wymuszaniem lojalności, szantażowaniem, nadmiernym kontrolowaniem, moralizowaniem, wzbudzaniem poczucia winy, nieposzanowaniem godności i prywatności, niszczeniem rzeczy osobistych, czy wyrzucaniem pamiątek i listów. Wyjątkowo perfidną i okrutną torturą psychiczną, najmocniej dotykającą zwłaszcza dzieci najmłodsze- czyli ufne, wierzące w prawdomówność rodziców, jest straszenie wyrzuceniem z domu, oddaniem do domu dziecka, porzuceniem, obwinianie za swoje niepowodzenia, czy nawet mówienie, że się go już nie kocha. Dzieci doświadczające tej formy przemocy tracą poczucie bezpieczeństwa i stabilności, przeżywają lęki, samotność, są zestresowane. Rany zadane takim postępowaniem są nie do przewidzenia i mogą skutkować późniejszymi problemami w dorosłym życiu. Mogą one powodować niską samoocenę dziecka, doprowadzić do trudności w adaptacji w środowisku rówieśników, utrudnić poprzez blokadę wewnętrzną u dziecka do problemów w nawiązywaniu kontaktów, co w przyszłości może rzutować na kłopoty w życiu prywatnym i zawodowym.  „Sprawca przemocy psychicznej dąży do utrzymania specyficznej przewagi nad ofiarą. Zniewala ofiarę, posługując się różnymi oddziaływaniami psychicznymi. Jakie powody mają ludzie do zniewolenia? Po pierwsze – pragną potwierdzić swoją moc, władzę, własną wartość. Po drugie – mają potrzebę stałej kontroli sytuacji, w której się znajdują, bo daje im to poczucie bezpieczeństwa. Po trzecie – muszą odreagować własne emocje, np. złość, gniew, poczucie winy. Po czwarte – pragną uzyskiwać należne im profity. Po piąte – naśladują, odwzorowują zachowania, jakich doświadczyli np. w dzieciństwie, bądź naśladują schematy postępowania tworzącego przemoc. Przemoc psychiczna (emocjonalna) towarzyszy wszystkim innym rodzajom przemocy.”

2.3. Przemoc seksualna
Ta okrutna forma przemocy domowej polega na przymuszaniu partnera/partnerki, dziecka lub innej bliskiej osoby do aktywności seksualnej, na którą ofiara nie przyzwala, dzieje się to wbrew jej woli i narusza godność osobistą, bezpieczeństwo, i poczucie własnej wartości, nie wspominając o skutkach, jakie wywołuje przemoc seksualna na dzieciach jej doświadczających na późniejszych etapach rozwoju.
Wykorzystywanie seksualne dziecka to włączenie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody i/lub do której z pewnością nie dojrzało rozwojowo i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób i/lub która jest niezgodna z normami prawnymi lub obyczajami danego społeczeństwa. Z wykorzystaniem seksualnym mamy do czynienia w sytuacji, gdy taka aktywność wystąpi pomiędzy dzieckiem a dorosłym lub dzieckiem a innym dzieckiem; ponadto jeśli te osoby ze względu na wiek bądź stopień rozwoju pozostają w relacji opieki, zależności, władzy.
Celem takiej aktywności jest zaspokojenie potrzeb innej osoby. Aktywność taka może dotyczyć:
a) namawiania lub zmuszania dziecka do angażowania się w czynności seksualne;
b) wykorzystywania dziecka do prostytucji lub innych prawnie zakazanych praktyk o charakterze seksualnym;
c) wykorzystywania dziecka do produkcji materiałów lub przedstawień o charakterze pornograficznym.
Wyróżnić można trzy rodzaje zachowań w zakresie form seksualnego wykorzystywania dzieci przez dorosłych. Pierwszą grupę stanowią tzw. akty pozbawione fizycznego kontaktu, tj. ekshibicjonizm, podglądactwo, fetyszyzm, obsceniczne telefony oraz eksponowanie ciała dziecka osobom dorosłym, w celu zaspokojenia ich seksualnych potrzeb. Następnym rodzajem są czyny skupiające się na fizycznym kontakcie osoby dorosłej z dzieckiem, można tu zakwalifikować petting czy praktyki masturbacyjne. Ostatnim rodzajem tego typu zachowań są akty noszące znamiona gwałtu, czyli przymuszanie do stosunków seksualnych. W hierarchii wyżej wymienionych form wykorzystywania seksualnego dzieci, jest ona najbardziej szkodliwą, odrażającą i okrutną. Wykorzystywanie seksualne dzieci wzbudza oburzenie i jest stale potępiane, jednak pomimo tego to zjawisko nie maleje. Przemoc seksualna w sposób okrutny dotyka dzieci, gdyż bardzo trudno ją zdiagnozować, a co za tym idzie, oszacować jej zakres. Molestowane dzieci rzadko ujawniają fakt, iż są ofiarami przemocy. Następstwa przemocy ujawniają się bezpośrednio, a także rzutują w późniejszym okresie. Często także towarzyszą dziecku w całym jego życiu. Do jego skutków zaliczyć można obrażenia ciała, choroby przenoszone drogą płciową, urazy, prowokacyjne zachowania seksualne, zaburzenia snu, fobie, lęki, nerwice, depresję, niską samoocenę, zaburzenia osobowości, poczucie winy. Dzieci przeważnie długo milczą, ukrywają to, co im się przytrafiło, ponieważ osoba, która je molestowała, stosowała wobec nich szantaż psychiczny, lub fizyczny oraz wzbudzała w ofierze poczucie winy i wstydu, co doprowadzało do tego, że dziecko zaczynało obwiniać siebie jako prowodyra zaistniałej sytuacji. 
Do przemocy seksualnej zalicza się gwałt, pedofilię i kazirodztwo. Polskie prawo, na czele z Kodeksem karnym w następujący w sposób surowy i bezwzględny odnosi się do wyżej wymienionych czynów:



Gwałt
To wszystkie zachowania, które poprzez przemoc, bezprawną groźbę lub podstęp doprowadzają inną osobę do obcowania płciowego. Te brutalne i społecznie nieakceptowane wymuszenia podlegają karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Gwałtem są też wszystkie działania, doprowadzające drugą osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, z wykorzystaniem przemocy, groźby lub podstępu.

Pedofilia
Jednym z najistotniejszych zagrożeń czyhających obecnie na dzieci jest wykorzystywanie seksualne. Za wykorzystywanie seksualne uznaje się wszelkie zachowania, dopuszczające się wobec osoby małoletniej poniżej 15 roku życia, związane z czynnościami seksualnymi, poddawania się takim czynnościom, albo ich wykonania. Do pedofilii zaliczyć można także prezentowanie treści pornograficznych lub udostępnianie małoletniemu przedmiotów mających taki charakter, albo rozpowszechnianie treści pornograficznych w sposób umożliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi.
Dane dotyczące liczby dzieci, które padły ofiarami przestępstw seksualnych są szokujące. W przeprowadzonych badaniach wykazano, że mniej więcej jedna spośród czterech dziewcząt, oraz jeden spośród dziesięciu chłopców doświadczyli przemocy seksualnej w dzieciństwie.  Niestety dokładne oszacowania skali tego zjawiska, nie są znane, jednak na podstawie przedstawionych danych wnioskować można, że niepożądane zachowania seksualne wobec dzieci są dość powszechne. Dowiedziono, że wykorzystywanie seksualne w dzieciństwie wywołuje bardzo traumatyczne skutki, które mogą doprowadzić do silnego wstrząsu i rzutować na całym późniejszym życiu. Im bliższy związek łączący ofiarę ze sprawcą, tym większe szkody spowodowane w psychice, sferze emocjonalnej, behawioralnej i seksualnej. Większość kobiet, ofiar przemocy seksualnej w okresie dzieciństwa, nawet wiele lat po traumatycznym zdarzeniu ciągle myśli o tym, co się im przydarzyło, a także poszukuje odpowiedzi na pytanie, dlaczego były molestowane, dopatrując się w tym własnej winy.

Kazirodztwo
To wszelkie zachowania seksualne pomiędzy krewnymi. W polskim prawie i w wielu innych krajach tego typu zachowania są zabronione pod groźbą kary pozbawienia wolności.
Przemocy seksualnej doświadczają zarówno dorośli, jak i dzieci. W przypadku osób dorosłych ofiarami stają się najczęściej żony zmuszane przez swoich mężów do współżycia. Kobiety bardzo rzadko ujawniają, że są ofiarami przemocy seksualnej ze strony męża czy partnera z powodu wstydu i narażenia na osąd ze strony otoczenia. Także przyjęło się, że rolą kobiety jest zaspokajanie popędu seksualnego męża, i informacje o gwałcie mogą wzbudzać jedynie niepotrzebne komentarze a także wywoływać niepotrzebne komentarze. R. Ganley twierdzi, że przemoc seksualna dotyczy uwłaczających uwag o kobietach, umniejszanie zasług kobiet i sprowadzanie ich do pełnienia ról obiektów seksualnych, akty zazdrości połączone z domniemaniem, że kobieta mogłaby się spotykać z każdym, bagatelizowanie uczuć partnerki, krytykowanie zachowań seksualnych kobiety, specyficzne obelgi, zmuszanie do noszenia „seksownej” bielizny, wymuszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, zmuszanie do rozbierania się na oczach osób postronnych, wymuszanie na kobiecie do stosunku płciowego po pobiciu, na osobie zmęczonej, chorej – gdy zagraża to jej zdrowiu, wymuszanie seksu z osobami trzecimi , sadystyczne formy życia seksualnego.  Przemoc seksualna wobec osób dorosłych najczęściej przyjmuje formy gwałtów lub zmuszania czy nakłaniania do prostytucji.
Wyróżnia się trzy typy gwałtów w małżeństwie:
 gwałt agresywny, do którego dochodzi także pobicie. Takie zachowanie jest wynikiem ogólnej agresji partnera, partnerka często pada ofiarą innych form przemocy,
 gwałt nieagresywny, nie jest on związany z maltretowaniem fizycznym. Jest skutkiem odmiennych preferencji seksualnych obu partnerów czy częstotliwości kontaktów,
 gwałt obsesyjny, wynikający z problemów seksualnych mających podłoże interpersonalne, np.: nieakceptowane formy i doświadczenia seksualne.
Do niedawna wykorzystywanie seksualne stanowiło temat tabu, o którym się nie mówiło, a wręcz używając kolokwializmów „zamiatało pod dywan”, jednakże od pewnego czasu zmieniła się świadomość społeczna na ten problem i te przestępstwa są ścigane w sposób rzeczywiście skuteczny.

2.4. Przemoc ekonomiczna
Ten rodzaj przemocy występuje w momencie, w którym sprawca bezprawnie wykorzystuje i/lub kontroluje środki, które są niezbędne do utrzymania finansowej niezależności drugiej osoby. To także wszelkie formy polegające na zmuszaniu drugiej osoby do jej pozostawania w stanie materialnej niezależności.  Przemoc o wymiarze ekonomicznym to także wszelkie naruszanie własności osobistej. Wiąże się ona z celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawianiem środków, oraz stwarzaniem warunków, w których nie są zaspokajane potrzeby, niezbędne dla przeżycia. Przejawia się to między innymi w niszczeniu rzeczy bez pozwolenia, zabieraniu pieniędzy, włamywaniu do zamkniętych pomieszczeń, przeglądaniu dokumentów, korespondencji, kradzieży, używaniu rzeczy bez pozwolenia, dysponowaniu czyjąś własnością, sprzedawaniu osobistych lub wspólnych rzeczy bez zgody drugiej osoby, zmuszaniu do spłacania długów, itp. Pojęciem związanym z przemocą ekonomiczną jest uzależnienie ekonomiczne, które występuje w momencie, gdy sprawca ma całkowitą kontrolę i podejmuje wszelkie decyzje dotyczące dochodów rodzinnych, odsuwając lub ograniczając dostęp do pieniędzy swojemu partnerowi. To prowadzi do tego, że przetrwanie ofiary jest w zupełności uzależnione od decyzji oprawcy.

2.5. Zaniedbywanie
Ostatnią formą przemocy jest zaniedbywanie, które może przejawiać się w ignorowaniu potrzeb w zakresie odżywiania, odzieży, schronienia, higieny, opieki medycznej (nieudzielanie pomocy lekarskiej w przypadku chorób). Zaniedbanie można podzielić na rozmyślne i nieświadome. Pierwsza forma zaniedbania polega na tym, że sprawca działając w sposób świadomy i intencjonalny doprowadza do powstawania fizycznych i emocjonalnych zagrożeń, np. celowe pozbawianie pieniędzy, pożywienia, brak dostępu do opieki zdrowotnej. Sprawca odmawia wykonywania swoich obowiązków opieki wobec rodziny lub w sposób zamierzony niewłaściwie się z nich wywiązuje. Drugą formą zaniedbania jest nieświadome zaniedbanie, polegające na niepowodzeniach w pełnieniu obowiązków opieki bez świadomego i celowego stwarzania zagrożeń fizycznych i emocjonalnych, np. porzucenie, niedostarczenie pieniędzy i pożywienia, ograniczenie opieki zdrowotnej spowodowane niezrównoważeniem psychicznym, brakiem odpowiedniej wiedzy, lenistwem czy chorobą.   Z zaniedbywaniem u dzieci można się spotkać już w okresie płodowym, gdy matka prowadzi niehigieniczny tryb życia, narażając w ten sposób nienarodzone dziecko na ryzyko wystąpienia u niego różnych powikłań związanych z występującymi zaniedbaniami. Ma ono miejsce również wtedy, gdy dziecko ma zaspokajane potrzeby biologiczne, natomiast nie ma zagwarantowanej prawidłowej stymulacji poznawczej. Proces rozwoju poznawczego, jakim jest odbieranie wrażeń, czyli informacji docierających poprzez zmysły, może zostać zaburzony. W dalszym procesie, interpretacja wrażeń zmysłowych dostarczanych dziecku, daje mu wiedzę na temat rozpoznawania i identyfikacji każdego zachowania osób dorosłych w stosunku do niego. Najpewniej, zgodnie z teorią uczenia się dziecko uczy się interpretować wrażenia jako zagrażające i wpływa to na jego poczucie bezpieczeństwa. W dalszym etapie rozwoju- uwaga, czyli selektywność percepcji wpływa na działania. Istnieje zatem możliwość, że uwaga dziecka będzie nastawiona tylko na wykrywanie zagrożenia, co może doprowadzić do niepewności i lęku. Ponieważ każdy człowiek postrzega wieloma zmysłami, zarówno identyfikacja wrażeń jak i selektywność uwagi będzie jednokierunkowa. W ten sposób zostaje zaburzony rozwój struktur poznawczych dziecka.
Jak widać na podstawie przytoczonych rodzajów przemocy, ma ona różne oblicza i może przybierać różnorodne formy znęcania się nad bliskimi. To wyjątkowo trudny problem, gdyż dotyka on grupy pierwotnej, jaką jest rodzina i osłabia jej strukturę. Zjawisko przemocy domowej jest niestety problemem na który nie ma lekarstwa, jednakże jak pokazują statystyki, w ostatnich latach, nastąpił spadek ilości ofiar przemocy. Do tego sukcesu zapewne przyczyniły się media, namawiające do reagowania w razie zagrożenia przemocą lub w przypadku jej doświadczania. Swoją cegiełkę do tego sukcesu dołożyły niewątpliwie zwierzenia gwiazd showbiznesu, które postanowiły przyznać się przed całym światem, iż problem przemocy domowej, maltretowania, wykorzystywania seksualnego, czy zaniedbywania był obecny w ich domach. Tego typu zwierzenia i udział w kampaniach na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, z całą pewnością pchnęły nie jedną osobę do przerwania zmowy milczenia i podjęcia prób szukania pomocy. Nie należy zapominać o tym, że pomocy nie wymagają jedynie osoby nią dotknięte, ale także sami oprawcy.

3. Ofiary przemocy
Przemoc nie jest zjawiskiem marginalnym, a ponadto występuje w rodzinach niezależnie od poziomu oraz statusu społecznego, materialnego lub kulturowego .
Z uwagi na niemożność obiektywnego określenia rozmiaru stosowania przemocy oraz ze względu na specyficzną prywatność życia rodzinnego, współcześnie w Polsce przemoc w rodzinie nadal jest niestety tematem tabu.
Jednym z rodzajów przemocy jest przemoc wobec dziecka, występująca we wszystkich środowiskach, w którymi dziecko przebywa (szkoła, przedszkole, grupy rówieśnicze).
Wskazać można liczne przyczyny utrwalenia zachowań agresywnych wobec dzieci, takie jak izolacja społeczna, osłabienie więzi rodzinnych oraz całkowity brak empatii w społeczeństwie.
Termin przemoc wobec dziecka nie jest jednoznacznie zdefiniowany w literaturze. Przemoc w rodzinie opisywana jest najczęściej jako: maltretowanie, wykorzystywanie seksualne, krzywdzenie dziecka, zaniedbywanie, nieodpowiednie traktowanie. W roku 1961 zjawisko stosowania przemocy wobec dzieci uczyniono przedmiotem pierwszej konferencji naukowej zorganizowanej przez C.H.Kempe’go (przewodniczącego Amerykańskiej Akademii Pediatrii). Przedmiotowej konferencji nadano tytuł  „The Battered Child Syndrom”, oznaczający „syndrom dziecka maltretowanego”, rozumiany jako stan kliniczny występujący u małych dzieci, które na skutek poważnych urazów fizycznych doznały trwałych uszkodzeń ciała lub nawet śmierci .
Termin przemocy wobec dziecka uległ licznym przeobrażeniom na przestrzeni lat. Określenie „syndromu dziecka bitego” zastąpiono określeniem „dziecko maltretowane”. Termin „dziecko maltretowane” obejmował ponadto nie tylko zachowania o charakterze przemocy fizycznej, ale także emocjonalne maltretowanie oraz wykorzystywanie seksualne dzieci .
Stosowanie przemocy wobec dziecka stanowi poważny problem społeczny. Większość szkód fizycznych, jakich dziecko doznaje w wyniku złego traktowania powodujących nierzadko nieodwracalne skutki, powstaje niejako przypadkowo, w czasie stosowania normalnych zdawałoby się praktyk wychowawczych – wymierzania kary. Sprawcami przemocy wobec dzieci najczęściej są rodzice i opiekunowie. Przyczyną stosowania przemocy przez rodziców wobec dzieci jest reakcja na dawne stresy i problemy, z których nie mogą rozwiązać. Inną przyczyną stosowania przemocy wobec dzieci jest niedojrzałość rodziców spowodowana młodym wiekiem, oraz brak wystarczającej wiedzy oraz .umiejętności wychowawczych. Rodzice stosują przemoc wobec swoich pociech aby spełnić swoje nierealistyczne oczekiwania,  aby nawet małe dzieci zachowywały się „po dorosłemu”, czyli rozsądnie i odpowiedzialnie. Ponadto przyczyną stosowania przemocy wobec dzieci są niezaspokojone potrzeby emocjonalne rodziców, którzy nie utrzymują bliskich kontaktów z innymi dorosłymi, zatem są samotni, a nawet izolują się, poszukując głównego oparcia we własnych dzieciach. W takiej sytuacji rodzice oczekują od swoich dzieci, że będą sprawowały nad nimi opiekę, a ponieważ spełnienie tych oczekiwań przez dzieci jest niemożliwe, wywołuje to złość oraz frustracje u rodziców .
W wielu przypadkach rodzice stosujący przemoc wobec swoich dzieci w dzieciństwie byli źle traktowani przez swoich rodziców, na skutek czego mają trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi, a także cechują się zaniżonym poczucie własnej wartości, co wpływa na to, iż nie potrafią kontrolować własnych reakcji emocjonalnych.
Uzależnienia wywołują  problemy  wpływające na to,, że rodzice nie są w stanie w odpowiedni sposób zajmować się swoimi dziećmi. Źródłem silnej agresji oraz frustracji może być także osamotnienie, związane z brakiem rodziny czy przyjaciół.
Kolejnym rodzajem przemocy jest przemoc stosowana wobec partnerów życiowych. W sytuacji, kiedy wśród małżonków lub partnerów nie dochodzi do rozładowania konfliktów, wówczas niezadowolenie narasta, a tym samym narastają również wzajemne urazy, wskutek czego dochodzi na napięć emocjonalnych.
Obserwując funkcjonowanie współczesnych rodzin można stwierdzić, że dzieci nieślubne nie są piętnowane. Jednak pomimo, iż istnieją rodziny, w których dzieci ślubne i nieślubne mają równe prawa, to również  występują rodziny, w których ojciec lub matka znęca się nad dzieckiem, które nie należy do jego biologicznego potomstwa .
Kolejnymi ofiarami przemocy w rodzinie są kobiety. Jeszcze do niedawna problem ten był bardzo słabo udokumentowany, ponieważ sądzono, że dotyczy on wyłącznie rodzin dysfunkcyjnych. W wielu środowiskach przemoc ciągle jest traktowana jako jedna z normalnych form funkcjonowania rodziny w społeczeństwie. Obecnie jest to jedno z najbardziej niepokojących zjawisk współczesnego świata, jest mechanizmem regulującym stosunki międzyludzkie. Ludzie niechętnie przyznają się do przemocy wewnątrz rodziny, dlatego jest to problem trudny do zbadania jego pełnego zasięgu. Bazując na wynikach badań przeprowadzonych w 2017 roku przez Centrum Badań Opinii Publicznej można wywnioskować, że co trzecia respondentka (32%) zna osobiście lub z widzenia kobiety, które są bite przez męża podczas konfliktów, na to samo pytanie twierdząco odpowiedziało 28% mężczyzn, co może udowadniać, że kobiety są bardziej wyczulone na zachowania agresywne w rodzinie. Choć trudno jest ujawniać osobiste doświadczenia przemocy w rodzinie to należy podejrzewać, że przynajmniej część takich przypadków jest przez pytanych przemilczana. Jednak na pytanie, czy kiedykolwiek zostali uderzeni podczas kłótni przez partnera, znacząca grupa badanych odpowiada twierdząco. Obecnie co dziewiąty respondent żyjący w stałym związku (11%) deklaruje, że doświadczył przemocy domowej (5% przyznaje, że w ich przypadku takie zdarzenia miały miejsce co najmniej kilka razy).  Jednakże, jak już podkreślałam, agresja ze strony partnera jest na tyle wstydliwym tematem, że osoby jej doświadczające zwyczajne wolą o tym nie mówić, z obawy przez społecznymi osądami czy po prostu wstydzą się reakcji innych osób. Przeprowadzone badania nie są w stanie odzwierciedlić skali tego zjawiska, ponieważ nie da się dotrzeć do każdej krzywdzonej, doznającej bólu osoby. Ludzie często idealizują obraz własnej rodziny, chętniej mówią o tych aspektach życia rodzinnego, które są świadectwem małżeńskiego sukcesu, a swoje domowe porażki starają się ukryć lub powierzają je tylko zaufanej osobie. Przyznanie się do złej atmosfery w domu, nawet przed ankieterem gwarantującym anonimowość wypowiedzi, nie należy do rzeczy prostych. Świadomość istnienia takiej postawy wobec rodzinnych zachowań pozwala przypuszczać, że prawdziwy zasięg różnego rodzaju konfliktów rodzinnych może być większy, niż się wydaje. Z kolei różnego rodzaju akcje informacyjne i edukacyjne (telefony zaufania, poradnie), które są podejmowane przez różnego rodzaju organizacje i stowarzyszenia powołane do walki z przemocą sprawiają, że patologia życia rodzinnego przestaje być tematem tabu, a ofiary przemocy zaczynają mówić o swoim cierpieniu i szukać pomocy. Jednakże rzeczywistego rozmiaru przemocy w rodzinie nie sposób zbadać za pomocą badań sondażowych, ale dzięki uzyskanym informacjom można wzbogacić wiedzę i przybliżyć wiedzę o tym, co się dzieje za zamkniętymi drzwiami wielu domów w Polsce.
Statystycznie kobiety są częściej ofiarami przemocy domowej niż mężczyźni. Przemoc stosowana przez kobiety, często wzbudza jedynie nieprzychylne komentarze i drwiące, dwuznaczne uśmiechy. Z reguły przyjęło się, że przemoc jest stosowana jedynie przez mężczyzn, z powodu ich przewagi sił. Przemoc wobec kobiet jako problem społeczny została wyodrębniona w latach sześćdziesiątych przez organizacje feministyczne, działające w ramach ruchu wyzwolenia kobiet (Womens’ Liberation). Diagnoza tego zjawiska ujawniła specyfikę przemocy wobec kobiet, wynikającą z faktu, iż to przeważnie mężczyźni są jej sprawcami, a funkcjonujące wzory kulturowe, obyczaje, niekiedy usprawiedliwiają i przyzwalają na takie zachowania mężczyzn oraz, że do aktów przemocy dochodzi najczęściej w domu rodzinnym. Kobiety podobnie jak dzieci są przede wszystkim ofiarami przemocy fizycznej, seksualnej i emocjonalnej.
Do zachowań uznawanych za przejawy przemocy w rodzinie zalicza się następujące zachowania partnera wobec partnera (np. męża wobec żony, żony wobec męża), rodziców wobec dzieci, dzieci wobec rodzeństwa oraz dorosłych dzieci wobec starych rodziców:
• krzywdzenie fizyczne – występuje wówczas, gdy sprawca fizycznie atakuje ofiarę, ale również, gdy niszczy przedmioty do niej należące;
• krzywdzenie emocjonalne – każde działanie zmierzające do poniżenia, obrażenia, zastraszenia ofiary, pozbawienia jej wiary we własne kompetencje
i możliwości, m.in. szantażowanie, traktowanie jak służącego, wykluczanie z podejmowania decyzji dotyczących wspólnego życia, np. wydatków rodzinnych, spędzania wolnego czasu, kontaktów towarzyskich;
• krzywdzenie seksualne – każde działanie zmuszające ofiarę do aktywności seksualnej, wbrew jej woli;
• uzależnienie ekonomiczne – występuje wówczas, gdy sprawca całkowicie kontroluje i decyduje o dochodach rodziny, a ofiara nie ma do nich dostępu lub ma ten dostęp ograniczony, co powoduje, że jej przetrwanie uzależnione jest od decyzji sprawcy);
• izolacja społeczna – występuje wówczas, gdy sprawca zabrania swej ofierze wszelkich kontaktów społecznych - np. z krewnymi, znajomymi, lub całkowicie je kontroluje i limituje - np. decyduje o tym, kogo i kiedy ofiara może spotkać, co czytać, do kogo telefonować itp.
Kliniczne obserwacje dowodzą, iż przemoc stosowana przez mężczyzn względem swoich partnerek ma charakter instrumentalny, co oznacza że stosowana przemoc ma na celu uzyskanie całkowitej władzy oraz kontroli nad partnerką. Z kolei przemoc stosowana przez kobiety najczęściej ma ekspresyjny charakter, co oznacza, że stanowi sposób na rozładowanie negatywnych emocji .
Współcześnie upowszechnił się termin syndrom bitej kobiety, który został wprowadzony w latach osiemdziesiątych przez L. Walker, natomiast zaproponowany przez S. Steinmetz opozycyjnie termin syndrom bitego męża nie został przyjęty z uwagi na brak wystarczających dowodów wskazujących, iż agresywne zachowanie partnerek umożliwia wytypowanie zespołu objawów, który mogłyby zostać uznane za objawy specyficzne dla mężczyzn .
Wewnątrzmałżeńską przemoc najczęściej stosują ludzie młodzi, znajdujący się w grupie wiekowej do 30 roku życia. Przemoc wobec kobiet najczęściej przejawia się w tym, iż kobiety są gwałcone lub bite przez swoich mężów, następnie przez  konkubentów i także przez byłych mężów. Mężczyźni należący do wewnętrzmałżeńskiej grupy stosującej przemoc często także stosują przemoc psychiczną.
Dodatkową przyczyną konfliktów wewnątrzmałżeńskich prowadzących do stosowania przemocy są także kłopoty mieszkaniowe. W sytuacji, kiedy współmałżonek nie chce lub też nie ma gdzie odejść, stosuje wobec partnerki przemoc psychiczną polegającą na wymyślaniu różnych sposobów na uprzykrzenie jej życia .
Natomiast agresywne zachowanie kobiet wobec partnera (męża) to przemoc werbalna (wyklinanie, używanie wulgarnych określeń), grożenie przemocą i stosowanie przemocy lżejszej (popychanie, szarpanie, niszczenie przedmiotów). Są również i przypadki pobić męża przez żonę .
Przemoc określić można jako zachowanie wykorzystujące nierównowagę sił, oraz zachowanie agresywne i jednocześnie destruktywne w stosunku do innych osób, w wyniku którego inne osoby ponoszą uszczerbek w zakresie funkcji fizycznych lub uszczerbek na ciele3. Ponadto przemoc to również bezpośrednie oddziaływanie jednego człowieka na drugiego celem zmuszenia. go, wbrew jego woli, do zmiany zachowań, zmiany poglądów lub zmiany systemu wartości w danej sprawie. Tego typu działanie jest przyczyną wytworzenia sytuacji zagrażających w sposób bezpośredni bezpieczeństwu fizycznemu lub psychicznemu.
Stwierdzić można również, iż przemoc powstaje na skutek silnych emocji, jednak wskazać można przypadki, w których przemoc jest działaniem ściśle i dokładnie zaplanowanym pod kątem doboru ofiar, celów, które sprawca zamierza osiągnąć oraz zastosowanych form przemocy .
Jedną z cech charakterystycznych przemocy jest tendencja do powtarzania zachowań agresywnych. Ponadto stwierdzić można, iż przemoc ma charakter intencjonalny, co oznacza, iż narusza prawa i dobra osobiste danej jednostki, powodując przy tym liczne szkody. Często przejawy przemocy są rozpaczliwym zagłuszeniem poczucia niemocy jednostki. Za przemoc zawsze odpowiedzialny jest sprawca bez względu na to, co zrobiła ofiara. Niektóre groźby werbalne są już w istocie aktami przemocy, stanowiąc przejaw agresji psychicznej .
Podsumowując można stwierdzić, że zachowaniom agresywnym towarzyszą: różnorodne formy represji, wywołujące poczucie zagrożenia oraz społeczna dezaprobata. Ponadto sprawcami przemocy są osoby izolowane, odrzucane przez społeczeństwo z uwagi na agresywne zachowania. Sprawcy przemocy wykorzystują zachowania agresywne do zaspokojenia swoich potrzeb oraz do manifestacji swojej obecności. Ponadto osoby stosujące przemoc wyrażają pragnienia bycia zauważalnym i wyróżnionym na tle innych osób . Ofiarami przemocy są natomiast najczęściej osoby, które cechuje niska samoocena. W przypadku stosowania przemocy w rodzinie, ofiary przemocy czują się winne oraz psychicznie uzależnione od rodziców.

