WYCIEK: Trzydzieści sześć

System ubezpieczeń na życie w Polsce w kontekście ubezpieczeń społecznych

Spis treści

Wstęp.................................................................................................................................2

Rozdział I. Istota oraz funkcjonowanie ubezpieczeń na życie..........................................4

1.1. Ubezpieczenie- istota i definicja.................................................................................4

1.2. Historia ubezpieczeń w Polsce...................................................................................6

1.3. Rola ubezpieczeń......................................................................................................12

1.4. Kryteria podziału ubezpieczeń.................................................................................15

1.5. Podział ubezpieczeń społecznych.............................................................................17

Rozdział II. Ubezpieczenie na życie jako element systemu ubezpieczeń społecznych..21

2.1 Pojęcie i funkcje ubezpieczania na życie..................................................................21

2.2 Charakter prawny umowy ubezpieczenia na życie....................................................26

2.3 Klasyfikacja produktów ubezpieczeń na życie..........................................................35

Rozdział III. Rynek ubezpieczeń na życie w Polsce.......................................................36

3.1. Rynek ubezpieczeń w Polsce....................................................................................36

3.2. Podział rynku ubezpieczeniowego pomiędzy zakłady ubezpieczeniowe.................39

3.3. Analiza rynku ubezpieczeń na życie na podstawie pięciu największych zakładów ubezpieczeniowych w Polsce..........................................................................................43

Zakończenie.....................................................................................................................55

Bibliografia......................................................................................................................58

Spis tabel..........................................................................................................................60

Spis wykresów.................................................................................................................61

Wstęp

Rok 1999 rozpoczął się od wprowadzenia trzech wielkich reform. Jedną z nich być może najważniejszą jest reforma ubezpieczeń społecznych. Od dnia 1 stycznia 1999 roku w związku z wejściem w życie nowych przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych rozpoczęła się reforma systemu emerytalnego w Polsce. Reforma ta postawiła dorosłych Polaków, którzy nie ukończyli 50 roku życia przed trudnym wyborem, którego skutki będą wiadome w przyszłości.

Zmienił się dotychczasowy sposób finansowania emerytur, zaczęły funkcjonować tzw. trzy filary. Każdy z nich to inne źródło uzyskiwania środków na wypłaty przyszłych świadczeń. Osoby do 30 roku życia obligatoryjnie weszły do zreformowanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Filar I ma charakter umowy pokoleniowej, czyli generacyjnej, w której wpłacone przez pracujących składki są przeznaczone na wypłatę bieżących świadczeń emerytom, ale wpłacone składki przez ubezpieczonych są zapisywane na indywidualnych kontach. ”Składka jest świadczeniem pieniężnym, które cechuje się przymusowym charakterem oraz celowością i odpłatnością” . W ten sposób wysokość emerytury pochodzącej z I filaru będzie zależała bezpośrednio od ilości pieniędzy uzbieranych na indywidualnych kontach.

Reforma systemu emerytalnego przed najtrudniejszym zadanie postawiła osoby między 30-50 rokiem życia. Ich decyzja dotyczyła wyboru czy składka miałaby być przekazywana w całości do zreformowanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, czy dzielona między I, a II filar.

Przystępując do pisania pracy, postawiono hipotezę, w formie próby określenia podstawowych czynników wpływających na rozwój rynku ubezpieczeń na życie w Polsce. Praca prezentuje zmiany jakie nastąpiły w systemie emerytalnym, przedstawia zasady jego funkcjonowania.

Praca składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy z nich przedstawia historię ubezpieczeń ze szczególnym uwzględnieniem ewolucji tego systemu, jaka dokonała się w ostatnich dziesiątkach lat na świecie.

Drugi rozdział dotyczy ubezpieczeń na życie. Przedstawiono funkcje ubezpieczeń na życie. Sklasyfikowano produkty ubezpieczeń na życie. Przedstawiono charakter prawny umowy ubezpieczenia na życie.

Rozdział trzeci zawiera charakterystykę rynku ubezpieczeń na życie. Przedstawiono rynek ubezpieczeń na życie w latach 2007-2012. Zobrazowano funkcjonowanie największych towarzystw oferujących ubezpieczenia na życie.

Przy pisaniu pracy korzystałem z wielu źródeł.

Mam nadzieję, że niniejsza praca przyczyni się do lepszego poznania zasad funkcjonowania polskiego systemu ubezpieczeń na życie.

Rozdział I.

Istota oraz funkcjonowanie ubezpieczeń na życie

1.1 Ubezpieczenie- istota i definicja

Ubezpieczenie społeczne spełnia doniosłą rolę w życiu każdego społeczeństwa. Zapewnia ono bowiem niezbędną pomoc materialną osobom niezdolnym, przejściowo albo trwale, do pracy oraz przekraczającym wiek produkcyjny, a także rodzinom mającym na utrzymaniu dzieci bądź pozbawionym żywiciela.[1]

Słownik języka polskiego przedstawia definicje ubezpieczenia społecznego, jako system świadczeń pieniężnych i rzeczowych przysługujących pracownikom i ich rodzinom w przypadku choroby, niezdolności do pracy, starości czy śmierci.

Ubezpieczenie, to w najogólniejszym tego słowa znaczeniu „...urządzenie mające na celu ochronę przed czymś, zapobiegające czemuś”.[2] Jest zatem formą zabezpieczenia poszczególnych grup ludności od wystąpienia określonych rodzajów ryzyka życiowego. Są one oparte na technice ubezpieczeniowej, która zakłada gromadzenie środków na określonych funduszach przez ludzi mniej czy więcej narażonych na choroby, kalectwo czy śmierć.[3]

Środki te płacone są przez pracowników i pracodawców w celu pokrycia kosztów związanych z zaistniałym zdarzeniem losowym.

Wysokość składek powinna być uzależniona od wysokości zarobków ubezpieczonego, a także od stopnia ryzyka wystąpienia zdarzenia losowego dla wszystkich ubezpieczonych w danym okresie. Zatem elementami ubezpieczeń są:[4]

- składka,

- fundusz,

- określone ryzyko losowe,

- szkoda oraz pokrycie szkody.

Odmienną definicję prezentuje Konstanty Krzeczkowski uważając, że ubezpieczenie społeczne, to przymusowo tworzone organizacje przezorności społecznej, oparte o wzajemność, dające swym członkom, poszkodowanym przez losowe przypadki, prawo do odpowiedniego odszkodowania.[5]

Cechami charakterystycznymi są przymus i cel społeczny. Cel społeczny polega na zapewnieniu świadczeń w wypadkach, kiedy człowiek nie może sam zapewnić sobie, czy też najbliższej rodzinie niezbędnych środków utrzymania. Ubezpieczenie społeczne nie jest zatem nastawione na osiąganie zysków, stąd prowadzone jest przez odrębne instytucje publiczne pod nadzorem państwa, czy przez upoważniony organ administracji państwowej. Owe pojęcie należy do kategorii historycznej, powstało, by zapewnić niezbędne warunki bytu robotników fabrycznych, zabezpieczyć ich przed ubóstwem w przypadku niespodziewanych zdarzeń losowych. Wyróżnia się trzy odrębne piony zabezpieczenia społecznego:

- ubezpieczenie wypadkowe

- ubezpieczenie chorobowe

- ubezpieczenie emerytalno-inwalidzkie.

Istotną cechą w tej materii jest zasada solidaryzmu, która oznacza urzeczywistnienie idei samopomocy społecznej poprzez udzielanie świadczeń osobom będącym w potrzebie z funduszu wypracowanego wspólnym wysiłkiem wszystkich ubezpieczonych. Oznacza to, że płacą wszyscy, zaś odpowiednie korzyści czerpią jedynie dotknięci ryzykiem socjalnym.[6]

Ubezpieczenia społeczne gwarantują, więc wysoki poziom bezpieczeństwa socjalnego poprzez bezpośrednie zaspokajanie zaistniałych potrzeb występujących w różnych grupach społecznych i kategoriach zawodowych. Baczną uwagę zwrócił na społeczną funkcję ubezpieczeń J. Szczepański, który uważał, że ubezpieczenia przyczyniają się do efektywnego udziału jednostki w życiu zbiorowym poprzez zapewnienie jej poczucia bezpieczeństwa i sfery niezależności.[7]

Spośród licznych definicji ubezpieczenia społecznego trudno nie zauważyć, iż jest ono prawną formą zabezpieczenia społecznego, czy też jego częścią składową. Według L. Mackiewicz-Golnik wręcz powinno być zastąpione określeniem: „zabezpieczenie społeczne”.[8]

Powszechnie dzisiaj używany termin „zabezpieczenie społeczne” także posiada wiele definicji. Adam Rajkiewicz rozumie pod tym pojęciem system świadczeń, do których mają prawo obywatele, albo z których mają oni możliwość korzystania w przypadkach i na warunkach określonych odpowiednimi przepisami.[9]

J. Kroszel natomiast stwierdza, że: „...tradycyjnie za główny cel systemów zabezpieczenia społecznego uznaje się zagwarantowanie bezpieczeństwa w jego wąsko, socjalno-ekonomicznym rozumieniu, czyli bezpieczeństwa socjalnego. Działania podejmowane dla realizacji tego celu są więc nastawione na zmniejszenie i kompensowanie następstw zaistniałych zagrożeń zaliczanych do ryzyka socjalnego”.[10]

Przytoczone definicje zakładają jak widać przyjęcie pewnych standardów w zakresie materialnych podstaw społecznej egzystencji. W życiu społeczeństwa stanem pożądanym jest więc system ochraniający przed znalezieniem się w negatywnie skrajnej sytuacji. Naturalnie nie tylko przed dotkliwą biedą, ale też zaspokojeniem potrzeby bezpieczeństwa wynikającej np. ze stabilizacji zatrudnienia, czy dostępu do świadczeń zdrowotnych.[11]

1.2 Historia ubezpieczeń w Polsce

W zaborze rosyjskim prywatne zakłady ubezpieczeń pojawiły się dopiero w latach 70-tych XIX wieku. Wcześniej, w roku 1833 Towarzystwo Ogniowe dla Miast w Królestwie Polskim przekształcono w Towarzystwo Ubezpieczeń od Ognia Nieruchomości, które poza budynkami ubezpieczało także maszyny rolnicze, zboża, zwierzęta gospodarskie i urządzenia fabryczne. Po upadku powstania styczniowego instytucje ubezpieczeniowe pozbawiono samodzielności, włączając je do administracji państwowej. W 1870 roku carskie władze powołały Wzajemne Guberialne Ubezpieczenia Budowli od Ognia, ograniczające się do asekuracji budynków. W tym samym roku założono prywatne Warszawskie Towarzystwo Ubezpieczeń Spółka Akcyjna, które oferowało ubezpieczenia rolne i przemysłowo-handlowe. Ubezpieczenia na życie prowadziło natomiast prywatne Towarzystwo Akcyjne "Przezorność".[12]

W roku 1900 powołano kolejną centralną instytucję ubezpieczeniową z siedzibą w Warszawie: Ubezpieczenia Wzajemne Budowli od Ognia w Królestwie Polskim, która przejęła kompetencje ubezpieczeń guberialnych. Instytucja ta działała do roku 1915. Jednocześnie na początku XX wieku powstawały inne polskie towarzystwa ubezpieczeniowe publiczne i prywatne, takie jak Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń od Gradobicia "Ceres", Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń "Snop", czy Warszawskie Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń od Nieszczęśliwych Wypadków.[13]

Najwolniej rynek ubezpieczeniowy rozwijał się w zaborze austriackim. W przeciwieństwie do zaboru pruskiego i rosyjskiego nie wprowadzono tu przymusu ubezpieczeń, oddając cały rynek inicjatywie prywatnej. Jednak pierwszy polski zakład ubezpieczeniowy - Towarzystwo Ubezpieczeń od Ognia w Krakowie "Florianka" - powstała tu dopiero w 1860 roku. 9 lat później zaczął oferować także ubezpieczenia na życie, rozszerzając później ich zakres między innymi o ubezpieczenia ludowe bez oględzin lekarza i ubezpieczenia pogrzebowe. W 1874 roku "Florianka" zmieniła oficjalną nazwę na Krakowskie Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń. Później swoją działalność rozszerzyło poza Galicję, sprzedając polisy również na Wołyniu, Podolu i Ukrainie.[14]

Wybuch pierwszej wojny światowej spowodował ograniczenie działalności towarzystw ubezpieczeniowych. Możliwości dalszego ich rozwoju stworzyło jednak odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 roku. Ramy prawne działalności ubezpieczeniowej określił dekret Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z lutego 1919 roku dotyczący Ubezpieczeń Wzajemnych Budowli w Królestwie Polskim. Następnie na bazie instytucji istniejących w okresie zaborów w Wielkopolsce i na Pomorzu rozpoczęły działalność Krajowe Ubezpieczenie Ogniowe w Poznaniu, Krajowe Ubezpieczenie na Życie w Poznaniu oraz Pomorskie Stowarzyszenie Ubezpieczeń od Ognia w Toruniu.[15]

Na ten okres przypada powstanie pierwszych dużych ubezpieczeniowych spółek akcyjnych. Już od 1917 roku działały Polskie Towarzystwo Asekuracyjne i Reasekuracyjne "Patria" oraz Towarzystwo Ubezpieczeń "Polonia". O rok młodsze było Towarzystwo Ubezpieczeń Vita, a w 1919 roku powstały Poznański Bank Ubezpieczeń i Polski Bank Reasekuracyjny "Lechia". W 1920 roku na rynku pojawiło się działająca do dziś "Warta" - Towarzystwo Reasekuracyjne w Poznaniu.[16]

Dalszy impuls do rozwoju ubezpieczeń dała Ustawa sejmowa z 1921 roku ustanawiająca przymus ubezpieczeń w rolnictwie i budowli od ognia. Na jej podstawie powołano do życia Polską Dyrekcję Ubezpieczeń Wzajemnych, instytucję o charakterze samorządowym, obejmującą zasięgiem swojego działania terytorium całego kraju poza dawnym zaborem pruskim. W roku 1927 Polską Dyrekcję przekształcono w Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych, a rok później powstała Pocztowa Kasa Oszczędności, która prowadziła także ubezpieczenia na życie.[17]

W 1929 roku w wyniku połączenia kilku zakładów stworzony został największy w Polsce koncern ubezpieczeniowy: Poznański Koncern Towarzystw Ubezpieczeń. Wkrótce kilka innych instytucji, w tym nawiązująca do XIX-wiecznych tradycji krakowska "Florianka" oraz "Patria", utworzyło Koncern Warszawskiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego. W rezultacie tuż przed wybuchem II wojny światowej na polskim rynku ubezpieczeniowym działało 67 zakładów ubezpieczeniowych, w tym publiczne i prywatne z kapitałem krajowym, a także z udziałem kapitału zagranicznego. Na przykład w 1927 roku Prudential plc., jedna z czołowych firm ubezpieczeniowych w Wielkiej Brytanii, przejęła poprzez Prudential Assurance pakiet kontrolny akcji "Przezorności".[18]

Kolejna wojna światowa załamała rozwój ubezpieczeń na ziemiach polskich. Na terenach Generalnego Gubernatorstwa działalność kontynuowały tylko dwa zakłady ubezpieczeniowe pod ścisłą kontrolą Niemców: Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych oraz "Warta". Stan ten praktycznie nie zmienił się po przejęciu w kraju władzy przez komunistów. Początkowo wznawiały działalność niektóre przedwojenne towarzystwa ubezpieczeniowe, a do prowadzenia ubezpieczeń na życie powróciła Pocztowa Kasa Oszczędności. Jednak w 1947 roku odebrano firmom prywatnym prawo do prowadzenia działalności ubezpieczeniowej, a następnie poprzez połączenia i likwidację ograniczono liczbę zakładów publicznoprawnych. Skarb Państwa przejął 60% akcji "Warty", przyznając jej monopol na działalność reasekuracyjną. Pozostałe 40% walorów reasekuracyjnej spółki należało do PZUW. Dwa lata później ta ostatnia instytucja przejęła portfel ubezpieczeń życiowych od Pocztowej Kasy Oszczędności, którą rok później przekształcono w bank państwowy Powszechna Kasa Oszczędności.[19]

Zwieńczeniem procesu centralizacji i upaństwowienia systemu ubezpieczeń była ustawa z 1952 roku, potwierdzająca likwidację ubezpieczeń wzajemnych. W miejsce Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych powstał Państwowy Zakładu Ubezpieczeń. Jego finanse były ściśle powiązane z budżetem państwa: trafiały tam wszystkie nadwyżki bilansowe ubezpieczyciela. Przez prawie cały okres socjalizmu rozwój sektora ubezpieczeniowego w praktyce ograniczał się do rozszerzania systemu ubezpieczeń obowiązkowych.[28]

W 1961 roku wprowadzono przymusowe ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków i odpowiedzialności cywilnej w ruchu pojazdów mechanicznych, a dwa lata później rolnicy zobowiązani zostali do ubezpieczania ziemopłodów od gradobicia i powodzi. W 1975 roku objęto ich także obowiązkiem ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków i odpowiedzialności cywilnej. Jednocześnie zupełnie zaniedbywane były ubezpieczenia dobrowolne.