4. Przyczyny i skutki przemocy w rodzinie
Występowanie zachowań agresywno – przemocowych w środowisku rodzinnym uzależnione jest od wielu czynników. Jednym z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia zachowań agresywno są niewłaściwe postawy wychowawcze rodziców oraz brak odpowiedniej opieki i kontroli. Ponadto na występowanie zachowań agresywnych w środowisku rodzinnym wpływa także apodyktyczność, która przejawia się w brutalnym traktowaniu, ostrych wybuchach gniewu wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy jednego z rodziców. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachowań nacechowanych przemocą są także negatywne wzorce zachowań przekazywane przez rodziców oraz pewne cechy dziedziczne .
W codziennym życiu mówimy często, że: „nic nie dzieje się bez przyczyny”, również w świecie naukowym badacze zawsze dociekają przyczyny badanego zjawiska. Tak, jak w całym naszym życiu każde zachowanie ma swoją przyczynę i skutek, tak i swoje przyczyny i skutki mają wszystkie rodzaje przemocy.
Poruszając problem przemocy w rodzinie zastanawiamy się, jakie są jej przyczyny i źródła oraz jak zapobiegać takim zjawiskom. Rozważając liczby tych czynów, które noszą znamiona przemocy, należy się zastanowić czy nie powinno się nazywać jej otwarcie problemem społecznym wpływającym wprost na bezpieczeństwo wewnętrzne (w aspekcie społecznym). Należałoby się również zastanowić nad statystykami dotyczącymi przemocy w rodzinie. Zazwyczaj nieco różnią się statystyki podawane przez policję, prokuraturę i sądy. Pierwsze podają liczbę interwencji w rodzinach zgłaszających problem przemocy, drugie przestępstwa stwierdzone i zakończone skierowaniem aktu oskarżenia, a trzecie liczbę skazanych za znęcanie się nad rodziną. Wzrost liczby przypadków przemocy w rodzinie został zarejestrowany w statystykach policyjnych po wprowadzeniu nowej procedury interwencji policyjnej Niebieskie karty, która w swoim założeniu ma służyć pomocą ofiarom. Karty mają dać obraz nie tylko ilości interwencji policyjnych dotyczących przemocy w rodzinie, ale także ilości sprawców je popełniających, pokrzywdzonych i innych danych mających przedstawić to zjawisko .
Z. Lew – Starowicz wśród przyczyn przemocy wymienia 3 główne czynniki: biologiczne, psychologiczne i kulturowe .
1. Czynniki biologiczne, które mogą mieć wpływ na agresję sprawcy to m.in.: wysoki poziom hormonu testosteronu, zaburzenia hormonalne (np. podwyższony poziom kortyzonu, a obniżony protaktyny), zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym, zaburzenia chromosomowe, a także zmiany w układzie limnicznym i w płatach skroniowych.
2. Do czynników psychologicznych, które sprzyjają rozwojowi przemocy, najczęściej zaliczane są: negatywne doświadczenia z okresu dzieciństwa, cechy osobowości agresywno – impulsywnej, stresy, jak, np. przeżywanie agresji między rodzicami, odrzucanie w roli partnera seksualnego, nieudane relacje małżeńskie, alkohol, cechy dewiacyjne, cechy wrogości, lęki, zagrożenia.
3. Omawiając czynniki kulturowe Z. Lew-Starowicz odnosi się do wielu badań. W tych czynnikach wskazuje, np. na fakt, że przemoc najbardziej rozpowszechniona jest w kulturach zdominowanych przez mężczyzn. Bardzo istotne znaczenie ma także negatywne oddziaływanie telewizji. Autor twierdzi, iż „przemoc płynąca z ekranów TV rodzi przemoc, potęguje też wyuczone wzorce zachowań agresywnych, powiela tradycyjne stereotypy płci.
Oprócz tych trzech głównych czynników, przyczyniających się do aktów przemocy, Z. Lew-Starowicz wymienia także czynniki rozwojowe oraz  czynniki indywidualne i rodzinne. „Z czynników rozwojowych do najważniejszych zalicza się poziom ekonomiczny i społeczną izolację.”  Czynniki indywidualne i rodzinne, zwane również osobowościowymi, zawierają w sobie m.in.: różne zaburzenia osobowości, narkomanię, alkoholizm, trudności w zaspokajaniu potrzeb seksualnych, a także niedojrzałość, patologię postaw rodzicielskich, konflikty małżeńskie, itp. 
Badacze skoncentrowali się na wyróżnieniu czynników ryzyka, określających prawdopodobieństwo wystąpienia przemocy w rodzinie. Czynniki ryzyka nie dają natomiast podstaw do wnioskowania o związku przyczynowo-skutkowym.
W badaniach populacyjnych okazało się, że istnieją trwałe czynniki ryzyka przemocy wewnątrzrodzinnej. Należą do nich: dziedziczenie wzorca przemocy z rodziny pochodzenia, nadużywanie alkoholu, status zawodowy, status socjoekonomiczny. Duża różnica między partnerami w statusie społecznym zwiększa ryzyko przemocy. W małżeństwie, w którym żona ma wyższy status, uzyskuje wyższe dochody, partner czując się zagrożony, używa przemocy, aby wzmocnić swój autorytet. Jeżeli żona ma znacznie niższy status niż mąż, sprawca używa przemocy jako narzędzia kontroli i dominacji. Ale czynniki ryzyka, związane z sytuacją materialną, zawodową, wykształceniem, wysokością dochodów, nie są same w sobie wystarczające do wnioskowania z dużym prawdopodobieństwem o wystąpieniu przemocy w rodzinie. Dopiero wtedy, kiedy współwystępują z innymi czynnikami, jak na przykład przemocą w rodzinie pochodzenia, niskim poczuciem własnej wartości, poczuciem utraty kontroli nad życiem, ryzyko poważnej przemocy wobec partnera w związku znacznie wzrasta. Późniejsze badania klinicznej populacji, grupy mężczyzn – sprawców przemocy, pokazały znaczenie osobowościowych i psychopatologicznych czynników ryzyka'”. Do czynników ryzyka należą też zmienne związane z samym cyklem życia małżeńskiego. Narzeczeństwo i wczesny okres małżeństwa należą do tych stadiów cyklu życia rodzinnego, które można uznać za czynniki ryzyka częstszego występowania przemocy. Brakuje jednak badań dokumentujących fakt stabilizacji przemocy wobec partnera, która pojawiła się we wczesnym okresie trwania związku. Z badań studentów amerykańskich uczelni wynika, że 1/3 badanych potwierdziła, że w okresie narzeczeństwa/randkowania dochodziło do wystąpienia przemocy. Trudno jest jednak uogólniać te wyniki na całą populację ludzi młodych. Okres ciąży okazuje się też sprzyjać częstszemu występowaniu przemocy, ale tylko w grupie kobiet – ofiar poważnej przemocy fizycznej. Okresy separacji i rozwodu zwiększają także ryzyko eskalacji przemocy. Kiedy związek kończy się, wzrasta ryzyko poważnych i zagrażających życiu ataków ze strony partnera. Warto zauważyć, że większość badań koncentruje się na czynnikach ryzyka, związanych wyłącznie ze sprawcą przemocy – mężczyzną lub kobietą – ofiarą przemocy. Bycie świadkiem przemocy w rodzinie pochodzenia jest tym czynnikiem ryzyka, który występuje zarówno u sprawców przemocy, jak i ofiar.
C. Madanes pisze, że: „celem używania przemocy może być również chęć pozyskania miłości. Chłopiec może uderzyć brata, by zostać ukaranym przez ojca, który inaczej nie zwraca na niego uwagi. Nastolatek może zacząć stosować przemoc wobec swych rodziców, gdy pojawia się groźba rozwodu. Jego gwałtowność może zjednoczyć rodziców przeciw synowi, który wyraża swą miłość do nich, ratując ich małżeństwo nawet wtedy, gdy oni nie chcą go ratować.”  Przedstawia ona nieco inne spojrzenie nie tylko na przyczyny przemocy, ale także na samo jej zjawisko. Patrzy na przemoc nie z punktu widzenia agresji, ale uzależnia ją od miłości. Twierdzi, że „w naturze miłości tkwi wkraczanie na czyjś teren, dominacja, kontrolowanie innej osoby i przemoc. Przemocy można się dopuszczać w imię miłości, chęci otaczania opieką i ofiarowania pomocy drugiej osobie. Im miłość bardziej intensywna, tym bliższa jest przemocy rozumianej jako inwazyjna zaborczość. Zaborczość podobnie: im bliżej jesteśmy obiektu swej przemocy i im bardziej jesteśmy od niego uzależnieni, tym większą przemoc jesteśmy skłonni wobec niego stosować.” 
Przyczyny przemocy są zatem bardzo różne, tkwią nie tylko w samym człowieku, mogą też zależeć od środowiska, w którym żyje bądź od jego relacji z innymi ludźmi. Wszelkie przyczyny przemocy są ściśle powiązane z jej skutkami. Bez przyczyny nie byłoby bowiem skutków, które przemoc powoduje.
Bezpośrednimi skutkami przemocy są  najczęściej skutki najszybciej zauważalne, choć niekoniecznie łatwe do zauważenia. Każdy rodzaj przemocy pozostawia po sobie inny rodzaj objawów.
Objawy fizyczne to m.in.: „sińce i obrzęki na twarzy, ramionach, klatce piersiowej, plecach, pod pachami, po wewnętrznej stronie ud i ramion; otarcia naskórka po wewnętrznych stronach kończyn, pod pachami, na żebrach i plecach; krwawe pręgi i regularne przebarwienia skóry na plecach, pośladkach, nogach, stopach, dłoniach, krwawe plamy na bieliźnie; nietypowe ślady po oparzeniach; rany cięte i kłute szczególnie w okolicach innych niż stopy i dłonie; blizny na ciele; widoczna trudność w chodzeniu lub siadaniu; otwarte rany w nietypowych miejscach; częste złamania kości; ospałość, apatia, brak koncentracji; reakcje regresyjne; reakcje kompulsywne; skarżenie się na częste bóle głowy lub brzucha; konieczność częstego korzystania z ubikacji.” 
Do objawów emocjonalnych zaliczane są: „wzrost napięcia emocjonalnego; wzmożona czujność, niezdolność do rozluźnienia; wzrost lęku, niepokoju; brak żywej reakcji w sytuacjach emotogennych (skaleczenie, bolesny zabieg medyczny); niska samoocena; poczucie odrzucenia; wycofanie, skłonność do izolacji; chroniczny smutek, depresja; wzrost natręctw, tików, przyruchów, itp.; zmienność nastroju; problemy w rozwoju poczucia własnej tożsamości.” 
Objawy społeczne to: „nieufność wobec innych; nieumiejętność nawiązywania kontaktu, podtrzymania więzi, pozyskania przyjaciół; wrogość; wzrost irytacji w przypadku różnych trudności, niekontrolowane wybuchy złości; wyuczona bezradność, nieumiejętność radzenia sobie z codziennymi zadaniami; spadek poczucia kompetencji. W przypadku dzieci objawami takimi są m.in.: bójki z innymi dziećmi; zobojętnienie na karę; brak dystansu wobec dorosłych; uzależnienie od agresora; ucieczki z domu; bezinteresowne niszczenie przedmiotów, itp.” 
Autorzy przedstawiają również objawy sugerujące wykorzystywanie seksualne, należą do nich, m.in.: „częste lub szczegółowe poruszanie spraw seksu w rozmowie lub zabawie; seksualizacja kontaktów międzyludzkich; przesadne unikanie mężczyzn; nadmierna masturbacja; dawanie do zrozumienia, że ma się jakąś tajemnicę; ucieczki z domu; próby samobójcze, itp.” 
O skutkach przemocy seksualnej mówi także Z. Lew-Starowicz. Przedstawił on w swej książce, opracowany przez wielu badaczy, rejestr możliwych zachowań dziecka wiążących się z przemocą seksualną. „Należą do nich: zaburzenia snu, koszmary i lęki nocne; niezrozumiałe pojawianie się dolegliwości somatycznych; lęki, strach, fobie; izolowanie się dziecka; zachowania regresywne; problemy z nauką; konflikty w szkole; depresja, przygnębienie, smutek; nieoczekiwane, nagłe zainteresowanie się seksem.”  Przemoc seksualna w późniejszym życiu ofiar może według Z. Lew-Starowicza wiązać się patologią rodzinną, problemami w życiu uczuciowym, seksualnym, rodzinnym i społecznym. 
Wśród skutków przemocy wymienia się także skutki długotrwałe, które są o wiele trudniejsze do zaleczenia, czasami pozostające na bardzo długo w psychice ofiary. Należą do nich: mechanizm błędnego koła, uraz psychiczny, psychologiczna reakcja na uraz, stres pourazowy, bezradność wyuczona, efekt „psychologicznej pułapki”, i tzw. „syndrom sztokholmski”. 
Skutki długotrwałe powodują największe spustoszenie w psychice człowieka, dlatego należą do najgorszych sutków przemocy. Nie oznacza to jednak, że skutki wymienione wcześniej, nazywane też objawami, są mniej ważne. Są one bardzo istotne, zwłaszcza w rozpoznawaniu, że dzieje się coś złego. Dzięki znajomości tych objawów można zapobiegać kolejnemu złu. Rozpoznane skutki przemocy mogą doprowadzić do zlokalizowania jej przyczyn i dzięki temu, przyczynić się do przerwania błędnego koła.
Obciążająca sytuacja związana z zagrożeniem, gwałt, przemoc ze strony partnera może spowodować rozległe i trwałe następstwa w życiu psychicznym ofiary. Zdarzenia i przejścia związane z przemocą powodują psychiczny uraz. Spektrum zaburzeń urazowych i pourazowych rozciąga się od skutków pojedynczego wstrząsającego wydarzenia do bardziej skomplikowanych konsekwencji długotrwałego, powtarzającego się (często wielokrotnie) nadużycia i stresu. Tradycyjne koncepcje diagnostyczne, szczególnie dotyczące rozpoznawanych u kobiet poważnych zaburzeń osobowości, z reguły nie uwzględniały wpływu urazu.

5. Prawna ochrona przed przemocą w rodzinie
Należy uznać, iż najskuteczniejszymi narzędziami walki z przemocą w rodzinie są rozwiązania prawnokarne. Wszak jednym z podstawowych zadań prawa karnego w zakresie prawidłowego funkcjonowania rodziny jest doprowadzenie do ograniczenia lub całkowitego wyeliminowania przemocy z życia rodzinnego. Współcześnie zamiarem wielu państw jest wymuszenie pod groźbą kary takiej sytuacji, w której rodzina będzie całkowicie wolna od przemocy lub przemoc ta będzie występowała incydentalnie. Przyjęta na gruncie Kodeksu karnego koncepcja zwalczania przemocy w rodzinie wskazuje raczej na skutkowy charakter odpowiedzialności karnej sprawcy za jej stosowanie.  Pomimo tej tendencji ustawodawca ochronę rodziny przed zjawiskiem przemocy domowej związał głównie z przepisem art. 207 KK typizującym przestępstwo znęcania się.
Przestępstwo znęcania się w KK nie było dotychczas przedmiotem nowelizacji. Na gruncie poprzedniego stanu prawnego – z art. 184 KK z 1969 r. – penalizowano zachowanie polegające na znęcaniu się fizycznym lub moralnym nad członkiem swojej rodziny lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą bezradną. Czyn był zagrożony karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5. Surowszą sankcję w postaci kary pozbawienia wolności od roku do lat 10 przewidziano, jeżeli następstwem czynu było targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie albo gdy sprawca działał ze szczególnym okrucieństwem. Obecny stan prawnym nie różni się zasadniczo od poprzedniego, a dokonane zmiany mają jedynie charakter redakcyjny.
Ustawą z 23 marca 2017 r. nowelizującą KK z dniem 13 lipca 2017 r. ustawodawca wprowadził m.in. zmiany do art. 207 KK. Do najważniejszej należy wprowadzenie nowego typu kwalifikowanego, a tym samym podniesienie kary (od 6 miesięcy do lat 8), za znęcanie się nad osobą nieporadną ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny.
Określone w art. 207 KK przestępstwo znęcania się stanowi podstawowy instrument zwalczania zjawiska przemocy w rodzinie na gruncie Kodeksu karnego. Dotyczy więc jednego z najbardziej groźnych zjawisk, które narusza wiele dóbr człowieka stanowiących wartość konstytucyjną. Na pierwszym miejscu należy wskazać, że przemoc w rodzinie sprzeciwia się ogólnej zasadzie godności człowieka leżącej u fundamentów podstawowych praw i wolności człowieka (art. 30 Konstytucji RP). Ponadto przemoc narusza wolność człowieka (art. 31 Konstytucji RP), jego bezpieczeństwo osobiste przed poniżającym traktowaniem (art. 40 Konstytucji RP), nietykalność cielesną (art. 41 Konstytucji RP). Przemoc jest także zamachem na osobiste życie rodzinne (art. 47 Konstytucji RP), gdyż każdy członek rodziny ma prawo do życia w środowisku rodzinnym, wolnym od przemocy, która jest naruszaniem jego praw i dóbr osobistych. W sposób szczególny Konstytucja RP nakazuje chronić dzieci. Zgodnie z art. 72 Konstytucji RP, każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Szerokie spektrum naruszenia dóbr za pomocą stosowania przemocy czyni z tego zjawiska jedno z najbardziej niepożądanych w życiu społecznym i indywidualnym .
Zagadnieniu przeciwdziałania różnym formom przemocy w rodzinie poświęcono także szereg dokumentów organizacji międzynarodowych, które opisują szczegółowo problematykę postępowania w zakresie przeciwdziałania omawianemu zjawisku. Szczegółowe przedstawienie wszystkich wzorców postępowania znacznie przekracza ramy zakreślone dla niniejszej pracy . Warto jednak ograniczyć się do przywołania najważniejszych dokumentów podejmujących omawiany problem.
Organizacja Narodów Zjednoczonych przyjęła w tym zakresie Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet z 18 grudnia 1979 r., Deklarację o Eliminacji Przemocy wobec Kobiet z 20 grudnia 1993 r., Rezolucję 48/104 Zgromadzenia Ogólnego, Rezolucję A/54/4 Zgromadzenia Ogólnego ONZ – Protokół Fakultatywny do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet z 6 października 1999 r.
Do dokumentów Rady Europy odnoszących się do zagadnienia przemocy domowej należą natomiast: Rekomendacja Komitetu Ministrów Rec.(2002) w sprawie ochrony kobiet przed przemocą z 30 kwietnia 2002 r., Rekomendacja Rady Europy 1450 (2000) dotycząca przemocy wobec kobiet w Europie, Rekomendacja Komitetu Ministrów R (90) w sprawie reakcji społecznych na przemoc w rodzinie z 15 stycznia 1990 r., Rekomendacja Komitetu Ministrów R (85) w sprawie przemocy w rodzinie z 26 marca 1985 r., Europejska Konwencja o wykonywaniu prawa dzieci z 25 stycznia 1996 r.
Problem przemocy domowej, zwłaszcza skierowanej wobec kobiet był wielokrotnie przedmiotem skarg składanych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej jako: ETPCz). Rozpatrując sprawy dotyczące tego zagadnienia, ETPCz najczęściej stwierdzał naruszenie art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka - EKPCz (prawo do życia), art. 3 EKPCz (zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania), art. 8 EKPCz (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego), art. 14 EKPCz (zakaz dyskryminacji).
Problematyka przeciwdziałania zjawisku przemocy jest także szeroko regulowana przez ustawodawstwo polskie. Właściwie każda dziedzina prawa polskiego obejmuje swoim zakresem jakąś formę przeciwdziałania przemocy (np. cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych z art. 24 KC). Wśród najważniejszych regulacji pozostających w związku z prawem karnym można wskazać: ustawę z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, ustawę z 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych, rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne, rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31 marca 2011 r. w sprawie procedury postępowania przy wykonywaniu czynności odebrania dziecka z rodziny w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie, rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 3 czerwca 2011 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad realizacją zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, rozporządzenie Rady Ministrów z 13 września 2011 r. w sprawie Procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”, Wytyczne Prokuratora Generalnego z 21 grudnia 2011 r. dotyczące zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie (PG VII G 021/1/11), Wytyczne Nr 2 Komendanta Głównego Policji z 7 grudnia 2011 r. w sprawie sposobu postępowania policjantów podczas realizacji procedury Niebieskiej Karty.
Ustawa z dnia z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie stanowi podstawę prawną walki z problemem tyranii domowej. Ustawa już na samym początku precyzuje czym jest przemoc w rodzinie, a także jakie są zachowania i działania o niej świadczące. Ta sama ustawa określa zadania administracji rządowej i samorządowej w zakresie zapobiegania przemocy w rodzinie oraz udzielania pomocy jej ofiarom. Przepisy ustawy ściśle określają zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, oraz zawierają podstawowe zasady dotyczące postępowania wobec osób doznających przemocy w rodzinie i sprawców przemocy. Ponadto postanowienia ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie zobowiązują osoby, które  w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych powzięły podejrzenie o występowaniu przemocy w rodzinie do niezwłocznego poinformowania o tym Policji lub też Prokuratury.  Zgodnie z przepisami przedmiotowej ustawy, wprowadzono zakaz stosowania wszelkich kar cielesnych wobec dzieci, jak również rozszerzono zakres możliwości ochrony ofiar przemocy, poprzez takie działania, jak np. skuteczną izolację sprawców od ofiar przemocy przy jednoczesnym zastosowaniu środków separujących, takich jak zakaz zbliżania lub też nakaz opuszczenia wspólnego mieszkania. Wprowadzono także bezpłatną obdukcję oraz nałożono obowiązek terapii dla sprawców przemocy domowej. Przepisy ustawy uprawniają również pracowników socjalnych  do przeprowadzenia interwencji w sytuacji, kiedy istnieje podejrzenie zagrożenia życia lub zdrowia dziecka. Niniejszy akt prawny określa również zadania organów administracji rządowej oraz jednostek samorządu terytorialnego w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Do form pomocy zaliczyć można w szczególności:
- poradnictwo medyczne, psychologiczne, prawne, socjalne
- interwencję kryzysową oraz wsparcie
- ochronę przed dalszymi krzywdami, poprzez uniemożliwienie oprawcom korzystania  z wspólnego mieszkania, zakazanie kontaktów z osobą/osobami pokrzywdzonymi
- na żądanie osoby/osób dotkniętych przemocą, zapewnienie bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie.
Ustawa określa także konsekwencje karne dla sprawców przemocy w rodzinie. Są to przede wszystkim wszystkie te środki, które zapobiegną kontaktowaniu się oprawców z osobami pokrzywdzonymi a także oddziaływania korekcyjno-edukacyjne.
Kolejnym, istotnym aktem prawnym jest Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020 uchwalony przez Radę Ministrów w 2014 roku. Celem Programu jest:
1. zmniejszanie skali zjawiska przemocy domowej
2. zwiększenie skuteczności ochrony dla ofiar przemocy i zwiększenie dostępności pomocy
3. zwiększenie skuteczności działań interwencyjnych i korekcyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie.
Do zadań stawianych sobie przez Program zaliczyć można przede wszystkim:
1. zmianę świadomości społecznej na zjawisko przemocy
2. promowanie wartości rodzinnych
3. stawianie na edukację zarówno dzieci, młodzieży jak i dorosłych w zakresie skutków stosowania przemocy w rodzinie
4. promowanie metod wychowawczych bez użycia przemocy.
Szerokie ujęcie zapobiegania przemocy w rodzinie wyznacza cztery podstawowe nurty działań kierowanych do różnych grup odbiorców:
1. działania uprzedzające, czyli diagnozujące, informacyjne, edukacyjne, które kierowane są do ogółu społeczeństwa, a także do osób pracujących z ofiarami i sprawcami przemocy w rodzinie;
2. działania interwencyjne, czyli opiekuńcze i terapeutyczne, kierowane do ofiar przemocy w rodzinie oraz pouczające i izolujące, kierowane do sprawców przemocy w rodzinie;
3. działania wspierające, czyli psychologiczne, pedagogiczne, terapeutyczne i inne, które kierowane są do ofiar przemocy w rodzinie;
4. działania korekcyjno – edukacyjne, które kierowane są do sprawców przemocy w rodzinie.
Program jest skierowany do: ofiar przemocy w rodzinie: dzieci, współmałżonków lub partnerów w związkach nieformalnych, osób starszych, osób niepełnosprawnych; sprawców przemocy w rodzinie; świadków przemocy.
Działania przewidziane w celu udzielania pomocy ofiarom przemocy w rodzinie:
1. rozwój sieci instytucji wspierających ofiary przemocy w rodzinie, w tym: punktów konsultacyjnych dla ofiar przemocy w rodzinie, ośrodków wsparcia dla ofiar, specjalistycznych ośrodków wsparcia, domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, ośrodków interwencji kryzysowej;
2. zwiększenie zakresu działania ogólnopolskiego telefonu zaufania „Niebieska Linia” dla ofiar przemocy w rodzinie łączącego z lokalnymi punktami konsultacyjnymi lub ośrodkami wsparcia;
3. stworzenie warunków umożliwiających ofiarom przemocy otrzymanie w pierwszej kolejności mieszkań socjalnych;
4. udostępnienie do publicznej wiadomości informatorów o instytucjach udzielających pomocy w sytuacjach doświadczania przemocy w rodzinie.
W ramach działań korekcyjno-edukacyjnych wobec sprawców przemocy w rodzinie program przewiduje:
1. opracowanie wytycznych do tworzenia modelowych programów korekcyjno – edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie;
2. opracowanie i wdrożenie do realizacji programów korekcyjno – edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie;
3. realizacja programów korekcyjno – edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie.
Aktem prawnym regulującym zadnia dotyczące organizacji pomocy ofiarom przemocy w rodzinie jest również ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej. Przepisy niniejszej ustawy określają kompetencje jednostek oraz pracowników pomocy społecznej, którzy na mocy postanowień przedmiotowego aktu prawnego są zobowiązani do udzielania wszelkiej pomocy osobom i rodzinom dotkniętym przemocy domowej. Ponadto zgodnie z art. 19 niniejszej ustawy do zadań własnych powiatu zaliczyć można w szczególności prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej. W art. 47 zdefiniowano pojęcie interwencji kryzysowej oraz zasady jej prowadzenia. Interwencja kryzysowa to zespół działań interdyscyplinarnych, podejmowanych w stosunku do osób i rodzin będących w stanie kryzysu. Interwencja kryzysowa obejmuje wszelkie działania podejmowane w celu przywrócenia równowagi psychicznej oraz umiejętności samodzielnego radzenia sobie, co przyczynia się do zapobiegania przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej. Interwencją kryzysową objęte są osoby i rodziny bez względu na posiadany dochód. Ponadto w ramach działań określanych mianem interwencji kryzysowej udzielana jest natychmiastowa specjalistyczna pomoc psychologiczna, jak również w zależności od potrzeb – poradnictwo socjalne lub prawne, natomiast w uzasadnionych sytuacjach udziela się schronienia do 3 miesięcy.
W świetle ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, rodzice zobowiązani są do pieczy nad osobą dziecka (dbałości o nie), wychowania i kierowania nim adekwatnie do jego indywidualnych predyspozycji i właściwości (adekwatnie do wieku, stanu zdrowia, uzdolnień, poziomu wrażliwości, itp.) zgodnie z zasadami współżycia społecznego i utrwalonym w III RP wzorem kulturowym, zarządu majątkiem dziecka, a także reprezentowani go w obrocie prawnym. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny z zachowaniem maksymalnego stopnia staranności. Obowiązki dziecka względem rodziców, ograniczone są do posłuszeństwa, alimentacji, oraz pomocy. Prawo niechętnie ingeruje w sferę wewnętrzną stosunków rodzinnych, w myśl tej reguły, rodzice nie podlegają bieżącej kontroli ze strony sądu opiekuńczego. Kontrola może być wprowadzona po orzeczeniu sądu, gdy uzna, że tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. W takiej sytuacji, ustawodawca przewiduje możliwość zastosowania następujących środków: ograniczenia, zawieszenia, lub pozbawienia władzy rodzicielskiej.  Art. 109 głosi, że jeśli dobro dziecka jest zagrożone sąd opiekuńczy może wydać odpowiednie zarządzenia, do których zaliczyć można: zobowiązanie rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń; określenie, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun; poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego; skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi; zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej. Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
Nie ulega jednak wątpliwościom, iż podstawowym narzędziem ochrony prawnokarnej w zakresie przemocy w rodzinie jest art. 207 KK.
Zgodnie z dominującą i nadal aktualną interpretacją SN przestępstwo znęcania się opisane w przywołanym przepisie godzi w: „podstawowe zasady współżycia w rodzinie, decydujące o jej spoistości i trwałości, jest istotnym czynnikiem wpływającym na rozkład małżeństwa i rozbicie rodziny, a w konsekwencji na osłabienie jej funkcji wychowawczej z dalszymi szkodliwymi tego następstwami dla rozwoju fizycznego, psychicznego i moralnego oraz procesu przystosowania społecznego dzieci i młodzieży” (uchwała SN z 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, Nr 7–8, poz. 86).
Wskazany przez Sąd Najwyższy wymiar społeczny ochrony rodziny przy przestępstwie znęcania się wynika głównie z faktu, iż rodzina jest podstawową komórką społeczną, od której normalnego funkcjonowania zależy prawidłowy układ współżycia między poszczególnymi grupami ludzi. Znęcanie natomiast, jak to podkreślił SN, niewątpliwie godzi w całość rodziny, utrudniając lub wręcz uniemożliwiając jej rozwój przez wychowanie dzieci i zapewnienie należytej opieki rodzicom (wyrok SN z 2 grudnia 1974 r., I KRN 33/74, OSNKW 1975, Nr 3–4, poz. 38). W innym jeszcze orzeczeniu SN wprost określił, że przedmiotem ochrony w tym wypadku jest dobro całej rodziny (wyrok SN z 5 lutego 1996 r., II KRN 186/95, Prok. i Pr. 1996, Nr 10, poz. 1). Również w poglądach doktryny za główne dobro chronione w art. 207 KK powszechnie uznaje się rodzinę i jej prawidłowe funkcjonowanie oraz instytucję opieki. Jednocześnie podkreśla się, że jest to przestępstwo o rozbudowanym katalogu ubocznych dóbr chronionych, który co prawda zależy od sposobu zachowania się sprawcy, to jednak zasadniczo naruszać będzie nietykalność cielesną i cześć członków rodziny.  Zdaniem M. Mozgawy ubocznym dobrem chronionym w sprawach o znęcanie się jest przede wszystkim zdrowie i bezpieczeństwo osobiste.  Interesujące stanowisko przedstawiła w tym względzie A. Grześkowiak, która uważa, że dobrem chronionym przez zakaz znęcania się jest wartość, jaką stanowi przestrzeganie obowiązków określonych zachowań i postaw wobec zakreślonego przez ustawodawcę kręgu osób, które ze względu na swe właściwości przedmiotowe (związki rodzinne, stosunki zależności) bądź podmiotowe (małoletniość, bezradność) narażone są na niewłaściwe zachowania ze strony innych osób.  Natomiast w literaturze podkreśla się zgodnie, że ubocznym dobrem chronionym w typie kwalifikowanym zakazu znęcania się określonym w art. 207 § 3 KK jest życie człowieka.
W literaturze i orzecznictwie prawa karnego nie brak jednak poglądów odchodzących od przyjęcia za przedmiot ochrony przestępstwa znęcania się kolektywnego dobra wspólnego, jakim jest rodzina, na rzecz indywidualistycznej koncepcji ochrony dóbr osobistych i majątkowych poszczególnych członków rodziny. Przykładowo, A. Zoll przyjmował, że: „głównym przedmiotem ochrony jest należyte, wolne od znęcania się, traktowanie ludzi w rodzinie, w stosunkach zależności, osób małoletnich lub nieporadnych”.
Ze względu na wieloodmianowy charakter omawianego przestępstwa, również jego podmiot ma zróżnicowany charakter (mieszany). W tej części, w której pokrzywdzonym ma być osoba najbliższa lub pozostająca ze sprawcą w stosunku zależności, mamy do czynienia z przestępstwem indywidualnym, tj. jego sprawcą może być wyłącznie osoba najbliższa pokrzywdzonego lub pozostająca z nim w stosunku zależności, natomiast w odniesieniu do osoby nieporadnej ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizycznypopełniony czyn ma charakter przestępstwa powszechnego, tj. jego sprawcą może być każda osoba posiadająca zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej.
Czynność sprawcza przestępstwa z art. 207 KK polega na znęcaniu się fizycznym lub psychicznym nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy (§ 1) albo osobą nieporadną ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny (§ 1a). Istota tego czynu została zatem zawarta w określeniu „znęca się”, które jest jednak pojęciem szerokim i niedookreślonym i może obejmować różne sposoby zachowania się sprawcy. Katalog tych zachowań jest zatem otwarty i wymaga każdorazowej wnikliwej oceny stanu faktycznego. Zdaniem sądów, znęcanie się oznacza działanie albo zaniechanie polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dolegliwych cierpień moralnych (psychicznych), powtarzających się albo jednorazowych, lecz intensywnych i rozciągniętych w czasie.
Przy tak ukształtowanej definicji powstają jednak wątpliwości w kwestii jedno- lub wielokrotności przestępczych zachowań sprawcy. Sporne jest też, na podstawie jakich kryteriów – obiektywnych czy subiektywnych – rozpatrywać dolegliwość cierpień ofiary przysparzanych przez sprawcę. Problem dotyczy przede wszystkim tego, czy można uznać za znęcanie się jednorazowy i krótkotrwały, ale wyjątkowo okrutny sposób postępowania z ofiarą. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że od strony przedmiotowej pojęcie znęcania się oznacza zazwyczaj zachowanie złożone z jedno- lub wielorodzajowych pojedynczych czynności naruszających różne dobra i systematycznie powtarzających się (postanowienie SN z 11 grudnia 2003 r., IV KK 49/03, KZS 2004, Nr 8, poz. 23). Wyjątkowo jednak za znęcanie można uznać postępowanie wprawdzie ograniczone do jednego zdarzenia, zwartego czasowo i miejscowo, lecz odznaczające się intensywnością w zadawaniu dolegliwości fizycznych lub psychicznych, a zwłaszcza złożone z wielu aktów wykonawczych dokonanych w krótkim czasie. Podobne stanowisko zajął SN, uznając na tle aktualnego stanu prawnego, że wyrażenie „znęca się” oznacza, że występek ten najczęściej jest realizowany przez wielokrotne zamachy, chociaż w sytuacji wyjątkowej wystarczy jednorazowe zachowanie (wyrok SN z 27.2.2002 r., II KKN 17/00, OSNKW 2002, Nr 7–8, poz. 55).
O uznaniu za znęcanie się zachowania sprawiającego ból fizyczny lub dotkliwe cierpienia moralne (psychiczne) decyduje ocena obiektywna, nie zaś subiektywne odczucie pokrzywdzonego. Podobne zdanie prezentuje M. Szewczyk, która stwierdza, że: „dla przyjęcia lub odrzucenia wystąpienia znamienia znęca się miarodajne jest hipotetyczne odczucie wzorcowego obywatela, tzn. człowieka o właściwym stopniu socjalizacji i wrażliwego na krzywdę drugiej osoby. O przyjęciu znęcania się rozstrzygają więc społecznie akceptowane wartości wyrażające się w normach etycznych i kulturowych”.  Z poglądem tym zasadniczo zgadza się O. Sitarz, jednak zauważa, że jest on słuszny w odniesieniu do dorosłych, natomiast nie ma zastosowania w przypadku znęcania się nad dzieckiem, o ile bowiem osoby dorosłe mają względnie podobną odporność na zadawany ból fizyczny lub psychiczny, o tyle odporność dziecka uzależniona jest od jego wieku, stopnia rozwoju fizycznego, psychicznego i emocjonalnego.
Zgodnie jednak z przyjętym w orzecznictwie i doktrynie poglądem o znęcaniu decydować będzie nie tylko obiektywna negatywna ocena zachowania sprawcy, ale także jego specyficzne subiektywne nastawienie psychiczne, wyrażające się w zamiarze wyrządzania krzywd i powodowania cierpienia. W literaturze stwierdza się, że do przyjęcia przestępczego znęcania się nie jest wystarczające wypowiadanie obelżywych czy ordynarnych słów, nie wystarcza też naruszanie nietykalności cielesnej, ograniczanie swobody osobistej itd. Są bowiem sytuacje, w których takie zachowania wynikają z wyzywającego zachowania się rzekomych ofiar, gdy ofiary odpowiadają czynami tego samego rodzaju. Są i takie przypadki, gdy owe zachowania spełniają znamiona stanu wyższej konieczności, są bowiem dyktowane dążeniem do ocalenia małżeństwa czy dobrem dzieci lub dobrem rzekomej ofiary albo jeszcze innymi dobrami ważniejszymi od wątpliwej godności ofiar nagannie się prowadzących. W takich sytuacjach nawet wypełnienie znamion przedmiotowych znęcania może nie wystarczać do przypisania popełnienia przestępstwa, bowiem brak będzie w nich złego zamiaru sprawcy, dążenia do wyrządzenia niezasłużonej dolegliwości ofierze, krzywdzenia z powodu posiadanej przewagi, zależności itp. W tych sytuacjach może być słuszne bądź to uniewinnienie oskarżonego, bądź stwierdzenie przestępstwa prywatnoskargowego i odstąpienie od wymierzenia kary.
Znamiona przestępstwa z art. 207 § 1 KK zostały opisane, poza użyciem czasownika „znęca się”, przez dwa alternatywnie występujące przysłówki – „fizycznie” lub „psychicznie”, które dookreślają sposoby, w jakim znęcanie ma się przejawiać, by sprawca mógł ponosić odpowiedzialność karną.
Znęcanie może zatem przejawiać się w dwóch postaciach – fizycznego lub psychicznego. Zachowania te mogą występować samoistnie lub na siebie zachodzić. Do poniesienia odpowiedzialności karnej wystarczy bowiem, aby sprawca wyczerpał swoim zachowaniem jedną z tych form przemocy. Ustawowe rozdzielenie znęcania fizycznego od psychicznego jest w pełni uzasadnione, w praktyce bowiem z zasady każde cierpienie fizyczne jest również cierpieniem psychicznym, jednak nie każde cierpienie psychiczne niesie ze sobą dolegliwość fizyczną.
Znęcanie fizyczne polega na zadawaniu bólu fizycznego oddziałującego ujemnie na organizm człowieka. Zadawanie bólu przez sprawcę nie musi jednak się wiązać z uszkodzeniem ciała lub z naruszeniem nietykalności cielesnej. Czasem bowiem o znęcaniu fizycznym decydować będzie sposób traktowania ofiary zmierzający do pogorszenia jej stanu zdrowia (np. głodzenie, narażenie na mróz lub nadmierne ciepło itd.).
Znęcanie psychiczne polega na zadawaniu dotkliwych cierpień, które oddziałują szkodliwie przede wszystkim na przeżycia psychiczne człowieka, na jego samopoczucie. Intensywność wyrządzonych cierpień psychicznych i ustalenie ich miary dokonywane jest przez wymiar sprawiedliwości na podstawie konkretnego stanu faktycznego i okoliczności współistniejących z tym stanem. Przykładowo, za znęcanie psychiczne uznano sytuację, w której oskarżony umyślnie uśmiercił zwierzęta należące do jego dzieci. Sąd zauważył, że jego działanie było podyktowane chęcią sprawienia przykrości członkom rodziny, wyrazem zademonstrowania swej siły, poczucia bezkarności i podporządkowania ich swojej woli. Nie ma więc znaczenia, że zastosowana w tym wypadku przemoc skierowana została do otoczenia osób pokrzywdzonych, tj. zwierząt, gdyż miała na celu oddziaływanie na ich świadomość oraz wolę.
Znęcanie opiera się głównie na zachowaniach, co do zasady, zabronionych. Ze względu jednak na specyficzny charakter może obejmować również zachowania oceniane pojedynczo, co do zasady jako legalne, które jednak z powodu nacechowania złośliwością i chęcią upokorzenia ofiary, mających doprowadzić do jej dodatkowych cierpień psychicznych, nabierają walorów znęcania się. Przykładem takich zachowań może być notoryczne sprowadzanie do domu, wbrew woli rodziny, kolegów-alkoholików albo wykorzystywanie swojej pozycji w rodzinie i np. złośliwe wyłączanie energii elektrycznej lub gazu, co uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie rodziny. Najczęściej zachowania, co do zasady, legalne pojawiać się będą w sekwencji czynów połączonych z zachowaniami nielegalnymi, nie można jednak wykluczyć, że samoistne zachowanie legalne sprawcy może być tak przez niego wykonane, że wypełni znamiona przestępstwa znęcania się.
Ze względu na ocenny charakter przestępstwa znęcania na szczególną uwagę zasługują uwagi wyrażane w doktrynie i orzecznictwie, że należy z dużą rozwagą stosować art. 207 KK, szczególnie w konfrontacji z możliwością łagodniejszych kwalifikacji prawnych. Natomiast w przypadku braku jednoznacznej oceny stanu faktycznego należy przychylić się do szeroko prezentowanego stanowiska stwierdzającego, że: „W pojęciu znęcania się zawarte jest odczuwanie przez sprawcę, że jego zachowania są dla ofiary dolegliwe i poniżają ją przed sprawcą. Gdy taki stan pokrzywdzonego bądź jego odczucia nie zostaną przez pokrzywdzonego wyrażone w postępowaniu, a brak jest możliwości ustalenia tego inaczej, nie da się dokonać owego ustalenia, zatem i przypisać znęcania. Zdarza się wszak (...), że obelgi, naruszanie nietykalności cielesnej, szykany itp. są wzajemne, że słowa wulgarne nie są obelgami, bo należą do obyczaju środowiska, że zachowania naganne sprawcy są reakcją na prowokowanie go bądź środkiem do wymuszenia poprawnego zachowania się rzekomej ofiary”.
W jednym z orzeczeń Sąd Apelacyjny we Wrocławiu stwierdził, że dotkliwe rozciągnięte w czasie, wyjątkowo intensywne bicie i spowodowanie wielu obrażeń ciała, w tym zwłaszcza połączone z cierpieniami psychicznymi, może wypełnić znamiona art. 207 KK, ale nie wypełnia ich nawet kilkakrotne użycie przemocy w okresie kilku dni w trakcie sprzeczek w stanie upojenia alkoholowego, przy wzajemnie agresywnej postawie uczestników takich zdarzeń (wyrok SA we Wrocławiu z 25 kwietnia 2012 r., II AKa 405/11, http://orzeczenia.ms.gov.pl).
Istotą przemocy w rodzinie jest bowiem podejmowanie takich czynności, które zakłócają relacje rodzinne, powodując między członkami rodziny napięcia i trudności, które sprawiają, że rodzina nie funkcjonuje prawidłowo i nie może się właściwie rozwijać. We właściwie rozwijającej się rodzinie nie opiera się relacji osobowych na przemocy i nawet jeśli między jej członkami pojawią się problemy i konflikty, to nie rozwiązuje się ich, co do zasady, za pomocą przemocy, lecz szuka innych form porozumienia. Nie można jednak wykluczyć, że nawet w normalnie funkcjonującej rodzinie wydarzą się sytuacje, w których nastąpi użycie siły fizycznej lub przewagi psychicznej w celu rozwiązania zaistniałego konfliktu lub wymuszenia posłuchu. Przemoc taka nie ma jednak z reguły formy stałego postępowania, lecz zdarza się incydentalnie. Jeśli więc, jako zachowanie jednorazowe, nie przybierze formy nadmiernie intensywnej, to nie zmieści się w treści pojęcia znęcania i jej karalność może nastąpić na podstawie innych przepisów Kodeksu karnego.
Niekiedy jednak interpretacja przepisu art. 207 KK podejmowana w orzecznictwie może budzić wątpliwości. Przykładowo wskazać można rozpowszechniony w orzecznictwie pogląd, że nie jest możliwe przyjęcie wzajemnego znęcania się nad sobą małżonków w tym samym czasie. Sąd Najwyższy, stawiając tę tezę, oparł się głównie na dwóch argumentach – przede wszystkim uznał, że nie jest możliwe wzajemne znęcanie się małżonków, gdyż w samym tym czynie zawiera się istnienie przewagi sprawcy nad osobą pokrzywdzoną, której nie może się ona przeciwstawić lub może to uczynić w niewielkim stopniu, ponadto popełniając przestępstwo znęcania się, sprawca musi działać w zamiarze bezpośrednim, a więc obydwie osoby musiałyby taki zamiar mieć w tej samej chwili, co zdaniem Sądu jest raczej niemożliwe (wyrok SN z 13 września 2005 r., WA 24/05, OSNwSK 2005, Nr 1, poz. 1655). Teza ta, w zasadzie ograniczająca zakres ochrony rodziny przed przemocą, spotkała się w doktrynie z krytyką. Przede wszystkim wskazano, że wyłączenie sprawców wzajemnie się krzywdzących z zakresu czynu znęcania się jest nieuprawnione, gdyż nie stoi temu na przeszkodzie ani kodeksowe ujęcie tego przestępstwa, ani jego charakter.
Podkreślono bowiem, że chociaż zazwyczaj elementem towarzyszącym realizacji przedmiotowej strony przestępstwa znęcania się jest wystąpienie po stronie sprawcy przewagi (psychicznej, fizycznej lub psychofizycznej), to nie jest to jednak warunek sine qua non, bez którego nie może dojść do dokonania przestępstwa znęcania się. Zdaniem krytyków tej tezy, niekiedy chociaż sprawca jest obiektywnie i subiektywnie słabszy od ofiary (zarówno w aspekcie fizycznym, jak i psychicznym), to jednak przez wykorzystanie szczególnego kontekstu sytuacyjnego zyskuje możliwość znęcania się (przede wszystkim psychicznego) nad ofiarą. Ponadto nietrudno wyobrazić sobie sytuację, kiedy wzajemne znęcanie się nad sobą małżonków zachodzi na przestrzeni pewnego okresu i występuje w formie zdarzeń przemiennych – najpierw zachowania jednego małżonka, potem zaś drugiego (np. zniewagi, naruszenia nietykalności cielesnej, niszczenie mienia itp.). Możliwe jest zatem przyjęcie konstrukcji wzajemnego znęcania się nad sobą małżonków w tym samym czasie, tzn. na przestrzeni pewnego okresu.
Zgodnie z większościowym poglądem wyrażonym w doktrynie, zarówno przestępstwo z art. 207 § 1 KK, jak i typy kwalifikowane z art. 207 § 1a i 2 KK mają charakter przestępstwa formalnego (bezskutkowego), a zatem skutek przestępny nie należy do znamion jego strony przedmiotowej, a do jego dokonania wystarczające jest samo zachowanie sprawcy wyczerpujące znamię znęcania się. Nie ma natomiast wątpliwości, że drugi typ kwalifikowany przestępstwa znęcania się z art. 207 § 3 KK jest przestępstwem skutkowym. Skutkiem przestępnym jest targnięcie się pokrzywdzonego na swoje życie. Przedmiotem czynności wykonawczej przestępstwa znęcania może być tylko człowiek należący do jednej z wymienionych w art. 207 KK kategorii osób, tj. osoba najbliższa (art. 115 § 11 KK), osoba pozostająca w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy oraz osoba nieporadna ze względu na swój wiek, stan psychiczny lub fizyczny. Tak więc ofiarami znęcania mogą się stać także osoby spoza kręgu rodzinnego sprawcy, tj. niemieszczące się w kategorii osoby najbliższej, wystarczy bowiem, aby zaistniał stosunek zależności od jakiejkolwiek osoby lub by pokrzywdzony był osobą nieporadną.
Przestępstwo znęcania się ma charakter zachowania wieloczynowego tj. co do zasady rozciągniętego w czasie, a zatem zgodnie z dominującym poglądem w doktrynie czasem jego popełnienia będzie czas ostatniego działania lub zaniechania działania, do którego sprawca był zobowiązany, zaliczonego na poczet realizacji znamion czynu.
Od strony podmiotowej przyjmuje się, że znęcanie określone w art. 207 § 1 i 2 KK jest przestępstwem umyślnym i może być dokonane tylko z zamiarem bezpośrednim. Zdaniem zwolenników tej tezy przesądza o tym intencjonalne znamię „znęca się”, charakteryzujące się szczególnym nastawieniem sprawcy. Mieści się w nim bowiem chęć zadania cierpienia ofierze i dla jego realizacji samo godzenie się sprawcy na taki jego efekt nie wystarczy. Nie można jednak wyłączyć popełnienia tego przestępstwa z zamiarem ewentualnym. W takim wypadku niezbędne jest ustalenie na podstawie konkretnych okoliczności, że sprawca, dążąc bezpośrednio do innego celu, jednocześnie godził się na wyrządzenie pokrzywdzonemu dotkliwych przykrości i cierpień, np. przy nadmiernym, szkodliwym dla zdrowia fizycznego i psychicznego karceniu dzieci, stosowanym w celach wychowawczych.  Słusznie bowiem podnosi L. Gardocki, że znęcanie: „nie podkreśla ani szczególnego celu, do którego powinien zmierzać sprawca, ani szczególnych pobudek lub motywów, którymi powinien się kierować. O znęcaniu bowiem – z etymologicznego punktu widzenia – można mówić nie tylko, gdy sprawca znęca się ze złośliwości lub sadyzmu, albo gdy jego wyłącznym celem jest pokrzywdzenie osoby zależnej, ale także wtedy, gdy sprawca, bijąc na przykład swoją ofiarę, kieruje się zwykłym gniewem, podnieceniem, poczuciem własnej siły, strachem przed atakiem ofiary, źle pojętymi względami wychowawczymi, bądź gdy jego zachowanie stanowi tylko reakcję na niewłaściwe postępowanie pokrzywdzonego”.
Powszechnie przyjmuje się w doktrynie, że na ogólnych zasadach do przestępstwa znęcania się ma zastosowanie konstrukcja usiłowania (art. 13 § 1 KK). Jednocześnie zwraca się jednak uwagę, że w praktyce ze względu na wieloczynowy charakter znęcania jest bardzo trudno oddzielić moment usiłowania od dokonania, a jeszcze trudniej udowodnić to sprawcy. Dlatego do wyjątków należy przypisywanie odpowiedzialności za usiłowanie znęcania się, natomiast często w tego rodzaju wypadkach skazuje się sprawcę za inne (dokonane po drodze) przestępstwo.
Przestępstwo znęcania się z art. 207 § 1 KK zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, przestępstwo typu kwalifikowanego z art. 207 § 1a KK – karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8; z art. 207 § 2 KK – karą pozbawienia wolności od roku do lat 10, a przestępstwo typu kwalifikowanego z art. 207 § 3 KK – karą pozbawienia wolności od lat 2 do lat 12.
Ze względu na specyficzny charakter przestępstwa znęcania się powiązanego ze zjawiskiem przemocy w rodzinie szczególne znaczenie ma możliwość orzeczenia środków karnych określonych w art. 41a § 1 KK. Zgodnie z tym przepisem, sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.
Wszystkie typy przestępstwa znęcania się (art. 207 § 1–3 KK) są występkami, ściganymi z oskarżenia publicznego z urzędu.