Pierwszego wyłomu w systemie monopolu państwowych instytucji ubezpieczeniowych dokonała ustawa z 1984 roku, dopuszczająca powstanie towarzystw oferujących ubezpieczenia w formie spółdzielni oraz spółek kapitałowych, w których jednak co najmniej 51 procent udziału powinien mieć Skarb Państwa. Przełom nastąpił jednak po rozpoczęciu reform wolnorynkowych w gospodarce. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z 1991 roku stworzyła podwaliny nowoczesnego rynku ubezpieczeń. Przede wszystkim znowu zezwolono na działalność towarzystw ubezpieczeń wzajemnych oraz komercyjnych firm prywatnych, pod warunkiem, że będą zorganizowane w formie spółek akcyjnych, co wymaga zgromadzenia większego kapitału zakładowego. Dodatkowym zabezpieczeniem interesów klientów był zakaz jednoczesnego prowadzenia przez tego samego ubezpieczyciela ubezpieczeń na życie i pozostałych ubezpieczeń osobowych oraz majątkowych, a także ograniczenie działalności gospodarczej zakładu do działalności ubezpieczeniowej i związanej z nią.[29]

W efekcie doszło do podziału PZU na PZU SA, oferujące ubezpieczenia "nieżyciowe" oraz spółkę zależną - PZU Życie, zajmującą się, jak sama nazwa wskazuje ubezpieczeniami na życie. Poza tym z roku na rok przybywało na rynku firm ubezpieczeniowych, by w 2002 roku osiągnąć liczbę 74. Ostatnią zmianą prawną było wejście w życie 1 stycznia 2004 roku czterech ustaw dostosujących polskie prawo ubezpieczeniowe do wymagań rynku Unii Europejskiej.[30]

1.3 Rola ubezpieczeń

Ubezpieczenia odgrywają w dzisiejszych czasach istotną rolę w życiu każdego człowieka. Zapewniają względne poczucie bezpieczeństwa, gwarantując, że w przypadku, gdy zdarzy się tragedia, człowiek nie zostanie pozbawiony środków niezbędnych do dalszego życia. A tragedie zdarzają się każdego dnia i dotykają wszystkich, bez względu na wiek, płeć, rasę, pozycję społeczną, status czy wykształcenie. Każdemu może zdarzyć się nieszczęśliwy wypadek (nawet w drodze do sklepu), którego skutkiem będzie na przykład trwałe kalectwo, i co się z tym wiąże, niemożność kontynuowania pracy zarobkowej. Dlatego ludzie, zamiast uparcie powtarzać: „mnie to nie dotyczy, mi się to nie przytrafi”, wzięli sprawy w swoje ręce i pomaszerowali do agencji ubezpieczeniowych, by zapewnić sobie jako taką stabilizację w razie najgorszego.[31]

Świadomość, że gdy stanie się owo najgorsze, nie trzeba będzie liczyć wyłącznie na bezinteresowną pomoc innych, zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Dlatego firmy ubezpieczeniowe zyskują coraz to więcej klientów, którzy pragną zatroszczyć się o niepewną przyszłość. Ubezpieczenia stają się powoli czymś tak naturalnym, jak pożywienie. I nic dziwnego, bo poczucie bezpieczeństwa należy do elementarnych potrzeb każdego człowieka. A skoro nie sposób uniknąć najgorszego, to trzeba się chociaż zabezpieczyć.

Ubezpieczenia społeczne zapewniają wysoki poziom bezpieczeństwa socjalnego poprzez bezpośrednie zaspokajanie potrzeb występujących w różnych grupach społecznych i kategoriach zawodowych. Ubezpieczenia mają jednak o wiele większe oddziaływanie pośrednie na poczucie bezpieczeństwa w społeczeństwie. J. Szczepański zwrócił uwagę na społeczną funkcje ubezpieczeń, stwierdzając: “ubezpieczenia przyczyniają się do efektywnego udziału jednostki w życiu zbiorowym przez zapewnienie jej poczucia bezpieczeństwa, przez zapewnienie sfery niezależności koniecznej do rozwoju indywidualności, słowem, przez stworzenie podstaw do optymalizacji działania jednostki w społeczeństwie”.[32]

W ustawodawstwie ubezpieczeniowym nie ma określonych zasad, na których opiera się polski system ubezpieczeń społecznych. Nie oznacza to jednak, ze takich zasad nie można sformułować, zwłaszcza na gruncie prawa pracy. Z. Salwa wyróżnił następujące zasady:[33]

a) Zasada powszechności ubezpieczenia – ubezpieczeniem objęci są wszyscy pracownicy.

b) Zasada przymusu ubezpieczenia – podmiot zatrudniający jest obowiązany ubezpieczyć pracownika z chwila nawiązania stosunku pracy.

c) Zasada automatyzmu ubezpieczenia – wyraża się tym że sam fakt nawiązania stosunku pracy jest wystarczającą podstawą do powstania stosunku ubezpieczenia, bez wzglądu na to czy i kiedy zakład pracy dokonał niezbędnych formalności raz opłacił składkę.

d) Zasada jedności organizacyjnej systemu ubezpieczeń społecznych – całokształtem spraw ubezpieczeniowych administruje w zasadzie Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz jego oddziały, jako organy terenowe.

e) Zasada obciążenia podmiotu zatrudniającego obowiązkiem płacenia składki – składki w ustalonej wysokości płacą jedynie zakłady pracy i osoby fizyczne zatrudniające pracowników.

f) Zasada proporcjonalności świadczeń do wkładu pracy – wysokość pieniężnych świadczeń ubezpieczeniowych jest zależna od wysokości otrzymywanego wynagrodzenia, a emerytury i renty uwzględniają również długość kresu składkowego.

Rolą ubezpieczeń na życie jest zapewnienie bezpieczeństwa finansowe najbliższym, w przypadku śmierci posiadacza polisy. Okazuje się, że rola ubezpieczeń na życie nie kończy się w tym miejscu. Szeroka oferta wielu towarzystw ubezpieczeniowych pozwala wykorzystać polisę życiową także w innych celach.

Główna funkcja ubezpieczenia na życie. W przypadku śmierci głównego żywiciela rodziny jego najbliższa rodzina otrzymuje świadczenie ubezpieczeniowe. Oczywiście nic nie jest w stanie złagodzić bólu i cierpienia po stracie ukochanej osoby i żadne pieniądze nie zastąpią męża, żony, ojca ani matki. Ale świadczenie z polisy może pomóc przetrwać ciężki okres po stracie bliskiej osoby, daje czas na poukładanie spraw i znalezienie nowych źródeł dochodu. Dlatego bardzo ważne jest optymalne ustalenie sumy ubezpieczenia, w czym może pomóc anonimowa Analiza Potrzeb.[34]

Podstawową funkcję polisy na życie można rozszerzyć o ubezpieczenie na wypadek niezdolności do pracy. Różne towarzystwa oferują w tej kwestii różne zakresy i formę wypłaty świadczenia. Generalnie najczęściej spotykamy dwie formy ubezpieczenia niezdolności do pracy. Wypłata określonej w umowie sumy ubezpieczenia w momencie wystąpienia całkowitej i trwałej niezdolności do jakiejkolwiek pracy. Niestety taka sytuacja w interpretacji towarzystw ma miejsce dopiero w momencie, kiedy posiadacz polisy nie będzie w stanie samodzielnie egzystować. Mówiąc potocznie - stanie się „rośliną”. Na całe szczęście druga spotykana opcja ubezpieczenia niezdolności do pracy jest mniej restrykcyjna. „Wystarczy” tylko trwała niezdolność do pracy w swoim zawodzie. W tym przypadku towarzystwo przejmuje obowiązek opłacania składki do końca okresu ubezpieczenia.[35]

Polisę na życie można także użyć do zgromadzenia środków dla dziecka na studia lub inny cel. Towarzystwa ubezpieczeń oferują takie programy jako polisy posagowe. Poprzez wieloletnie systematyczne małe wpłaty można w ten sposób stworzyć duży kapitał. Warto zadbać o taką polisę zaraz po narodzinach potomka. Im dłuższy czas oszczędzania, tym więcej pieniędzy powinniśmy otrzymać na końcu.[36]

Ubezpieczenie na życie to bardzo dobry sposób zabezpieczenia spłaty kredytu. W tym celu najlepiej zakupić terminową polisę na życie. Bardzo często ubezpieczenie na życie pod kredyt jest oferowane przez bank w momencie udzielania pożyczki. Warto jednak nie podejmować w tej kwestii pochopnej decyzji i porównać różne oferty przed ostatecznym wyborem. Banki bardzo często zawyżają składkę. Należy także zwrócić uwagę, czy ubezpieczenia pozwala na systematyczne obniżanie sumy ubezpieczenia proporcjonalnie do zmniejszającego się zadłużenia kredytowego.[37]

W ostatnich latach rola ubezpieczeń na życie zdecydowanie wzrosła. Rozszerzone zostały też funkcje takich produktów. Polisy, na życie prócz charakteru ochronnego, mogą dziś służyć także jako produkt oszczędnościowy (inwestycyjny). Ważną rolą ubezpieczeń na życie jest także zapewnienie ubezpieczonemu środków na dodatkową emeryturę.

1.4 Kryteria podziału ubezpieczeń

Podział ubezpieczeń na społeczne i gospodarcze jest podstawowym kryterium podziału ubezpieczeń. Obie sfery działania ubezpieczeń łączy podobieństwo celów oraz większość spełnianych przez nie funkcji, występuje jednak wiele istotnych różnic między nimi. Elementami różnicującymi te dwa podstawowe rodzaje ubezpieczeń są między innymi:[38]

Kryterium podziału:

1. Czas i przesłanki powstania XIX wiek stworzone przez ustawodawcę Początki starożytność

Najpierw ubezpieczenie - potem regulacje prawne

2. Przedmiot ubezpieczenia osobowe i majątkowe

3. Stosunek ubezpieczenia Z mocy prawa przez zgłoszenie Umowa:

- dobrowolna

- obowiązkowa

4. Sposób zaspokojenia roszczeń Świadczenia pieniężne i rzeczowe Świadczenia i odszkodowania w formie pieniężnej

5. Źródła finansowania Metoda repartycyjna i jako uzupełnienie metoda kapitałowa Metoda kapitałowa

6. Podmioty oferujące ubezpieczenia Uprawnione podmioty publiczne Ubezpieczeniowa spółka akcyjna

Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych

7. Gwarancje wypłaty świadczeń Skarb Państwa W ograniczonym zakresie UFG

Ubezpieczenia społeczne powstały na bazie regulacji prawnych pod koniec XIX wieku, natomiast początków ubezpieczeń gospodarczych można doszukać się już w starożytności, chociaż regulacje prawne dotyczące funkcjonowania powstały znacznie później.

Ubezpieczenie społeczne jest jedną z technik zabezpieczenia społecznego - jego podstawową funkcją jest ochrona ubezpieczeniowa. Przedmiotem tego ubezpieczenia jest życie, zdrowie i zdolność człowieka do wykonywania pracy. Taki sam przedmiot cechuje gospodarcze ubezpieczenia osobowe, które mogą stanowić uzupełnienie ubezpieczenia społecznego, które oferuje zabezpieczenie najczęściej na minimalnym poziomie.[39]

Odmienny jest sposób nawiązania stosunku ubezpieczeniowego. Ubezpieczenia społeczne następują z mocy ustawy lub w drodze zgłoszenia, zaś ubezpieczenia gospodarcze, niezależnie od tego czy są obowiązkowe czy dobrowolne, mają charakter umowny powstają na podstawie umowy.

Różnice występują także w sposobie zaspokojenia roszczeń. Świadczenia wypłacane z ubezpieczeń społecznych mają formę rzeczową lub pieniężną. Do świadczeń rzeczowych należy zaliczyć: opiekę zdrowotną, położniczą czy rehabilitacyjną jak również zaopatrzenie w leki, przedmioty ortopedyczne, protezy, oraz pobyt w domu opieki społecznej. Świadczenia pieniężne natomiast obejmują zasiłki, emerytury i renty. Zaspokajanie roszczeń w ubezpieczeniach gospodarczych występuje przeważnie w formie pieniężnej.[40]

Ubezpieczenia gospodarcze oferowane są przez ubezpieczeniowe spółki akcyjne lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych działające na podstawie kodeksu spółek handlowych i ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Ubezpieczenia społeczne natomiast oferowane są przez specjalnie do tego powołane instytucje najczęściej publiczne, działające na podstawie odrębnych regulacji prawnych.

System finansowy ubezpieczeń gospodarczych polega na metodzie kapitałowej, natomiast w ubezpieczeniach społecznych system ten oparty jest na metodzie repartycyjnej uzupełnianej w wąskim zakresie metodą kapitałową.

Zakłady ubezpieczeń zajmujące się ubezpieczeniami społecznymi mają gwarancje Skarbu Państwa w zakresie wypłacalności i zabezpieczenia świadczeń. W przypadku ubezpieczeń gospodarczych gwarancje występują ze strony Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, lecz ich zakres jest znacznie ograniczony.[41]

Do głównych zadań UFG należy wypłata odszkodowań i świadczeń z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych i rolników za szkody powstałe na osobie, gdy sprawca szkody nie mógł być zidentyfikowany, lub za szkody na mieniu lub osobie, gdy sprawca nie posiadał ubezpieczenia obowiązkowego.

Fundusz ten zaspokaja także roszczenia osób fizycznych w przypadku niewypłacalności ubezpieczyciela. Obowiązkiem UFG jest zaspokojenie w 100% roszczeń z tytułu umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów oraz ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego. W przypadku ubezpieczeń na życie Fundusz zaspokaja roszczenia w wysokości 50%, jednak nie większej niż równowartość 300.000 EURO.[42]

1.5 Podział ubezpieczeń społecznych

Ubezpieczenie społeczne przede wszystkim może mieć charakter obowiązkowy lub dobrowolny. Istnienie obowiązku ubezpieczenia powiązane jest z istnieniem tytułu do objęcia ubezpieczeniem.

Ubezpieczenie społeczne przede wszystkim może mieć charakter obowiązkowy lub dobrowolny. Istnienie obowiązku ubezpieczenia powiązane jest z istnieniem tytułu do objęcia ubezpieczeniem. Tytułem takim mogą być między innymi:[43]

a) Zatrudnienie na umowę o pracę, na podstawie stosunku mianowania, powołania,

b) Prowadzenie własnej działalności gospodarczej,

c) Wykonywanie pracy na umowę cywilno-prawną,

d) Pobieranie zasiłku dla bezrobotnych.

Możliwe jest także dobrowolne przystąpienie do ubezpieczenia w przypadku osób, które żadnego tytułu do objęcia ich ubezpieczeniem nie mają. Sprawa dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczenia bądź dobrowolnego kontynuowania ubezpieczenia po ustaniu tytułu zostanie omówiona w odrębnych artykułach. Tu należy wspomnieć jedynie o tym, że osoby dobrowolnie przystępujące do ubezpieczenia mogą zostać objęte wyłącznie ubezpieczeniem emerytalno-rentowym, ubezpieczenie chorobowe nie jest im dostępne.[44]

Ubezpieczenie można także podzielić ze względu na rodzaj ryzyka. W zależności od tego, jakiemu ubezpieczeniu podlegamy, możemy mieć prawo do różnych rodzajów świadczeń z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zasadniczo ubezpieczenia społeczne można podzielić na następujące grupy:[45]

a) Ubezpieczenia emerytalno-rentowe (i wypadkowe),

b) Ubezpieczenia chorobowe,

c) Ubezpieczenia emerytalno-rentowe.