6. Pomoc ofiarom przemocy domowej
W dobie XXI wieku powszechne jest przekonanie, iż żadna osoba nie ma prawa bić, maltretować, lub też wykorzystywać, znęcać się psychicznie i fizycznie, terroryzować ani poniżać drugiej osoby. W celu zapobiegania stosowaniu takich aktów przemocy ustanowiono odpowiednie przepisy prawa, które przywołano powyżej, oraz powołano odpowiednie służby, odpowiedzialne za ochronę osób pokrzywdzonych. Jednak analizując codzienne komunikaty wysyłane przez różnego rodzaju mass media można stwierdzić, iż ochrona pokrzywdzonych zapewniona przez przepisy prawa oraz odpowiednie służby nie jest wystarczającym narzędziem do walki z przemocą.
W sytuacji, kiedy dochodzi do aktu stosowania przemocy, istnieją trzy możliwości działania: ucieczka, przeciwstawienie się lub też dobrowolne poddanie się. Współcześnie większość osób zaaferowanych w przeciwdziałanie przemocy (dotyczy to również osób, które dysponują szerokimi uprawnieniami i odpowiednimi narzędziami) poddaje się .
W roku 1992 pełnomocnik ministra zdrowia ds. rozwiązywania problemów alkoholowych zapoczątkował program zatytułowany „Bezpieczeństwo w rodzinie”. Program ten był kontynuowany przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Ponadto omawiany program stworzył odpowiednie warunki zarówno dla edukacji publicznej, jak również przyczynił się do powstania systemu pomocy, oraz organizowania licznych szkoleń czy organizacji działań wspierania merytorycznego i finansowego jak również rozwoju działalności organizacji pozarządowych. Przedmiotowy dokument przyczynił się do zapoczątkowania procesu licznych zmian w funkcjonowaniu instytucji państwowych i rozwoju wszelkich działań lokalnych, opierając się na znowelizowanej w roku 1997 ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz wprowadzonej w roku 1998 procedurze Niebieskie Karty .
W 1995 roku uruchomiono Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie zwane „Niebieska Linia”. Wówczas osoby zajmujące się udzielaniem pomocy ofiarom przemocy doszły do wniosku, iż wszelkie podejmowane przez nich działania powinny mieć charakter systemowy i przy tym powinny także uruchamiać różne rodzaje pomocy, ponieważ przemoc niszczy wiele obszarów życia .
W roku 1996 powstał ruch społeczny zwany Ogólnopolskie Porozumienie Osób i Organizacji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Organizacja ta stworzona została w celu podejmowania działań mających na celu skuteczniejsze przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i lepsze udzielanie pomocy osobom krzywdzonym. Ponadto omawiany ruch społeczny skupiał 892 instytucje i placówki oraz 2068 osób, które zajmowały się w szczególności problematyką przemocy domowej .
Jednym z podstawowych działań w procesie udzielania pomocy ofiarom przemocy jest interwencja. Podstawowym celem interwencji jest zatrzymanie przemocy w rodzinie. Pomimo iż współcześnie interwencja jest najczęściej kojarzona z działaniem policji, to występują także przypadki, w których interweniują też sąsiedzi, czy też nauczyciele, lub członkowie rodziny, przyjaciele, pracownicy socjalni, dzieci, członkowie gminnych komisji, przedstawiciele mediów itd. Działania interwencyjne są podejmowane najczęściej wówczas, gdy dana osoba jest świadkiem zdarzenia lub też kiedy dowiaduje się o powtarzających się aktach stosowania przemocy. W sytuacji kiedy sprawca przemocy jest trzeźwy, podejmuje się próby rozmowy. Zdarzają się również takie sytuacje, w których przyjaciele zasłaniają ofiarę lub też podejmują walkę ze sprawcą przemocy w momencie ataku agresji. Natomiast interwencje przeprowadzane przez przedstawicieli służb mają charakter profesjonalny, a zakres oraz sposób ich przeprowadzenia wynika w szczególności z kompetencji instytucji, które reprezentują dane służby .
Opisane powyżej działania różnią się od interwencji podejmowanych przez policję nie tylko okolicznościami, ale też sposobem i czasem trwania interwencji, jak również celem. Funkcjonariusze policji wkraczają w niebezpieczną sytuację po to, aby przede wszystkim  przywrócić porządek. Natomiast ofiary oraz świadkowie zaistniałych zdarzeń oczekują, iż takie działania doprowadzą do trwałej zmiany zachowania sprawcy przemocy, a w sytuacji kiedy się tak nie dzieje, oskarżają funkcjonariuszów policji o niekompetencję lub też  nieudolność prowadzonych działań. Takie konflikty prowadzą do ogromnych nieporozumień, jak również są przyczyną frustracji oraz niesłusznych zarzutów.
Jednym z istotnych elementów pomagania ofiarom przemocy w rodzinie jest edukacja, dzięki której ofiary przemocy uzyskują niezbędną wiedzę zarówno na temat samego zjawiska przemocy i występujących w nim prawidłowości, jakie nim rządzą, jak również dowiadują się, co można zrobić, oraz jakie przysługują im prawa i jakie istnieją możliwości uzyskania pomocy .
Również poszczególni specjaliści udzielają pomocy psychologicznej, prawnej, socjalnej oraz pomocy medycznej. Ważne jest przy tym, aby osoby te powinni także potrafić rozpoznawać przemoc i powinny przy tym pozostawać wrażliwe na wszelkie przejawy przemocy, a także powinny współpracować z innymi służbami.
Jedną z metod wsparcia ofiar przemocy jest terapia indywidualna bądź grupowa, która jest proponowana tym ofiarom przemocy w rodzinie, które przeszły już edukację, oraz które dostały wsparcie oraz najbardziej potrzebną pomoc, natomiast zagrożenie życia ze strony sprawcy w ich przypadku uległo znacznemu zmniejszeniu.
Współcześnie w kręgu zainteresowań psychoterapeutów oprócz ofiar przemocy domowej zaczynają pojawiać się także sprawcy, co przyczynia się do tego, iż istnieje możliwość podjęcia pracy z całą rodziną, co stanowi poważne wyzwanie, bowiem wówczas nasuwają się pytania dotyczące tego, Czy, kiedy i oraz jak interweniować? Jaka jest odpowiedzialność prawna i moralna psychoterapeuty, gdy sprawca przemocy będący w terapii skrzywdzi albo zabije swoją ofiarę?. Ponadto zmiana postaw i zachowań sprawcy przemocy nie tylko jest procesem długotrwałym, ale także nie daje gwarancji sukcesu .
Udzielania pomocy dla ofiar przemocy domowej i ich rodzin powinno być działaniem kompleksowym, natomiast podczas planowaniu pomocy dla ofiar przemocy nie wolno zapominać o specyficznych potrzebach oraz istniejących deficytach rodziny, takich jak np. występujące trudności wychowawcze i opiekuńcze, lub też problemy związane z nadużywaniem bądź uzależnieniem od alkoholu, lub też od innych substancji .
Udzielanie pomocy rodzinom, w których dochodzi do stosowania przemocy jest procesem, który można podzielić na kilka etapów. Pierwszy etap obejmuje działania mające na celu rozpoznanie przemocy w rodzinie. Na tym etapie należy przede wszystkim obserwować wszelkie przejawy bądź podejrzenia dotyczące stosowania przemocy, które wymagają także indywidualnego rozpatrzenia, co ma przyczynić się do tego, aby podejmowane działania nie pogorszyły istniejącej sytuacji.
Drugi etap pomocy ofiarom przemocy obejmuję wstępną diagnozę, czyli oznacza zorientowanie się, czy i jakie bezpośrednie niebezpieczeństwo stanowi zagrożenie dla ofiar przemocy, oraz czy potrzebna jest natychmiastowa izolacja, jak również kto może i powinien zareagować w takiej sytuacji.
Trzeci etap wsparcia to interwencja, czyli podejmowanie działań mających na celu zatrzymanie przemocy. Działania interwencyjne są podejmowane nie tylko przez policję,  także przez inne służby czy osoby.
Czwarty etap pomocy ofiarom przemocy to przeprowadzanie szczegółowej diagnozy, przez co rozumie się dokładne rozpoznanie sytuacji rodziny, jak również jej potrzeb, rozmiarów oraz przyczyn przemocy, a także deficytów i zasobów.
W piątym etapie wsparcia dla ofiar przemocy opracowuje się plan pomocy, który powinien uwzględniać przede wszystkim te działania, które mogą znacznie wpłynąć na zmianę funkcjonowania rodziny, zatem oprócz pomocy i wspierania ofiar, można wywołać trwałą zmianę zachowania sprawcy przemocy i zmianę jego postawy wobec ofiar. Plan pomocy powinien być ponadto układany razem z osobami zainteresowanymi, oraz powinien zostać zaakceptowany przez te osoby.
Przedostatni etap pomocy obejmuje wszelkie działania mające na celu wprowadzenie planu pomocy, przy czym, w przypadku wychodzenia z sytuacji przemocy, która trwa wiele miesięcy, niezbędne jest również zaplanowanie kolejnych kroków na miarę znacznie większych możliwości ofiary, przy jednoczesnym przechodzeniu do coraz trudniejszych zadań, dzięki którym wzrasta wiara w możliwość uporania się z problemem.
Ostatnim etapem udzielania pomocy ofiarom przemocy jest korekta planu pomocy, rozumiana przez śledzenie na bieżąco realizacji planu i jednoczesne wprowadzanie w razie potrzeby wszelkich zmian przyczyniających się do skuteczniejszego działania .
Wskazać można także liczne czynniki ułatwiające udzielanie pomocy ofiarom przemocy. Jednym z takich czynników jest sprawdzenie własnej postawy wobec przemocy w rodzinie. Kolejnym czynnikiem jest systematyczne poszerzanie zasobów wiedzy na temat przemocy w rodzinie. Również znajomość możliwości uzyskania pomocy w środowisku lokalnym przyczynia się do ułatwienia udzielania pomocy. Osoby udzielające pomocy powinny przy tym dobrze znać kompetencje poszczególnych służb niezbędnych w procesie pomagania, a także powinny wiedzieć kto, gdzie, kiedy i jakiej pomocy może udzielić. Przy udzielaniu pomocy istotne jest także tworzenie zespołów pomocowych składających się z przedstawicieli różnych służb oraz systematyczne podnoszenie kwalifikacji poszczególnych służb. Także konsekwentne egzekwowanie świadczeń, które wynikają z zadań i kompetencji poszczególnych przedstawicieli służb znacznie ułatwia udzielanie pomocy. Często bowiem zdarza się, iż pomoc nie jest udzielana pomimo posiadania uprawnień. Osoby pomagające muszą zatem wiedzieć, kto i co może zrobić, i powinny przy tym również domagać się tego, powołując się na określone zapisy ustawowe lub regulaminowe .
Prowadzenie odpowiedniej dokumentacji poszczególnych przypadków. Służy ona nie tylko dla celów poznawczych i statystycznych – pozwala także śledzić historię przemocy i monitorować proces pomagania, może też być źródłem obszernej informacji dla policji, prokuratury i sądu.
Udzielając pomocy ofiarom przemocy należy nie podejmować wyrywkowych, rozproszonych działań, natomiast działaniem potrzebnym jest układanie planów pomocy. Również tworzenie grup wsparcia dla osób udzielających pomocy jest ważnym czynnikiem wsparcia, bowiem podejmowanie kontaktu z innymi osobami pomagającymi, o różnych możliwościach i różnym doświadczeniu, stanowi źródło siły i nadziei, ale także bywa  kopalnią pomysłów na skuteczniejsze pomaganie .
Czynnikiem ułatwiającym udzielanie pomocy jest także superwizja, co oznacza poddanie pracy superwizji osoby nie należącej do zespołu, przygotowanej do tego rodzaju pracy. Superwizja umożliwia szybkie korygowanie błędów, które są popełniane w trakcie pomagania i poszukiwanie nowych, skuteczniejszych rozwiązań oraz kierunków pracy.
Istnieje wiele form pomocy ofiarom przemocy. Najczęściej ofiarom przemocy w rodzinie wsparcia udziela zespół interdyscyplinarny, w skład którego mogą wchodzić: psycholog, policjant, pracownik socjalny, prawnik, pedagog, członek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, lekarz, przedstawiciel organizacji pozarządowej. Wymienione osoby muszą także być przeszkolone oraz muszą mieć określone cele, oraz zasady pracy, dotyczące miejsca oraz terminów spotkań, a także sposobu dokumentowania przypadków i wymiany informacji oraz sposobów ewaluacji pracy. Najczęściej zespoły te prowadzą działania przy gminnych komisjach oraz przy ośrodkach pomocy społecznej, jak również przy schroniskach, ośrodkach interwencji kryzysowej czy organizacjach pozarządowych – w zależności od tego, kto był inicjatorem powołania takiego zespołu .
Kolejną formą pomocy ofiarom przemocy są punkty informacyjno-konsultacyjne (PIK) dla ofiar przemocy w rodzinie. Punkty te są dość popularne, co wynika z tego, że łatwo zorganizować takie punkty. Ponadto tym punktom drogę utorowały punkty informacyjno-konsultacyjne przeznaczone dla osób z problemem alkoholowym. Aby zorganizować taki punkt, niezbędne jest oddzielne pomieszczenie, a także dostęp do telefonu oraz przeszkoleni dyżurni i dobra orientacja w istniejących możliwościach uzyskania pomocy jak również współpraca z innymi osobami, instytucjami oraz placówkami w środowisku lokalnym. Do podstawowych zadań takich punktów zalicza się w szczególności wstępną diagnozę, udzielanie wsparcia oraz informacji. Często w takich punktach dyżur sprawuje przeszkolony w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie psycholog, jak również prawnik, policjant, pracownik socjalny, pedagog, lekarz oraz specjalista terapii uzależnień. Wymienione osoby udzielają pomocy zgodnie z posiadanymi kompetencjami. Ponadto przy niektórych punktach powstały także grupy wsparcia dla ofiar przemocy oraz grupy socjoterapeutyczne, w których jest prowadzona psychoterapia indywidualna i grupowa .
Powszechnie stosowaną formą wsparcia ofiar przemocy jest także pomoc przez telefon. Na tę formę pomocy składają się przede wszystkim telefony zaufania, telefony informacyjne, interwencyjne lub też telefony wykonujące różne kombinacje tych zadań. Do podstawowych celów tych rozmów zaliczyć można wstępną diagnozę, udzielenie wsparcia, działania mające na celu motywowanie oraz dostarczanie informacji, a także monitorowanie procesu pomagania w sytuacjach, w których ofiary przemocy utrzymują stały kontakt telefoniczny.
Osoby udzielające wsparcia ofiarom przemocy w rodzinie powinny posiadać umiejętność podtrzymującego słuchania, jak również powinny cechować się dużą wrażliwością i czujnością, a także powinny odznaczać się umiejętnością rozpoznawania zagrożenia i przekazywania informacji w taki sposób, aby rozmówca nagle nie odłożył słuchawki.  Pracownicy telefonów wsparcia powinni także dysponować obszerną bazą danych o możliwościach uzyskania pomocy, przy czym telefony powinny być dostępne w stałych dniach i godzinach.
Hostele i schroniska również stanowią formę wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Ośrodki te funkcjonują w oparciu o regulamin określający czas i warunki pobytu.  Pracownicy tych schronisk pełnią dyżury całodobowe. Ponadto schroniska dla ofiar przemocy w rodzinie stanowią nie tylko miejsce czasowego, bezpiecznego pobytu, podczas którego jest im udzielana pomoc psychologiczna, socjalna, prawna, ale także w schroniskach tych prowadzona jest terapia indywidualna bądź terapia grupowa. Celem takiej terapii jest jak najlepsze przygotowanie ofiar przemocy do życia poza schroniskiem, jak również udzielanie pomocy w zakresie załatwienia wszelkich spraw umożliwiających bezpieczne funkcjonowanie .
Również ośrodki interwencji kryzysowej udzielają kompleksowej pomocy ofiarom przemocy w rodzinie, oferując przy tym najczęściej wszystkie rodzaje i formy pomocy.
Podsumowując można stwierdzić, iż nie we wszystkich gminach czy miastach występują wymienione powyżej formy pomocy ofiarom przemocy w rodzinie. Występowanie poszczególnych form pomocy uzależnione jest w szczególności od możliwości organizacyjnych i finansowych jak również od zapotrzebowania.

6.1. Program „Niebieska Karta”
Procedura interwencji policji wobec przemocy domowej – Niebieskiej Karty została opracowana przez Komendę Główną Policji, Komendę Stołeczną i Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Wprowadzona w 1998 roku w celu informowania pokrzywdzonych o przysługujących im prawach i możliwościach korzystania z pomocy i wsparcia wyspecjalizowanych instytucji. Dotyczy ona członków rodzin dotkniętych problemem przemocy w rodzinie. Co ważne, założenie Niebieskiej Karty nie jest jednoznaczne ze złożeniem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Nie stanowi ona podstawy do wszczęcia postępowania karnego, ale w przypadku gdy ofiara zdecyduje się złożyć zawiadomienie , może ona zostać wykorzystana jako dowód procesowy.
Założenie Niebieskiej Karty jest informacją dla służb i opieki społecznej, że w danej rodzinie dochodzi do aktów przemocy. W związku z tym służby te mają określone obowiązki. Przede wszystkim przy Ośrodku Pomocy Społecznej lub Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zostaje powołany zespół, który ma opracować strategię rozwiązania problemu przemocy w rodzinie. Procedura Niebieskiej Karty przeznaczona jest dla służb patrolowo – interwencyjnych i dzielnicowych. Jednym z ważniejszych elementów podnoszących skuteczność jest utworzenie lokalnego systemu pomocy dla ofiar pomocy, a co za tym idzie współpracy różnych służb, instytucji, organizacji, w zależności od zasobów środowiska. Dzięki programowi możliwa jest rejestracja śladów i przebiegu wydarzeń a także podjętych czynności, oraz gromadzenie danych z interwencji domowych i ciągły kontakt z rodziną znajdującą się w zagrożeniu. Dzięki programowi możliwe jest także rozpoznawanie skali zjawiska i zagrożeń w rodzinie. „Niebieska karta” motywuje także ofiary przemocy rodzinnej do żądania ochrony swoich praw i szukania pomocy. Niebieska karta złożona jest z dwóch części, które są w posiadaniu funkcjonariuszy Policji podczas interwencji, gdzie ma miejsce przemoc w rodzinie:
Karta A – wypełniania jest przez policjanta, który przeprowadza interwencję. Zaznacza w niej takie dane jak czas, miejsce, dane osobowe, stan trzeźwości uczestników, a także ocenę przebiegu zdarzeń. Bardzo ważnym elementem karty, jest wpisanie przez policjanta danych o dzieciach, które podczas interwencji obecne były w mieszkaniu. Funkcjonariusz musi opisać również działania, które zostały podjęte wobec sprawcy. Stanowi ona zapis faktu interwencji związanej z przemocą i może stanowić dowód w postępowaniu procesowym w sytuacji gdy ofiara postanowi złożyć doniesienie o popełnieniu przestępstwa. Po interwencji karta przekazywana jest oficerowi dyżurnemu jednostki. Na jej podstawie właściwy funkcjonariusz dzielnicowy ma obowiązek w ciągu siedmiu dni odwiedzić rodzinę i przeprowadzić wywiad środowiskowy a następnie monitorować sytuację odwiedzając dany adres nie rzadziej niż co miesiąc
Karta B – zawiera informacje przydatne dla ofiar przemocy, czyli katalog przestępstw popełnianych najczęściej wobec osób najbliższych, prawa jakie ma ofiara i aktualne telefony instytucji i organizacji do których można się zgłaszać po pomoc.
Karta B informuje, że każda osoba wzywająca policję ma prawo do:
 zapewnienia jej doraźnego bezpieczeństwa - policjant może zatrzymać osobę stwarzającą zagrożenie;
 uzyskania informacji, kto przyjechał na wezwanie - dlatego można i należy zapytać o numer identyfikacyjny policjantów;
 wykorzystania dokumentacji z interwencji jako dowodów w sprawie karnej przeciw sprawcy przemocy;
 zgłoszenia interweniujących policjantów na świadków.
Celem programu są przede wszystkim działania podejmowane na rzecz sprawnie funkcjonującego systemu pomocy ofiarom przemocy w rodzinie oraz podniesienie świadomości społecznego o tym zjawisku. „Niebieska Karta” ma za zadanie spełniać również funkcję standaryzacji policyjnych notatek z przeprowadzonych interwencji i jest przedłużeniem prewencyjnego kontaktu policji ze sprawcą.
Ważnymi elementami procedury Niebieskiej Karty są:
- skuteczność w reagowaniu wobec przemocy w rodzinie
- informowanie ofiary przemocy w rodzinie o przysługujących jej prawach oraz instytucjach i organizacjach społecznych zobowiązanych do udzielenia jej wsparcia i pomocy
- motywowanie ofiary przemocy
- rejestrowanie śladów i wydarzeń w miejscu zdarzenia oraz podjętych przez policjantów czynności;
- rozpoznanie zjawiska przemocy w rodzinie, jej skali i podejmowania działań zapobiegawczych.



Wskazać należy, iż Policja prowadzi stałe analizy statystyczne dotyczące przemocy w rodzinie, w oparciu o treść wystawianych kart A. Dane te, dostępne publicznie w rocznych raportach policyjnych , stanowią niebagatelne źródło wiedzy z zakresu skali zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce.
Analizując dane statystyczne w zakresie działań Policji wobec zjawiska przemocy w rodzinie z 2018 r. należy stwierdzić, iż w wymienionym okresie nastąpił spadek liczby wypełnionych formularzy „Niebieska Karta - A” w odniesieniu do 2017 r. i 2016 r. W 2018 roku funkcjonariusze Policji wypełnili 73 153 formularze „Niebieska Karta – A”, co w stosunku do 2017 roku stanowi spadek o 3,32 % (ówcześnie wypełniono 75 662 formularze) natomiast w stosunku do 2016 r. spadek o 0,51 % (wypełniono 73 531 formularzy).
W 2018 r. najwięcej formularzy „Niebieska Karta - A” wypełniły jednostki organizacyjne Policji podległe KWP w: Lublinie (7 259 formularzy), Katowicach (6 522 formularze) oraz Poznaniu (5 424 formularze). Wzrost liczby wypełnionych formularzy „Niebieska Karta - A” odnotowano w czterech garnizonach: lubelskim (wzrost o 1 281 formularzy), wielkopolskim (o 445 formularzy), kujawsko - pomorskim (o 414 formularzy) oraz opolskim (o 107 formularzy). W pozostałych garnizonach odnotowano spadek. Największy spadek liczby wypełnionych formularzy w 2018 r., w odniesieniu do roku 2017, odnotowano w KWP w: Olsztynie (o 1 319 formularzy), Szczecinie (o 836) oraz Łodzi (o 689).
Średnia liczba formularzy „Niebieska Karta - A" wypełnionych przez Policję w 2018 r., w przeliczeniu na 100 tysięcy mieszkańców na terenie kraju, wyniosła 208. W ośmiu garnizonach odnotowano liczbę formularzy „Niebieska Karta - A" powyżej wskazanej średniej (garnizon: lubelski, podlaski, warmińsko - mazurski, świętokrzyski, zachodniopomorski, podkarpacki, mazowiecki, kujawsko - pomorski). Natomiast w dziewięciu garnizonach liczbę wypełnionych formularzy odnotowano poniżej tej średniej (KWP: Gorzów Wlkp., Opole, Wrocław, Poznań, Łódź, Katowice, Gdańsk, Kraków oraz Komenda Stołeczna Policji). Największą liczbę formularzy „Niebieska Karta - A” w 2018 r., w przeliczeniu na 100 tysięcy mieszkańców wypełniono na terenie podległym KWP w: Lublinie (342), Białymstoku (319), Olsztynie (299 formularzy) i Kielcach (282). Natomiast najmniej w garnizonie: małopolskim (125), stołecznym, pomorskim (po 127) oraz śląskim (144).
W 2018 r. na terenie kraju odnotowano 59 829 wypełnionych przez Policję formularzy wszczynających procedurę „Niebieskie Karty”, co stanowi 81,79 % ogólnej liczby wypełnionych przez Policję w tym czasie formularzy „Niebieska Karta - A” (liczba ogólna wyniosła 73 153 formularze).
W 2017 r. formularzy wszczynających niniejszą procedurę było 61 980, zaś w roku 2016 - 59 590. Z powyższego wynika, że w 2018 r. nastąpił spadek liczby wypełnionych przez Policję formularzy wszczynających procedurę „Niebieskie Karty” w stosunku do 2017 r. (o 2 151) i wzrost w odniesieniu do 2016 r. (o 239). Najwięcej formularzy wszczynających procedurę „Niebieskie Karty” odnotowano na terenie działania KWP w: Katowicach (5 558 formularzy), Lublinie (5 482) oraz Poznaniu (4 632). Przy czym w KWP w Katowicach, w odniesieniu do 2017 r., w obszarze tym odnotowano spadek (o 429 formularzy).
Analizując dane za 2018 r. należy stwierdzić, że podobnie jak w latach ubiegłych, zdecydowanie większą liczbę formularzy „Niebieska Karta - A” policjanci wypełnili na terenach miejskich, niż wiejskich. Różnica wyniosła 10 119 formularzy. Zdecydowana większość osób (12 garnizonów), co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie, zamieszkuje tereny miejskie. Tylko w jednostkach organizacyjnych Policji podległych KWP w: Kielcach, Krakowie, Lublinie, Radomiu i Rzeszowie liczba formularzy „Niebieska Karta – A” wypełnionych przez Policję na terenach wiejskich jest wyższa, niż liczba tożsamych formularzy wypełnionych na terenach miejskich.
Największą dysproporcję w zakresie liczby formularzy „Niebieska Karta - A” między terenem miejskim, a wiejskim odnotowano na terenie działania KWP w Katowicach (różnica wyniosła 3 232 formularze), Komendy Stołecznej Policji (2 058), KWP we Wrocławiu (1 879) i KWP w Łodzi (1 020).
Ze zgromadzonych przez Policję danych wynika, że w 2018 r. nastąpił spadek liczby przypadków przemocy w rodzinie. Odnotowano 159 297 sytuacji, dotyczących poszczególnych rodzajów przemocy, co w odniesieniu do 2017 r. dało spadek o 6 473 przypadki. Natomiast w stosunku do 2016 r. nastąpił spadek liczby przypadków przemocy w rodzinie o 2 170 sytuacji.
Analiza danych statystycznych wskazuje, że najczęstszym rodzajem stosowanej przemocy w rodzinie była w 2018 roku:
1. przemoc psychiczna - 75 555 przypadków,
2. przemoc fizyczna - 57 580 przypadków,
3. przemoc seksualna - 1 244 przypadki,
4. przemoc ekonomiczna - 1 861 przypadków,
inny rodzaj przemocy (w tym zaniedbanie) - 23 057 przypadków.
W 2018 r. najwięcej przypadków przemocy w rodzinie ogółem, odnotowano na terenie podległym KWP w: Lublinie (14 147), Katowicach (14 013) i Poznaniu (12 021). Natomiast najmniej w garnizonie: opolskim (3 840), lubuskim (5 453) i pomorskim (6 566).
W zakresie przemocy psychicznej najwięcej przypadków odnotowano na terenie podległym KWP w: Lublinie (6 904), Katowicach (6 379) i Wrocławiu (5 366). Natomiast najmniej w garnizonie: opolskim (1 717), lubuskim (2 580) i pomorskim (3 146).
Przemoc fizyczna dominowała na terenie podległym KWP w: Katowicach (5 290 przypadków), Lublinie (5 247) i Poznaniu (4 527). Najmniejszą liczbę przypadków przemocy fizycznej zanotowano w garnizonie: opolskim (1 356), lubuskim (1 750) oraz pomorskim (2 572).
Biorąc pod uwagę obszar przemocy w rodzinie powiązanej z tłem seksualnym wskazać należy, że najwięcej zarejestrowano ich na terenie podległym KWP w: Katowicach (143), Krakowie (115) oraz Komendzie Stołecznej Policji (97). Odnosząc się do tzw. przemocy ekonomicznej najwięcej przypadków odnotowano na terenie KWP w: Lublinie (275), Łodzi (262), Katowicach (210).
W sytuacji, gdy przemoc w rodzinie wyczerpuje znamiona art. 207 k.k. wszczęte zostaje postępowanie przygotowawcze. W 2018 r. na terenie całego kraju wszczęto 28 786 postępowań, co w porównaniu do roku 2017 (28 611 postępowań) dało wzrost o 0,61 %, zaś w stosunku do 2016 r. (26 633) o 8,08 %.
W 2018 r. liczba osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie spadła i wyniosła ona 88 133 osoby, co w stosunku do 2017 r., stanowi spadek o 4,75 %, zaś w odniesieniu do 2016 r. o 3,98 %.
Analiza danych statystycznych daje podstawę do twierdzenia, że w 2018 r. największą grupę osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie stanowiły kobiety (65 057 osób), co stanowiło 73,82 % ogółu ofiar przemocy w rodzinie. W dalszej kolejności pozostają osoby małoletnie - 12 404 osoby (14,07 % ogółu) oraz mężczyźni - 10 672 osoby (12,11 % ogółu). Przy czym w każdej z tych kategorii odnotowano spadek (odpowiednio o 4,75 % i 3,98 %).
Wśród kobiet, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie zdecydowaną większość stanowią osoby w wieku do 65 roku życia (58 339 kobiet, wobec 6 718 kobiet powyżej 66 roku życia). Kobiety w wieku do 65 roku życia stanowią 89,67 % ogólnej liczby kobiet dotkniętych przemocą w rodzinie.
W 2018 r. odnotowano 10 672 mężczyzn, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięci przemocą w rodzinie. 84,90 % tej grupy (9 061 osób) stanowią mężczyźni w wieku do 65 roku życia, zaś 15,09 % (1 611 osób) powyżej lat 66.
Ogólna liczba osób małoletnich, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie w 2018 r. wyniosła 12 404, z czego 6 143 to dziewczęta, a 6 261 to chłopcy.
Najwięcej kobiet, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie odnotowano na terenie podległym KWP w: Lublinie (6 452), Katowicach (5 724) i Poznaniu (4 981). Zaś najmniej w garnizonie: opolskim (1 561), lubuskim (1 855) i pomorskim (2 633). Tendencje te utrzymane zostały podobnie jak w 2017 r.
Analizując liczbę mężczyzn, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięci przemocą w rodzinie stwierdzić należy, że najwięcej mężczyzn odnotowano w garnizonie: lubelskim (1 168), śląskim (984) oraz wielkopolskim (855). Zaś najmniej na terenie działania KWP w: Opolu (234), Gorzowie Wlkp. (332) oraz Gdańsku (371).
Odnosząc się do liczby osób małoletnich, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie wskazać należy, że największą liczbę takich osób odnotowano na terenie podległym KWP w: Poznaniu (1 318), Lublinie (1 194) oraz Krakowie (1 147). Natomiast najmniejszą liczbę zanotowano w KWP w: Opolu (174), Szczecinie (340) i Bydgoszczy (427).
W 2018 r. odnotowano spadek ogólnej liczby osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie. Liczba ta wyniosła 73 654 osoby, co w stosunku do 2017 r. (76 206 osób) dało spadek o 2 552 osoby (3,35 %), zaś w stosunku do 2016 r. (74 155) o 501 osób (0,68 %).
Należy stwierdzić, iż mimo spadku w 2018 r. ogólnej liczby osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, wzrosła liczba kobiet i nieletnich (wzrost odpowiednio o 2,84 % i 3,41 %). W analizowanym okresie odnotowano 303 nieletnich, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, przy czym w 2017 r. było ich 293, a w 2016 r. - 373. Kobiet, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie odnotowano 6 045. Liczba ta wzrosła zarówno w stosunku do 2017 r. (o 167 kobiet; 2,84 %), jak i 2016 r. (o 584 kobiety; 10,69 %).
W kategorii mężczyzn w 2018 r. nastąpił spadek. Odnotowano 67 306 mężczyzn, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie. W roku 2017 odnotowano ich 70 035, zaś w 2016 r. 68 321. Dało to spadek odpowiednio o 3,90 % i 1,49 %.
Z powyższych danych wynika, że w 2018 r. dominującą grupą osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie są mężczyźni, mimo, że w tej kategorii nastąpił spadek. Mężczyźni stanowią 91,38 % ogółu tego rodzaju osób.
Kolejną w zakresie liczebności grupą są kobiety, które stanowią 8,21 % ogólnej liczby osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie (w 2017 r. udział tej kategorii osób w ogólnej liczbie osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie wyniósł 7,71 %). Nieletni stanowią 0,41 % ogólnej liczby osób, przy czym w grupie tej dominują chłopcy (73,27 % nieletnich).
W 2018 r. dokonano zatrzymania 16 915 osób, co do których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie. W grupie osób zatrzymanych dominującą stanowili mężczyźni - zatrzymano ich 16 305. Grupa zatrzymanych kobiet liczyła 579 osób, zaś wśród 31 zatrzymanych osób nieletnich było 27 chłopców i 4 dziewczęta.
Z analizy danych statystycznych gromadzonych przez Policję wynika, iż większość osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, działa będąc pod wpływem alkoholu (43 182 osoby). Osoby te stanowią 58,63 % ogólnej liczby osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc wobec osób bliskich (w 2018 r. odnotowano 73 654 osoby, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie). W 2017 r. liczba osób, wobec których istniało podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie będąc pod wpływem alkoholu stanowiła 60,48 % ogólnej liczby osób „stosujących” przemoc.
Tym samym ogólna liczba osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie będących pod wpływem alkoholu, spadła o 6,31%, w stosunku do 2017 r. We wszystkich kategoriach osób (kobiety, mężczyźni i nieletni), w ogólnej liczbie, zauważalna jest tendencja spadkowa. Najliczniejszą grupę osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie będących pod wpływem alkoholu, stanowią mężczyźni tj. 95,54 % ogólnej liczby.
Najwięcej osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie będących pod wpływem alkoholu odnotowano w garnizonie: lubelskim (4 389 osób), śląskim (3 591) i wielkopolskim (3 079), przy czym w garnizonie lubelskim i wielkopolskim liczba ta w odniesieniu do 2017 r., wzrosła (wzrost odpowiednio o 679 i 171 osób). W pozostałych wyżej wskazanych garnizonach odnotowano spadek: w garnizonie śląskim o 451 osób, a warmińsko - mazurskim o 974 osoby.
Najmniejszą liczbę osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie będących pod wpływem alkoholu w 2018 r. zarejestrowano na terenie podległym KWP w: Gorzowie Wlkp. (1 093 osoby, spadek w stosunku do analogicznego okresu roku 2017 o 82 osoby), Opolu (1 120 osób, wzrost o 3 osoby) oraz Gdańsku (1 749 osób, spadek o 110 osób).
Spośród osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie będących pod wpływem alkoholu w 2018 r., 6 473 (około 15,61 %) osoby doprowadzono do izb wytrzeźwień lub innych tego typu placówek. W obszarze tym nastąpił spadek, bowiem w 2017 r., do izb wytrzeźwień lub innych tego typu placówek doprowadzono 6 945 osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie będących pod wpływem alkoholu, zaś w 2016 r. – 7 748 osób.
Wśród osób doprowadzonych do izb wytrzeźwień lub innych tego typu placówek w 2018 r. znajdowało się 6 104 mężczyzn (94,33 % doprowadzonych), 367 kobiet (5,67 %).
W analizowanym okresie, 11 855 osób, wobec których istniało podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie będących pod wpływem alkoholu, doprowadzonych zostało do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia. W grupie tej znajdowało się 11 451 mężczyzn i 401 kobiet.
W 2017 r. w obszarze tym odnotowano 13 450 osób doprowadzonych do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych do wytrzeźwienia, z czego 12 956 mężczyzn i 490 kobiet.
Z powyższych danych statystycznych wynika, że w 2018 r., w odniesieniu do 2017 r., spadła zarówno ogólna liczba osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie będących pod wpływem alkoholu, jak i doprowadzonych do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych do wytrzeźwienia.
Celem zapewnienia bezpieczeństwa dziecka, wobec którego istniało podejrzenie, że jest dotknięte przemocą w rodzinie, w 2018 r. Policja podjęła reakcję w postaci umieszczenia go w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo - wychowawczej. W 2018 r. odnotowano 427 takich przypadków na terenie całego kraju. W 2017 r. sytuacji takich było 413, zaś w roku 2016 - 598.
Analizując obszar dotyczący pomocy, jaka została udzielona osobom, wobec których istnieje podejrzenie, że zostały nią dotknięte, wskazać należy, że w 2018 r. pomocy udzielono w 16 476 przypadkach. Dla porównania, w 2017 r. przypadków udzielenia pomocy było 17 140, zaś w 2016 r.- 17 074.
W obszarze tym dominowała kategoria „inny rodzaj pomocy” (miała ona miejsce w 15 513 przypadkach), w dalszej kolejności osobom dotkniętym przemocą w rodzinie udzielano pomocy medycznej (w 633 przypadkach) i umieszczano w szpitalu (233 sytuacje). Wartości te utrzymują się na tym samym poziomie na przestrzeni ostatnich 3 lat.



6.2. Ogólnopolskie pogotowie dla ofiar przemocy w rodzinie „Niebieska Linia”
Stowarzyszenie na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” jest organizacją pozarządową, której głównym zakresem działalności jest praca na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Stowarzyszenie powstało w 1995 roku, a jego rodowód wywodzi się z Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” Instytutu Psychologii Zdrowia.
Od tego momentu podstawowymi zadaniami realizowanymi przez Stowarzyszenie było prowadzenie:
-ogólnopolskiego Telefonu dla Ofiar Przemocy w Rodzinie;
-poradnik Niebieska Linia;
-centrum Informacyjnego;
-obsługa i rozwój Ogólnopolskiego Porozumienia Osób i Organizacji.
Generalnym założeniem powstania procedury było stworzenie standardu postępowania policjantów spotykających się z problemem przemocy w rodzinie dla całego kraju i ujednolicenie powstających przy tej okazji dokumentów. Ponadto zakładano cele dodatkowe, takich jak stworzenie lokalnych systemów pomocy ofiarom przy współpracy różnych osób, instytucji i organizacji; podejmowanie systemowych działań w celu zwiększenia poczucia bezpieczeństwa osób dotkniętych przemocą: wzrost świadomości społecznej na temat przemocy w rodzinie; angażowanie się osób i instytucji w pomoc ofiarom przemocy, co w efekcie miało przyczynić się do zmniejszenia skali zjawiska; rejestracja skali zjawiska w specjalnym systemie komputerowym; analiza i informacja o zagrożeniu przemocą.  Innymi działaniami było współorganizowanie kampanii społecznych. Najbardziej znana z nich to kampania „Powstrzymać przemoc domową”, która kojarzona jest z hasłem kampanii „bo zupa była za słona”. Drugim, dużym medialnym i organizacyjnym przedsięwzięciem, które było współtworzone przez Stowarzyszenie, była kampania „Dzieciństwo bez przemocy”. Głównym obszarem obecnej pracy Stowarzyszenia, jest działalność interwencyjna i terapeutyczna zarówno dla osób doznających przemocy, jak też dla osób stosujących przemoc.
W 2018 roku dyżurujący w Pogotowiu „Niebieska Linia” przeprowadzili 14 634 rozmowy, większość z nich (13 441) za pośrednictwem infolinii. Znalazły się jednak również osoby (932 telefonów) zainteresowane kontaktem z prawnikiem oraz przedstawiciele służb (261 telefonów) zgłaszający się na dyżury przeznaczone specjalnie dla nich. Liczba telefonów w poszczególnych miesiącach zmieniała się: najwięcej rozmów przeprowadzono na początku roku (w styczniu i lutym) oraz w lipcu. Proporcje kontaktów za pośrednictwem trzech wymienionych numerów telefonu pozostawały stałe w ciągu analizowanego okresu .
Zazwyczaj (69% rozmów) był to pierwszy kontakt dzwoniącego z tą infolinią. Wśród telefonujących zdecydowaną większość stanowiły kobiety (81%), jednak również mężczyźni nierzadko korzystali z możliwości uzyskania porady czy wsparcia. Numer infolinii wybierali głównie dorośli. W analizowanym okresie odebrano jedynie 274 połączenia od dzieci lub niepełnoletniej młodzieży. Najwięcej osób (58%) kontaktowało się z konsultantami na początku tygodnia – między poniedziałkiem a środą; w kolejnych jego dniach liczba dzwoniących wyraźnie spadała. Ze względu między innymi na ograniczony czas pracy konsultantów w niedziele to właśnie tego dnia przeprowadzono najmniej rozmów.
Pogotowie „Niebieska Linia” ma charakter ogólnopolski. W 2018 roku na infolinię dzwoniono ze wszystkich regionów kraju. Na tle innych województw, pod względem liczby telefonów zdecydowanie wyróżnia się Mazowsze (21%). Udział pozostałych obszarów Polski nie przekraczał 9%. Połączenia wykonywano głównie z małych i dużych miast. Biorąc poprawkę na brak danych zauważyć można, że w pierwszym półroczu systematycznie zwiększał się udział mieszkańców wsi wśród naszych rozmówców; natomiast w drugiej połowie roku tendencja ta się odwróciła .
W zależności od zapotrzebowania osoby dzwoniącej specjaliści infolinii mogą udzielać informacji w zakresie swoich kompetencji, służyć wsparciem lub przekazywać wiedzę z zakresu profilaktyki przemocy. Warto również pamiętać o regularnych dyżurach prawników, po których poradę można się zgłosić. Jak wskazują statystyki w 2018 roku połowa rozmów miała charakter informacyjny, przeszło co trzecia zaś służyła przede wszystkim wsparciu emocjonalnemu. Niemały odsetek dzwoniących zainteresowany był otrzymaniem porady prawnej. Na przestrzeni całego roku można zaobserwować istotne statystycznie zmiany w rozkładzie tych zmiennych. Wśród wszystkich konsultacji spadał odsetek tych o charakterze informacyjnym na rzecz rozmów wsparciowych. Należy równocześnie zauważyć, że trend ten zaczął się odwracać pod koniec roku (w listopadzie i grudniu). Udział porad prawnych w ogólnej liczbie rozmów pozostawał stały przez cały analizowany okres. Kobiety częściej niż mężczyźni poszukiwały wsparcia emocjonalnego, ci ostatni zgłaszali się zazwyczaj w celu uzyskania informacji. Różnice te mogą pozostawać w związku z faktem, że kobiety były relatywnie bardziej skłonne opisywać siebie jako osobę doznającą przemocy (która potrzebuje w znacznej mierze wsparcia), a mężczyźni- jako świadka, który głównie szuka informacji. Więcej danych na ten temat poniżej.
Zbierając dane z całego roku można stwierdzić również istotną różnicę między kobietami a mężczyznami pod względem potrzeby uzyskania porady prawnej. Zależność ta ze względu na mniejszą porcję danych pozostawała nieuchwytna przy analizowaniu statystyk poszczególnych miesięcy.
Jak wcześniej opisano rozkład charakteru rozmów na przestrzeni 2018 roku nie pozostawał stały. Zmiany te znalazły swoje odzwierciedlenie przy analizach uwzględniających płeć osoby dzwoniącej. Tendencja polegająca na wzroście rozmów wsparciowych oraz spadku informacyjnych okazała się istotna zarówno w grupie kobiet, jak i mężczyzn.
Przemoc była głównym tematem w połowie przeprowadzonych konsultacji (50%), a w sumie dwie trzecie (64%) dzwoniących poruszało w którymś momencie aspekty z nią związane. Kobiety (66%) wyraźnie częściej niż mężczyźni (58%) dotykały tego zagadnienia. Oprócz kwestii przemocy treść rozmów stanowiły m. in. problemy rodzinne (34% rozmów z kobietami i 37% z mężczyznami) oraz uzależnienie od alkoholu (14% rozmów z kobietami i 10% z mężczyznami). Nierzadka była sytuacja, w której przeplatały się dwa powiązane ze sobą tematy .
Jak nadmieniono powyżej kobiety rzadziej niż mężczyźni określały się jako świadkowie przemocy, natomiast częściej- jako osoby doznające przemocy. Mężczyzn z kolei częściej można przyporządkować do kategorii „inne” oraz osób stosujących przemoc.
Jak zostało wspomniane powyżej, w połowie przeprowadzonych rozmów główny temat stanowiła przemoc (7111 telefonów), w ponad połowie przypadków fizyczna. Należy zwrócić jednak uwagę na fakt, że osoby krzywdzące rzadko stosują tylko jeden jej rodzaj. Psychiczna towarzyszy w zasadzie każdej z pozostałych form. Odnotowano również niemały udział przemocy ekonomicznej. Rzadko natomiast opisywano przemoc seksualną i zaniedbanie. Nie stwierdzono znaczących dysproporcji między kobietami a mężczyznami pod względem zgłaszanych rodzajów przemocy z wyjątkiem ekonomicznej, o której częściej mówiły kobiety (14% kobiet do 12% mężczyzn). Nie odnotowano istotnych statystycznie różnic pod względem opisywanych rodzajów przemocy między poszczególnymi miesiącami (wyjątek stanowi przemoc ekonomiczna, której udział wahał się w kolejnych okresach od 9% do 20%, jednak nie zaobserwowano wyraźnego trendu wzrostowego ani spadkowego).
Na podstawie danych zebranych w 2018 roku można stwierdzić, że w połowie przypadków zgłaszanych w Pogotowiu „Niebieska Linia” osobą krzywdzącą jest partner. Taką sytuację znacznie częściej opisywały kobiety (56%) niż mężczyźni (42%). Według słów naszych rozmówców stosuje on przede wszystkim przemoc psychiczną (91%) oraz fizyczną (63%). Dzwoniący- tym razem kobiety rzadziej (17%) niż mężczyźni (27%)- zgłaszali również zajścia, w których osobami stosującymi przemoc byli rodzice. Wśród nich relatywnie wielu (w porównaniu do wyników ogólnych, które zostały przedstawione powyżej) krzywdziło seksualnie (8%) oraz przez zaniedbanie (17%). Warto zwrócić także uwagę, że w jednej rozmowie na dziesięć (wśród tych dotyczących przemocy) telefonujący mianem sprawców określali dzieci (głównie pełnoletnie), które często znęcają się ekonomicznie. W nielicznych przypadkach osoby krzywdzone doznawały przemocy ze strony więcej niż jednej osoby bliskiej.
Zróżnicowany jest czas upływający od momentu doświadczenia po raz pierwszy lub zaobserwowania przemocy do chwili, gdy świadek lub osoba krzywdzona decyduje się na kontakt z Pogotowiem „Niebieska Linia”. W większości sytuacji czas ten możemy liczyć- niestety- w latach. W 2018 roku kontakt z konsultantami tylko sporadycznie podejmowany był już po pierwszym akcie przemocy. Rozkład tych wyników zmieniał się jednak w kolejnych miesiącach. Z biegiem czasu wzrastał udział kategorii „do 2 lat”, a spadał „10-20 lat”. Pozostałe kategorie utrzymywały się na zbliżonym poziomie przez cały rok. Miejmy nadzieję, że zwiastuje to w przyszłości skrócenie się czasu pomiędzy zaistnieniem przemocy a ujawnieniem jej.
Należy również zwrócić uwagę na fakt, że rzadko zdarza się, aby w domu oprócz osoby doświadczającej przemocy nikt nie mieszkał (8%), chociaż odsetek ten wzrastał w kolejnych miesiącach. W zdecydowanej większości przypadków pozostali członkowie rodziny są świadkami. W połowie rodzin (49%) dotkniętych problemem przemocy jej obserwatorami są niepełnoletnie dzieci.
Jak wspomniano na wstępie, w 2018 roku konsultanci odebrali 274 połączenia od osób niepełnoletnich: 190 od dziewcząt, 84 od chłopców. Temat przemocy (głównie psychicznej i fizycznej) pojawił się w 110 rozmowach. Wśród telefonujących z tej grupy wiekowej 87 osób zadeklarowało, że doznaje przemocy, a 33 opisały się jako świadkowie.
W 2018 roku większość interwencji była możliwa właśnie dzięki informacjom uzyskanym od członków rodziny, sąsiadów, znajomych. Interwencje dotyczyły zazwyczaj więcej niż jednego rodzaju przemocy; psychicznej towarzyszyła najczęściej fizyczna, ekonomiczna lub zaniedbanie. Na przestrzeni całego półrocza nie stwierdzono istotnej statystycznie zmiany w rozkładzie form przemocy. W rozpatrywanych sprawach osobami doświadczającymi przemocy były przeważnie dorosłe kobiety oraz dzieci (zarówno chłopcy, jak i dziewczęta). W części sytuacji miano do czynienia z więcej niż jedną osobą pokrzywdzoną. Pogotowie „Niebieska Linia” podejmuje interwencje szczególnie w przypadkach, w których osoba doznająca przemocy ma ograniczone możliwości samodzielnego poradzenia sobie w trudnej sytuacji z uwagi np. na niepełnosprawność lub zamieszkanie w miejscu izolowanym, gdzie trudno o naturalną sieć wsparcia .
Podsumowując powyższe rozważania warto zaznaczyć, że przemoc to nie tylko duszenie, popychanie, bicie czy wyzwiska. Niejednokrotnie ofiara nawet nie wie, że jest ofiarą przemocy. Wydaje się jej, że to normalne. Tłumaczy sobie iż, druga osoba jest zaborcza, bardzo zazdrosna. Tymczasem przemoc to również uzależnienie finansowe ofiary od sprawcy czy też niszczenie mienia. Przemoc dotyka nie tylko ludzi z „marginesu”, często spotykana jest w zamożnych, dobrze wykształconych rodzinach.
Najbardziej znaczącą i jednocześnie tragiczną cechą rodziny dysfunkcyjnej moim zdaniem jest fakt, że nie zdaje sobie ona sprawy z tego, że jest dysfunkcyjną. Ignorowanie potrzeb członków rodziny, zaniedbanie dzieci przez nie zapewnienie im tego wszystkiego, co jest niezbędne do prawidłowego rozwoju, nie jest w takich rodzinach celowe, z góry zaplanowane. Rodzice zazwyczaj postępują tak, jak nauczyli się postępować we własnych domach rodzinnych. Bardzo często rodzice tworzący rodzinę dysfunkcyjną także wychowywali się w rodzinie dysfunkcyjnej.
Osoby wywodzące się z domów dysfunkcyjnych po wyprowadzeniu się od rodziców i rozpoczęciu życia na własny rachunek, często zauważają, że mają problemy w relacjach z innymi lub powielają pewne schematy zachowania. Mogą być to najróżniejsze reakcje, na przykład branie na siebie nadmiernej odpowiedzialności, ciągłe poszukiwanie uznania, akceptacji, unikanie za wszelką cenę konfliktów (związane z ustępliwością) czy strach przed porzuceniem lub utratą.