Ubezpieczenie emerytalno-rentowe jest najpowszechniejszym ubezpieczeniem w obowiązującym systemie. Jest ono obowiązkowe dla wszystkich osób w ogóle obowiązkowo podlegających ubezpieczeniu społecznemu pracowników, osób prowadzących działalność gospodarczą, a także osób świadczących prace na podstawie niektórych umów cywilno-prawnych, choć tutaj jedynie pod pewnymi warunkami. Jest to też jedyne ubezpieczenie społeczne dostępne dla osób, które do ubezpieczenia przystąpiły na zasadach dobrowolności. Powszechność i obowiązkowość tego ubezpieczenia bierze się stąd, że prawdopodobnie niemal każda osoba kiedyś w swoim życiu stanie się niezdolna do pracy ze względu na wiek (wkroczy w wiek emerytalny), lub istniejące choroby (przed osiągnięciem wieku emerytalnego stanie się całkowicie lub częściowo niezdolna do pracy ze względu na stan zdrowia) lub tez, nawet jeśli umrze nagle, i nie skorzysta z żadnych świadczeń dla siebie, może pozostawić członków rodziny, których wcześniej utrzymywała. Każda z tych sytuacji wymaga zabezpieczenia środków zapewniających utrzymanie osobie, która nie może pracować. Żaden budżet państwa nie byłby w stanie udźwignąć tak masowych świadczeń socjalnych, obejmujących ostatecznie niemal każdego obywatela. Dlatego też każda osoba podejmująca aktywność zawodową zobligowana jest do zgłoszenia się do ubezpieczenia i opłacania składek.[46]

Osoby podlegające ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu zapewniają sobie prawo do następujących świadczeń:[47]

a) Emerytury, przysługującej osobom, które osiągnęły wskazany w ustawie wiek emerytalny, wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, i jeśli pozostają w starym systemie emerytalnym, legitymują się odpowiednio długim okresem składkowym i nieskładkowym, wynoszącym odpowiednio 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub też 15 lat dla kobiet i 20 dla mężczyzn, lecz wówczas nie jest zagwarantowana minimalna wysokość emerytury. Minimalna gwarantowana wysokość emerytury wynosi 675,10 zł.

b) Renty z tytułu częściowej albo całkowitej niezdolności do pracy, przysługującej osobom, które wykazały co najmniej 5-letni okres ubezpieczenia w 10-leciu poprzedzającym powstanie niezdolności do pracy, zaś sama niezdolność powstała nie później niż 18 miesięcy od ustania ostatniego okresu ubezpieczenia.

c) Renty rodzinnej dla pozostałych po ubezpieczonych członków ich rodzin, o ile sami ubezpieczeniu mieli ustalone prawo do emerytury lub renty albo spełniali warunki do ich uzyskania.

d) Renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe tylko dla niektórych grup ubezpieczonych w szczególności pracowników. W ogóle ubezpieczenie pracownicze, choć najbardziej kosztowne zarówno dla samego ubezpieczonego, jak i dla jego pracodawcy, zapewnia najszerszą ochronę ubezpieczeniową i jest ubezpieczeniem najkorzystniejszym szczególnie dla wszystkich osób mających dzieci lub planującym jej mieć. Inne grupy ubezpieczonych podlegające obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu mogą do tego ubezpieczenia przystąpić na zasadach dobrowolności. Są tez tacy ubezpieczeni, którzy do ubezpieczenia chorobowego w ogóle nie mogą przystąpić są to ci, którzy do ubezpieczenia emerytalno-rentowego przystąpili dobrowolnie.[48]

Osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu nabywają prawo do następujących świadczeń:[49]

a) Zasiłku chorobowego, przysługującego – pod pewnymi warunkami – każdej osobie podlegającej ubezpieczeniu chorobowemu w razie wystąpienia u niej okresowej niezdolności do pracy i uzyskania stosownego zaświadczenia lekarskiego (powszechnie zwanego L-4)

b) Zasiłku macierzyńskiego, przysługującemu osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu w razie narodzin dziecka lub jego przysposobienia

c) Zasiłku opiekuńczego, przysługującemu osobom podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu w razie konieczności sprawowania osobistej opieki nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny.

Wysokość tych świadczeń zależy od podstawy wymiaru składki, od jakiej ja opłacono. Sprawa jest prosta w przypadku pracowników podstawą wymiaru składki jest wysokość wynagrodzenia. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą zaś podstawą wymiaru składki jest kwota zadeklarowana, nie niższa jednak, niż 1915,80 zł (60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy).[50]

Jak wynika z powyższego wyliczenia, przystąpienie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego najbardziej wskazane jest dla osób posiadających dzieci bądź planujących powiększenie rodziny, a nie podlegających temu ubezpieczeniu obowiązkowo (jako pracownicy). Szczególnie jest to istotne dla wszystkich mam-przedsiębiorczyń, samodzielnie opłacających składki na własne ubezpieczenie społeczne, nie posiadających żadnego innego tytułu do ubezpieczenia. W razie choroby własnej, czy dziecka osoba opłacająca składki na ubezpieczenie chorobowe będzie mogła skorzystać z zasiłku.[51]

Rozdział II.

Ubezpieczenie na życie jako element systemu ubezpieczeń społecznych

2.1 Pojęcie i funkcje ubezpieczania na życie

Historia ubezpieczeń życiowych sięga XVI wieku, kiedy to żeglarze i kupcy ubezpieczali się na wypadek śmierci lub schwytania przez piratów. Ubezpieczenie to stanowiło przeważnie część ubezpieczenia ładunku statku. Najwcześniejsza udokumentowana umowa ubezpieczenia na życie została zawarta 18 czerwca 1583 roku przez Office Of Insurance w Londynie. W wieku XVII były tworzone pierwsze zakłady ubezpieczeń w formie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. W XIX i XX wieku dużą popularnością cieszyły się ubezpieczenia przemysłowe, które rozwijały się głównie w Wielkiej Brytanii oraz USA.[52]

Ubezpieczenie na życie jest to ubezpieczenie, którego celem jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego przez zagwarantowanie ubezpieczonym świadczeń w postaci sum ubezpieczenia ustalonych na wypadek śmierci, dożycia określonego wieku lub nastąpienia nieszczęśliwego wypadku. Źródłem stosunku prawnego ubezpieczenia życiowego jest umowa ubezpieczenia.[53]

Zgodnie z art.805 KC przez umowę ubezpieczenia życiowego zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do spełnienia świadczenia w postaci zapłaty umówionej sumy pieniężnej, renty albo innego świadczenia, w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej, a ubezpieczający zobowiązuje się do zapłacenia składki. Regulacje dotyczące umowy ubezpieczenia życiowego zawarte są w przepisach art.805-820 KC.[54]

Ubezpieczenia na życie dzielą się głównie na dwie kategorie:[55]

a) Ubezpieczenia na całe życie jest to forma ubezpieczenia ochronnego, której podstawowym celem jest ochrona na całe życie. Wtedy też należy ustalić okres ubezpieczenia (tylko początek ubezpieczenia, ponieważ ochrona jest zapewniona do końca życia), składkę (zależną od wieku, płci, stanu zdrowia, sposobu na życie, zawodu), sumę ubezpieczenia (stała lub corocznie podwyższana o kilka procent), świadczenie (wypłacane osobie wskazanej na polisie w przypadku śmierci)

b) Ubezpieczenia terminowe na życie, których zadaniem jest jedynie zapewnienie ochrony finansowej osobie wskazanej w polisie na wypadek śmierci ubezpieczonego w okresie trwania ubezpieczenia. Dzięki polisie nie gromadzi się żadnego kapitału. W razie rezygnacji i rozwiązania umowy w trakcie jej trwania nie otrzymuje się żadnej wypłaty. Należy wtedy określić okres ubezpieczenia, składkę i sumę ubezpieczeniową oraz świadczenie. Takie ubezpieczenie na życie przydaje się, gdy często podróżujemy, jesteśmy jedynym żywicielem rodziny lub mamy na utrzymaniu osobę niepełnosprawną oraz z zobowiązania finansowe.

Funkcje ubezpieczeń:[56]

a) funkcja ochronna, zaspokaja potrzeby finansowe powstałe po stracie ubezpieczonego. Uzyskane z ubezpieczenia świadczenie może służyć spłacie należności podatkowo-sądowych, stanowić dochód dla rodziny lub fundusz na leczenie;

b) funkcja oszczędnościowa, jest związane z funduszami inwestycyjnymi. Pozwala ubezpieczonemu na uzyskanie korzyści takich jak: pożyczka, udział w zysku, wartość wykupu, emerytura.

Główną funkcją ubezpieczeń jest funkcja ochronna. Oznacza to, iż zakład ubezpieczeń roztacza nad ubezpieczającymi ochronę w sensie finansowym, przez co uwalnia ich od ewentualnego kłopotu szybkiego zgromadzenia znacznych niekiedy środków na pokrycie strat. Wśród ustawowo sklasyfikowanych ubezpieczeń na życie funkcję ochronną najlepiej pełnią ubezpieczenia na życie oraz ubezpieczenia mieszane. Główną funkcją ubezpieczeń na życie z funduszem inwestycyjnym jest funkcja inwestycyjna.[57]

Pełniona funkcja przez wyróżnione ubezpieczenia ma bardzo duży wpływ na wartość polisy w momencie jej wykupu, tj. wysokość środków pieniężnych, jaką otrzymuje ubezpieczony w momencie rozwiązania umowy ubezpieczenia przed końcem okresu ubezpieczenia.[58]

Przedstawiona poniżej krótka charakterystyka rodzajów ubezpieczeń w oparciu o kryterium wartości wykupu pozwoli uniknąć rozczarowań nabywców ubezpieczeń, którzy w momencie wykupu przez zakład ubezpieczeń polis liczą co najmniej na zwrot sumy wpłaconych przez nich składek.

W klasycznych ubezpieczeniach życiowych, tj. ubezpieczeniach na życie i mieszanych, wpłacana składka przez ubezpieczającego dzieli się na ryzyko-składkę i składkę oszczędnościową. Wysokość składki nie zmienia się podczas okresu ubezpieczenia (pomijając indeksację), pomimo różnego poziomu ryzyka śmierci ubezpieczonego w kolejnych latach. W pierwszych latach trwania umowy ryzyko-składka (pokrywająca ryzykośmierci ubezpieczonego) stanowi mniejszą część wpłacanej składki, bowiem prawdopodobieństwo śmierci ubezpieczonego jest o wiele niższe niż pod koniec okresu ubezpieczenia. Pozostała część składki to składka oszczędnościowa. Taka konstrukcja składki w tradycyjnych ubezpieczeniach pozwala na ustalenie wysokości wpłacanej składki na jednakowym poziomie. Suma składek oszczędnościowych, stanowiących w pierwszych latach okresu ubezpieczenia nadwyżkę ponad ryzyko-składkę, pozwala pokryć wysokie koszty ryzyka śmierci ubezpieczonego w późniejszym okresie ubezpieczenia kiedy to ryzyko-składka znacznie, przewyższa wartość wpłacanej składki przez ubezpieczającego.[59]

Składka oszczędnościowa nie jest „zamrażana” przez zakład ubezpieczeń aż do śmierci ubezpieczonego. Towarzystwa ubezpieczeniowe dają możliwość pobrania przez ubezpieczającego sumy zebranych składek oszczędnościowych, która stanowi wartość polisy. Polisa może być wykupiona przez zakład ubezpieczeń, jeżeli obowiązywała przez 2 lub 3 lata, w zależności od ustaleń zakładu ubezpieczeń.[60]

Wartość polisy w pierwszych latach wykupu jest bardzo niska, dodatkowo obniżają ją pierwszoroczne koszty prowizji agencyjnej, koszty zawarcia ubezpieczenia oraz koszty związane niekiedy z badaniami lekarskimi. W momencie podjęcia decyzji przez ubezpieczającego o zaprzestaniu płacenia kolejnych składek ubezpieczeniowych lepszą decyzją byłoby przejście na system bezskładkowy aniżeli wycofanie się z umowy. Wartość polisy w przypadku tradycyjnych ubezpieczeń życiowych jest zawsze niższa niż suma wpłaconych składek przez ubezpieczającego. Nie można się jednak temu faktowi dziwić, bowiem usługa ubezpieczeniowa nie jest za darmo. Zakład ubezpieczeń podczas okresu ubezpieczenia roztacza ochroną ubezpieczeniową ubezpieczonego i zobowiązuje się wypłacić świadczenie w momencie zajścia wypadku ubezpieczeniowego. Ubezpieczenia klasyczne są typowymi produktami ochronnymi, nie należy więc ich traktować jako lokaty kapitału. Celem ubezpieczenia na życie lub mieszanego jest utrzymanie standardu życia rodziny po śmierci jednego z jej członków, przeważnie „głowy rodziny”, a ponadto w razie dożycia określonego wieku, w którym zarobki tego członka rodziny zmaleją lub całkowicie znikną, pozwoli na utrzymanie standardu życia również w okresie starości i ograniczonych dochodów.[61]

Do klasycznych ubezpieczeń należy również terminowe ubezpieczenie na życie, które nie posiada wartości wykupu. Składka za takie ubezpieczenie jest bardzo niska, zazwyczaj składa się jedynie z ryzyko-składki. Ubezpieczenie terminowe stanowi często dodatkowe zabezpieczenie kredytu. Celem tego produktu jest umożliwienie rodzinie natychmiastowej spłaty kredytu w momencie śmierci członka rodziny, który był jednocześnie kredytobiorcą.[62]

W przypadku umów dodatkowych sytuacja jest podobna. Zakłady ubezpieczeń nie dokonują ich wykupu. W momencie zaprzestania opłacania składek z ich tytułu umowa wygasa.

Inaczej kształtuje się wartość polisy w przypadku produktów ubezpieczeniowych o charakterze inwestycyjnym. Produkty ubezpieczeniowe z elementem inwestycyjnym należy podzielić na dwie grupy: uniwersalne ubezpieczenia z funduszem inwestycyjnym o charakterze ochronno-oszczędnościowym oraz ubezpieczenia inwestycyjne, w których element ochronny występuje jedynie przy okazji umów dodatkowych.[63]

Składka ubezpieczeniowa w obu grupach jest zamieniana na jednostki uczestnictwa funduszu inwestycyjnego. Są one gromadzone na indywidualnym koncie klienta. Aktywa są zarządzane przez wyspecjalizowaną firmę, a zyski z inwestycji zwiększają wartość jednostki funduszu. W przypadku ubezpieczenia uniwersalnego część opłacanych składek pokrywa koszty administracyjne, koszty za zarządzanie aktywami, koszty akwizycji oraz koszty ryzyka, dlatego stopa alokacji składki w pierwszym roku trwania umowy jest zazwyczaj na niskim poziomie, średnio 25%. Wartość jednostek uczestnictwa pomniejszona o wszystkie koszty daje wartość polisy. Ten produkt zawiera również element ochronny, część przekazanej składki pokrywa koszty ochrony. W zamian za to zakład ubezpieczeń gwarantuje wypłatę określonej sumy ubezpieczenia w momencie śmierci ubezpieczonego (jeśli nie jest ona niższa od wartości polisy, w takiej sytuacji jest wypłacana większa z kwot – suma ubezpieczenia lub wartość polisy). W odróżnieniu od ubezpieczeń klasycznych w ubezpieczeniu uniwersalnym wykup umowy jest możliwy w każdej chwili. Należy się jednak liczyć z tym, że zakłady ubezpieczeń w celu zniechęcenia ubezpieczającego do wypłaty wartości funduszu w pierwszych 2 latach trwania umowy potrącają znaczną część zebranych środków, w niektórych produktach nawet do 80% wartości polisy. Taki rodzaj ubezpieczenia proponuje większość zakładów ubezpieczeń na rynku polskim. PZU oferuje uniwersalne ubezpieczenie Mocna Przyszłość, Commercial Union – Perspektywa.[64]

Ubezpieczenie o charakterze czysto inwestycyjnym oferuje TU Skandia SA. W swojej ofercie posiada produkt Multiportfel. Zakup ubezpieczeń inwestycyjnych gwarantuje alokację składki na znacznie wyższym poziomie niż w ubezpieczeniu uniwersalnym, wpływ na to mają znacznie niższe koszty. W momencie śmierci ubezpieczonego zakład ubezpieczeń wypłaca uposażonemu wartość zebranych środków wraz z zyskami, czyli wartość polisy. Oznacza to, że zakład ubezpieczeń nie gwarantuje wypłaty określonej sumy ubezpieczenia. Często zakłady ubezpieczeń definiują w przypadku tego produktu sumę ubezpieczenia jako wartość polisy plus 5% jej wartości. Wypłata zgromadzonego kapitału na rachunku jest możliwa w każdej chwili. W umowie podstawowej brakuje elementu ochronnego, dlatego zakłady ubezpieczeń sprzedają dany produkt wraz z umowami dodatkowymi. Koszty z tytułu umów dodatkowych potrącane są z indywidualnego rachunku ubezpieczonego.[65]

Ze względu na różny charakter produktów ubezpieczeniowych ważne jest, aby klient przed podjęciem decyzji zakupu ubezpieczenia znał cel tego przedsięwzięcia. Nieodpowiednie dopasowanie produktu do potrzeb klienta rodzi dużo nieporozumień i rozczarowań w momencie rezygnacji z kontynuacji umowy ubezpieczeniowej. Należy przy tym również pamiętać, że ubezpieczenie przynosi wymierne efekty w długim okresie. Zakład ubezpieczeń oraz produkt należy poddawać ocenie po likwidacji szkód (obejmuje ona również wypłatę świadczenia) lub po upływie okresu ubezpieczenia. Wtedy to okaże się, czy zakład ubezpieczeń wywiązał się należycie ze swoich zobowiązań.[66]

2.2 Charakter prawny umowy ubezpieczenia na życie

Zgodnie z przyjętym podziałem ubezpieczeń gospodarczych uregulowanym przez przepisy kodeksu cywilnego jak też ustawy o działalności ubezpieczeniowej przedmiotem ubezpieczenia osobowego mogą być określone dobra osobiste, niemajątkowe człowieka: życie i zdrowie (zdolność do pracy zarobkowej). Celem ubezpieczenia osobowego jest bowiem ochrona życia i zdrowia ludzkiego poprzez zagwarantowanie ubezpieczonym świadczeń określonych w postaci sum ubezpieczenia ustalonych na wypadek śmierci, dożycia określonego wieku lub nastąpienia nieszczęśliwego wypadku.[67]

Źródłem stosunku prawnego ubezpieczenia życiowego jest zawsze umowa ubezpieczenia. Ustawową definicję umowy zawiera art.805 kodeksu cywilnego stanowiący iż przez umowę ubezpieczenia życiowego zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do spełnienia świadczenia w postaci zapłaty umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia, w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej, a ubezpieczający zobowiązuje się do zapłaty składki.[68]

Przepisy prawa nie określają bliżej cech wypadku, od zajścia którego uzależnione jest świadczenie zakładu ubezpieczeń. Przepisy ograniczają się do stwierdzenia, że wypadek musi być wymieniony w umowie ubezpieczenia oraz, że powinien to być wypadek przyszły i możliwy. Stąd w nauce wykształciła się definicja wypadku ubezpieczeniowego, którym jest takie zdarzenie, którego nastąpienie rodzi po stronie zakładu ubezpieczeń obowiązek spełnienia świadczenia ubezpieczeniowego.[69]

Wypadek ubezpieczeniowy musi być zawsze zdarzeniem losowym tj. zdarzeniem, którego kwalifikują następujące cechy:[70]

a) niepewność nastąpienia, w rozumieniu że zajście tego zdarzenia jest możliwe ale niekonieczne,

b) niemożność przewidzenia czy i kiedy określone zdarzenie losowe zajdzie,

c) niezależność zajścia zdarzenia losowego od woli jednostki, która została nim dotknięta.

Zdarzenie losowe stanowić musi zawsze kategorię istniejącą obiektywnie w takim znaczeniu, że zdarzenie z natury swej losowe ale spowodowane działaniem określonej osoby, nie może mieć w stosunku do niej skutków prawnych zdarzenia losowego. Stąd też można wyróżnić inne jego cechy tj.:[71]

a) statystyczną prawidłowość, gdzie istnieje możliwość określenia w matematyczny sposób prawdopodobieństwa jego wystąpienia,

b) nadzwyczajność ,polega na tym że określone zdarzenia losowe mimo że zagrażają znacznej liczbie jednostek to realizują się tylko w stosunku do nielicznej grupy,

c) losowość, polegająca na tym, iż mimo istnienia danych statystycznych co do ilości zdarzeń w danym czasie nie można przewidzieć, które jednostki zostaną nimi dotknięte.

Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzić należy, że nie każde zdarzenie losowe może być uznane za wypadek ubezpieczeniowy. Będzie nim bowiem tylko takie zdarzenie, które posiadając wszystkie wyżej wymienione cechy odpowiada w swej istocie i skutkach prawnych pojęciu wypadku ubezpieczeniowego.[72]

Określić zatem można najważniejsze cechy wypadku ubezpieczeniowego jako zdarzenia:[73]

- przyszłego, którego data wystąpienia musi być późniejsza od daty powstania stosunku prawnego ubezpieczenia,

- niepewnego, gdzie w okresie trwania stosunku prawnego ubezpieczenia wypadek może lecz nie musi nastąpić,

- prawnego, a więc takiego, którego nastąpienie powoduje po stronie zakładu ubezpieczeń obowiązek spełnienia umówionego świadczenia pieniężnego.

Jak wynika z przepisów art. 829 kodeksu cywilnego wypadkiem, od zajścia którego uzależnione jest świadczenie zakładu ubezpieczeń może być w ubezpieczeniach życiowych: śmierć osoby ubezpieczonej, dożycie przez nią określonego wieku, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć wskutek nieszczęśliwego wypadku.

Jak wyżej wspomniano jedną z cech wypadku ubezpieczeniowego jest jego niepewność. Wymienienie zdarzenia jakim jest śmierć ubezpieczonego nie może być rozumiana jako niepewność co do faktu samego zajścia tego zdarzenia.[74]

W ubezpieczeniu na wypadek śmierci zgon człowieka musi nastąpić. Niepewność zatem w tym wypadku oznacza niepewność co do daty zajścia wypadku jakim jest śmierć ubezpieczonego. O niepewności zajścia tego wypadku mówić można również mając na uwadze to, że stronom umowy ubezpieczenia nie jest wiadome czy zdarzenie to nastąpi w okresie ubezpieczenia. Odmienną jest sytuacja, gdy zdarzeniem przewidzianym w umowie ubezpieczenia jest śmierć ubezpieczonego wskutek nieszczęśliwego wypadku. W takiej sytuacji niepewność powinna być rozumiana jako niepewność co do samego faktu zajścia tego zdarzenia.[75]

Jako, że umowa ubezpieczenia życiowego regulowana jest głównie tymi samymi przepisami wspólnymi co umowa ubezpieczenia majątkowego to jej cechy charakterystyczne są podobne.

Jak wynika z przepisów art.805 kodeksu cywilnego stronami każdej umowy ubezpieczenia są zawsze zakład ubezpieczeń i ubezpieczający. Zgodnie z przepisami art.11 ustawy o działalności ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń może prowadzić działalność ubezpieczeniową wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Warunkiem podjęcia i prowadzenia tej działalności jest uzyskanie zezwolenia Ministra Finansów. Z uwagi na to, że jedną ze stron umowy ubezpieczenia jest zawsze zakład ubezpieczeń, ubezpieczenie w literaturze określane jest pojęciem kwalifikowanego stosunku prawnego.[76]

Istotnym w praktyce ubezpieczeniowej jest fakt, że przepisy art.10 wyżej wymienione ustawy dzielą zakłady ubezpieczeń na dwie grupy: na prowadzące działalność w grupie ubezpieczeń życiowych oraz na prowadzące działalność w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych. Tak więc stroną umowy ubezpieczenia życiowego musi być zawsze zakład ubezpieczeń prowadzący działalność w grupie ubezpieczeń życiowych. Zawarcie umowy ubezpieczenia życiowego przez inny zakład ubezpieczeń jest z mocy prawa dotknięte nieważnością. Drugą stroną umowy ubezpieczenia życiowego jest ubezpieczający.[77]

W polskim systemie prawnym uważa się go za podmiot, który we własnym imieniu zawarł umowę ubezpieczenia i jest z tego tytułu zobowiązany do zapłacenia składki ubezpieczeniowej. Ubezpieczającym może być każdy podmiot prawa cywilnego, zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna. Umowa ubezpieczenia życiowego kreuje stosunek prawny ubezpieczenia życiowego. Przez stosunek prawny ubezpieczenia życiowego rozumieć należy taki stosunek prawny wiążący zakład ubezpieczeń z ubezpieczającym, na podstawie którego zakład ubezpieczeń zobowiązany jest do wypłacenia świadczenia pieniężnego w razie wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego, a ubezpieczający zobowiązany jest do zapłacenia składki ubezpieczeniowej.[78]

W umowie ubezpieczenia życiowego występuje dwie strony: zakład ubezpieczeń oraz ubezpieczający. Zaś w stosunku prawnym ubezpieczenia życiowego mogą wystąpić inne podmioty nie będące stronami umowy ubezpieczenia. Sytuacja taka występuje w ubezpieczeniach, w których wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć ubezpieczonego. Wówczas obok zakładu ubezpieczeń i ubezpieczającego musi wystąpić inny podmiot stosunku prawnego ubezpieczenia życiowego, nie będący stroną umowy ubezpieczenia, tj. podmiot uprawniony do otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego. Podmioty te nazywane są ubezpieczonym i uprawnionym.[79]

Przyjmuje się powszechnie, że ubezpieczonym w stosunku prawnym ubezpieczenia życiowego jest zawsze osoba fizyczna, której dobra osobiste, a więc życie lub zdrowie są przedmiotem umowy ubezpieczenia.

Pojęciem uprawniony określany jest podmiot, który na mocy postanowień umowy ubezpieczenia nabywa prawo do świadczenia zakładu ubezpieczeń. Wzajemne relacje między tymi podmiotami mogą, w ramach stosunku prawnego ubezpieczenia życiowego tworzyć bardzo skomplikowane konfiguracje.[80]

W pierwszym przypadku ubezpieczającym, ubezpieczonym i uprawnionym do świadczenia zakładu ubezpieczeń może być ta sama osoba fizyczna. Taka sytuacja będzie miała miejsce np. w przypadku zawarcia umowy ubezpieczenia na dożycie. Wypadkiem ubezpieczeniowym w tej umowie jest dożycie przez ubezpieczonego będącego jednocześnie ubezpieczającym umówionego wieku. Osoba ta będzie jednocześnie uprawniona do otrzymania świadczenia zakładu ubezpieczeń.[81]

Możliwa jest jednak sytuacja odmienna, tzn. taka, w której ubezpieczającym będzie podmiot inny niż ten, którego dobra osobiste są przedmiotem umowy ubezpieczenia i który uprawniony jest jednocześnie do otrzymania świadczenia zakładu ubezpieczeń. Może być też taka, w której zarówno ubezpieczającym, ubezpieczonym, jak i uprawnionym do otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego będą trzy różne podmioty.[82]

Specyficzną i złożoną instytucją prawną jest umowa ubezpieczenia życiowego na rzecz osoby trzeciej. Jej regulację zawiera art. 808 kodeksu cywilnego. Niektórzy uczeni traktują ją jako samoistną instytucję prawa ubezpieczeniowego. W literaturze wyrażany jest pogląd, iż pod użytym w art. 808 kodeksu cywilnego określeniem "umowa ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej" należy rozumieć dwie zasadniczo różne formy umowy ubezpieczenia: umowę ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej sensu stricto i umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek. Istotnym jest, że obie te formy mają zastosowanie w ubezpieczeniach życiowych.[83]

Z umową ubezpieczenia życiowego na rzecz osoby trzeciej sensu stricto będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy ubezpieczający ubezpieczy swoje życie, wskazując osobę uprawnioną do otrzymania świadczenia zakładu ubezpieczeń. W takim przypadku osoba uprawniona do otrzymania świadczenia zakładu ubezpieczeń będzie w stosunku do stron umowy ubezpieczenia osobą trzecią.[84]

Natomiast o umowie ubezpieczenia życiowego na cudzy rachunek będzie można mówić wówczas gdy:[85]

- ubezpieczający ,będący inną osobą niż ubezpieczony, ubezpieczy zdrowie tej osoby, wówczas osoba ta, nie będąc stroną umowy ubezpieczenia, stanie się osobą trzecią uprawnioną do otrzymania świadczenia zakładu ubezpieczeń,

- ubezpieczający, będący inną osobą niż ubezpieczony, ubezpiecza życie tej osoby, przy czym taki ubezpieczony może wskazać osobę uprawnioną do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek jego śmierci. W takim przypadku osobą trzecią, uprawnioną do otrzymania świadczenia będzie osoba wskazana przez ubezpieczonego, mimo że nie jest on stroną umowy ubezpieczenia.

Na stronach umowy ubezpieczenia życiowego ciążą określone obowiązki.

Podstawowym obowiązkiem ubezpieczającego wynikającym z faktu zawarcia umowy ubezpieczenia życiowego jest zgodnie z art.805 kodeksu cywilnego obowiązek zapłacenia składki. Zapłacenie składki jest warunkiem powstania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Wysokość tej składki ustala zakład ubezpieczeń. Nie wywiązanie się przez ubezpieczającego z tego obowiązku jest w ubezpieczeniach życiowych uregulowane w sposób szczególny. Jak wynika z postanowień art.830 kodeksu cywilnego, niezapłacenie składki w terminie określonym w ogólnych warunkach ubezpieczenia powoduje konieczność wezwania ubezpieczającego do zapłaty składki i wyznaczenia mu dodatkowego terminu na dokonanie tej czynności. W przypadku niezastosowania się przez ubezpieczającego do wezwania, umowę ubezpieczenia uważa się za wypowiedzianą przez ubezpieczającego przy czym zakład ubezpieczeń winien w wezwaniu powiadomić ubezpieczającego o skutkach niezapłacenia składki w dodatkowym terminie.[86]

Nie mniej ważnym obowiązkiem ubezpieczającego jest obowiązek podania do wiadomości zakładu ubezpieczeń okoliczności istotnych dla oceny ryzyka.

Obowiązek ten wynikający z zasady dobrej wiary wyraża się w obowiązku poinformowania przez ubezpieczającego zakładu ubezpieczeń o wszystkich znanych mu okolicznościach związanych z ryzykiem objęcia ochroną ubezpieczeniową życia lub zdrowia ubezpieczonego, o które zakład ubezpieczeń zapytywał we wniosku lub innych pismach poprzedzających zawarcie umowy ubezpieczenia.[87]

Zasada dobrej wiary oparta na pełnej lojalności ubezpieczającego znajduje swoje uzasadnienie na gruncie ubezpieczeń życiowych w niemożności zakładu ubezpieczeń przeprowadzenia badań lekarskich u wszystkich osób obejmowanych umowami ubezpieczenia. Powoduje to, że zakłady ubezpieczeń zmuszone są polegać na oświadczeniach ubezpieczających przy ocenie ryzyka związanego z zawarciem umowy.

Podanie przez ubezpieczającego nieprawdziwych informacji lub zatajenie prawdy w informacjach przekazywanych zakładowi ubezpieczeń skutkować może zwolnieniem zakładu ubezpieczeń z obowiązku wypłaty świadczenia.

Wystąpić to może w przypadku, gdy informacje podane przez ubezpieczającego w sposób sprzeczny z zasadą dobrej wiary miały wpływ na zwiększenie prawdopodobieństwa zajścia wypadku ubezpieczeniowego. Skutkuje to jednak, jeżeli od zawarcia umowy ubezpieczenia nie upłynęło 3 lata.[88]

Swoistym dla ubezpieczeń życiowych jest prawo ubezpieczonego uregulowane przepisami art.831 kodeksu cywilnego. Stanowią one, że: "Ubezpieczony może wskazać jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek jego śmierci; może również zawrzeć umowę ubezpieczenia na okaziciela. Ubezpieczony może to zastrzeżenie zmienić lub odwołać w każdym czasie".[89]

Z nieograniczonym prawem ubezpieczonego do zmiany i odwoływania wskazania osoby uprawnionej, wiąże się ściśle problem określenia momentu powstania prawa do świadczenia zakładu ubezpieczeń. Przyjmuje się, że jest nim dopiero chwila śmierci ubezpieczonego, dopiero wtedy uprawniony staje się wierzycielem zakładu ubezpieczeń. Za życia ubezpieczonego, uprawnionego nie łączy z zakładem ubezpieczeń żaden stosunek prawny, podmioty te nie mają względem siebie żadnych praw i obowiązków.[90]

Podstawowym obowiązkiem zakładu ubezpieczeń wynikającym z umowy ubezpieczenia życiowego jest zgodnie z art. 805 kodeksu cywilnego, obowiązek zapłaty świadczenia pieniężnego w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego.[91]

Generalną zasadą jest w odniesieniu do wszystkich ubezpieczeń życiowych, że świadczenia wypłacane przez zakład ubezpieczeń nie mają charakteru odszkodowawczego. Ich wysokość nie jest uzależniona od wysokości ewentualnej szkody, ale od woli ubezpieczającego wyrażonej we wcześniej zawartej umowie ubezpieczenia i wysokości opłacanej składki.[92]

Oprócz wyżej wymienionego podstawowego obowiązku na zakładzie ubezpieczeń ciążą jeszcze inne obowiązki. Zaliczyć do nich należy: wydanie dokumentu ubezpieczenia, przeprowadzenie postępowania ustalającego odpowiedzialność za zaszły wypadek ubezpieczeniowy, informowanie ubezpieczającego.[93]

Podział ubezpieczeń na majątkowe i osobowe należy do węzłowych podziałów, do którego nawiązuje kodeks cywilny wyróżniający w ramach przepisów o umowie ubezpieczenia oddzielne szczególne normy prawne dotyczące ubezpieczeń majątkowych (art.812-828) i ubezpieczeń osobowych (art. 829-831). Kryterium podziału stanowi tu przedmiot ubezpieczenia.[94]

W ubezpieczeniach osobowych zgodnie z przepisami art. 829 kodeksu cywilnego ubezpieczenie może w szczególności dotyczyć śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku. Wypowiedź ustawodawcy, iż przedmiotem ubezpieczenia osobowego może być życie osoby fizycznej lub też uszkodzenie ciała należy oczywiście tak rozumieć, że osoba fizyczna może ubezpieczyć się od niektórych ujemnych skutków swojej śmierci, dożycia pewnego wieku lub innych zdarzeń. Ogólnie można powiedzieć, że osoba fizyczna może ubezpieczyć się od ujemnych skutków określonych zdarzeń losowych związanych z osobą ubezpieczającego lub ubezpieczonego.[95]

Przepisy ustawy o działalności ubezpieczeniowej wyróżniają następujące formy ubezpieczeń życiowych:[96]

- ubezpieczenia na życie,

- ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci,

- ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z funduszem inwestycyjnym,

- ubezpieczenia rentowe,

- ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeżeli są uzupełnieniem w/w ubezpieczeń.