ROZDZIAŁ V
PRZEMOC W RODZINIE NA TERENIE POWIATU ZAWIERCIAŃSKIEGO W LATACH 2016-2018
1. Częstotliwość występowania przemocy w rodzinie w powiecie zawierciańskim
Interwencje policji stają się coraz częstszym zjawiskiem jakie możemy spotkać. Przemoc domowa z jaką mamy do czynienia, niejednokrotnie przybiera postać zjawiska o szerokiej skali, wychodzącej poza mury domów, na którą muszą reagować osoby trzecie.
Na podstawie zestawienia statystycznego Komendy Powiatowej Policji w Zawierciu dotyczącego interwencji domowych na terenie powiatu zawierciańskiego wynika, że w 2018 r. przeprowadzono 2896 interwencji domowych. Bardzo istotnym elementem służącym przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, który angażuje różne instytucje i służby – a przede wszystkim policję, pomoc społeczną oraz gminną komisję ds. rozwiązywania problemów alkoholowych – jest procedura „Niebieskich Kart”, mająca charakter obligatoryjny. Określa ona zasady przeprowadzania interwencji domowych w sprawach dotyczących przemocy w rodzinie, dokumentowania przebiegu tych interwencji oraz zasady prowadzenia dalszej pracy z rodziną . Procedura „Niebieskiej Karty” jest przykładem łączenia kompetencji różnych służb. Jest to procedura interwencji wobec przemocy w rodzinie, która składa się z odpowiedniej dokumentacji i sposobu postępowania w przypadku stwierdzenia bądź podejrzenia występowania przemocy. Obowiązuje ona w Policji od 1998 roku, w pomocy społecznej od 2004 roku (ze zmianami wynikającymi z ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Jest zalecana także do stosowania przez gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, w przypadku, gdy w rodzinie występuje również problem alkoholowy. Głównym celem tej procedury jest rozpoznawanie przemocy i usprawnienie pomocy oferowanej przez przedstawicieli różnych służb w środowisku lokalnym, ale też tworzenie warunków do systemowego, interdyscyplinarnego modelu pracy z rodziną. Podstawą skuteczności procedury i oferowanej pomocy jest współpraca przedstawicieli różnych służb na rzecz osób doznających i stosujących przemoc w rodzinie. Rozpoznanie przemocy i wypełnienie „Niebieskiej Karty” przez policjanta czy pracownika socjalnego to początek procesu pomagania. Każda z tych służb ma w swoich ustawowych zapisach możliwość i obowiązek korzystania z pomocy innych osób, instytucji i organizacji, a także podejmowania współpracy, gdy zostanie o to poproszona. W przypadku przemocy w rodzinie działania indywidualne nie przynoszą pożądanych efektów. Zastosowanie procedury „Niebieskiej Karty” nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie Dokumentacja „Niebieskiej Karty” dla poszczególnych służb różni się, choć założenia i cele procedury są wspólne. Różnice wynikają z tego, że każda z wymienionych instytucji ma określone kompetencje i możliwości. Zbiera informacje dostosowane do specyfiki pomocy jakiej może udzielić. Po zebraniu informacji, ustalany jest plan działania, a kolejnym krokiem jest włączenie do procesu pomagania przedstawicieli innych służb. Liczba sporządzonych „Niebieskich Kart” na terenie powiatu zawierciańskiego wyniosła w roku 2016 – 205, 2017 – 295 oraz w 2018 – 227. Większość przypadków sporządzenia „Niebieskich Kart” dotyczyła miasta Zawiercie (około połowa wszystkich „Niebieskich Kart”).
Osoby dokujące oceny częstotliwości występowania zjawiska przemocy na terenie miasta Zawiercie, miały problemy z określeniem tej częstotliwości,  głównie ze względu na to, że ludzie nie chcą się przyznawać do bycia ofiarą przemocy i zaprzeczają występowaniu tego zjawiska. Problem wynika również z różnego definiowania przemocy przez społeczeństwo. Jednak występowanie zjawiska oficjalnie można stwierdzić na podstawie Niebieskich Kart.
Z oficjalnych danych pozyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Zawierciu wynika natomiast, iż część interwencji domowych dotyczy interwencji związanych z przemocą w rodzinie – tabela 1.
Tabela 1.
Ogólne informacje dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie na terenie KPP w Zawierciu
Podejmowane działania 2016 2017 2018 Łącznie
Liczba przeprowadzonych interwencji domowych ogółem: 2142 2836 2773 7751
W tym dotyczących przemocy w rodzinie (procedura Niebieskiej Karty): 205 295 227 727
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu

Z powyższych danych można wywnioskować, że w badanych latach pomiędzy rokiem 2016 a 2018 ilość przeprowadzonych interwencji wzrosła, przy czym porównując rok 2018 do 2017 widać nieznaczny spadek wartości. Podobnie kształtuje się liczba interwencji dotyczących przemocy w rodzinie, ale z zastosowaniem procedury Niebieskiej Karty. To zjawisko jest zwłaszcza bardzo poważne, gdyż tych osób bez pomocy doraźnej nie można było zostawić.
Tabela 2.
Interwencje domowe dotyczące  przemocy w rodzinie na terenie KPP w Zawierciu
Interwencje dotyczące przemocy w rodzinie 2016 2017 2018 Łącznie
Miasto 1742 1937 2070 5749
Wieś 400 899 703 2002
Razem 2142 2836 2773 7751
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Kazimierzy Wielkiej
Powyższe dane zawierają informacje dotyczące interwencji przemocy w rodzinie z podziałem na miasto i wieś. W badanym okresie od 2016 do 2018 roku ogólna liczba interwencji wzrosła z 2142 w roku 2016 do 2773 w roku 2018. Również interwencje podzielone na obszar miasta i wsi prezentują się bardzo podobnie, tu również w badanym okresie ilość interwencji wzrosła. Można w związku z tym wywnioskować, że przemoc w rodzinie występuje i rozprzestrzenia się niezależnie od tego, czy odbywa się na terenie miasta czy wsi. Kolejna tabela zawiera zestawienie liczby spraw związanych z art. 207 KK
Tabela 3.
Liczba spraw w związku z art. 207 KK na terenie KPP w Zawierciu
Liczba spraw w związku z art. 207 K.K.: 2016 2017 2018 Łącznie
Wszczętych 52 72 57 181
Stwierdzonych 49 69 53 171
Zakończonych wyrokiem skazującym lub wnioskiem z art. 335 § 1 KPK 42 45 39 126
Razem 143 186 149 478
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu
Analizując dane z powyższej tabeli w badanych latach liczba spraw wzrosła. Rok 2017 charakteryzował się większą ilością spraw wszczętych w porównaniu z latami 2016 i 2018.  Jednakże na przestrzeni trzech lat ogólna liczba spraw wszczętych, stwierdzonych i zakończonych była porównywalna. Jest to niepokojące zjawisko, ponieważ świadczy o stałej obecności zjawiska przemocy w rodzinie na terenie powiatu zawierciańskiego.
Tabela 4.
Liczba informacji przesłanych do różnych ośrodków na terenie KPP w Zawierciu
Podejmowane działania – informacje dla: 2016 2017 2018 Łącznie
ośrodków pomocy społecznej 147 140 168 455
gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych 126 133 149 408
placówek służby zdrowia - - - -
placówek szkolno - wychowawczych - - - -
Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie 147 140 168 455
innych 68 38 68 174
Razem: 488 451 553 1492
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu
Z powyższych informacji można wywnioskować, iż z roku na rok (2016-2018) wzrosła liczba informacji przesyłanych do ośrodków pomocy społecznej (ze 147 do 168) oraz Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Zawierciu (ze 147 do 168). Wzrostem charakteryzuje się również przesyłanie informacji do gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych ze 126 do 149. Niepokojąca staje się stale wzrastająca liczba informacji przesyłanych do różnych ośrodków, aczkolwiek niewątpliwie ważnym staje się istnienie tak wielu ośrodków na terenie działania KPP w Zawierciu.
Do Sądu Rejonowego w Zawierciu w roku 2018 wpłynęło 125 spraw związanych z występowaniem przemocy w rodzinie, podczas gdy w roku 2017 było tych spraw 151, natomiast w roku 2016 „zaledwie” 88. Można zauważyć niejako sinusoidalny i złożony charakter częstotliwości występowania tego typu spraw, a tym samym zmienność skali występowania przemocy domowej na przestrzeni kilku lat. Nadmienić jednak trzeba, że w porównaniu z rokiem 2016, w latach 2017 oraz 2018 omawiane dane liczbowe istotnie wzrosły. W roku 2018 obyło się również 32 posiedzeń sądu związanych z przesłuchiwaniem małoletnich w sprawach dotyczących przemocy domowej – jest to niepokojące zjawisko, gdyż coraz więcej młodych ludzi jest uczestnikiem lub świadkiem przemocy w rodzinie. Przemoc staje się coraz bardziej niepokojącym zjawiskiem.

2. Przyczyny stosowania przemocy domowej
Badanie przeprowadzone wśród ofiar przemocy w rodzinie mające charakter anonimowy przeprowadzono w latach 2016-2018 przez funkcjonariuszy KPP w Zawierciu. Tyko 116 osób wyraziło chęć udziału w badaniu. Objęto nim kobiety i mężczyzn w różnych kategoriach wiekowych, których dotyczyło bezpośrednio zjawisko przemocy w rodzinie.
Jednym z pytań,  jakie zostało zadane ofiarom przemocy, dotyczyło tego, w jakiego typu związku obecnie przebywają. Wyniki  zostały przedstawione poniżej.
Tabela 5.
Rodzaj związku w jakim funkcjonują badane ofiary przemocy
Rodzaj związku Badani
2016 2017 2018 Łącznie %
Konkubinat 8 27 17 52 44,9
Narzeczeństwo 1 1 2 4 3,4
Małżeństwo 14 23 20 57 49,1
Jestem sam/a 0 1 2 3 2,6
Ogółem 23 52 41 116 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu
Analizując powyższe dane można wywnioskować, że największy odsetek osób, które są ofiarami przemocy, to osoby przebywające w związku małżeńskim – jest ich 49,1% , gdzie na przestrzeni badanych trzech lat liczba osób będących ofiarami przemocy wzrosła z 14 w 2016 roku do 20 w 2018 roku. Kolejne miejsce w statystykach zajmuje konkubinat – 44,9%. Tu najwięcej ofiar przemocy było w 2017 roku – 27 przypadków. Rok wcześniej liczba ta była niemalże trzykrotnie niższa.  Najmniej procent stanowią narzeczeństwa – 3,4% w badanych trzech latach i osoby samotne – 2,6% (tu w roku 2016 nie odnotowano żadnego zgłoszenia przemocy na osobach samotnych).
Niepokojące jest, że tak często osoby będące w związku są ofiarami przemocy, być może z upływem lat zmieniają się jednak poglądy na istotę związków pary małżeńskiej, a w motywach zawierania małżeństwa pojawiają się częściej elementy rzeczowe, praktyczne – coraz rzadziej uczucia.
Przemoc w rodzinie (lub przemoc domowa) występuje wtedy, gdy członek rodziny – mąż, żona, partner – próbuje zdominować drugą osobę czyli partnera, dzieci, rodziców, dziadków, teściów, w sposób fizyczny, psychiczny lub moralny, wykorzystując w tym celu swoją przewagę fizyczną (lub ekonomiczną), stosując często szantaż czy groźby.
Wiele ofiar przemocy stosuje mechanizm zaprzeczania w celu ochrony przed uświadomieniem sobie powagi i konsekwencji sytuacji, w jakiej się znajdują. Często jednorazowe lub kilkurazowe zachowania przemocowe traktują w sposób pobłażliwy, mając nadzieję, że ulegną one poprawie, doświadczając w ten sposób cierpienia przez długie lata, zanim zdecydują się pomóc sobie i swoim bliskim.
Chcąc lepiej zapoznać się z przyczynami tego zjawiska, postanowiono zbadać wpływ sytuacji materialnej rodziny na zachowania związane z przemocą w rodzinie.
Na pytanie co do oceny sytuacji materialnej rodziny dotkniętej przemocą uzyskano następujące odpowiedzi.
Tabela 6.
Sytuacja materialna rodziny dotkniętej przemocą
Sytuacja materialna rodziny Badani
2016 2017 2018 Łącznie %
Zła 7 15 9 31 18,1
Przeciętna 11 24 24 59 62,1
Dobra 4 10 6 20 14,7
Bardzo dobra 1 3 2 6 5,1
Ogółem 23 52 41 116 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu
Jak wynika z powyższych badań 62,1% badanych oceniło swoją sytuację materialną jako przeciętną, z czego w latach 2017 i 2018 liczba badanych dokonujących wskazania była tożsama. Jedynie w roku 2016 była ona ponad połowę niższa. W dalszej części 18,1% oceniło swoja sytuację materialna jako złą. Osoby z dobrą sytuacją materialną stanowią 14,7%. Z bardzo dobrą sytuacja materialną jest 6,9%. Zaskakującym wydaje się być fakt, że nawet w rodzinach o bardzo dobrym statusie społecznym dochodzi do przemocy w rodzinie. Trudno określić co badani rozumieją pod pojęciem standardu życia, aczkolwiek dla jednych jest to fakt posiadanego mieszkania (nawet jeżeli mają kłopoty z jego utrzymaniem), zapewnienie wyżywienia, za czym przemawiałaby takie stwierdzenia jak „mam gdzie mieszkać i co jeść to znaczy, że jest przeciętnie”, albo nastąpiła taka pauperyzacja społeczeństwa, że zapewnienie sobie podstaw funkcjonowania (mieszkania i żywności), jest uważana za normę przeciętności.
Kolejnym z obszarów jakie poddano analizie było wykształcenie sprawców oraz ofiar przemocy w rodzinie.
Tabela 7.
Wykształcenie sprawców przemocy w rodzinie
Wykształcenie sprawcy Badani
2016 2017 2018 Łącznie %
Podstawowe 7 15 11 33 28,4
Średnie 12 29 24 65 56,0
Wyższe 4 8 6 18 15,6
Ogółem 23 52 41 116 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu
Wykształcenie sprawców przemocy w rodzinie jest bardzo zróżnicowane, przy czym najwięcej z nich – przeszło co drugi sprawca – posiada wykształcenie średnie – 56,0% badanych. Odsetek sprawców ze średnim wykształceniem jest raczej stały we wszystkich latach. Na kolejnym miejscu znajdują się osoby z wykształceniem podstawowym – 28,4% - tu również odsetek sprawców w badanych latach jest bardzo podobny. Najmniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem wyższym. Pomimo takiego zróżnicowania można wywnioskować, że sprawca przemocy wcale nie musi być osobą z niskim wykształceniem. Problem ten dotyka coraz częściej osoby o lepszym wykształceniu.
Dla porównania poniżej zaprezentowano dane z wykształceniem ofiar przemocy w rodzinie.






Tabela 8.
Wykształcenie ofiar przemocy w rodzinie
Wykształcenie ofiary Badani
2016 2017 2018 Łącznie %
Podstawowe 4 16 16 36 31,0
Średnie 12 29 14 55 47,4
Wyższe 7 7 11 25 21,6
Ogółem 23 52 41 116 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu
Z powyższych danych można wywnioskować, że i w tej grupie najwięcej osób posiada wykształcenie średnie – 47,4%, przy czym odsetek ten jest wyraźnie niższy w 2018 roku i wynosi 34,1%. Najmniejsza jest natomiast liczba ofiar z wykształceniem wyższym i wynosi 21,6% (aczkolwiek w badanym okresie liczba ofiar z tym wykształceniem wzrosła) zaś z wykształceniem podstawowym wynosi 31% i tu też obserwuje się wzrost ogółem liczby ofiar – w szczególności w odniesieniu do roku 2016, gdzie odsetek tych osób wynosił zaledwie 17,4%.  Mogłoby się wydawać, że wśród osób z wykształceniem wyższym powinno nie być ofiar  przemocy, nic bardziej mylnego.
Można stwierdzić, że jednak to nie wykształcenie ma wpływ na bycie sprawcą lub ofiarą ale czynniki osobowościowe, jak np. uległość, podatność na agresję, nieumiejętne wyrażanie swojego zdania.
Trudno jest jednoznacznie określić przyczyny przemocy w rodzinie. Składa się na nie wiele elementów i towarzyszących im zjawisk, które są postrzegane jako przyczyny. W trakcie badań postawiono respondentom pytanie, co według nich jest przyczyną przemocy w rodzinie. W odpowiedziach zawarto takie możliwości odpowiedzi jak: alkohol, brak pracy, niedostatek pieniędzy, przekonanie, że normy, zwyczaje zezwalają na przemoc.







Tabela 9.
Przyczyna przemocy w rodzinie
Przyczyna przemocy w rodzinie Badani
2016 2017 2018 Łącznie %
Alkohol 12 31 27 70 60,3
Brak pracy 4 5 7 16 13,8
Ubóstwo 5 14 7 26 22,4
Normy, zwyczaje zezwalają na przemoc 2 2 0 4 3,5
Ogółem 23 52 41 116 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu

Analizując uzyskane dane, można stwierdzić, że 60,3% ankietowanych za przyczynę przemocy w rodzinie uważa alkohol i ten odsetek stwierdzeń wśród ankietowanych jest raczej stały w badanym okresie. Towarzyszy prawie każdej sytuacji konfliktowej, jest postrzegany jako główne zło i przyczynę trudnej sytuacji ofiary oraz katalizator zachowań przemocowych.  Dla blisko co czwartej z badanych osób to ubóstwo (22,4%) stawało się głównym przyczyną przemocy w rodzinie. Dla 13,8% badanych była to frustracja związana z brakiem pracy. Oba czynniki (brak pracy i ubóstwo) korelują ze sobą. Powodują zachwianie bezpieczeństwa i bytu rodzinnego. Najrzadziej podawane były normy zwyczajowe zezwalające na przemoc (3,5%) Zastanawiające jest, że ten odsetek ofiar przemocy pokusiło się o stwierdzenie, że normy, zwyczaje zezwalają na przemoc. Wynika, to nie tylko z patriarchalnego modelu rodziny, ale także prawdopodobnie z faktycznego przyjęcia relacji opartych na przymusie zaobserwowanym w domu rodzinnym. Ofiary zdają sobie sprawę, że złe traktowanie jest dla nich krzywdzące, jednocześnie nie podejmują próby zastanowienia się, dlaczego tak się dzieje.
Podsumowując, dla lepszego obrazu przyczyn przemocy zasięgnięto opinii u pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zawierciu, głównie aby potwierdzić dane zebrane przez KPP w Zawierciu. Okazuje się że wg danych z ww. ośrodka – udostępnionych przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego do spraw przemocy w rodzinie – za przemoc w rodzinie odpowiedzialne są przede wszystkim alkohol i trudna sytuacja finansowa. Często z problemem tym borykają się rodziny z niskim wykształceniem. Na uwagę zasługuje spostrzeżenie, że to nie alkohol jest przyczyną przemocy. Nawarstwiające się problemy powodują, że ludzie zaczynają szukać pocieszenia w alkoholu i wtedy pojawia się przemoc.

3. Najczęstsze formy przemocy w rodzinie w powiecie zawierciańskim
Panuje dość rozpowszechnione przekonanie, iż przemoc psychiczna dotyczy głównie osób z tzw. marginesu społecznego, lub że zdarza się rzadko. Nic bardziej mylnego. Psychiczny terror, emocjonalny gwałt i szantaż, zadawanie dotkliwych, niewidocznych gołym okiem ran psychicznych poprzez poniżanie, zastraszanie, prześladowanie, bezwzględność, nie liczenie się z potrzebami i pragnieniami innych, narzucanie własnych racji i norm, cyniczne szydzenie, wyśmiewanie i kpienie, wymuszanie czegokolwiek by osiągnąć wyłącznie własne korzyści, a przede wszystkim by utrzymać stan strachu i poczucie bezsilności w ofierze – to przykłady aktów przemocy psychicznej obecnych na co dzień w wielu środowiskach a także w bliskich związkach formalnych i nieformalnych. Czasem zdarza się to w pracy, w wojsku, w szkole, ale najczęściej niestety w domu. Często ofiara przemocy psychicznej paradoksalnie czuje się winna, ponieważ prawie każdy emocjonalny agresor doskonale manipuluje poczuciem winy. Można to zmienić i każda osoba dotknięta przemocą powinna do skutku szukać pomocy.
Decyzja by spotkać się z psychologiem może być pierwszym krokiem do zrobienia czegoś bardzo ważnego dla siebie, w warunkach absolutnej dyskrecji i bezpieczeństwa, poprzez budowanie wewnętrznej niezgody na bycie ofiarą, spojrzenie na sprawę z dystansu, z nowej perspektywy i znalezienie konkretnych, konstruktywnych, możliwych do wprowadzenia w życie rozwiązań. Ważną rzeczą jest też to, że przemoc psychiczna jest często wstępem lub idzie w parze z przemocą fizyczną.
Przemoc fizyczna podobnie jak przemoc psychiczna może ona mieć miejsce w każdym środowisku. Bez względu na stopień poczucia bezsilności ofiary i jej subiektywne niedostrzeganie możliwości wyjścia z sytuacji, żadna dotknięta przemocą fizyczną osoba nie powinna ustawać w poszukiwaniu pomocy. Należy pamiętać, że sprawcy przemocy czują się bezkarni oraz sądzą, Że ich ofiara jest osamotniona, zastraszona oraz zdana wyłącznie na ich władzę i na tym głównie budują swoją siłę.
W związku z powyższym w tabeli nr 10 zamieszczone zostały najczęstsze formy przemocy.
Tabela 10.
Najczęściej stosowane rodzaje przemocy
Forma przemocy
Badani
2016 2017 2018 Łącznie %
Przemoc fizyczna 12 21 16 49 42,2
Przemoc psychiczna 6 18 22 46 39,7
Przemoc seksualna 3 10 1 14 12,1
Przemoc ekonomiczna 0 0 0 0 0
Zaniedbanie 2 3 2 7 6,0
Ogółem 23 52 41 116 100,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu

Z powyższych danych wynika, że najczęściej stasowaną formą przemocy jest przemoc fizyczna, z którą miało do czynienia 42,2% badanych oraz psychiczna (39,7%). Wśród stosowanych przemocy znajduje się również przemoc seksualna, której doświadczyło 12,1% badanych, przy czym należy odnotować, iż w 2017 odsetek tego typu przemocy dotyczył niemalże co 5 badanego (19,2%). 6% badanych wskazało na zaniedbywanie jako zasadniczą formę doświadczanej przemocy. Podłoże występowania tej formy jest bardzo złożone, aczkolwiek zaczyna się o nim coraz więcej mówić. Nikt z badanych nie wskazał przemocy ekonomicznej.
Tabela 11.
Formy przemocy psychicznej
Formy przemocy psychicznej Badani
2016 2017 2018 Łącznie %
Wyzywanie
9 17 18 44 37,9
Poniżanie i upokarzanie 12 33 20 65 56,0
Narzucanie własnych sądów 2 1 2 5 4,3
Groźba zabójstwa 0 1 1 2 1,8
Ogółem 23 52 41 116 100,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu

Analizując uzyskane dane, można stwierdzić, że najczęstszą formą przemocy psychicznej jest poniżanie i upokarzanie - tak uznało 56% badanych. Kolejną z form przemocy psychicznej w ramach przemocy domowej najczęściej wskazywaną przez badanych było wyzywanie – 37,9% - zauważyć można tu wzrost tego typu formy przemocy psychicznej w ujęciu rok do roku. W dalszej kolejności wskazać należy na 5 badanych, którzy za dominującą formę przemocy uznało narzucanie własnych sądów oraz 2 badanych, którzy wskazali na groźby zabójstwa. Wydaje się, że szczególnie niepokojący jest tutaj ostatnia z opisywanych form – chociaż wskazana przez szczątkowy odsetek badanych – może ona stanowić istotne zagrożenie dla życia i zdrowia całej rodziny. Sprawca przemocy pozostający pod wpływem alkoholu i emocji faktycznie może dopuścić się gwałtownych zachowań.

Tabela 12.
Formy przemocy fizycznej
Formy przemocy fizycznej Badani
2016 2017 2018 Łącznie %
Popychanie 8 22 24 54 46,6
Uderzanie pięścią, kopanie 11 26 11 48 41,4
Rzucanie przedmiotami 4 4 6 14 12,0
Ogółem 23 52 41 116 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu

Analizując uzyskane dane można stwierdzić, że najczęściej stosowanymi formami przemocy fizycznej są: popychanie tak określiło – 46,6%, uderzanie pięścią, kopanie – 41,4% wskazań, przy czym w tym przypadku należy zauważyć, iż w 2017 roku ta forma przemocy fizycznej stanowiła aż 50% wszystkich wskazań, oraz rzucanie przedmiotami – taką formę przemocy zaznaczyło 12% badanych i tu można zaobserwować wzrost takich zachowań w roku 2018. Przemoc fizyczna jest o tyle charakterystyczna, że pozostawia najwięcej śladów widocznych gołym okiem. Jednak relacje osób, wobec których stosowana jest przemoc, zwłaszcza fizyczna, czasami są dla osób postronnych zaskakujące. Ofiary skarżą się na swoich partnerów, ale jednocześnie usiłują wytłumaczyć sobie ich postępowanie, zracjonalizować to, co wydaje się nie do przyjęcia. Tłumaczą zachowania sprawców, doszukując się często ich dobrych stron. Zdarzenia trudne, związane z bolesną przemocą fizyczną składają na karb działania alkoholu, bezrobocia i innych czynników.
Wracając do dodatkowych opinii zaczerpniętych przeze mnie u pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zawierciu, okazuje się że ofiary przemocy miały kontakt z przemocą fizyczną, psychiczną, ekonomiczną. Podkreślają, że problem pojawiał się w różnych relacjach, na różnych płaszczyznach i u osób w różnym wieku. Najczęściej przemocy towarzyszył alkohol, który inicjował awantury, bicie. Ofiary przemocy bardzo często ubolewają, że dzieci są obserwatorami takich zdarzeń. Co ciekawe, w ocenie pracowników MOPS Zawiercie, wskazuje się, że na terenie miasta Zawiercie problem przemocy często dotyka starszych małżeństw, w których po opuszczeniu przez dzieci domu pojawia się syndrom pustego gniazda.
W zgłaszanych do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zawierciu przypadkach ofiarą najczęściej jest kobieta. Nie było odnotowanego przypadku, gdzie to mężczyzna był ofiarą przemocy. Pojawiają się przypadki rodzin, które składają się z matki i dorosłego syna, który się nie usamodzielnił – jest bezrobotny, zmaga się z problemem alkoholowym. W tych rodzinach również można zaobserwować zjawisko przemocy, w których syn jest sprawcą, a matka ofiarą przemocy. Problemy występują także w rodzinach wielopokoleniowych.
Podsumowując przemoc domowa to działania lub rażące zaniedbania dokonywane przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, wykorzystujące istniejącą lub stworzoną przez okoliczności przewagę sił lub władzy i powodujące u nich szkody lub cierpienie, godzące w ich prawa lub dobra osobiste, a w szczególności w ich życie lub zdrowie zarówno fizyczne jak i psychiczne. Z punktu widzenia prawa przemoc w rodzinie to przestępstwo, którego odmiany określone są w różnych kodeksach i odpowiednio karane. Z perspektywy moralnej dokonywanie przemocy to krzywdzenie słabszego, co jest złem moralnym. Z perspektywy społecznej zwracamy uwagę na czynniki zawarte w obyczajach i postawach społecznych, które mogą sprzyjać przemocy lub ją usprawiedliwiać. Wyróżnić można przemoc fizyczna, psychiczną i seksualną. Ofiarami tych przemocy bywają zarówno dorośli jak i dzieci, osoby starsze i upośledzone. U podstaw przemocy sprawcy często znajduje się furia, która jest wybuchem niemożliwych do powstrzymania ataków złości i wściekłości. Furia rozładowywana jest aktem bezpośredniej agresji, która doprowadza sprawcę do ekstazy. Napawa się on widokiem bólu i cierpienia. Sprawca w taki sposób odreagowuje stres. Istotnym źródłem stresu sprawcy jest jego skrywane i dotkliwe poczucie niemocy, impotencji fizycznej lub psychicznej, które stara się zagłuszyć lub zanegować poprzez akt przemocy. Rzadko podejmuje on skuteczne próby kontroli własnego gniewu. Agresywne zachowania mogą mieć również podłoże biologiczne. Sprawca przemocy rzadko miewa  poczucie winy i równie rzadko występuje u niego chęć naprawy wyrządzonych szkód. Przemoc jest najczęściej związana z nietrzeźwością sprawców. Innym rodzajem przemocy jest taka, w której sprawca nie zdaje sobie sprawy z wyrządzanej krzywdy a swoje zachowanie traktuje jako działanie dla dobra osób, padających ofiarą jego przemocy. W przypadku przemocy wobec dzieci przemoc przybiera formy surowego i konsekwentnego sposobu wychowania.

4. Profil sprawcy i ofiary przemocy w rodzinie w powiecie zawierciańskim
KPP w Zawierciu nadzoruje i koordynuje pracę wyodrębnionych w ramach swoich struktur organizacyjnych podległych jednostek policyjnych z terenu miasta i powiatu m.in.  w zakresie wykonywania zadań w związku z ujawnieniem faktu przemocy w rodzinie. 
Na podstawie sprawozdania z przeprowadzonych interwencji domowych wobec przemocy w rodzinie oraz badań ankietowych, o których mowa powyżej, starano się stworzyć profil sprawcy i ofiary na terenie KPP w Zawierciu. Na wstępie starano się ustalić czy osoby poddane badaniu były również świadkami przemocy w swoim domu rodzinnym. Odpowiedź na to pytanie została zawarta w tabeli poniżej.
Tabela 13.
Stosowanie przemocy w domu rodzinnym
Przemoc w domu rodzinnym Badani
2016 2017 2018 Łącznie %
Tak 15 38 25 78 67,2
Nie 8 14 16 38 32,8
Ogółem 23 52 41 116 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu

Z analizy powyższej tabeli wynika, że w 67,2% domów rodzinnych osób badanych stosowana była przemoc. Natomiast 32,8% badanych twierdziło, że w ich domach nie mieli do czynienia z przemocą. Najprawdopodobniej wyniki te można skorelować z dzieciństwem osób badanych, przy czym postrzeganie przemocy wobec siebie w dzieciństwie często jest komentowane przez respondentów poprzez umniejszanie tych zjawisk („każdy wtedy dostawał lanie” itp.). Z tych wypowiedzi można wnioskować, że często przemoc fizyczna, a co za tym idzie również psychiczna były traktowane przez respondentów raczej jako forma dyscyplinowania, stosowana w każdej rodzinie. Powyższe procentowe przedstawienie przemocy w rodzinie wobec respondentów w okresie dzieciństwa nasuwa dwa wnioski: w okresie dzieciństwa w rodzinie pochodzenia respondentów nie stosowano żadnych form przemocy, a stosowane formy dyscyplinowania mieściły się w kulturowych normach wychowawczych rodziny; respondenci prezentowali swoje rodziny pochodzenia jako rodziny bez przemocy, funkcjonujące w granicach przyjętych norm obyczajowych. Takie przedstawienie rodziny może się łączyć z próbą zaprezentowania siebie, co prawda jako ofiary przemocy, ale wywodzącej się z rodziny dobrze funkcjonującej.
Warto zwrócić uwagę, iż poniżej zostały zamieszczone faktyczne ilości osób jakie zostały pokrzywdzone, w tabelach powyższych zawarte zostały dane zgromadzone pośród osób, które wyraziły chęć udzielenia odpowiedzi na pytania związane z przyczynami przemocy w rodzinie.
Tabela 14.
Pokrzywdzeni w wyniku przemocy domowej (na podstawie Niebieskich Kart)
Liczba pokrzywdzonych w wyniku przemocy domowej
2016 2017 2018
N % N % N %
Kobiety 176 85,85 228 77,29 154 67,84
Mężczyźni 2 0,98 4 1,36 6 2,64
Małoletni do ukończenia lat 13 14 6,82 33 11,19 44 19,38
Małoletni od 13 do 18 lat 13 6,35 30 10,17 23 10,14
Ogółem 205 100,0 295 100,0 227 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu

Z powyższych danych wynika, że w badanych latach najwięcej pokrzywdzonych w wyniku przemocy domowej stanowiły kobiety, aż 176 w roku 2016 tj. 85,85%, w roku 2017 stanowiły one 77,29%, zaś w 2018 roku 67,84%. W przypadku kobiet widać więc wyraźną tendencję spadkową. Odwrotna tendencja dotyczy małoletnich do ukończenia 13 roku życia – w 2016 roku stanowili oni 6,82% ogólnej liczby ofiar, w 2017 roku 11,19%, podczas gdy w 2018 roku niemal co piąta ofiara przemocy domowej (19,38%) przynależała do tej kategorii. Najmniejszy odsetek pokrzywdzonych stanowią mężczyźni od 0,98% w 2016 do 2,64% w 2018 roku. Potwierdza to obiegową opinię,  iż to mężczyźni są częściej sprawcami niż ofiarami przemocy domowej.

Tabela 15.
Sprawcy przemocy domowej pod wpływem alkoholu ogółem
Liczba sprawców przemocy domowej pod wpływem alkoholu ogółem 2016 2017 2018
N % N % N %
 Kobiety - - 1 0,8 1 0,9
Mężczyźni 101 100,0 127 96,2 109 95,6
Nieletni - - 4 3,0 4 3,5
101 100,0 132 100,0 114 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z KPP w Zawierciu

Z powyższych danych widać potwierdzenie do poprzedniej tabeli, że najczęściej sprawcami przemocy w rodzinie są mężczyźni, oraz że najczęstszą przyczyna przemocy jest alkohol. W badanych latach to mężczyźni byli głównymi sprawcami przemocy, jedynie w latach 2017 i 2018 problem sprawstwa przemocy w rodzinie dotyczył kobiety oraz nieletniego pod wpływem alkoholu.

5. Rola Policji w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w powiecie zawierciańskim
Działania mające na celu przeciwdziałanie przemocy w rodzinie realizowane są przez różne podmioty, których zadaniem jest udzielanie wsparcia i pomocy osobom pokrzywdzonym oraz stosowanie oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec sprawców przemocy. Takimi instytucjami na terenie powiatu zawierciańskiego są:
• w obszarze ochrony zdrowia: zakłady opieki zdrowotnej publiczne i niepubliczne
• w obszarze pomocy społecznej: Ośrodki Pomocy Społecznej, Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Ośrodek Wsparcia Dziecka i Rodziny, inne placówki opieki całodobowej,
• w obszarze wymiaru sprawiedliwości: Sąd Rejonowy, Prokuratura Rejonowa, Komenda Powiatowa Policji,
• w obszarze edukacji: przedszkola, szkoły podstawowe, szkoły średnie, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna.
W Polsce istnieją wzorce lokalne współdziałania prokuratury, policji z organizacjami pozarządowymi i samorządami lokalnymi, a obowiązująca od 2005 roku ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która daje wiele uprawnień władzom lokalnym, jest w tym obszarze pomocna. Policja jest jedną z instytucji, które mogą wnieść swój wkład w to, żeby przemoc domowa spotkała się ze społecznym potępieniem. Policja jest pierwsza na miejscu zdarzenia, pierwsza ma kontakt z ofiarą i sprawcą. Przez to indywidualna reakcja funkcjonariuszy jest jednocześnie miernikiem instytucjonalnej reakcji wobec ofiar i sprawców . Do podstawowych zadań policji należy m.in.: ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami pozarządowymi oraz wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami pozarządowymi oraz wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie sprawców. Z kolei działania chroniące ofiary przemocy domowej podejmowane przez policję zgodnie z obowiązującym prawem to: interwencja, sporządzenie dokładnego opisu zdarzenia (notatka urzędowa), zatrzymanie sprawców przemocy domowej stwarzających w sposób oczywisty zagrożenie dla życia bądź zdrowia ofiar, a także mienia, wszczęcie postępowania przygotowawczego przeciwko sprawcy przemocy w przypadku zgłoszenia lub stwierdzenia popełnienia przestępstwa, zabezpieczenie dowodów popełnienia przestępstwa, podjęcie działań prewencyjnych wobec sprawcy przemocy, udzielenie informacji ofiarom o możliwości uzyskania pomocy. Osoby wzywające policję mają natomiast prawo do uzyskania od policjantów zapewnienia o doraźnym bezpieczeństwie, uzyskania informacji, kto przyjechał na wezwanie (numer identyfikacyjny policjantów, nazwa i siedziba jednostki), wykorzystania dokumentacji interwencji policyjnej jako dowodów w sprawie karnej przeciw sprawcy przemocy, zgłoszenia interweniujących policjantów na świadków w sprawie sądowej.
Cele szczegółowe działań KPP w Zawierciu :
1. zapobieganie oraz powstrzymywanie zjawiska przemocy w rodzinie,
2. zapewnienie bezpieczeństwa ofierze i tworzenie warunków kontroli społecznej w sytuacjach przemocowych,
3. wspieranie osób i rodzin w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych i problemu przemocy oraz zapobieganie przechodzenia kryzysu w stan chroniczny,
4. przeciwdziałanie rozpadowi rodziny w sytuacjach kryzysu i przemocy.
Kierunki działań:
1. Zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie poprzez:
• skuteczne i kompleksowe działanie wszystkich służb, organizacji i instytucji zajmujących się tym problemem (policja, prokuratura, ośrodek pomocy społecznej, szkoły, świetlica socjoterapeutyczna),
• szeroko rozumiana działalność informacyjno-edukacyjna o problemie przemocy w rodzinie poprzez media, szkoły, organizowanie konferencji, narad, kampanii itp.
2. Udzielanie pomocy ofiarom przemocy (pomoc materialna, prawna, zapewnienie mieszkania, opieki lekarskiej),
3. Podjęcia działań wobec sprawców przemocy:
• skierowanie na leczenie,
• pomoc psychologiczna,
• praca socjalna (kontrakt socjalny)
4. Prowadzenie działań profilaktycznych szczególnie wśród dzieci i młodzieży poprzez:
• realizacja programów „Bezpieczna Szkoła”
• organizowanie konferencji, spektakli profilaktycznych i innych spotkań poświęconych problematyce przemocy w rodzinie.
5. Tworzenie grup samopomocowych dla ofiar przemocy
6. Podnoszenie kompetencji przedstawicieli służb i instytucji do udzielania pomocy ofiarom przemocy oraz podejmujących interwencje wobec sprawców oraz organizowanie szkoleń dla:
• nauczycieli, pedagogów szkolnych,
• pracowników socjalnych,
• członków punktu konsultacyjnego,
• członków Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
W realizowaniu tych działań winny wziąć udział wszystkie w/w osoby pracujące w instytucjach pomagających ofiarom i sprawcom przemocy. Problem przemocy w rodzinie powinien być na bieżąco monitorowany i corocznie uwzględniany w gminnym programie rozwiązywania problemów alkoholowych oraz innych aktach prawnych o charakterze systemowym.
Powiat zawierciański nie dysponuje w chwili obecnej kompleksowymi programami służącymi działaniom profilaktycznym mającymi na celu udzielenie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie, jednakże pracownicy PCPR w Zawierciu w okresie objętym kontrolą podejmowali szereg przedsięwzięć w zakresie promowania i wdrażania prawidłowych metod wychowawczych m. in.:
1. W dniu 24 maja 2016 roku zorganizowano konferencję poświęconą omówieniu m. in. problemów związanych ze współczesnymi zagrożeniami cywilizacyjnymi tj. uzależnieniem od Internetu, cyberprzemocą wśród dzieci i młodzieży, jak również realizacją procedury „Niebieskiej Karty” przez funkcjonariuszy Policji.
2. W 2017 roku przeprowadzono 143 godzin zajęć profilaktyczno-wychowawczych z dziećmi i młodzieżą. Zajęciami objęto 1195 uczniów szkół z terenu powiatu zawierciańskiego. Zajęcia pt. „Veto wobec przemocy, alkoholu i narkotyków”, „Jak żyć z ludźmi”, „Spójrz inaczej”, „Cyberprzemoc” miały na celu propagowanie zdrowego stylu życia, praktycznych umiejętności radzenia sobie w sytuacjach nacisku grupowego, przemocy, sytuacjach stresowych, radzenia sobie z trudnymi emocjami;
3. W dniu 24 maja 2017 roku w siedzibie Starostwa Powiatowego w Zawierciu odbyła się konferencja pn. „Trud i siła współczesnej rodziny”. Tematyka konferencji dotyczyła m.in.: „Świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa”, „Rodzin wielodzietnych”, „Trudu i siły rodziny”. Konferencja skierowana była m. in. do rodzin zastępczych z terenu powiatu, kierowników i pracowników socjalnych ośrodków pomocy społecznej, grona pedagogicznego i uczniów szkół średnich zlokalizowanych na terenie powiatu zawierciańskiego.
4. W dniu 28 maja 2018 r. na sali Konferencyjnej Starostwa Powiatowego w Zawierciu odbyła się konferencja p.n „Wartości  w rodzinie i społeczeństwie”. Organizatorami konferencji byli: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Zawierciu przy współudziale Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zawierciu, Poradnia Pedagogiczno-Psychologiczna w Zawierciu, Komenda Powiatowa Policji w Zawierciu oraz Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej w Zawierciu.
Powiat zawierciański formalnie nie posiada procedur postępowania interwencyjnego na wypadek pojawienia się konieczności umieszczenia osoby doznającej przemocy w ośrodku wsparcia, jednakże podjął działania w kierunku opracowania w/w narzędzi:
1. W dniu 28 listopada 2016 roku zorganizowano szkolenie, w którym wzięli udział przedstawiciele ośrodków pomocy społecznej funkcjonujących na terenie powiatu, zespołów interdyscyplinarnych, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Poradni Zdrowia Psychicznego w Zawierciu, Sądu Rejonowego w Zawierciu. Celem szkolenia było wypracowanie procedur postępowania interwencyjnego w przypadku wystąpienia przemocy w rodzinie. Na potrzeby w/w procedur opracowano bazę specjalistów realizujących zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, współpracujących z Sądem Rejonowym. Baza zawiera dane kontaktowe biegłych: terapeutów uzależnień, psychoterapeutów, psychologów oraz lekarzy psychiatrów.
2. Zobowiązano ośrodki pomocy społecznej funkcjonujące na terenie powiatu do publikowania na stronach internetowych w/w jednostek numerów telefonów do pracowników socjalnych dyżurujących całodobowo. W każdej gminie powiatu zawierciańskiego dyżury całodobowe pełnić powinno 2 pracowników socjalnych.
3. Powiat zawierciański nie dysponuje ośrodkiem wsparcia dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie (do 2016 roku rolę taką pełnił Hostel Pomocy Środowiskowej działający przy Ośrodku Wsparcia Dziecka i Rodziny w Zawierciu – niestety, ze względu na niespełnienie norm budowlanych, został on zamknięty z dniem 1 września 2016 roku). Zdaniem zespołu kontrolującego uzyskanie schronienia poza miejscem zamieszkania dla osoby dotkniętej przemocą wiąże się ze zmianą środowiska i dotychczasowego stylu życia, spowodowanymi m. in. długotrwałymi dojazdami do pracy bądź szkoły lub nawet koniecznością całkowitej rezygnacji z dotychczasowego zatrudnienia, koniecznością zmiany szkoły, utratą kontaktu z krewnymi etc.
W 2016 roku, w okresie od 1 stycznia do 31 sierpnia, jak wynika ze sprawozdania z działalności OWDiR z pomocy placówki skorzystało 70 osób (23 rodziny) w tym: 37 kobiet, 18 mężczyzn oraz 15 dzieci. W okresie tym – po uprzednio przeprowadzonych interwencjach policji oraz wszczęciu procedury Niebieskie Karty – pracownicy OWDiR przeprowadzili 23 interwencje w rodzinach dotkniętych przemocą domową. W wyniku w/w interwencji udzielono 50 porad psychologicznych, 20 porad wychowawczych oraz przeprowadzono 30 porad wspierających w zakresie poradnictwa socjalnego (doradztwo w zakresie możliwości otrzymania pomocy materialnej, pomocy w załatwianiu spraw urzędowych, pisaniu wniosków). Ponadto przeprowadzono 8 rozmów ze sprawcami przemocy. Rozmowy te miały na celu uświadamianie mechanizmów przemocy jak również edukację w zakresie kontroli nad swoim zachowaniem i kontrolą emocji. Pouczano o prawnych oraz psychologicznych konsekwencjach stosowania przemocy. Wszyscy sprawcy przemocy byli osobami uzależnionymi od alkoholu, w związku z czym rozmowy prowadzone były w kierunku motywowania w/w osób do podjęcia leczenia. W trakcie ich prowadzenia sprawcom przekazywano wykazy jednostek prowadzących lecznictwo odwykowe. Celem prowadzonych interwencji była diagnoza sytuacji rodzinnej osób uwikłanych w przemoc, wsparcie emocjonalne ofiar, przywrócenie równowagi psychicznej, wskazanie możliwości radzenia sobie w trudnych sytuacjach. W trakcie interwencji pracownicy OWDiR przekazywali osobom dotkniętym przemocą w rodzinie informacje na temat miejsc i osób świadczących pomoc na rzecz ofiar przemocy.

ROZDZIAŁ VI
ODBIÓR SPOŁECZNY ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH
Celem poznawczym niniejszej pracy była próba ustalenia przyczyn przemocy w rodzinie oraz ocena odbioru społecznego omawianego zjawiska na podstawie danych ankietowych. Liczebność próby badawczej ustalano na 100 osób. Samo badanie przeprowadzono przy użyciu kwestionariusza ankiety opublikowanego online.
Wśród badanej populacji większość stanowiły kobiety – 69% ogółu badanych. Mężczyźni stanowili 31% respondentów.
Blisko 40% respondentów stanowili mieszkańcy miast liczących od 50 do 100 tysięcy mieszkańców (39 wskazań). Niewiele mniej badanych zadeklarowało się jako mieszkańcy miast liczących powyżej 100 tys. mieszkańców (28% ogółu populacji). 15% populacji stanowili mieszkańcy miast liczących od 20 tys. do 50 tys. mieszkańców, natomiast 10% badanych stanowili mieszkańcy wsi. Najmniejszy odsetek respondentów, stanowiący 8% badanej populacji, stanowili mieszkańcy miast liczących do 20 tys. mieszkańców.
Najwięcej respondentów, tj. 59 osób to osoby młode, w wieku od 26 do 35 lat. 21% badanych to osoby w wieku od 36 do 50 lat, podczas gdy 16% badanych to osoby w wieku poniżej 26 lat. Wśród respondentów znalazły się również cztery osoby w wieku powyżej 50 lat (4% ogółu).
Powyższe dane zostały przedstawione poniżej w formie tabel.

Tabela 16. Płeć respondentów
ODPOWIEDŹ PROCENT WSKAZAŃ
kobieta 69%
mężczyzna 31%
OGÓŁEM 100%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych.





Tabela 17. Miejsce zamieszkania respondentów
ODPOWIEDŹ
RAZEM
wieś 0%
miasto do 20 tys. mieszkańców 10%
miasto od 20 do 50 tys. mieszkańców 47%
miasto od 50 do 100 tys. mieszkańców 43%
miasto powyżej 100 tys. mieszkańców
OGÓŁEM 100%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych.

Tabela 18. Wiek respondentów
ODPOWIEDŹ
RAZEM
18-25 lat 16%
26-35 lat 59%
36-50 lat 21%
powyżej 50 lat 4%
OGÓŁEM 100%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych.


1. Przyczyny przemocy w rodzinie w ocenie respondentów
Pierwszy z przedstawionych w części metodologicznej pracy problem dotyczył przyczyn zjawiska przemocy w rodzinie. Zagadnieniu temu poświęcono pięć pytań ankietowych. Poczynione na podstawie odpowiedzi respondentów ustalenia zaprezentowano poniżej.
Starając się ustalić przyczyny przemocy w rodzinie w oparciu o wskazania respondentów, poproszeni oni zostali o dokonanie oceny, w jakim typie rodzin najczęściej występuje przemocy. Aż 59% respondentów wskazało, iż typem rodziny najbardziej narażonym na występowanie patologii społecznej w postaci przemocy w rodzinie są rodziny nadużywające alkoholu. Według 13% badanych takim typem rodziny są rodziny biedne, podczas gdy co 10 respondent uznał, iż są to rodziny patologiczne. Zdaniem 8% respondentów typ rodziny nie ma wpływu na częstotliwość występowania zjawiska przemocy domowej. Odnotowano również pojedyncze wskazania dotyczące rodzin pełnych (2%) oraz niepełnych (2%), jak również bogatych (2%). Czterech respondentów nie potrafiło udzielić odpowiedzi na przedmiotowe pytanie.
Biorąc pod uwagę wskazania respondentów, ocenić należy, iż są one zasadniczo zbieżne z rozważaniami poczynionymi w części teoretycznej pracy, wskazującymi, iż to właśnie w rodzinach nadużywających alkoholu, biednych i patologicznych zjawisko przemocy domowej występuje z największą intensywnością.

Wykres 1. Typ rodzin dotkniętych przemocą.

Źródło: opracowanie własne.

Kolejnym zagadnieniem, które mieli rozstrzygnąć respondenci było wskazanie najczęstszej przyczyny przemocy w rodzinie. Rozkład głosów osób ankietowanych był co do zasady zbieżny z odpowiedziami dotyczącymi typu rodziny, w której najczęściej występuje przemoc. I tak, zdaniem 55% badanych najczęstszą przyczyną przemocy w rodzinie są używki (55% wskazań) oraz problemy finansowe (15%) lub ubóstwo (12%). Zdaniem 8% badanych przyczyną taką są doświadczenia i wzorce wyniesione z domu rodzinnego, natomiast po 4% wskazań odnotowano na odpowiedzi „choroba psychiczna” oraz „stres i frustracja” jako główne przyczyny przemocy w rodzinie. Odnotowano również pojedyncze wskazanie dotyczące zazdrości (1%).  Jedna osoba nie potrafiła określić takiej przyczyny.
Jak wynika z powyższych wskazań respondentów, wyróżniają oni dwie zasadnicze kategorie przemocy w rodzinie. Po pierwsze, są to obecne w życiu rodziny używki (narkotyki, alkohol itp.). Po drugie, przemoc w rodzinie – w opinii badanych – związana jest również z problemami finansowymi.

Wykres 2. Przyczyny przemocy w rodzinie.

Źródło: opracowanie własne.

Kolejną z badanych kwestii była próba ustalenia – w korelacji z przyczynami przemocy w rodzinie – charakterystyki sprawcy oraz ofiary występujących w tego typu patologii społecznej.
W przypadku charakterystyki ofiar przemocy w rodzinie, jako najczęstsze ofiary zjawiska respondenci wskazali kobiety (77%) oraz dzieci (14%). 4% respondentów wskazało osoby starsze jako główne ofiary przemocy w rodzinie, podczas gdy po 2% badanych wskazało na osoby niepełnosprawne oraz mężczyzn. Jedna osoba nie potrafiła odpowiedzieć na zadane pytanie.
Jeśli chodzi o profil sprawcy przemocy w rodzinie, respondenci byli praktycznie jednomyślni – 94% z nich uznało, iż najczęstszym sprawcą przemocy domowej jest mężczyzna. Po 3% wskazań odnotowano na odpowiedzi „kobiety” oraz „dzieci (w tym nastolatkowie)” jako sprawców przemocy domowej.
Wykres 3. Ofiary przemocy w rodzinie w ocenie respondentów.

Źródło: opracowanie własne.

Wykres 4. Sprawcy przemocy w rodzinie w ocenie respondentów.


Kolejnym zagadnieniem pozwalającym na ustalenie przyczyn przemocy w rodzinie w ocenie badanych było wskazanie przez nich kluczowego czynnika mającego wpływ na postępowanie sprawców przemocy w rodzinie. W tym przypadku żadna z propozycji odpowiedzi nie zyskała zdecydowanej przewagi, co może oznaczać, iż respondenci nie potrafili określić takiego czynnika w sposób jednoznaczny. Dla 21% badanych takim czynnikiem było poczucie bezkarności, dla 19% cechy charakteru, po 17% badanych wskazało na przyzwolenie ofiary oraz izolację społeczną rodziny. 15% ankietowanych osób uznało, że czynnikiem mogącym mieć decydujący wpływ na postępowanie sprawców jest status społeczny i materialny sprawcy, podczas gdy 6% badanych wskazało na poziom wykształcenia. Co dwudziesty badany nie potrafił w sposób jednoznaczny zdefiniować takiego czynnika.

Wykres 5. Czynniki determinujące wystąpienie zjawiska przemocy domowej.

Źródło: opracowanie własne.

Bazując wyłącznie na podstawie odpowiedzi respondentów, nie może ulegać wątpliwościom fakt, iż w ocenie społecznej główną przyczyną przemocy w rodzinie jest inna patologia społeczna – nadużywanie alkoholu (oraz innych używek) przez sprawcę przemocy. W drugiej kolejności przyczyn tego negatywnego zjawiska społecznego poszukiwać należy w statucie materialnym rodziny – im jest niższy, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia zjawisk przemocowych. Wnioski z badania zdają się potwierdzać przyczyny opisywane we wcześniejszej części pracy, a tym samym uznać należy, iż postawiona w rozdziale metodologicznym hipoteza robocza została udowodniona.



2. Odbiór społeczny zjawiska przemocy w rodzinie
Drugi z przedstawionych w części metodologicznej pracy problem dotyczył odbioru społecznego zjawiska przemocy w rodzinie. Zagadnieniu temu poświęcono dziewięć pytań ankietowych. Poczynione na podstawie odpowiedzi respondentów ustalenia zaprezentowano poniżej.
W pierwszej kolejności starano się ustalić to, czy respondenci spotkali się ze zjawiskiem przemocy domowej. 89% ogółu badanych wskazało, iż słyszało o tym zjawisku, podczas gdy 7% respondentów odpowiedziało, iż znają zjawisko przemocy w rodzinie. Jedynie 4% badanych odpowiedziało, iż zjawisko przemocy domowej nie jest im znane.

Wykres 6. Znajomość zagadnienia przemocy domowej wśród respondentów.

Źródło: opracowanie własne.

Dla 32% badanych zjawisko przemocy w rodzinie jest sprawą prywatną, wewnątrzrodzinną, w którą nikt nie powinien się wtrącać. Przeciwnego zdania było 68% badanych. Zauważyć należy, iż odsetek osób wskazujących, iż przemoc domowa jest sprawą prywatną jest stosunkowo wysoki, co mogłoby oznaczać, iż niemal co trzeci z respondentów nie uważa zjawiska przemocy w rodzinie za istotny problem społeczny.




Wykres 7. Ocena zjawiska przemocy domowej wśród respondentów.

Źródło: opracowanie własne.
Omawianą tezę potwierdzają wskazania respondentów dotyczące postrzegania zjawiska przemocy w rodzinie jako istotnego problemu społecznego, który ma wpływ na bezpieczeństwo społeczne państwa. Zdaniem 66% badanych przemoc w rodzinie stanowi istotny problem społeczny, podczas gdy 26% badanych było przeciwnego zdania. 8% badanych nie potrafiło udzielić odpowiedzi na tak postawione pytanie.
Wykres 8. Przemoc domowa a bezpieczeństwo społeczne w ocenie badanych.

Źródło: opracowanie własne.
W dalszej kolejności starano się ustalić sposób, w jaki powinna reagować ofiara przemocy w rodzinie na zachowania przemocowe. Zdaniem przeszło połowy badanych (52% wskazań) ofiara przemocy w rodzinie powinna się przede wszystkim bronić, podczas gdy co czwarty z badanych (26% wskazań) uznał, iż ofiara przemocy powinna szukać pomocy w rodzinie. Zdaniem 13% badanych ofiara przemocy w rodzinie powinna szukać pomocy poza rodziną, podczas gdy 7% respondentów wskazało, iż powinna ona przede wszystkim próbować wyjaśniać nieporozumienia ze sprawcą przemocy. 2% badanych nie potrafiło udzielić odpowiedzi na pytanie o wzorcowe zachowanie ofiary przemocy w rodzinie.

Wykres 9. Wzorcowe zachowanie ofiary przemocy domowej w ocenie badanych.

Źródło: opracowanie własne.
Kolejnym zagadnieniem badanym w obszarze zdefiniowanego problemu badawczego była próba ustalenia najczęstszej – w ocenie respondentów – formy przemocy w rodzinie. Najwięcej wskazań (41%) dotyczyło przemocy fizycznej, chociaż niewielu mniej respondentów uznało przemoc psychiczną za dominującą formę przemocy w rodzinie (39%). 11% respondentów wskazało na przemoc seksualną, natomiast 9% na przemoc ekonomiczną. Co ciekawe, żaden z respondentów nie wskazał zaniedbywania jako formy przemocy w rodzinie. Świadczyć to może o tym, że ta forma przemocy domowej jest raczej bagatelizowana przez osoby ankietowane.

Wykres 10. Najczęstsze formy przemocy domowej w ocenie badanych.

Źródło: opracowanie własne.
W dalszej części kwestionariusza ankiety odnoszącej się do odbioru społecznego zjawiska przemocy w rodzinie starano się określić postawy społeczne respondentów w przypadku zetknięcia się przez nich ze zjawiskiem przemocy domowej. Aż 93% badanych uznało, iż ich podstawową reakcją na przejaw przemocy w rodzinie byłoby zawiadomienie Policji. Co dwudziesty respondent pozostawiłby sprawę do rozwiązania wewnątrz rodziny (5%), podczas gdy 2 respondentów nie potrafiło udzielić odpowiedzi na zadane pytanie. Co symptomatyczne, pomimo dość bogatej kafeterii w obrębie odpowiedzi na pytanie ankietowe, dominujące okazały się być jedynie dwie.
Niejako w korelacji z poprzednim pytaniem pozostawało zagadnienie dotyczące instytucji, do której – w ocenie badanych – powinna zwrócić się ofiara przemocy domowej. 91% respondentów wskazało na Policję, jako podstawową instytucję pierwszego kontaktu dla ofiar. Należy odnotować, iż 6% badanych wskazało dodatkowo na ośrodek pomocy społecznej, podczas gdy pozostali respondenci (3%) nie byli w stanie odpowiedzieć na powyższe pytanie.




Wykres 11. Reakcja na przemoc domową w ocenie badanych.

Źródło: opracowanie własne.
Wykres 12. Instytucje właściwe dla ofiar przemocy domowej w ocenie badanych.

Źródło: opracowanie własne.
Ostatnie dwa zagadnienia dotyczące omawianego problemu badawczego obejmowały ustalenie opinii badanych na temat działań, jakie należy podejmować wobec osób doznających przemocy w rodzinie, jak również działań profilaktycznych, które miałyby wyeliminować (albo chociaż znacząco ograniczyć) to zjawisko z życia społecznego.
Pierwszy element dotyczył opinii respondentów dotyczącej najskuteczniejszego działania, jakie mogłoby być podjęte wobec osoby doznającej przemocy w rodzinie. Zdecydowana większość badanych, stanowiąca 53% ogółu respondentów, uznało za działania skuteczne wobec osoby doznającej przemocy w rodzinie usługi poradnictwa prawnego, socjalnego i terapeutycznego. 43% badanych wskazało na izolację sprawców przemocy, podczas gdy 3% wskazało na organizację grup wsparcia. 1 osoba nie potrafiła wskazać takiego działania.

Wykres 13. Działania właściwe dla ofiar przemocy domowej w ocenie badanych.

Źródło: opracowanie własne.

Drugi element dotyczył działań, jakie należy wdrożyć celem skuteczniejszego przeciwdziałania przemy w rodzinie. Zdecydowanie najwięcej respondentów wskazało na zwiększenie dostępności form pomocy (38%) oraz lepszą koordynację działań służb i instytucji (34%). 16% badanych wskazało na przyspieszenie realizacji działań pomocowych i interwencyjnych, natomiast 8% na lepsze rozpowszechnienie ofert pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie. 4% badanych nie potrafiło wyraźnie określić takiego działania.

Wykres 14. Profilaktyka przemocy domowej w ocenie badanych.

Źródło: opracowanie własne.

Reasumując, nie może ulegać wątpliwościom, iż przemoc w rodzinie jest – w odbiorze społecznym – zjawiskiem negatywnym, przy czym zjawisko to nie jest traktowane jako istotny problem społeczny, wpływający bezpośrednio na bezpieczeństwo społeczne. Wskazać dodatkowo należy, iż respondenci wskazali, iż zasadniczą instytucją odpowiedzialną za zwalczanie zjawiska przemocy jest Policja. Respondenci wykazali się dobrą znajomością zagadnień związanych z przemocą domową, przy czym – co frapujące – znaczny ich odsetek wskazał, iż przemoc w rodzinie stanowi problem głównie wewnątrzrodzinny, który powinien być rozwiązywany właśnie w gronie rodzinnym.



ZAKOŃCZENIE
Podsumowując rozważania poczynione w niniejszej pracy zaznaczyć należy, iż ofierze przemocy w naszym kraju nie gwarantuje się pełnej i długofalowej sieci wsparcia ze strony rodziny, znajomych, instytucji, zajmujących się tymi problemami. Problem przemocy w rodzinie jest problemem społecznym i konieczne staje się podjęcie odpowiednich działań profilaktycznych w tym zakresie.
Przykładem takich działań jest ogólnopolski ruch na rzecz pomocy ofiar przemocy w rodzinie Niebieska linia. Działania prowadzone przez Niebieską linię – posiadającą już spore doświadczenia, dużą bazę danych oraz wiele zaangażowanych w ten ruch osób i instytucji są godne uwagi i naśladowania, ale nie mogą zastąpić rozwiązań prawnych, chroniących ofiary przemocy i faktycznych działań lokalnych społeczności.
Praktycznie rzeczywistość nieco koryguje powyższe przedsięwzięcia. Nowa procedura interwencji policyjnych nie zawsze jest postrzegana przez osoby z niej korzystające jako pomoc. Ponadto sam proces jej wdrażania oraz forma dokumentowania mają również swoich przeciwników. Niebieskie karty przyczyniły się do statystycznego wzrostu liczby przemocy w rodzinie, co mimo wszystko prawdopodobnie nie oddaje rzeczywistego stanu tego zjawiska. Z przeprowadzonych badań wynika, że społeczeństwo generalnie przeciwne jest faktom przemocy wewnątrzrodzinnej, ale często wychodzi z założenia, że nie należy ingerować w sprawy rodzinne.
Znaczącą rolę odgrywa kwestia uzależnienia emocjonalnego, ekonomicznego oraz czynników socjokulturowych w przemocy domowej. Na tej podstawie można wyciągnąć wniosek, że powyższe czynniki sprzyjają powstawaniu nie tylko postaw agresywnych, ale i rodzenia się zjawiska przemocy w rodzinie.
W rodzinach z problemem przemocy często funkcjonuje model rodziny patriarchalnej. Dominującą osobą jest mężczyzna, posiadający wykształcenie podstawowe lub zawodowe (chociaż zdarzają się sprawcy z wykształceniem średnim i wyższym, jednak w tych rodzinach problem przemocy jest rzadziej ujawniany), to często mężczyzna, który w własnym przekonaniu ma uprawnienia do tego, żeby bić nawet bez wyraźnych powodów.
W tych rodzinach głęboko zakorzenione są aktywnie funkcjonujące do dzisiaj stereotypy wyniesione z domów rodzinnych. Zwłaszcza stereotyp silnego mężczyzny
i podporządkowanej kobiety jest mocno osadzony w świadomości.
Przemocy w rodzinie sprzyja rodzaj anonimowości, wynikającej z osiedlowej zabudowy, czasem oddalenie od rodzinnych miejscowości oraz frustracja rodząca się na bazie przemian społecznych ostatnich lat, oraz brak perspektyw życiowych. Sprzyja temu również system kontroli społecznej oraz niechęć do ujawniania przemocy przez same ofiary.
Nie bez wpływu jest światopogląd odwołujący się do usankcjonowanej, nierozerwalności związku małżeńskiego. W konsekwencji utrwala się przekonanie, że przemoc nie jest przyczyną do rozstawania się z partnerem czy rozwodu.
Dokonując próby uogólnienia można konkludować, że ofiary przemocy swoim zachowaniem tj. uległością, wycofaniem, wyuczoną bezradnością, wyrażają przyzwolenie na oparte na przymusie relacje z partnerem. Tym samym przejawiają postawę roszczeniową, która utrudnia im kontakty z instytucjami, mogącymi udzielić wsparcia. W relacjach z partnerem, opartych na kole przemocy w połączeniu z wyżej wymienionymi zachowaniami, tworzą model rodziny, który może generować następne ofiary lub sprawców przemocy wewnątrzrodzinnej.
Choć mówi się, że zwykle ofiarami przemocy domowej padają kobiety, a sprawcami są mężczyźni, nie dzieje się tak zawsze. Zarówno ofiarą jak i sprawcą może zostać każdy: kobieta lub mężczyzna, dziecko czy osoba starsza. To również nieprawda, że do przemocy dochodzi jedynie w rodzinach patologicznych, a przyczyną znęcania się nad członkami rodziny jest wyłącznie nadużywanie przez sprawcę alkoholu. Mity te, podobnie do innych, są wynikiem nagłaśniania tego rodzaju informacji, chociażby w mediach. Równie dobrze przemoc może mieć bowiem miejsce w domach zwanych „dobrymi”, a wśród osób znęcających się nad domownikami znajdziemy chociażby lekarzy, prawników, a także przedstawicieli wojska. Jeśli zaś chodzi o uzależnienia czy to od alkoholu, czy od innych substancji, to – choć często współwystępują one z przemocą – nie można uznać ich ani za jedyną przyczynę, ani za wytłumaczenie lub usprawiedliwienie znęcania się nad bliskimi.
Nie zawsze prawdą jest też to, że sprawca to osoba chora, np. psychicznie. Choć bowiem zdarzają się i takie sytuacje, to jednak nie we wszystkich przypadkach. Podobnie nie można mówić, że osoby, które doświadczają przemocy „same są sobie winne”, czy mają jakiś szczególny typ osobowości, który powoduje, że stają się ofiarami. Nie jest to prawdą. Owszem, doświadczanie lub bycie świadkiem przemocy w dzieciństwie może ułatwiać wejście w rolę ofiary, np. z powodu nieodpowiedniego wykształcenia umiejętności stawiania granic. Jednakże wśród doświadczających przemocy znajdziemy także osoby, które nigdy wcześniej nie miały z nią styczności.


























BIBLIOGRAFIA
1. Adamski F., Rodzina – wymiar społeczno-kulturowy, Wyd. UJ, Kraków 2000.
2. Adamski F., Socjologia małżeństwa i rodziny. Wprowadzenie, PWN, Warszawa 1982.
3. Allred K.G., Złość i odwet w konflikcie [w:] Rozwiązywanie konfliktów. Teoria i praktyka, pod red. M. Deutsch, P. T. Coleman, Kraków 2005.
4. Amin S.M., Ofiara przestępstwa we współczesnych systemach prawnokarnych ze szczególnym uwzględnieniem jurysprudencji Islamu, Toruń 1999.
5. Andrzejewski M., Prawna ochrona rodziny, Warszawa 1999.
6. Bakuła J., Na rzecz ofiar przestępstw, „Świat Problemów” , Nr 2, Warszawa 2006.
7. Balawajder K., Komunikacja, konflikty, negocjacje w organizacji, Katowice 1998.
8. Banach-Gutierrez J., Prawa pokrzywdzonego — normy europejskie a uregulowania krajowe, Szczytno 2008.
9. Baumann U., Ofiara przestępstwa w doniesieniach prasowych, Legionowo 2003.
10. Bieńkowska E., Mazowiecka L., Prawa ofiar przestępstw, Warszawa–Kraków 2009.
11. Błoch-Gnych A., Syndrom sztokholmski w relacjach międzyludzkich, Niebieska Linia 4/2010, dostępne w Internecie: http://www.niebieskalinia.pl/pismo/wydania/dostepne-artykuly/4969-syndrom-sztokholmski-w-relacjach-miedzyludzkich.
12. Bojarski M. (red.), Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, Warszawa 2018.
13. Bojarski T. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2018.
14. Bradshow J., Zrozumieć rodzinę, IPZIT, Warszawa 2004.
15. Brownie K., Herbert M., Zapobieganie przemocy w rodzinie, Warszawa 1998.
16. Brzeziński J., Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1978.
17. Caban J., Elementy systemu ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa [w:] R. Szpor (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Warszawa 2004.
18. Chmielewska L., Gdy rodzina potrzebuje pomocy, Warszawa 1990, s. 9.
19. Cielecki T., Lokalne ośrodki wsparcia. Pilotażowy program Ministerstwa Sprawiedliwości dotyczący pomocy ofiarom przestępstw, „Policja” 2007, nr 4.
20. Czapiński W., Bezpieczeństwo, spokój i porządek publiczny - próba konstrukcji teoretycznej, Gazeta Administracji i Policji Państwowej, nr 19/1929.
21. Danielewicz W.T., Izdebska J., Krzesińska-Żach B., Pomoc dziecku i rodzinie w środowisku lokalnym, Białystok 2000.
22. Durkheim E., Zasady metody socjologicznej, Warszawa 2000.
23. Dymek-Balcerek K. (red.): Dziecko w obliczu patologii społecznej dnia codziennego – rzeczywistość lat dziewięćdziesiątych, Radom 1998.
24. Fehler W., Bezpieczeństwo publiczne w przestrzeni miejskiej, Warszawa 2010.
25. Fehler W., O pojęciu bezpieczeństwa państwa [w:] W. Śmiałek, J. Tymanowski (red.), Bezpieczeństwo państw i narodów w procesie integracji europejskiej, Toruń 2002.
26. Folger J.P., Poole M.S., Stutman R.K., Konflikt i interakcja, Warszawa 2000.
27. Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2017.
28. Giezek J.W. (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, Warszawa 2018.
29. Góral R., Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 2007.
30. Grześkowiak A., Wiak K., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2018.
31. Hobbes T., Lewiatan, Warszawa 1954.
32. Hołyst B., Kryminologia, Wolters Kluwer, Warszawa 2014.
33. Ignatowicz J., Nazar M., Prawo rodzinne, Warszawa 2010.
34. Izdebska, J. Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku, wyd. Uniwersyteckie, Białystok 2000.
35. Jastrzębski B., Podstawowe zasady demokratycznego państwa prawa i administracji publicznej, Płock 1999.
36. Jellinek J., Ogólna nauka o państwie, Warszawa 1924.
37. Jundziłł I., Dziecko – ofiara przemocy, Warszawa 1993..
38. Juszczyk S., Badania ilościowe w naukach społecznych, Katowice 2015.
39. Kacak P., Centrum pomocy, „Gazeta Policyjna” 2003, nr 16.
40. Kątna M., Dziecko krzywdzone – ofiara przemocy. Materiały informacyjne KOPD, Komitet Ochrony Praw Dziecka, Warszawa 1999.
41. Kitler W., Wiśniewski B., Prońko J., Problemy zarządzania kryzysowego w państwie, Warszawa 2000.
42. Kmiecik-Baran K., Młodzież i przemoc, Warszawa 2000.
43. Kotarbiński T., Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk. Wrocław 1961.
44. Kulesza C., Realizacja europejskich standardów dotyczących traktowania ofiar przestępstw w polskim prawie karnym, Warszawa 2008.
45. Lachiewicz K., Społeczne przekonania dotyczące przemocy w rodzinie [w:] Agresja i przemoc we współczesnym świecie pod red.  Z. Brańka, M. Szymański, Kraków 1998, s. 14.
46. Lewis Herman J., Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi, GWP, Gdańsk 2007.
47. Lew-Starowicz Z., Przemoc seksualna, Warszawa 1992.
48. Lipka A., Zjawiska patologii społecznej wśród młodzieży, PWN, Warszawa 1977.
49. Lubrant R., Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, dostępne w Internecie: http://www.sbd.org.pl/przemoc_w_rodzinie/3.pdf.
50. Madanes C., Przemoc w rodzinie, Gdańsk 2003.
51. Madanes C., Seks, miłość, przemoc,. Gdańsk 1999.
52. Malec J., Patologia społeczna jako zjawisko. Projekt definicji, Państwo i Prawo, Warszawa 1986.
53. Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1999.
54. Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2017.
55. Mazur J., Przemoc w rodzinie, teoria i rzeczywistość, Warszawa 2002..
56. Mellibruda J., Wybrane problemy patologii życia rodzinnego. [w:] Psychologia: podręcznik akademicki. Tom III: Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, J. Strelau(red.), GWP, Gdańsk 2000.
57. Merton R.K., Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa 1982.
58. Michałek D.Z., Dziecko wykorzystywane psychicznie, fizycznie, seksualnie. Program edukacyjno-terapeutyczny dla uczniów szkół podstawowych, Kraków 2001.
59. Misiuk A., Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego. Zagadnienia prawnoustrojowe, Warszawa 2008.
60. Mozgawa M., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2014.
61. Nalaskowski S., Z metodologii badań społecznych, Olecko 1994.
62. Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 4, wyd. PWN, Warszawa 1996.
63. Nowacki J., Rządy prawa, Katowice 1995.
64. Piątkowski K., Niektóre aspekty zagrożenia bezpieczeństwa RP, Myśl Wojskowa, nr 5/93.
65. Pieter J., Ogólna metodologia badań naukowych, Wrocław-Warszawa 1977.
66. Pikor K., Walc W., Przemoc wobec dzieci. Wybrane zagadnienia teoretyczne i praktyczne, Rzeszów 2002.
67. Pikulski S., Karnomaterialne i kryminologiczne aspekty bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1996.
68. Pikulski S., Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa publicznego [w:] Bezpieczeństwo to wspólna sprawa. Ochrona bezpieczeństwa publicznego – rozwiązania systemowe w skali kraju i regionu, materiały poseminaryjne pod red. J. Fiebiga, M. Roga, A. Tyburskiej, Szczytno 2002.
69. Pilch T., Bauman T., Zasady badań społecznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001.
70. Plopa M., Psychologia rodziny. Teoria i badania, Kraków 2005.
71. Podgórecki A., Patologia życia społecznego, PWN, Warszawa 1969.
72. Pokruszyński W., Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa, Józefów 2010.
73. Pospiszyl I., Patologie społeczne, Warszawa 1998.
74. Pospiszyl I., Przemoc w rodzinie, Warszawa 1994.
75. Pospiszyl I., Razem przeciw przemocy, Warszawa 1999.
76. Pryor D.W., Pedofilia. 30 wywiadów z pedofilami, Kraków 2014, s. 16.
77. Rosenhan D.L., Seligman M., Psychopatologia, PTP, Warszawa 1994.
78. Rostowska T., Konflikt międzypokoleniowy w rodzinie, Łódź 2001.
79. Różyńska J., Przemoc wobec kobiet w rodzinie [w:] Niezbędnik pracownika socjalnego, Warszawa 2017.
80. Rumph J., Krzyczeć, bić, niszczyć. Agresja u dzieci w wieku do 13 lat, GWP, Gdańsk 2003.
81. Rumuński S., Zespół maltretowanego dziecka (opis przypadków w wieku szkolnym). Lider, Nr 5/1996.
82. Ryś A., Uwarunkowania konfliktów i kryzysów w małżeństwie i rodzinie, Warszawa 1999.
83. Ryś M., Konflikty w rodzinie. Niszczą czy budują?, Warszawa 1994. 
84. Ryś M., Wpływ dzieciństwa na życie dorosłe [w:] Studium rodziny pod red. T. Rzepecki, Poznań 1999.
85. Siemaszko A., Granice tolerancji. O teoriach i zachowaniach dewiacyjnych, WSiP, Warszawa 1993.
86. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Studia i materiały, nr 40, Warszawa 1996.
87. Sroka T., Kodeks karny. Wybór orzecznictwa. Komentarz orzeczniczy, Warszawa 2014.
88. Stefański R., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2015.
89. Stefański R.A., Prawo karne materialne. Część szczegółowa, Warszawa 2009.
90. Strona internetowa Komendy Głównej Policji: http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przemoc-w-rodzinie/50863,Przemoc-w-rodzinie.html.
91. Strona internetowa stowarzyszenia Niebieska Linia: http://www.niebieskalinia.pl.
92. Sulowski S., Brzeziński M., Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2009.
93. Symonides J., Problemy pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego we współczesnym świecie, Wrocław 1984.
94. Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1970.
95. Szpor R., Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Warszawa 1994.
96. Sztumski J., Czy możemy mówić o patologii społecznej, [w;] Zjawiska patologii społecznej, pod red. T. Sołtysiak, Bydgoszcz 1995.
97. Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1995.
98. Szymańczak J., Przemoc w rodzinie. Zarys problematyki, Kancelaria Biuro Studiów i Ekspertyz, Raport nr 181, Warszawa 2000.
99. Talaga O., Raport podsumowujący Działalność Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy  w Rodzinie „Niebieska Linia” w 2018 roku, Warszawa 2019.
100. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, TNKUL, Lublin 1993.
101. Tyszka Z. (red.), Analiza wybranych funkcji rodzin wielkomiejskich”, Poznań 1990.
102. Tyszka Z., Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostek i społeczeństwa, w: Pedagogika społeczna, red. T. Pilch, Warszawa 1995.
103. Tyszka Z., Socjologia rodziny, Warszawa 1974.
104. Warylewski J., System prawa karnego. Tom 10. Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, Warszawa 2012.
105. Wiśniewski B., Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa [w:] B.Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej, Bielsko-Biała 2006.
106. Wiśniewski B., Prońko J., Ogniwa ochrony państwa, Warszawa 2009.
107. Wojtaszczyk K.A., Materska-Sosnowska A., Bezpieczeństwo państwa, Warszawa 2009.
108. Wódz J., Zjawiska patologii społecznej a sankcje społeczne i prawne, Warszawa 1973.
109. Wrońska K., Rodzina jako wspólnota wartości, Warszawa 2006.
110. Wróblewski R., Podstawowe pojęcia z dziedziny polityki bezpieczeństwa, strategii i sztuki wojennej, Warszawa 1993.
111. Wysocka D., Piekło przemocy, Kurier Szczeciński, nr 5, Szczecin 1999.
112. Zaborowski J., Administracyjnoprawne ujęcie pojęć,, bezpieczeństwo publiczne i porządek publiczny (niektóre uwagi w świetle unormowań prawnych 1983-1984), Zeszyty Naukowe ASW, nr 41/1985.
113. Zalewski S., Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w dobie członkostwa w NATO. Aspekt społeczny i instytucjonalny [w:] W. Fehler, J. Tymanowski (red.), Międzynarodowe i wewnętrzne aspekty członkostwa Polski w NATO, Toruń 1999.
114. Ziembiński Z., Wronkowska S., Państwo i inne struktury społeczne, [w:] Kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie, Warszawa-Poznań 1993.
115. Zięba R., Bezpieczeństwo narodowe, [w:] Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe, Fundacja Studiów Międzynarodowych, Warszawa 1997.
116. Zięba R., Instytucjonalizacja Bezpieczeństwa Europejskiego, koncepcje – struktury – funkcjonowanie,   Warszawa 2001.
117. Znaniecki F., Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, Warszawa 2001.
118. Zoll A. (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do art. 117-277, Tom II, Warszawa 2006.
119. Zubek J., Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne, Warszawa 1994.
120. Zubek J., Doktryny bezpieczeństwa, Warszawa 1991.
ZAŁĄCZNIK
KWESTIONARIUSZ ANKIETY

Szanowny Respondencie!
Celem niniejszej ankiety jest uzyskanie szczerych i rzetelnych informacji dotyczących przyczyn występowania zjawiska przemocy w rodzinie, jak również odbioru społecznego tego typu przemocy.
Ankieta ma charakter anonimowy, natomiast uzyskane za jej pomocą informacje służyć będą jedynie celom naukowym.
W ankiecie proszę o uważne przeczytanie treści pytania, a następnie zaznaczenie odpowiedzi lub o wpisanie własnej opinii.

Dziękuję za szczere odpowiedzi

METRYCZKA

Wiek:
…… lat

Płeć:
 mężczyzna
 kobieta

Miejsce zamieszkania:
 wieś
 miasto do 20 tys. mieszkańców
 miasto od 20 tys. do 50 tys. mieszkańców
 miasto od 50 tys. do 100 tys. mieszkańców
 miasto powyżej 100 tys. mieszkańców


1. Czy spotkałeś się ze zjawiskiem przemocy w rodzinie / przemocy domowej?
 znam to zjawisko
 słyszałem o tym zjawisku
 nie znam tego zjawiska

2. Czy Twoim zdaniem przemoc w rodzinie to sprawa prywatna, w którą nikt nie powinien się wtrącać?
 tak
 nie

3. W jakich rodzinach, w Twojej ocenie, najczęściej występuje przemoc?
 pełnych
 niepełnych
 nadużywających alkoholu
 patologicznych
 biednych
 bogatych
 typ rodziny nie ma wpływu na częstotliwość występowania przemocy
 nie wiem
 inne (jakie?) ………………………………………………………………..

4. Co według Ciebie jest najczęstszą przyczyną przemocy w rodzinie?
 używki (alkohol, narkotyki itp.)
 problemy finansowe
 zazdrość
 stres i frustracja
 ubóstwo
 choroba psychiczna
 doświadczenia i wzorce z domu rodzinnego
 nie wiem
 inne (jakie?) ………………………………………………………………..

5. Kto, według Ciebie, jest najczęściej ofiarą przemocy w rodzinie?
 kobiety
 mężczyźni
 dzieci
 osoby starsze
 osoby niepełnosprawne
 nie wiem
 inne (kto?) ………………………………………………………………….

6. Kto, według Ciebie, jest najczęściej sprawcą przemocy w rodzinie?
 kobiety
 mężczyźni
 dzieci (w tym nastolatkowie)
 nie wiem
 inne (kto?) ………………………………………………………………….

7. Jaki czynnik może mieć decydujący wpływ na postępowanie sprawców przemocy w rodzinie?
 poziom wykształcenia
 cechy charakteru
 poczucie bezkarności
 przyzwolenie ofiary
 brak umiejętności społecznych (w tym wychowawczych)
 izolacja społeczna rodziny
 status społeczny i materialny
 przyzwolenie otoczenia
 chęć naśladowania innych
 nie wiem
 inne (kto?) ………………………………………………………………….

8. Jak, Twoim zdaniem, powinna zachowywać się ofiara przemocy w rodzinie?
 próbować wyjaśniać nieporozumienia
 bronić się
 atakować sprawcę
 spróbować usprawiedliwić sprawcę
 pogodzić się z losem
 szukać pomocy w rodzinie
 szukać pomocy poza rodziną
 nie wiem
 inne (jak?) ………………………………………………………………….

9. Czy postrzegasz przemoc w rodzinie jako istotny problem społeczny, mający wpływ na bezpieczeństwo społeczne państwa?
 tak
 raczej tak
 nie wiem
 raczej nie
 nie

10. Która z form przemocy w rodzinie jest w Twojej ocenie najczęstsza?
 naruszanie nietykalności fizycznej (przemoc fizyczna)
 naruszanie godności osobistej (przemoc psychiczna)
 stosowanie ograniczeń ekonomicznych (przemoc ekonomiczna)
 zaniedbywanie
 naruszanie intymności (przemoc seksualna)
 nie wiem
 inne (jak?) ………………………………………………………………….

11. W jaki sposób zareagowałbyś/zareagowałabyś na przejaw przemocy w rodzinie?
 nie reaguję, czuję się bezradny/bezradna
 nie reaguję, to nic poważnego
 pozostawiam sprawę do rozwiązania wewnątrz rodziny
 zawiadamiam Policję
 staję w obronie ofiary
 planuję zemstę na sprawcy
 nie wiem
 inne (jak?) ………………………………………………………………….

12. Do jakiej instytucji, Twoim zdaniem, powinna zwrócić się ofiara przemocy w rodzinie w pierwszej kolejności?
 Policja
 sąd
 ośrodek pomocy społecznej
 kościół
 ośrodek zdrowia
 nie wiem
 inne (jak?) ………………………………………………………………….

13. Które działanie byłoby najskuteczniejsze wobec osoby doznającej przemocy w rodzinie?
 poradnictwo prawne, socjalne i terapeutyczne
 organizacja grup wsparcia
 izolacja sprawcy przemocy
 umiejscowienie w mieszkaniu chronionym
 skierowanie do placówki specjalizującej się w pomocy ofiarom przemocy
 nie wiem
 inne (jak?) ………………………………………………………………….




14. Jakie działanie należy wdrożyć w pierwszej kolejności celem skuteczniejszego przeciwdziałania przemocy w rodzinie?
 lepsza koordynacja działań służb i instytucji
 lepsze rozpowszechnienie ofert pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie
 lepsze rozpowszechnienie ofert pomocy dla sprawców przemocy w rodzinie
 przyspieszenie realizacji działań pomocowych i interwencyjnych
 zwiększenie dostępności form pomocy
 nie wiem
 inne (jak?) ………………………………………………………………….