W praktyce ubezpieczeniowej zakłady ubezpieczeń na życie wykorzystując w/w regulacje ustawowe oferują różne formy ubezpieczeń życiowych, np.:[97]

- ubezpieczenie na życie o charakterze oszczędnościowym,

- ubezpieczenie na wypadek śmierci,

- ubezpieczenie na dożycie,

- ubezpieczenie mieszane - na życie i dożycie,

- ubezpieczenie rentowe,

- ubezpieczenie posagowe,

- ubezpieczenie z funduszem inwestycyjnym,

- ubezpieczenie uniwersalne z funduszem inwestycyjnym.

Okoliczność, że istnieją liczne rodzaje ubezpieczeń dotyczące skutków bardzo różnych zdarzeń powoduje, że przywoływane już uprzednio przepisy kodeksu cywilnego i ustawy o działalności ubezpieczeniowej, nie mogą w sposób szczegółowy unormować praw i obowiązków stron umowy ubezpieczenia stosownie do istniejących typów ubezpieczeń.

Dlatego też, aby jasno i wyraźnie określić wzajemne prawa i obowiązki stron powtarzających się umów ubezpieczenia, poszczególne zakłady ubezpieczeń wprowadzają dla każdego rodzaju ubezpieczenia tzw. ogólne warunki ubezpieczenia (O.W.U.).[98]

Ogólne warunki ubezpieczeń maja na celu uproszczenia i ułatwienie masowego zawierania umów ubezpieczenia przez ujednolicenie tych umów. Tak więc dla każdego rodzaju ubezpieczenia prowadzonego przez zakład ubezpieczeń ustanawia się odrębne ogólne warunki tego ubezpieczenia.[99]

Zadaniem ogólnych warunków ubezpieczeń jest jasne i wyraźnie ustalenie wzajemnych praw i obowiązków stron umowy ubezpieczenia. Dlatego też określają one z reguły: zakres odpowiedzialności gwarancyjnej zakładu ubezpieczeń, ograniczania tej odpowiedzialności, przedmiot ubezpieczenia, czas trwania ubezpieczenia, początek i koniec odpowiedzialności zakładu, wysokość świadczeń, procedury zgłaszania i likwidacji szkód, sposób wypłaty świadczeń, itp.[100]

Ogólne warunki ubezpieczenia stanowią integralną część zawieranej umowy ubezpieczenia, gdyż określają wszystkie istotne dla stron postanowienia tej umowy. Dlatego też zakład ubezpieczeń przy zawieraniu umowy ubezpieczenia ma obowiązek doręczyć, bez wezwania strony ubezpieczającej tekst ogólnych warunków ubezpieczenia, podpisany przez co najmniej dwóch członków zarządu.[101]

Dodać też należy, że ogólne warunki ubezpieczenia przewidują z reguły możliwość wprowadzenia do umowy ubezpieczenia dodatkowych postanowień (odmiennych od ustalonych w O.W.U.),których celem jest dostosowanie ochrony ubezpieczeniowej do konkretnych potrzeb ubezpieczającego. W tym przypadku zgodnie z przepisami art.7 ustawy o działalności ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń obowiązany jest do przedstawienia ubezpieczającemu różnicy między postanowieniami umowy, a ogólnymi warunkami ubezpieczenia stosowanymi w tym ubezpieczeniu przez zakład ubezpieczeń.[102]

Podkreślić należy, że postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia lub postanowienia umowy ubezpieczenia nie mogą zgodnie z przepisami art.807 kodeksu cywilnego być sprzeczne z tymi przepisami kodeksu dotyczącymi umowy ubezpieczenia, które mają charakter bezwzględnie obowiązujący. W razie wystąpienia takiej sprzeczności postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia lub umowy ubezpieczenia są z mocy samego prawa nieważne.[103]

2.3 Klasyfikacja produktów ubezpieczeń na życie

Formy ubezpieczeń na życie:[104]

a) ubezpieczenie na wypadek śmierci,

b) ubezpieczenia na dożycie,

c) ubezpieczenie mieszane,

d) renty życiowe,

e) ubezpieczenia posagowe,

f) ubezpieczenie grupowe,

g) ubezpieczenie z funduszem inwestycyjnym.

Wybór odpowiedniego typu ubezpieczenia na życie ma ogromny wpływ na charakter ochrony ubezpieczeniowej.

Kapitałowe ubezpieczenia na życie jest to duża grupa ubezpieczeń na życie, charakteryzująca się gwarancją wypłaty określonego kapitału ubezpieczonemu. Kapitałówki są dosyć proste. Ubezpieczający ma wpływ tylko na wybór okresu ubezpieczenia oraz na wysokość składki i sumy ubezpieczenia. Element inwestycyjny jest zależny tylko i wyłącznie od Towarzystwa, które podejmuje wszystkie decyzje związane z lokowaniem środków, ale też całkowicie ponosi ryzyko inwestycyjne. Jednocześnie ubezpieczony może liczyć na udziały w zyskach inwestycyjnych w wysokościach ustalanych przez Ubezpieczyciela.[105]

Wśród kapitałowych ubezpieczeń na życie wyróżniamy:[106]

a) Terminowe ubezpieczenia na życie są najtańsze i mają najprostszą konstrukcję spośród wszystkich ubezpieczeń na życie. Zawierane są na określony czas. Ubezpieczony może liczyć na wypłatę świadczenia tylko w razie śmierci w czasie odpowiedzialności Towarzystwa.

b) Ubezpieczenia na całe życie ten rodzaj ubezpieczenia dożywotnio gwarantuje wypłatę odszkodowania na wypadek śmierci. Obowiązek opłacania składek zazwyczaj trwa do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego. Suma ubezpieczenia jest systematycznie powiększana o udział w zyskach wypracowanych przez Towarzystwo.

c) Ubezpieczenie na życie i dożycie ubezpieczony ma gwarancję wypłaty sumy ubezpieczenia zarówno w momencie śmierci w czasie trwania umowy, jak i w przypadku dożycia do końca okresu ubezpieczenia. Może też liczyć na udział w zyskach wypracowanych przez Towarzystwo.

d) Uniwersalne ubezpieczenia na życie stanowią drugą, młodszą grupę ubezpieczeń na życie. Łączą w sobie cechy ochronne (suma ubezpieczenia) oraz inwestycyjne (wartość polisy). Ten drugi element odbywa się poprzez lokowanie określonej części składki w Ubezpieczeniowe Fundusze Kapitałowe. Każdy z ubezpieczycieli oferuje w ramach konkretnych ubezpieczeń, odpowiedni wachlarz funduszy. Decyzja, co do podziału inwestowanej części składki pomiędzy pozycje inwestycyjne, zależy już tylko od ubezpieczającego i to on ponosi związane z tym ryzyko. Jednakże w momencie trafnych decyzji inwestycyjnych wartość rachunku polisowego zwiększa się o całkowity wypracowany zysk, a nie jego udział. Świadczenie na wypadek śmierci lub dożycia do końca umowy najczęściej stanowi wyższą z dwóch wartości: sumę ubezpieczenia albo zgromadzony kapitał.

e) Ubezpieczenia uniwersalne są bardzo elastyczne i umożliwiają ubezpieczonemu na dopasowanie niektórych parametrów do aktualnych potrzeb.

f) Ze względu na proporcje elementu ochronnego i inwestycyjnego, ubezpieczenia uniwersalne możemy podzielić na:

g) Ubezpieczenia ochronne część inwestycyjna nie ma prawie żadnego znaczenia. Inwestowana część składki jest tak mała, że wartość polisy jest w stanie tylko pokryć opłaty pobierane przez Towarzystwo.

h) Ubezpieczenie ochronne charakteryzuję się najniższą spośród ubezpieczeń uniwersalnych wysokością składki dla danej sumy ubezpieczenia.

i) Ubezpieczenia ochronno-inwestycyjne inwestowana część składki jest w stanie systematycznie osiągać zyski. Przy dobrej koniunkturze wypracowany kapitał w długim terminie powinien przekroczyć sumę ubezpieczenia.

j) Ubezpieczenia inwestycyjne ochrona ubezpieczeniowa w tym ubezpieczeniu jest minimalna. Pozwala to na inwestycję większej części składki. Ubezpieczenie inwestycyjne nastawione jest w głównej mierze na budowaniu kapitału.

Przy wyborze ubezpieczenia nie zapominajmy o naszych potrzebach, bo to one, a nie inne czynniki, powinny być w tym elemencie decydujące.

Rozdział III.

Rynek ubezpieczeń na życie w Polsce

3.1. Rynek ubezpieczeń w Polsce

Polska Izba Ubezpieczeń zrzesza obecnie 80 ubezpieczycieli działających na polskim rynku. Są to zarówno zakłady ubezpieczeń, jak i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, polskie oddziały ubezpieczycieli zagranicznych oraz jeden reasekurator. Polski rynek ubezpieczeniowy zdominowany jest przez inwestorów zagranicznych. Posiadają oni 77 proc. udziałów w towarzystwach życiowych oraz prawie 80 proc. w firmach majątkowych. Zarówno w dziale życiowym, jak i majątkowym największym inwestorem zagranicznym są Niemcy. W przypadku firm życiowych udziałowcami są również: Wielka Brytania, Stany Zjednoczone oraz Holandia.[107]

Towarzystwa ubezpieczeń na życie w Polsce zbiorą w 2013 r. o 9,46 mln zł składki przypisanej brutto więcej niż w 2008 r. - twierdzi "Raport o polskim rynku ubezpieczeniowym", opracowany przez brytyjską firmę analityczną Business Monitor International. Z publikacji wynika także "Parkiet" (Nr z 04.03.2009 r.), że ubezpieczyciele majątkowi działający na polskim rynku zbiorą o 15,8 mld zł składki przypisanej brutto więcej niż w ubiegłym roku. Biorąc pod uwagę te przewidywania oraz przypis składki ubezpieczycieli po trzech kwartałach ub.r., wartość rynku majątkowego wyniesie w 2013 r. około 35,8 mld zł, zaś rynku ubezpieczeń na życie - 45,8 mld zł.[108]

Z kolei w opinii ekspertów BMI, większy przypis składki będzie spowodowany głównie wzrostem produktu krajowego brutto, w związku z którym mają wzrosnąć wydatki Polaków na polisy. Szacuje się, że w 2013 r. przeciętny Polak będzie wydawał na ubezpieczenia życiowe rocznie 380 dolarów, podczas gdy obecnie wydaje na ten cel 277 dolarów.[109]

Wyniki oszacowania wartości rynku ubezpieczeń finansowych w Polsce wskazują, że produkty ubezpieczeń finansowych cieszą się coraz większym zainteresowaniem. Wyniki prognoz na lata 2012–2015 wskazują na dalszy wzrost wartości sprzedaży ubezpieczeń finansowych dla przedsiębiorstw, do ponad 3,7 mln zł. Coraz wyższy będzie także udział zagranicznych zakładów ubezpieczeń na badanym rynku. Wyniki prognoz potencjału wskazują, że przy zachowaniu tendencji rozwoju polskiego rynku ubezpieczeń finansowych oraz tendencji na rynkach o wyższym współczynniku penetracji (relacja składki ubezpieczeniowej do PKB) rozbieżność pomiędzy efektywnością funkcjonowania tych rynków w odniesieniu do PKB powinna maleć. W perspektywie 2015 roku wartość potencjalna polskiego rynku ubezpieczeń powinna być wyższa od wartości rzeczywistej o niecałe 17%.[110]

Sytuacja finansowa sektora ubezpieczeń w 2012 roku w Polsce była stabilna i uległa nieznacznej poprawie w stosunku do roku poprzedniego takie wnioski można wyciągnąć po analizie danych Komisji Nadzoru Finansowego oraz raportu o stabilności systemu finansowego przygotowanego przez Narodowy Bank Polski.[111]

W Polsce działalność prowadzi 28 zakładów ubezpieczeń. Tylko dwa z nich działają w innej formie prawnej. W zdecydowanej większości są to podmioty o przewadze kapitału zagranicznego (23 z 28). Z danych KNF obejmujących trzy kwartały ubiegłego roku wynika, że ustawowy wskaźnik monitorowania działalności wzrósł zarówno w zakładach z przewagą kapitału krajowego, jak i zagranicznego (wynosi on kolejno 515 proc. i 275 proc.). Jeśli chodzi o wskaźnik pokrycia rezerw to jego wartość jest zbliżona do tego z 2011 roku i wynosi średnio 112 proc.[112]

Na dzień 30 września 2012 roku, kapitał własny wszystkich zakładów ubezpieczeniowych łącznie wyniósł ponad 34,12 mld zł (to więcej o prawie 15 proc. r/r). Wartość wszystkich składek liczona narastająco za trzy pierwsze kwartały wyniosła 43 mld zł (wzrost o 9,5 proc. r/r), a suma lokat wyniosła przeszło 97,6 mld zł (wzrost o 2,3 proc. r/r). Jeśli chodzi o te ostatnie, to składały się na nie w głównej mierze dłużne papiery wartościowe, a przede wszystkim obligacje skarbowe, akcje spółek notowanych na rynku regulowanym oraz jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych.[113]

Ogólna sytuacja finansowa branży ubezpieczeń poprawiła się w pierwszym półroczu 2012 roku w stosunku do tego samego okresu rok wcześniej, a przyczyniły się do tego przede wszystkim lepsze wyniki sektora ubezpieczeń majątkowych. W szczególności na uwagę zasługuje poprawa wyniku technicznego tego sektora. Duży wpływ na to miały podwyżki cen ubezpieczeń komunikacyjnych OC (ich składka stanowiła 33,2% wszystkich z działu drugiego) oraz spadek odszkodowań w relacji do składek w tym sektorze. Dodatkowo, dzięki mniejszej liczbie kolizji drogowych i mniejszym skutkom ﬁnansowym tych zdarzeń, nastąpiła istotna poprawa wyników z tytułu ubezpieczeń komunikacyjnych (AC i OC). Analizując sektor ubezpieczeń majątkowych trzeba wiedzieć, że jego wyniki w dużej mierze zależne są od wyników Grupy PZU. W związku z tym, że PZU Życie wypłaciło Grupie mniejszą niż rok wcześniej dywidendę w I półroczu, wyniki te były niższe w całym dziale drugim.[114]

Jeśli chodzi o sektor ubezpieczeń na życie to według danych za pierwsze sześć miesięcy 2012 roku zanotowano wzrost składki, który wynikał w głównej mierze z większej sprzedaży ubezpieczeń antypodatkowych oraz ubezpieczeniowych funduszów kapitałowych (UFK). Jej przyrost wyniósł kolejno 2 mld zł i 0,8 mld zł. Mimo to ogólny wynik techniczny w dziale pierwszym nieznacznie się obniżył, co wynikało głównie ze wzrostu rezerw techniczno- ubezpieczeniowych oraz kosztów akwizycji.[115]

Na giełdzie papierów wartościowych notowany jest tylko jeden podmiot z sektora ubezpieczeń i jest nim Grupa PZU. W ubiegłym roku kurs tych akcji sporo zyskał. Na otwarciu 1 stycznia za jeden walor płacono 309,60 zł, podczas gdy na koniec 2012 roku było to już 437 zł (wzrost o 41 proc.).[116]

3.2. Podział rynku ubezpieczeniowego pomiędzy zakłady ubezpieczeniowe

W dniu 31 grudnia 2011 r. zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce miało sześćdziesiąt jeden zakładów ubezpieczeniowych (przed rokiem sześćdziesiąt trzy); działalność w ubezpieczeniach na życie (dział I) prowadziło dwadzieścia osiem towarzystw, a pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe (dział II) obsługiwały trzydzieści trzy firmy.[117]

Większość firm ubezpieczeniowych miała formę organizacyjną spółki akcyjnej (dwadzieścia osiem w dziale I i dwadzieścia siedem w dziale II), spośród ośmiu towarzystw ubezpieczeń wzajemnych (TUW), dwa prowadziły ubezpieczenia na życie. W towarzystwach zorganizowanych w formie spółek akcyjnych dominował kapitał zagraniczny, TUW-y miały przewagę polskich udziałowców.[118]

Pełny zakres ubezpieczeń w dziale I utrzymywało dwanaście zakładów, osiem prowadziło ubezpieczenia w czterech grupach (grupa 1 i 5 w połączeniu z dwiema innymi grupami ubezpieczeń na życie). Sześć towarzystw oferowało ubezpieczenia w trzech grupach, w tym: cztery firmy - ubezpieczenia na życie i na życie z funduszem inwestycyjnym w powiązaniu z ubezpieczeniem wypadku i choroby.[119]

W dziale II trzy największe towarzystwa miały uprawnienia do prowadzenia ubezpieczeń bezpośrednich we wszystkich grupach. Większość zakładów przyjmowało do ochrony ryzyka sklasyfikowane w kilkunastu grupach. Ubezpieczenie NNW (grupa 1) -często sprzedawane w pakietach wraz z innymi produktami - oferowało dwadzieścia osiem zakładów, autocasco (grupa 3) - dwadzieścia cztery zakłady, ubezpieczenia komunikacyjnej OC (grupa 10)- dwadzieścia pięć zakładów, Działały także wyspecjalizowane zakłady w zakresie ryzyk finansowych i prawnych.[120]

Do najważniejszych grup produktowych w segmencie ubezpieczeń na życie w Polsce należą ubezpieczenia: na życie, wypadkowe, chorobowe, rentowe oraz posagowe. W analizowanym okresie (lata 2005-2010) udział ubezpieczeń na życie był największy i oscylował w przedziale od 82,3% do 89,0%. Składka przypisana brutto w całym segmencie wzrosła w 2010 roku o 3,8% i wyniosła 31,4 mld zł, po silnym spadku o 22,4% w r. poprzednim. Rozwój sprzedaży produktów ubezpieczeniowych za pośrednictwem sektora bankowego (tzw. cross-selling) jest jednym z czynników mogących mieć wpływ na wzrost segmentu ubezpieczeń na życie w następnych latach. Z kolei grupą ubezpieczeń, która ma znaczący potencjał rozwojowy są ubezpieczenia zdrowotne ze względu na rosnące wydatki na prywatną opiekę medyczną, powolne tempo wdrażania reform w publicznej służbie zdrowia oraz wzrost zamożności Polaków.[121]

W analizach stopnia penetracji rynku ubezpieczeń na życie w Polsce i w Europie Zachodniej występują wyraźne dysproporcje. Stosunek wielkości składki przypisanej brutto do wielkości PKB w 2009 roku wyniósł w Polsce 1,9% i był niższy w porównaniu do państw zachodnioeuropejskich, w których wskaźnik ten oscylował w przedziale 3-10%. Według raportu firmy Swiss Re „World Insurance in 2009”, do krajów z najwyższym wskaźnikiem należały m.in. Wielka Brytania (9,9%), Finlandia (7,6%), Francja (7,2%) i Irlandia (6,7%). Różnica ta może wskazywać na potencjał rozwojowy polskiego rynku. Perspektywy wzrostu nie powinny być jednak analizowane w oderwaniu od poziomu zamożności mieszkańców porównywanych krajów. Podczas, gdy wartość PKB per capita w 2009 roku w wymienionych wyżej krajach przekraczała poziom 35 tys. USD, w Polsce była ponad trzykrotnie niższa i wynosiła 11,3 tys. USD. Wielkość wydatków na produkty z segmentu ubezpieczeń na życie charakteryzuje silna zależność względem poziomu dochodu osiąganego przez konsumentów. Wzrost stosunku składki przypisanej brutto do PKB w Polsce uzależniony jest od tempa wyrównywania się poziomu PKB per capita w Polsce i w krajach Europy Zachodniej.[122]

Na koniec 2010 roku zezwolenie na oferowanie ubezpieczeń na życie posiadało 30 podmiotów. Wśród zakładów ubezpieczeniowych działających na polskim rynku ubezpieczeń na życie pozycję lidera zajmuje PZU Życie, z udziałem w rynku wynoszącym 29,6% w 2010 roku. Pozostali ważni gracze, których udział w rynku w 2010 roku przekroczył 6% to: TUnŻ Europa (12,5%), TUnŻ Warta (8,0%), TUnŻ ING (6,4%), TUnŻ Nordea Polska (6,2%) i TUnŻ Aviva (6,1%). Sześciu największych graczy posiadało łączny udział w rynku wynoszący 68,7%, co wskazuje na znaczny stopień koncentracji tego segmentu rynku.[123]

W wyniku rozwijającego się procesu globalizacji obserwuje się stały wzrost znaczenia kapitału zagranicznego na polskim rynku ubezpieczeniowym. Obecnie zakłady ubezpieczeń z przewagą kapitału zagranicznego dominują liczebnie, zarówno w ubezpieczeniach na życie, jak i w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i ubezpieczeniach majątkowych. Z jednej strony sprzyja to integracji polskiego rynku ubezpieczeń z rynkiem światowym, z drugiej zwiększa podatność na zagrożenia w okresie globalnych kryzysów gospodarczych. Podobnie, jak w poprzednich latach, w 2011 r. najwyższy był udział kapitału austriackiego, niemieckiego a następnie niderlandzkiego.[124]

W końcu grudnia 2011 r. w grupie 28 towarzystw prowadzących działalność w ubezpieczeniach na życie, 22 miały przeważający, bądź stuprocentowy udział kapitału zagranicznego. W pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych 23 spośród 33 zakładów ubezpieczeń wykazało większościowy udział zagranicznych właścicieli.[125]

Udział kapitału zagranicznego w 2011 r. w kapitale podstawowym działu I wynosił 69,7%, a w dziale II - 85,0%. Według danych 2011 r. wartość kapitału podstawowego ubezpieczycieli na życie wyniosła 2 883,5 mln zł, w tym inwestorzy zagraniczni partycypowali w kwocie 2 008,5 mln zł, w dziale pozostałych ubezpieczeń osobowych i ubezpieczeń majątkowych odpowiednio 2 912,7 mln zł i 2 474,2 mln zł.[126]

Stopień koncentracji rynku był wysoki w obu działach ubezpieczeń chociaż zmniejszył się w relacji do poprzedniego roku. W 2011 r. na pięć zakładów działu ubezpieczeń na życie przypadało 58,8% składki przypisanej brutto w tym dziale, natomiast w dziale pozostałych ubezpieczeń osobowych i ubezpieczeń majątkowych udział ten wyniósł 63,7%. Pięć kolejno największych zakładów ubezpieczeń (niezależnie od działu) zebrało 45,1% składki ubezpieczeń ogółem, udział ten zmniejszył się o 0,9 pkt proc. w stosunku do 2010 r.[127]

W okresie ostatnich lat wskaźnik penetracji ubezpieczeń, mierzony relacją wartości składki przypisanej brutto do produktu krajowego brutto (PKB) był stabilny i wynosił 3,8%. Wskaźnik ten wzrósł w 2011 r. o 0,1 pkt proc. w grupie ubezpieczeń majątkowych kosztem ubezpieczeń na życie. Chociaż od 2009 r. udział składki pochodzącej z ubezpieczeń na życie do składki ogółem maleje, to nadal w 2011 r. w strukturze zbioru składki nadal przeważały ubezpieczenia na życie (55,7%).[128]

Miarą dojrzałości rynku ubezpieczeniowego jest także kolejny miernik rynku ubezpieczeniowego odnoszący jego wielkość do populacji mieszkańców. Wyróżniającym się rokiem był 2008 r., w którym zebrano w ubezpieczeniach na życie 1023 zł składki na mieszkańca Polski. W 2009 r. wskaźnik ten spadł o 22,4%, ale w kolejnych latach wykazywał stabilny wzrost do kwoty 826 zł przypadającej na osobę w Polsce w dziale ubezpieczeń na życie. W dziale pozostałych ubezpieczeń osobowych i ubezpieczeń majątkowych odnotowano ciągły wzrost przeciętnej składki na mieszkańca Polski od 478 zł w 2007 r. do 656 zł w 2011 r.[129]

Wraz z nastaniem roku 2011 zmienił się także udział w rynku towarzystw sprzedających ubezpieczenie na życie. Pierwsze miejsce i ponad 27 procent udziałów posiada PZU Życie S.A. Drugą pozycję z udziałem 10 procent zajęła Europa Życie, trzecie zaś ING Bank Śląski a czwarte niezmiennie zajmuje Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie Warta. Kolejne miejsca zajmują Aviva, Allianz Życie, Nordea TUŻ, Amplico Life, Benefis oraz na miejscu 10 AXA Życie. Towarzystwo oferujące ubezpieczenie na życie, które straciło najwięcej udziałów w rynku to Europa Życie, jej udział w stosunku do zeszłego roku spadł o prawie połowę to jest 9,5 procent. Sytuacja towarzystw ubezpieczeniowych sprzedających ubezpieczenie na życie jest o wiele bardziej niestabilna niż tych oferujących ubezpieczenia majątkowe.[130]

3.3. Analiza rynku ubezpieczeń na życie na podstawie pięciu największych zakładów ubezpieczeniowych w Polsce

Na koniec III kwartału 2012 r. zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce posiadało 61 krajowych zakładów ubezpieczeń 29 zakładów ubezpieczeń działu I (ubezpieczenia na życie) i 31 zakładów ubezpieczeń działu II (pozostałe ubezpieczenia osobowe i ubezpieczenia majątkowe) oraz 1 zakład reasekuracji (PTR S.A.).[131]

Wśród krajowych zakładów ubezpieczeń działalność ubezpieczeniową prowadziło 28 zakładów ubezpieczeń na życie, 31 zakładów ubezpieczeń osobowych i majątkowych oraz 1 zakład reasekuracji. Jeden zakład ubezpieczeń (UNIVERSUM-ŻYCIE TU S.A.) znajdował się w dobrowolnej likwidacji.[132]

W stosunku do I półrocza 2012 r. liczba krajowych zakładów ubezpieczeń zmniejszyła się. Związane jest to z faktem, że w dniu 31 lipca 2012 r. nastąpiło połączenie dwóch zakładów ubezpieczeń należących do Grupy VIG w Polsce. INTERRISK S.A. Vienna Insurance Group przejął wszystkie prawa i obowiązki PZM TU S.A. Vienna Insurance Group (wykreślenie PZM TU S.A. Vienna Insurance Group z KRS nastąpiło w dniu 9 października 2012 r.).[133]

W okresie III kwartałów 2012 r. 3 zakłady ubezpieczeń z państw członkowskich Unii Europejskiej notyfikowały zamiar wykonywania działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poprzez oddział. Ponadto, 35 zakładów ubezpieczeń z państw członkowskich Unii Europejskiej notyfikowało zamiar prowadzenia działalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ramach swobody świadczenia usług, w tym 4 zakłady ubezpieczeń działu I, 28 zakładów ubezpieczeń działu II oraz 3 zakłady ubezpieczeń zarówno w dziale I jak i II.

Dodatkowo, w okresie III kwartałów 2012 r. 3 zakłady ubezpieczeń z państw członkowskich Unii Europejskiej notyfikowały zamiar prowadzenia działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ramach swobody świadczenia usług poprzez oddział w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej (15 zgłoszeń).[134]

W tym samym okresie 10 zakładów ubezpieczeń z państw członkowskich Unii Europejskiej notyfikowało zamiar rozszerzenia zakresu działalności ubezpieczeniowej prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ramach swobody świadczenia usług. Natomiast 6 zakładów ubezpieczeń wycofało się z prowadzenia działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w tym 5 zakładów ubezpieczeń, które notyfikowały zamiar wykonywania działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w inny sposób niż przez oddział w ramach swobody świadczenia usług oraz 1 zakład ubezpieczeń, który notyfikował zamiar wykonywania działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez oddział.[135]

Na koniec III kwartału 2012 r. łączna liczba zagranicznych zakładów ubezpieczeń z państw członkowskich Unii Europejskiej, które notyfikowały zamiar prowadzenia działalności na terytorium Polski w ramach swobody świadczenia usług (w inny sposób niż przez oddział) wynosiła 580, łączna liczba zakładów ubezpieczeń, które notyfikowały zamiar utworzenia oddziału, wynosiła 23. Dodatkowo, w okresie III kwartałów 2012 r.[136]

Jeden zakład reasekuracji pozostawał uprawniony do wykonywania działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez oddział. Zakłady ubezpieczeń uzyskały w okresie III kwartałów 2012 r. przychody w wysokości 61,06 mld zł. W strukturze przychodów zakładów ubezpieczeń dominuje składka przypisana brutto (76,88% przychodów ogółem), przychody z lokat (11,49%) oraz niezrealizowane zyski z lokat (5,49%).[137]

W trakcie III kwartałów 2012 r. składka przypisana brutto zakładów ubezpieczeń na życie wyniosła 27,19 mld zł, co stanowiło wzrost o 10,62% (o 2,61 mld zł) w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r. Spośród grup ubezpieczeń działu I wszystkie grupy odnotowały wzrost wartości składki przypisanej brutto w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku. Największy pod względem wartości wzrost, o 1,26 mld zł, tj. o 16,49% (do 8,89 mld zł) zanotowano w grupie 3 (ubezpieczenia na życie związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym),a następnie w grupie 1 (ubezpieczenia na życie), gdzie składka wzrosła o 1,14 mld zł (8,46%) i osiągnęła wartość 14,63 mld zł. Wzrost składki przypisanej brutto w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r. zanotowała połowa zakładów ubezpieczeń działu I.[138]

Źródło: Sprawozdania finansowe i statystyczne zakładów ubezpieczeń

Powszechny Zakład Ubezpieczeń na Życie Spółka Akcyjna (PZU Życie SA) został zawiązany aktem notarialnym, sporządzonym 18 grudnia 1991 r. Założycielami Zakładu byli: Państwowy Zakład Ubezpieczeń (obecnie Powszechny Zakład Ubezpieczeń SA) Polski Bank Rozwoju SA oraz Bank Handlowy w Warszawie SA. Od 12 listopada 2002 r. jedynym akcjonariuszem PZU Życie SA jest PZU SA.[139]

Obecnie przedmiotem działalności PZU Życie SA jest organizowanie i prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w zakresie:[140]

a) ubezpieczenia na życie

b) ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci

c) ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z funduszem inwestycyjnym

d) ubezpieczenia rentowe

e) ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4; prowadzenie działalności reasekuracyjnej biernej i czynnej oraz retrocesji; prowadzenie działalności akwizycyjnej na rzecz otwartych funduszy emerytalnych zgodnie z przepisami ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.

Wysoki kapitał akcyjny Spółki, wynoszący obecnie 295 mln zł, gwarantuje, że PZU Życie SA to stabilna i bezpieczna instytucja finansowa.

Koszty działalności ubezpieczeniowej ponoszone przez PZU Życie SA należą do najniższych w całym sektorze ubezpieczeń na życie w Polsce. Oznacza to możliwość utrzymywania niskiego poziomu składek płaconych przez klientów oraz wysokiego poziomu wypłacanych świadczeń. Ponadto, im niższe są koszty ponoszone przez ubezpieczyciela, tym wyższy jest odsetek składki przeznaczany na działalność ubezpieczeniową. Dowodzi to, że w PZU Życie SA składki wpłacane przez klientów zapewniają maksymalną ochronę ubezpieczeniową.[141]

PZU Życie jest liderem, pod względem wartości składki przypisanej brutto, na rynku ubezpieczeń na życie w Polsce (30,8% udział w rynku na koniec 2011 r.). Podstawową grupą produktów oferowaną przez PZU Życie są grupowe i indywidualne ubezpieczenia na życie.[142]

BENEFIA Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A. Vienna Insurance Group (dawna nazwa Royal Polska Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A.) specjalizuje się w indywidualnych ubezpieczeniach na życie oraz Bankassurance. Stawia sobie za cel oferowanie swoim Klientom najwyższej jakości produktów i usług ubezpieczeniowych.[143]

Kapitał akcyjny BENEFIA Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A. Vienna Insurance Group został podniesiony do kwoty 220.763.700 złotych, w wyniku połączenia dwóch spółek należących do grupy Vienna Insurnce Group- Royal Polska Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A. i BENEFIA Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A. Vienna Insurance Group. Tak wysoki kapitał dodatkowo wzmacnia wiarygodność finansową Towarzystwa, jest to jeden z najwyższych kapitałów akcyjnych wśród firm ubezpieczeniowych. Jest gwarancją siły i stabilności Towarzystwa, a z drugiej strony stanowi o potencjale inwestycyjnym firmy i zainteresowaniu akcjonariuszy szybkim rozwojem spółki.[144]

Właścicielem Towarzystwa jest VIENNA INSURANCE GROUP Wiener Städtische Versicherung AG wiodąca austriacka grupa ubezpieczeniowa w Europie Środkowo – Wschodniej ze 180-letnią tradycją (posiada 100% akcji). Poza Austrią Grupa prowadzi działalność na terenie: Białorusi, Bułgarii, Chorwacji, Gruzji, Republiki Czeskiej, Niemiec, Węgier, Liechtensteinu, Polski, Rumunii, Serbii i Czarnogóry, Słowacji, Ukrainy i Rosji. Ma również swoje przedstawicielstwa we Włoszech i w Słowenii oraz wiele milionów klientów w całej Europie Środkowo-Wschodniej. Od 2006 roku wszystkie spółki ubezpieczeniowe należące do grupy działają w ramach Vienna Insurance Group.[145]

Group zajmuje się indywidualnymi ubezpieczeniami na życie oraz Bankassurance. Produkty ubezpieczeniowe Benefii można kupić w placówkach za pośrednictwem agentów oraz bezpośrednio w internecie. Vienna Insurance Group jest wiodącym austriackim koncernem ubezpieczeniowym w Europie Środkowej i Wschodniej. Na skalę międzynarodową Vienna Insurance Group należy w tym regionie do liderów rynku.[146]

Poza rynkiem macierzystym w Austrii, Vienna Insurance Group prowadzi działalność poprzez swoje Spółki w Albanii, Bułgarii, Niemczech, Estonii, Gruzji, Chorwacji, Lichtensteinie, Macedonii, na Litwie, w Łotwie, Polsce, Rumunii, Rosji, Serbii, Słowacji, Turcji, Czechach, na Węgrzech, Ukrainie oraz Białorusi. Ponadto Grupa posiada swoje Filie we Włoszech oraz w Słowenii. W Austrii, Bułgarii, Czechach, Turcji, Słowacji oraz Rumunii, Vienna Insurance Group zajmuje pierwszą lub drugą pozycję na rynku. W skład Vienna Insurance Group (VIG) w Austrii wchodzą WIENER STÄDTISCHE Versicherung, Donau Versicherung i Sparkassen Versicherung.[147]

Open Life TU Życie SA zebrała w I kwartale 2012 r. 691,6 mln zł składki przypisanej brutto. Taki przypis po I kwartale 2011 r. dałby firmie " trzecie miejsce wśród towarzystw ubezpieczeń na życie" Ubezpieczyciel po pierwszych trzech miesiącach 2012 r. miał już 85 tysięcy klientów, wypracowując wynik finansowy netto na poziomie 5,1 mln zł. Towarzystwo zaczynając od zera (start-up) w ciągu zaledwie siedmiu miesięcy działalności zebrało miliard zł składki. Suma bilansowa ubezpieczyciela wyniosła po I kw. 2012 r. blisko 1,8 mld zł (o 30 proc. więcej niż w 2011 r.), zaś kapitały własne Open Life urosły w okresie I-III 2012 r. aż o 138 proc. (z 29,7 do 70,6 mln zł) w porównaniu ze stanem na koniec 2011 r.[148]

I tak, Open Life TU Życie SA. zebrał w I kw.2012 r. z produktu „Better Future” (ubezpieczenie z regularną składką, umożliwiające m.in. zawieszenie opłacania składek, a nawet bezterminowe obniżenie składki o 50 proc.) blisko 59 mln zł przypisu. Zaś „Bezpieczny Zysk” (lokujący środki w Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy Open Life Obligacji Korporacyjnych i umożliwiający kwartalną wypłatę uzyskanych przez fundusz odsetek) osiągnął sprzedaż od marca 2012 r. na poziomie 52 mln zł. Open Life TU Życie SA planowało do końca 2012 r. zebrać około 2 mld zł składki przypisanej brutto "wprowadzając do oferty co najmniej kilkanaście nowych produktów".[149]

Open Life Towarzystwo Ubezpieczeń Życie S.A., znajdujące się w ścisłej czołówce ubezpieczycieli w Polsce, nawiązało współpracę z Niezależnym Doradcą Finansowym Expander. Tym samym, spółka konsekwentnie realizuje przyjętą strategię poszerzania sieci dystrybucji. Na początek firmy stworzyły wspólnie dwa produkty: Bezpieczna Dziesiątka i Droga do marzeń.[150]

Celem doradców Expander jest oferowanie ciekawych i atrakcyjnych produktów. Właśnie dlatego rozpoczyna się współpracę z Open Life TU Życie S.A. Bezpieczna Dziesiątka i Droga do marzeń to dwa produkty, które świetnie wpisują się w zapotrzebowanie zgłaszane przez klientów.[151]

Bezpieczna Dziesiątka, produkt o 15. letnim horyzoncie inwestycyjnym, daje możliwość generowania zysków od kwoty dużo większej niż wpłacona na początku trwania okresu ubezpieczenia. Strategia inwestycyjna funduszu oparta została o koszyk indeksów umożliwiający zoptymalizowaną ekspozycję na polski, brazylijski oraz chiński rynek akcji a zysk zostanie obliczony tak, jakby cała zadeklarowana kwota pracowała od pierwszego dnia inwestycji, pomimo że na początku wpłacane jest tylko jej 10 proc. Pozostałe 90 proc. klient wpłaca regularnie, co miesiąc, przez 10 lat okresu ubezpieczenia. Droga do marzeń ma w ofercie inwestycyjnej blisko 40 znanych i cenionych funduszy kapitałowych w tym dwa aktywnie zarządzane fundusze modelowe o różnym poziomie ryzyka inwestycyjnego: fundusz dynamiczny i stabilnego wzrostu.[152]

Propozycja wyróżnia się na tle innych tego typu produktów dużą elastycznością dla klienta. Dzięki dostępności opcji podwyższenia lub obniżenia wysokości składki regularnej a także czasowego zawieszenia jej opłacania, ubezpieczony może w razie potrzeby dostosować produkt do swojej aktualnej sytuacji finansowej.[153]

Na czele priorytetów spółki na nadchodzące kwartały znajduje się m.in. zapewnienie przejrzystości oferowanych produktów oraz zwiększenie świadomości klientów w zakresie ryzyk związanych z inwestowaniem i oszczędzaniem. Open Life wprowadził już wiele zmian w dokumentacji dla klientów; w szczególności, w łatwy sposób podawane są informacje o ryzykach, kosztach oraz mechanizmach zachowania produktu w zależności od różnych scenariuszy rynkowych. Zmniejszono tzw. opłaty likwidacyjne w produktach regularnych, wycofano długie produkty strukturyzowane ze składką jednorazową, obniżono wiek wstępu klientów.[154]

Towarzystwo planuje sukcesywnie poszerzać swoją ofertę o ubezpieczenia ochronne, także jako opcjonalne rozszerzenie zakresu ubezpieczeń oszczędnościowych i inwestycyjnych. W połowie tego roku ma też zostać wdrożony trwający od kilku miesięcy projekt polegający na przekształceniu ubezpieczeń grupowych w indywidualne i zmianie roli dystrybutorów z dotychczasowych ubezpieczających w agentów ubezpieczeniowych. W obszarze dystrybucji Open Life zamierza również rozwinąć współpracę z multiagencjami wykorzystując w tym celu know-how produktowy oraz technologiczne rozwiązania wspierające sprzedaż i obsługę klientów.[155]

Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie WARTA S.A. należy do Grupy Ubezpieczeniowo-Finansowej WARTA. Powstało w 1995r. TUnŻ WARTA S.A. posiada w swojej ofercie zarówno indywidualne, jak i grupowe ubezpieczenia na życie. Większość z nich łączy ochronę życia i zdrowia z gromadzeniem i pomnażaniem oszczędności. Posiadacze polis mają do wyboru wiele ubezpieczeniowych funduszy o zróżnicowanym profilu inwestycyjnym.[156]

Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie WARTA S.A. należy do Grupy Ubezpieczeniowo-Finansowej WARTA. Powstało w 1995r. Spółka zarejestrowana jest w Krajowym Rejestrze Sądowym pod nr 0000006420, przez Sąd Rejonowy dla Miasta Stołecznego Warszawy w Warszawie, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Spółka otrzymała zezwolenie Ministerstwa Finansów na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w dniu 16 maja 1995 roku. Zezwolenie obejmuje ubezpieczenia z grup 1-5 Działu I (Ubezpieczenia na życie) załącznika do ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji WARTA S.A. posiada 100% udziału w kapitale Spółki.[157]

TUnŻ WARTA S.A. posiada w swojej ofercie zarówno indywidualne, jak i grupowe ubezpieczenia na życie. Większość z nich łączy ochronę życia i zdrowia z gromadzeniem i pomnażaniem oszczędności. TUnŻ WARTA S.A. oferuje także pracownicze programy emerytalne (PPE).[158]

Posiadacze polis mają do wyboru wiele ubezpieczeniowych funduszy o zróżnicowanym profilu lokat. Ubezpieczenia TUnŻ WARTA S.A. obejmują ochroną zdrowie klientów w najszerszym na rynku zakresie – niemal 20 rodzajów zachorowań, wśród których są nawet choroba Creutzfelda-Jakoba czy zakażenie wirusem HIV (w trakcie transfuzji krwi lub w związku z wykonywanym zawodem).[159]

Grupa Warta zebrała po III kwartałach 2012 r. 3,6 mld zł składki przypisanej brutto: 1,85 mld zł spółka majątkowa i 1,75 mld zł towarzystwo życiowe. Obie spółki zanotowały na koniec września znakomite wyniki finansowe – zysk netto wyniósł odpowiednio 307,3 mln zł i 21,9 mln zł.[160]

Spółka życiowa zebrała na koniec września1,75 mld zł składek, co jest wartością porównywalną do przypisu roku poprzedniego. Duży wpływ na ten wynik miały produkty o charakterze inwestycyjnym. W omawianym okresie towarzystwo wprowadziło do sprzedaży we współpracy z różnymi partnerami z sektora finansowego dwanaście nowych tego typu ubezpieczeń, m.in. „Golden Profit", „Dolar Klik", „Top 10", „Profit Plan Plus", „Czarne Złoto" oraz kontynuowało sprzedaż „Profit Planu". Przychody z ich sprzedaży osiągnęły 751,2 mln zł i były o 14,1% wyższe niż osiągnięte z tej grupy produktowej w roku 2011.[161]

Spółka konsekwentnie zwiększa przypis składek z ubezpieczeń ze składką regularną, osiągając po trzech kwartałach2012 rokudynamikę wzrostu 8,6% - o 7,8% wzrosły przychody z tytułu umów grupowych i o 12,3% z tytułu umów indywidualnych.[162]

Warta życiowa wypracowała po trzech kwartałach 2012 roku 21,9 mln zł zysku netto. Wynik ten został osiągnięty dzięki dobrej strukturze portfela produktów i potwierdza stabilną efektywność towarzystwa. Wynik techniczny po dziewięciu miesiącach 2012 roku wyniósł 28,6 mln zł. Spółka życiowa, podobnie jak majątkowa, wykazuje bardzo dobre wskaźniki bezpieczeństwa finansowego. Na koniec września 2012 roku wskaźnik pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi wyniósł 280,6%, a wskaźnik pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych aktywami 117,2%.[163]

Allianz Polska jest dziś jedną z najszybciej rozwijających się grup w sektorze ubezpieczeniowo-finansowym świadczącą kompleksowe usługi ponad 2 milionom klientów indywidualnych i korporacyjnych. Składki z ubezpieczeń w Grupie Allianz Polska wyniosły w 2010 roku 3,2 miliarda złotych, a aktywa pod zarządem grupy przekroczyły 10 mld zł. To stawia Grupę Allianz w czołówce instytucji ubezpieczeniowych działających w Polsce. Liczba klientów TFI Allianz wyniosła 25,7 tysięcy, a aktywa OFE Allianz na koniec 2010 roku wzrosły do ponad 6,5 mld zł, a liczba członków funduszu zwiększyła się do ponad 448 tysięcy. Swoją mocną pozycję jednego z liderów rynku firma zawdzięcza m.in. innowacyjnemu podejściu do biznesu, konsekwencji w budowaniu proklienckiego nastawienia oraz utrzymaniu wysokiego zaangażowania pracowników i agentów w rozwój firmy.[164]

2011 rok był bez wątpienia rokiem indywidualnych ubezpieczeń życiowych, ze składką regularną. Dynamika sprzedaży tych ubezpieczeń w TU Allianz Życie Polska S.A. osiągnęła 23 proc. jeden z lepszych wyników na rynku.[165]

Spółka życiowa Allianz zebrała w 2011 roku 1,54 mld zł składki, o 4,7% więcej niż w poprzednim roku. W ubezpieczeniach życiowych z jednej strony można było zaobserwować niedobór zarabiającej składki w bancassurance. Z drugiej strony w ciągu roku systematycznie poprawiała się rentowność w ubezpieczeniach grupowych i wcześniej nierentownych zdrowotnych. Wpływ na segment ubezpieczeń życiowych miała sytuacja na rynku kapitałowym i spadek wartości funduszy w ubezpieczeniach unit-linked.[166]

Sytuacja ta miała odzwierciedlenie w zebranej składce. W 2011 roku w porównaniu z 2010 rokiem wzrosła wartość sprzedaży w produktach ze składka regularną, zarówno polis indywidualnych (o 23% do 260 mln zł), jak i grupowych (o 6% do 222 mln zł). O 11% do poziomu 203 mln zł spadła za to wartość polis grupowych ze składką jednorazową.[167]

W segmencie ubezpieczeń życiowych Allianz wypłacił świadczenia wartości 1,48 mld zł, w porównaniu z 1,2 mld w 2010 roku. Wynik finansowy netto spółki życiowej ukształtował się na poziomie 63,2 mln zł, co oznacza wzrost w ciągu roku o 5%.[168]

Na dynamikę ubezpieczeń na życie negatywnie działa spowolnienie gospodarcze, a w rezultacie ograniczanie wydatków przez Polaków. Ponadto, dodatkowy negatywny wpływ na branżę ma spowolnienie akcji kredytowej w bankach.

W okresie III kwartałów 2012 r. składka przypisana brutto zakładów ubezpieczeń wyniosła 46,95 mld zł i była o 7,84% (3,41 mld zł) wyższa, niż w analogicznym okresie poprzedniego roku.[169]

Spośród grup ubezpieczeń działu I wszystkie grupy odnotowały wzrost wartości składki przypisanej brutto w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku. Największy pod względem wartości wzrost, o 1,26 mld zł, tj. o 16,49% (do 8,89 mld zł) zanotowano w grupie 3 (ubezpieczenia na życie związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym),a następnie w grupie 1 (ubezpieczenia na życie), gdzie składka wzrosła o 1,14 mld zł (8,46%) i osiągnęła wartość 14,63 mld zł.

Wzrost składki przypisanej brutto w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r. zanotowała połowa zakładów ubezpieczeń działu I.[170]

Znaczącą pozycję wśród wydatków zakładów ubezpieczeń zajmują koszty działalności ubezpieczeniowej, które obejmują koszty akwizycji, koszty administracyjne oraz prowizje reasekuracyjne i udziały w zyskach reasekuratorów.

W okresie III kwartałów 2012 r. koszty działalności ubezpieczeniowej, po uwzględnieniu otrzymanych prowizji reasekuracyjnych, osiągnęły wartość 9,78 mld zł, co stanowiło wzrost o 10,95%, tj. o 0,97 mld zł w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r. Zakłady ubezpieczeń poniosły na swoją działalność koszty w wysokości blisko 22,72 zł z każdych 100 zł składki zarobionej na udziale własnym (22,43 zł w analogicznym okresie ubiegłego roku), przy czym w ubezpieczeniach na życie koszty wyniosły około 17,61 zł (około 16,68 zł w analogicznym okresie ubiegłego roku), natomiast w ubezpieczeniach pozostałych osobowych i majątkowych około 30,84 zł (około 31,58 zł w analogicznym okresie ubiegłego roku).

Łącznie koszty administracyjne i akwizycji wyniosły w analizowanym okresie 2012 r. 10,37 mld zł i wzrosły w porównaniu z 2011 r. o 11,36% tj. o 1,06 mld zł.[171]

Koszty akwizycji obejmują m.in. wszelkie koszty związane z zawieraniem i odnawianiem umów ubezpieczenia (np. prowizje agencyjne, koszty badań lekarskich, koszty ekspertyz). Obejmują również płacone cedentom prowizje reasekuracyjne i udziały w zyskach. W trakcie III kwartałów 2012 r. koszty akwizycji w zakładach ubezpieczeń ogółem osiągnęły kwotę 7,70 mld zł i były wyższe o 12,97% (tj. o 0,88 mld zł) w stosunku 2011 r. Koszty akwizycji łącznie stanowiły 16,39% składki przypisanej brutto sektora ubezpieczeń, co oznacza wzrost o 0,75 p.p. w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku. Koszty akwizycji w dziale I wyniosły 3,46 mld zł (wzrost roczny o 20,20%) i stanowiły 12,74% składki przypisanej brutto działu I (wzrost o 1,02 p.p. w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku). W dziale II koszty te wyniosły 4,23 mld zł (wzrost o 7,68%) i stanowiły 21,42% składki przypisanej brutto działu II (wzrost o 0,69 p.p. w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku).[172]

Zakończenie

Ubezpieczenia na życie przeszły wiele reform, które na stałe zapisały się na kartach historii ubezpieczeń i ukształtowały je tak, aby służyły całemu społeczeństwu, a nie tylko wybranym grupom ubezpieczonych.

Ubezpieczenie na życie odgrywa bardzo ważną rolę w życiu całego współczesnego społeczeństwa. Można je zdefiniować jako świadczenia o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zrównane z nimi zdarzenia, spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowanych na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń, w całości lub co najmniej w poważnej mierze, na zbiorowość osób do nich uprawnionych. Przedmiotem ubezpieczenia na życie są skutki wywołane przez takie zdarzenia losowe jak: inwalidztwo, śmierć, wypadek przy pracy, choroba zawodowa. Jednak najbardziej pożądaną jego częścią było od zawsze ubezpieczenie emerytalne czyli zapewnienie sobie środków do życia na starość.

Do początku 1999 roku funkcjonował w Polsce system emerytalny repartycyjny oparty na tzw. umowie pokoleniowej, w którym wszyscy pracujący za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych utrzymywali będących na emeryturze. System ten całkowicie się nie sprawdził, wręcz odwrotnie, doprowadził do kryzysu w systemie ubezpieczeniowym. Aby zapobiec pogłębianiu się tego kryzysu w 1999 roku wprowadzono w życie reformę emerytalną.

Z dniem 1 stycznia 1999r. rozpoczęto w Polsce reformę systemu emerytalnego. Na jej wprowadzenie wpłynęło wiele ważnych przyczyn. Do jednej z nich należą procesy demograficzne zachodzące w ostatnich latach w Polsce, a zwłaszcza starzenie się polskiego społeczeństwa.

Zreformowany system emerytalny oparty został na znanej w teorii zabezpieczenia dochodów na starość koncepcji trzech filarów, z pewnymi modyfikacjami. Powszechnie zdecydowano, że maksymalne bezpieczeństwo finansowe systemu emerytalnego może być zagwarantowane poprzez zróżnicowanie źródeł finansowania świadczeń emerytalnych.

System zabezpieczeń emerytalnych jest bardzo ważnym elementem funkcjonowania każdego państwa. Zmiany w tej dziedzinie wprowadza, bądź wprowadziło bardzo wiele państw. Powodem tego są burzliwe zmiany zachodzące w gospodarce światowej, w strukturze ludności i dynamice demograficznej.

Działalność lokacyjna otwartych funduszy emerytalnych jest podstawowym celem, dla którego zostały one powołane. Efektywność przyjętych strategii inwestycyjnych przełoży się w przyszłości na wysokość świadczeń emerytalnych członków funduszy emerytalnych. Fundusze emerytalne stają się najważniejszymi podmiotami na polskim rynku finansowym, a to za sprawą cięgle rosnących aktywów.

Ustawodawca konstruując zasady funkcjonowania obowiązkowych funduszy emerytalnych zdecydował się na stworzenie ram ograniczających swobodę działalności inwestycyjnej. Wykorzystanie obecnie istniejących w badanym okresie limitów jest mało zróżnicowane. Brak większego zaangażowania w pewne kategorie inwestycyjne w dużej części wynika z ograniczonej podaży instrumentów oraz relatywnie niskiej rentowności. Wpływ na to miała również panująca w tym czasie sytuacja na polskim rynku finansowym.

Natomiast elementem mającym charakter wymogu jakościowego jest mechanizm naliczania i egzekwowania minimalnej wymaganej stopy zwrotu. Zagrożenia wypływające z dopłaty do minimalnej stopy zwrotu wpływa na politykę inwestycyjną funduszy.

Żywię przekonanie, że moja praca będzie stanowić pewne dopełnienie dotychczasowych opracowań na ten trudny ale bardzo ważny temat i pozwoli zrozumieć założenia i atuty tej reformy.

Bibliografia

Duan O., Ubezpieczenia życiowe, Poltex, Warszawa 2007

Jędrasik-Jankowska A., Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, PWN, Warszawa 2011

Jędrasik-Jankowska I., Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, LexisNexis, Warszawa 2009

Kroszel J., Podstawy polityki społecznej w gospodarce rynkowej, omega, Opole 2004

Krzeczkowski K., Idee przewodnie ubezpieczeń społecznych, PWE, Warszawa 2006

Łazowski J., Wstęp do nauki o ubezpieczeniach, Bellona, Sopot 2008

Mackiewicz-Golnik L., Współczesne tendencje w rozwoju ubezpieczeń społecznych, Difin, Łódź 2006

Monkiewicz J., Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 2009

Muszalski M., Ubezpieczenie społeczne, PWN, Warszawa 2008

Muszalski W., Ubezpieczenia społeczne. Poradnik, PWE, Warszawa 2007

Pisz Z., Zabezpieczenie społeczne, Żak, Wrocław, Wrocław 2008

Rajkiewicz A., Polityka społeczna, PWN, Warszawa 2004

Rogowski S., Prawo ubezpieczeń. Ustawy z komentarzem, Poltext, Warszawa 2009

Ronka-Chmielowiec W., Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, Difin, Warszawa 2007

Sangowski T., Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2009

Skałba M., Ubezpieczenia na życie, WNT, Warszawa 2009

Stroiński E., Ubezpieczenia na życie teoria i praktyka, Poltext, Warszawa 2009

Sułkowska W., Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007

Szczepańska M., Ubezpieczenia na Zycie. Aspekty prawne, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2008

Szpor G., System ubezpieczeń społecznych, LexisNexis, Warszawa 2009

Szubert W., Ubezpieczenia społeczne. Zarys systemu, PWE, Warszawa 2007

Szumlicz T., Ubezpieczenia społeczne. Teoria dla praktyki, Omega, Bydgoszcz-Warszawa 2005

Uścińska G., Europejskie standardy zabezpieczenia społecznego a współczesne rozwiązania polskie, IPiSS, Warszawa 2009

Wieteska S., Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010

Spis tabel

Tabela 1. Zakłady ubezpieczeń działu I o największych udziałach w rynku..................45

Spis wykresów

Wykres 1. Składka przypisana brutto w mld zł po III kwartałach lat 2007-2012...........53

Wykres 2. Koszty działalności ubezpieczeniowej w mld zł po III kwartałach lat 2007-2012.................................................................................................................................54

[1] W. Szubert, Ubezpieczenia społeczne. Zarys systemu, PWE, Warszawa 2007, s. 5

[2] J. Łazowski, Wstęp do nauki o ubezpieczeniach, Bellona, Sopot 2008, s. 25

[3] W. Muszalski, Ubezpieczenia społeczne. Poradnik, PWE, Warszawa 2007, s.11

[4] Z. Pisz, Zabezpieczenie społeczne, Żak, Wrocław, Wrocław 2008, s.11

[5] K. Krzeczkowski, Idee przewodnie ubezpieczeń społecznych, PWE, Warszawa 2006, s. 10

[6] W. Muszalski. Ubezpieczenia społeczne. Poradnik, PWN, Warszawa 2007, s. 14

[7] Z. Pisz, Zabezpieczenie społeczne...op.cit., s. 34-35

[8] L. Mackiewicz-Golnik, Współczesne tendencje w rozwoju ubezpieczeń społecznych, Difin, Łódź 2006, s. 12

[9] A. Rajkiewicz, Polityka społeczna, PWN, Warszawa 2004, s. 432

[10] J. Kroszel, Podstawy polityki społecznej w gospodarce rynkowej, omega, Opole 2004, s. 119

[11] Z. Pisz, Zabezpieczenie społeczne...op.cit., s. 15

[12] T. Sangowski, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2009, s. 26

[13] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 35

[14] Tamże, s. 36

[15] A. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, PWN, Warszawa 2011, s. 11

[16] H. Worach-Kardas, Ubezpieczenia społeczne i na życie. Stan i perspektywy, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, Łódź 2009, s. 29

[17] G. Szpor, System ubezpieczeń społecznych, LexisNexis, Warszawa 2009, s. 54

[18] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 39

[19] T. Sangowski, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2009, s. 30

[20] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 44

[21] I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, LexisNexis, Warszawa 2009, s. 60

[22] M. Muszalski, Ubezpieczenie społeczne, PWN, Warszawa 2008, s. 20

[23] T. Sangowski, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2009, s. 33

[24] G. Szpor, System ubezpieczeń społecznych, LexisNexis, Warszawa 2009, s. 71

[25] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 46

[26] H. Worach-Kardas, Ubezpieczenia społeczne i na życie...op.cit., s. 25

[27] A. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego...op.cit., s. 19

[28] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 56

[29] T. Sangowski, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2009, s. 38

[30] G. Szpor, System ubezpieczeń społecznych...op.cit., s. 17

[31] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 66

[32] A. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego...op.cit., s. 104

[33] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 83

[34] T. Sangowski, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2009, s. 90

[35] H. Worach-Kardas, Ubezpieczenia społeczne i na życie...op.cit., s. 37

[36] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 88

[37] T. Sangowski, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2009, s. 96

[38] T. Szumlicz, Ubezpieczenia społeczne. Teoria dla praktyki, Omega, Bydgoszcz-Warszawa 2005, s. 42

[39] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 115

[40] H. Worach-Kardas, Ubezpieczenia społeczne i na życie...op.cit., s. 48

[41] A. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego...op.cit., s. 132

[42] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 57

[43] T. Sangowski, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2009, s. 80

[44] T. Szumlicz, Ubezpieczenia społeczne. Teoria dla praktyki, Omega, Bydgoszcz-Warszawa 2005, s. 49

[45] H. Worach-Kardas, Ubezpieczenia społeczne i na życie...op.cit., s. 52

[46] T. Szumlicz, Ubezpieczenia społeczne. Teoria dla praktyki, Omega, Bydgoszcz-Warszawa 2005, s. 56

[47] T. Sangowski, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2009, s. 77

[48] W. Sułkowska, Ubezpieczenia, UE, Kraków 2007, s. 68

[49] Tamże, s. 69

[50] H. Worach-Kardas, Ubezpieczenia społeczne i na życie...op.cit., s. 34

[51] G. Uścińska, Europejskie standardy zabezpieczenia społecznego a współczesne rozwiązania polskie, IPiSS, Warszawa 2009, s. 17

[52] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 52

[53] M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 13

[54] S. Rogowski, Prawo ubezpieczeń. Ustawy z komentarzem, Poltext, Warszawa 2009, s. 28

[55] O. Duan, Ubezpieczenia życiowe, Poltex, Warszawa 2007, s. 44

[56] W. Ronka-Chmielowiec, Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, Difin, Warszawa 2007, s. 39

[57] J. Monkiewicz, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 2009, s. 15

[58] M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 104

[59] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 54

[60] O. Duan, Ubezpieczenia życiowe, Poltex, Warszawa 2007, s. 76

[61] J. Monkiewicz, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 2009, s. 36

[62] M. Szczepańska, Ubezpieczenia na Zycie. Aspekty prawne, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2008, s. 92

[63] E. Stroiński, Ubezpieczenia na życie teoria i praktyka, Poltext, Warszawa 2009, s. 102

[64] M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 50

[65] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 65

[66] W. Ronka-Chmielowiec, Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, Difin, Warszawa 2007, s. 25

[67] J. Monkiewicz, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 2009, s. 30

[68] E. Stroiński, Ubezpieczenia na życie teoria i praktyka, Poltext, Warszawa 2009, s. 116

[69] O. Duan, Ubezpieczenia życiowe, Poltex, Warszawa 2007, s. 88

[70] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 70

[71] W. Ronka-Chmielowiec, Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, Difin, Warszawa 2007, s. 25

[72] M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 62

[73] J. Monkiewicz, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 2009, s. 33

[74] S. Rogowski, Prawo ubezpieczeń. Ustawy z komentarzem, Poltext, Warszawa 2009, s. 44

[75] E. Stroiński, Ubezpieczenia na życie teoria i praktyka, Poltext, Warszawa 2009, s. 125

[76] S. Rogowski, Prawo ubezpieczeń. Ustawy z komentarzem, Poltext, Warszawa 2009, s. 44

[77] M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 72

[78] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 85

[79] W. Ronka-Chmielowiec, Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, Difin, Warszawa 2007, s. 30

[80] J. Monkiewicz, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 2009, s. 57

[81] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 85

[82] O. Duan, Ubezpieczenia życiowe, Poltex, Warszawa 2007, s. 104

[83] M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 80

[84] M. Skałba, Ubezpieczenia na życie, WNT, Warszawa 2009, s. 62

[85] E. Stroiński, Ubezpieczenia na życie teoria i praktyka, Poltext, Warszawa 2009, s. 137

[86] S. Rogowski, Prawo ubezpieczeń. Ustawy z komentarzem, Poltext, Warszawa 2009, s. 52

[87] W. Ronka-Chmielowiec, Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, Difin, Warszawa 2007, s. 41

[88] J. Monkiewicz, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 2009, s. 75

[89] M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 89

[90] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 105

[91] O. Duan, Ubezpieczenia życiowe, Poltex, Warszawa 2007, s. 112

[92] E. Stroiński, Ubezpieczenia na życie teoria i praktyka, Poltext, Warszawa 2009, s. 155

[93] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 106

[94] S. Rogowski, Prawo ubezpieczeń. Ustawy z komentarzem, Poltext, Warszawa 2009, s. 49

[95] W. Ronka-Chmielowiec, Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, Difin, Warszawa 2007, s. 72

[96] J. Monkiewicz, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 2009, s. 80

[97] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 121

[98] M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 116

[99] E. Stroiński, Ubezpieczenia na życie teoria i praktyka, Poltext, Warszawa 2009, s. 132

[100] O. Duan, Ubezpieczenia życiowe, Poltex, Warszawa 2007, s. 88

[101] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 122

[102] S. Rogowski, Prawo ubezpieczeń. Ustawy z komentarzem, Poltext, Warszawa 2009, s. 56

[103] M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 116

[104] J. Monkiewicz, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, PWE, Warszawa 2009, s. 46

[105] S. Wieteska, Ubezpieczenia, UMCS, Lublin 2010, s. 93

[106] W. Ronka-Chmielowiec, Ubezpieczenia. Rynek i ryzyko, Difin, Warszawa 2007, s. 67

[107] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[108] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[109] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[110] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[111] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[112] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[113] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[114] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[115] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[116] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[117] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[118] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[119] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[120] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[121] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[122] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[123] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[124] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[125] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[126] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[127] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[128] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[129] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[130] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[131] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[132] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[133] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[134] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[135] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[136] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[137] www.knf.gov.pl Dostęp 27.02.2013

[138] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[139] http://www.pzu.pl/grupa-pzu/pzu-zycie Dostęp 02.03.2013

[140] http://www.pzu.pl/grupa-pzu/pzu-zycie Dostęp 02.03.2013

[141] http://www.pzu.pl/grupa-pzu/pzu-zycie Dostęp 02.03.2013

[142] http://www.pzu.pl/grupa-pzu/pzu-zycie Dostęp 02.03.2013

[143] http://www.benefia.pl/benefiazycie/index.html Dostęp 02.03.2013

[144] http://www.benefia.pl/benefiazycie/index.html Dostęp 02.03.2013

[145] http://www.benefia.pl/benefiazycie/index.html Dostęp 02.03.2013

[146] http://www.benefia.pl/benefiazycie/index.html Dostęp 02.03.2013

[147] http://www.benefia.pl/benefiazycie/index.html Dostęp 02.03.2013

[148] http://www.openlife.pl/ Dostęp 03.03.2013

[149] http://www.openlife.pl/ Dostęp 03.03.2013

[150] http://www.openlife.pl/ Dostęp 03.03.2013

[151] http://www.openlife.pl/ Dostęp 03.03.2013

[152] http://www.openlife.pl/ Dostęp 03.03.2013

[153] http://www.openlife.pl/ Dostęp 03.03.2013

[154] http://www.openlife.pl/ Dostęp 03.03.2013

[155] http://www.openlife.pl/ Dostęp 03.03.2013

[156] http://www.warta.pl/ Dostęp 03.03.2013

[157] http://www.warta.pl/ Dostęp 03.03.2013

[158] http://www.warta.pl/ Dostęp 03.03.2013

[159] http://www.warta.pl/ Dostęp 03.03.2013

[160] http://www.warta.pl/ Dostęp 03.03.2013

[161] http://www.warta.pl/ Dostęp 03.03.2013

[162] http://www.warta.pl/ Dostęp 03.03.2013

[163] http://www.warta.pl/ Dostęp 03.03.2013

[164] http://www.allianz.pl/ Dostęp 04.03.2013

[165] http://www.allianz.pl/ Dostęp 04.03.2013

[166] http://www.allianz.pl/ Dostęp 04.03.2013

[167] http://www.allianz.pl/ Dostęp 04.03.2013

[168] http://www.allianz.pl/ Dostęp 04.03.2013

[169] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[170] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[171] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

[172] Raport Roczny Polska Izba Ubezpieczeń

WYCIEK

sobota, 24 sierpnia 2019

Trzydzieści sześć

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz