Dwadzieścia dziewięć

S P I S   T R E Ś C I

Wstęp ……………………………………………………………………………….. 3

ROZDZIAŁ I: Geneza i historia Unii Europejskiej……………………………… 5

1.1. Geneza Unii Europejskiej……………………………………………………...... 5

1.2. Historia i budowa „Konstytucji dla Europy”……………………….……………12

1.3. Prace nad nowym Traktatem………………………………………………..…... 15  

ROZDZIAŁ II: Wybrane postanowienia Traktatu…………...…......................... 17

2.1. Kompetencje Unii i poszczególnych jej organów………………………………. 17

2.2. System głosowania w Radzie……………………………………………..…...... 26

2.3. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej………………….……..................       32

ROZDZIAŁ III: Ratyfikacja………………………………………………………. 36

3.1. Pojęcie ratyfikacji……………………………………………………………...... 36

3.2. Ratyfikacja w Polsce…….………………………………..…………………...... 38

3.3. Problem ratyfikacji Traktatu w innych państwach członkowskich……………... 43

Zakończenie…………………………………………………………………………. 47

Bibliografia………………………………………………………………………….. 49

Wstęp

         Traktat lizboński lub, oficjalnie, Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, jest jednym z najważniejszych traktatów reformujących Unię Europejską. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie najistotniejszych reform ustrojowych Unii Europejskiej  wprowadzanych przez przytoczoną umowę międzynarodową. W pracy chciałam przybliżyć historię powstawania Traktatu z Lizbony oraz wyjaśnić główne jego postanowienia wraz z określeniem mechanizmów ratyfikacyjnych tegoż traktatu. Omawiany traktat, po wielu perturbacjach związanych z jego ratyfikacją przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, wszedł w życie 1 grudnia 2009 roku, kończąc zainicjowane w roku 2002 prace nad reformą instytucjonalną Unii. W związku z faktem, iż okres obowiązywania Traktatu z Lizbony to okres mniej, aniżeli dwuletni, trzeba zauważyć, iż literatura przedmiotowa go dotycząca jest, przynajmniej na gruncie polskim, wciąż bardzo uboga.

         Niniejsza praca jest pracą o charakterze syntetycznym, zbierająca w jednym miejscu wszystkie najważniejsze postanowienia Traktatu z Lizbony.

         Rozdział pierwszy pracy dotyczy samej genezy Unii Europejskiej. Zostanie w nim poruszona historia powstania Unii Europejskiej, zapoczątkowana już po drugiej wojnie światowej, oraz etapy jej rozwoju po dzień dzisiejszy. W rozdziale tym znajdą się również wiadomości dotyczące tzw. „Konstytucji dla Europy”, jak również etapów przygotowania Traktatu z Lizbony.

         W rozdziale drugim pracy opisane zostaną wybrane, zdaniem autorki najważniejsze, postanowienia reformujące Unię Europejską wprowadzone przez Traktat z Lizbony. Przybliżone tu zostaną kompetencje Unii oraz jej instytucji, nadane mocą traktatu lizbońskiego, zmiany związane z głosowanie w Radzie, które Traktat z Lizbony wprowadza, jak również charakter prawny Karty Praw Podstawowych, która to, choć nie stała się elementem składowym Traktatu z Lizbony, to mocą postanowień tegoż traktatu uzyskała moc obowiązującą na terenie całej Unii (za wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Polski).

         W rozdziale trzecim opisane zostaną mechanizmy ratyfikacyjne traktatu oraz problemy związane z ratyfikacją w różnych krajach członkowskich Unii. Wyjaśnione tutaj zostaną: sama istota i charakter ratyfikacji, mechanizm ratyfikacyjny w Polsce oraz harmonogram ratyfikacji Traktatu z Lizbony wśród państw członkowskich.

         Ze względu na, jak to już podkreślałam, stosunkowo ubogą literaturę przedmiotu dotyczącą traktatu lizbońskiego, nieocenioną pomocą w napisaniu niniejszej pracy okazały się publikacje wydane przez wybitnego specjalisty w dziedzinie prawa międzynarodowego publicznego oraz prawa Unii Europejskiej – profesora Jana Barcza. Kolejnym autorem, którego publikacje w sposób wybitny ułatwiły mi redakcję pracy jest doktor Jacek Barcik.

Rozdział I

Geneza i historia Unii Europejskiej

1.1.  Geneza Unii Europejskiej

Geneza Unii Europejskiej to przede wszystkim idea integracji europejskiej po II wojnie światowej. Często przez wielu uczonych nazywana również jako idea „ku” Zjednoczeniu Europy.

Jeśli chodzi o Unię Europejską warto pamiętać czym  jest integracja, ponieważ pojęcie to często stosowane jest w literaturze dotyczącej Unii. Termin integracja wywodzi się z łacińskiego słowa integratio oznaczającego odnowę. Według pani Ireny Popiuk- Rysińska współcześnie ma ono inną treść. Oznacza scalanie, zespalanie części i tworzenie nowej całości. W takim tez znaczeniu jest stosowane do sfery międzynarodowej[1].

Bezpośredni wpływ na zjednoczenie Europy i naprawę stosunków między państwami miały tragiczne wydarzenia drugiej wojny światowej, które nabrały wówczas nowego znaczenia. Pojawiły się pierwsze koncepcje politycznej i gospodarczej integracji Europy, które, można by powiedzieć, formułowane były już wcześniej. Jednak dopiero po zakończeniu II wojny światowej pojawiły się warunki dla urzeczywistnienia idei integracji w Europie. Przez wielu rozumianej jako dążenie do znalezienia korzystnego miejsca Europy w dwubiegunowym układzie sił Wschód – Zachód oraz konieczność tzw. „ europeizacji”. Te uwarunkowania miały bardzo różnorodny charakter i łączyły w sobie przesłanki:

a.                 natury gospodarczej;

b.                 natury politycznej;

c.                 natury społecznej.

          Konsekwencją II wojny światowej było to, iż ukształtowany został nowy układ sił w Europie. W  imię czego Europa Zachodnia straciła swą wysoką pozycje na rzecz Stanów Zjednoczonych.

         Po wojnie, gdy Europa Zachodnia straciła swą pozycję zostały tylko straty. W dużym stopniu zniszczona została gospodarka, a tym samym pojawiła się konieczność jej odbudowy i spowodowanie, aby funkcjonowała prawidłowo.  Naprawa ta stawiała przed tymi krajami nowe wyzwania ekonomiczne. Mogło się to udać tylko przy połączeniu wysiłków tych państw. Motywacją do szybszego zjednoczenia krajów Europy Zachodniej pod względem politycznym i gospodarczym była obawa przez zagrożeniem ze strony ZSRR (Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich). W wyniku zaistniałej sytuacji chciały one stać się silną i niezależną grupą w sferze gospodarczej jak i politycznej, gdyż według koncepcji państwa zjednoczone gospodarczo i politycznie  miały być przeciwnikiem Związku Radzieckiego, a sojusznikiem USA. W takiej Europie niektóre zachodnioeuropejskie państwa widziały możliwość realizacji swoich własnych interesów.

          Takie zaistniałe warunki i sposoby motywacji sprawiły, że po drugiej wojnie światowej w Europie Zachodniej nastąpił rozłam dotyczący planów integracji regionalnej, ekonomicznej oraz politycznej.  Okazało się, iż plany te były niezgodne z interesami narodowymi i nie zostały zaakceptowane przez opinie publiczną co było ich podstawą. W związku z czym priorytetem stała się idea dotycząca gospodarki.

         W roku 1947 r. nastąpiło podpisanie porozumienia przewidujące utworzenie unii celnej przez trzy sąsiadujące ze sobą mocarstwa tzw. Benelux, w skład którego wchodziły kraje takie jak Belgia, Holandia i Luksemburg. Unia celna oznacza likwidację ceł i innych ograniczeń w obrotach między krajami członkowskimi, ale jednocześnie zostaje wprowadzona wspólna zewnętrzna taryfa celna oraz następujące ujednolicenie polityki handlowej wobec krajów trzecich[2]. Unia ta, a dokładnie jej artykuły, opisane zostały w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską w rozdziale pierwszym zatytułowanym Unia Celna, artykuły 25, 26 i 27.

W 1948 r. trzy kraje Beneluksu oraz Francja i Wielka Brytania utworzyły tzw. Pakt Brukselski, organizację głównie o charakterze militarnym[3]. Na mocy omawianego paktu, z inicjatywy brytyjskiej, powstała 17 marca 1948 r. tzw. Unia Zachodnia.

         W roku 1947, aby pomóc odbudować gospodarkę, Stany Zjednoczone wystąpiły z planem pomocy krajom Europy Zachodniej. Przedstawiony plan zwany był planem Marshalla – Planem Pomocy Europie. Był to plan USA, mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych.

Za zalążki integracji europejskiej można uznać powołanie 16 kwietnia 1948 r. przez państwa Europy Zachodniej Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej ( OEEC), która miała służyć rozdziałowi pomocy amerykańskiej dla państw europejskich w ramach planu Marshalla. Członkami organizacji było 16 państw zachodnioeuropejskich: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Holandia, Irlandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Wielka Brytania i Włochy. Te kraje, które otrzymały pomoc, zobowiązały się do wzajemnej współpracy ekonomicznej, a także do koordynowania swojej polityki gospodarczej. Zadaniem tej organizacji było także umożliwianie wymiany handlowej między państwami członkowskimi, a przede wszystkim zniesienie ograniczeń ilościowych oraz stworzenie systemu konsultacji przy podejmowaniu ważniejszych przedsięwzięć gospodarczych.  

Inna instytucją, która powstała i przyczyniła się do pogłębienia współpracy między państwami Europy Zachodniej, a pośrednio do powstania Unii Europejskiej, była Rada Europy. Powołana została do życia w 1949 roku. Za założycieli, a zarazem członków uważa się kraje takie jak: Belgia, Dania, Holandia, Francja, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. Celem jej jest ochrona praw człowieka oraz demokracji europejskiej. Działa ona na drodze zawierania konwencji, porozumień, podejmowania wspólnych działań. Głównymi organami Rady Europy są: Komitet Ministrów oraz ciało o charakterze doradczym i gremialnym – Zgromadzenie parlamentarne.

W tym samym roku, tj, 1949, z inicjatywy USA powołano do życia  Organizację Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO). Jest to organizacja polityczno – wojskowa utworzona przez państwa, które zawarły Traktat północnoatlantycki. Traktat jest umową sojuszniczą, a organizacja instrumentem współpracy na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa sojusznikowi. Od lat dziewięćdziesiątych organizacja stawia sobie za cel zapobieganie konfliktom, ich pokonywanie i stabilizowanie sytuacji również poza obszarem państw sojuszniczych[4]. 

       Następnym, a zarazem najważniejszym etapem na drodze do powstania Unii Europejskiej było powołanie do życia wspólnot europejskich:

I.Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS);

Traktat stanowiący EWWiS był to traktat zgłoszony przez ministra spraw zagranicznych Francji,  Roberta Schumanna. Zawarty został w Paryżu na okres 50 lat, co oznacza, iż utracił on swą moc obowiązującą w roku 2002. Celem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali było powstanie wspólnego rynku dla węgla i stali, brak barier w swobodnym przepływie towarów, kapitału i siły roboczej oraz transporcie na tym rynku.  Oprócz celu EWWiS posiada również zadania, które musi wykonywać w ramach swojego istnienia.  Najważniejszymi były nadzór nad rynkiem węgla i stali oraz racjonalizacja produkcji i dystrybucji. Przewidywał on również połączenie niemieckiego i francuskiego przemysłu węglowego i stalowego pod nadzorem EWWiS.    

II.Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG);

25 marca 1957 r.  w Rzymie doszło do podpisania traktatu o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej. Podpisało ten traktat sześć państw. Wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1958, a jego okres ważności jest nieograniczony.

Za podstawowe cele działania EWG uznano „ wspieranie”, poprzez utworzenie wspólnego rynku i stopniowe zbliżenie polityk gospodarczych, harmonizacji rozwoju życia gospodarczego we Wspólnocie, stałe i zrównoważone rozszerzenie gospodarki, większą stabilizację, przyspieszenie poprawy warunków życia oraz tworzenie ściślejszych stosunków między państwami – członkami”[5].

III.Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom);

Jest to traktat, który, tak jak EWG, został opracowany i zawarty w tym samym składzie państw członkowskich. Podpisany został 25 marca 1957r., a wszedł w życie, podobnie jak jego poprzednik, 1 stycznia 1958 i również został zawarty na czas nieokreślony.

Te trzy wspólnoty z biegiem czasu miały stać się jedną wspólnotą i połączyć się w  jedną organizację. Proces łączenia tych organizacji rozpoczął się już w roku 1957. Jednak istotną rolę odegrał tutaj podpisany w roku 1986 tzw. Jednolity Akt Europejski, który wszedł w życie 1 lipca 1987 r. Wniósł on wiele zmian we wspólnotach. Dzięki niemu Wspólnoty otrzymały nowe kompetencje, przewidywał on utworzenie i realizowanie jednolitego rynku wewnętrznego, zmienił również proces decyzyjny we Wspólnotach.

         Następnym ważnym i kluczowym elementem wyznaczającym nowy etap w historii Wspólnot Europejskich jest traktat o Unii Europejskiej (UE) nazywany często jako traktat z Maastricht. Traktat o Unii Europejskiej został podpisany 7 II  1992 r. w Maastricht w Holandii (tzw. Traktat z Maastricht). W wyniku trudności związanych z ratyfikacją wszedł w życie dopiero 1 XI 1993 r.[6].  Traktat przewidywał ponadto:

a)     utworzenie unii gospodarczej i walutowej z wprowadzeniem nowej wspólnej waluty euro oraz przeniesienie polityki pieniężnej na szczebel wspólnotowy;

b)    wprowadzenie instytucji obywatela europejskiego;

c)     realizację wspólnej polityki zagranicznej oraz bezpieczeństwa  przez państwa członkowskie;

d)    zacieśnienie współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości  i sprawach wewnętrznych.

Traktat  o Unii Europejskiej jest umową międzynarodową. Jednocześnie dokument ten jest bardzo nieprzejrzysty i  ma skomplikowaną budowę. Składa się z siedmiu części (tytułów). Tytuł I zawiera postanowienia, w którym określona jest istota i cel Unii. Opisując tytuły nie może zabraknąć filarów, które stanowią podstawę Unii. Traktat  ten oparł funkcjonowanie Unii na 3 filarach.

Filar pierwszy stanowiły przepisy dotyczące funkcjonowania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej przemianowanej na Wspólnotę Europejską (WE), Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali i Euratomu (Tytuły II, III, IV).

Filarem drugim były przepisy regulujące współpracę dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (Tytuł V).

Filar trzeci natomiast odnosił się do przepisów w zakresie wymiaru sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych (Tytuł VI).

Traktat ustanawiający Unię Europejską, co do zasady, nie zmienił zasadniczo postanowień traktatów rzymskich z 1957 roku, ale kiedyś wszystko musi ulec zmianie lub przekształceniu. Dlatego też dokonano pierwszej reformy Unii Europejskiej. Dokonano jej przez podpisanie 2 października 1997 roku traktatu amsterdamskiego, który po ratyfikacji wszedł w życie 1 maja 1999 roku. Był on kolejna próbą reformy wspólnot.

Główne zasady wprowadzone nowym traktatem odnosiły się do: rozciągnięcia zasady głosowania kwalifikowaną większością głosów, wzmocnieni polityki w dziedzinie ochrony środowiska, zdrowia publicznego, ochrony konsumenta oraz obywatelstwa UE, pogłębiania wspólnej polityki zagranicznej, bezpieczeństwa, obrony oraz wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Kolejna zmiana traktatów dokonana została na mocy traktatu zmieniającego traktaty ustanawiające UE i Wspólnotę Europejską, wynegocjowanego przez piętnastu szefów rządów UE, którzy w dniach 7- 11 grudnia 2000 r., obradowali  na konferencji w Nicei. Trwały tam dyskusje mające na celu sfinalizowanie decyzji.

Traktat Nicejski wszedł w życie w 2003 roku i  miał za zadanie przygotować instytucje UE do poszerzenia o 12 nowych państw (czyli do 27 członków). Dyskusja koncentrowała się  na czterech zasadniczych kwestiach:

1.     kształcie i składzie Komisji Europejskiej;

2.     podziale głosów w Radzie Unii Europejskiej;

3.     rozszerzeniu zakresu stosowania większości kwalifikowanej w radzie UE;

4.     liczbie mandatów w Parlamencie Europejskim oraz liczbie sędziów w Trybunale sprawiedliwości[7]. 

W związku z największym w historii rozszerzeniem Unii Europejskiej o 12 nowych państw członkowskich i przesunięciu wschodniej granicy Unii, pojawiła się potrzeba ponownego przeanalizowania zasad jej funkcjonowania. Szereg komisji i grup roboczych opracowało tekst Konstytucji Europejskiej, który został zatwierdzony na szczycie zjednoczonej Europy w dniach 18- 19 czerwca 2004 r. W roku 2005 Duńczycy i Francuzi odrzucili proponowaną Konstytucję. W związku ze świadomością konieczności reform, podjęto prace nad kolejnym traktatem. Prace nad nowym traktatem ruszyły w czerwcu 2007 r. Natomiast w październiku Rada Europejska ustaliła brzmienie końcowej wersji traktatu. W grudniu 2010 roku w Lizbonie umowa ta została podpisana i weszła w życie.

1.2. Historia i budowa „Konstytucji dla Europy”.

29 października 2004 roku w Rzymie został podpisany, na czas nieokreślony, przez 25 państw Unii Europejskiej Traktat Ustanawiający Konstytucje dla Europy (TUKE) – jest to oficjalna nazwa tej umowy międzynarodowej. Jest ważnym etapem integracji. Przez wielu określana mianem Traktatu Konstytucyjnego. Traktat jednak nie miał nic wspólnego z pojęciem konstytucji w potocznym rozumieniu konstytucji państwowej. Traktat konstytucyjny był umową międzynarodową, traktatem rewizyjnym zgodnie z art. 48 TUE. Umowa ta była przede wszystkim rezultatem obrad  Konwentu Europejskiego nad przyszłością Europy z dnia 28 lutego 2002 r. – 10 lipca 2003 r. Na tych obradach był przedstawiony dokładny projekt tego traktatu.

Jego głównym zadaniem było przekształcenie Unii w organizację bardziej demokratyczną, przejrzystą i skuteczną. Konstytucja ma zastąpić dotychczasowe traktaty i  utworzyć jeden czytelny tekst.

Konstytucja ta zawiera zasady prawne i wartości, które stanowią fundament dla Unii. Fundamentem w tym przypadku jest poszanowanie godności ludzkiej, wolność, równość i poszanowanie praw człowieka.

Traktat ten obejmuje terytoria państw członkowskich, ale występują wyjątki. Takie wyjątki dotyczą między innymi : Cypru i Wysp Owczych. 

Zadaniem Konwentu, który tworzył projekt miało być: organizowanie życia politycznego w rozszerzonej Unii, zbliżenie obywateli do instytucji europejskich, przekształcenie Unii w czynnik stabilizacji świata.

Ocena przedłożonego przez Konwent projektu traktatu była bardzo zróżnicowana[8]. W opinii Prezydium Konwentu projekt wychodzi naprzeciw postulatom z Laeken, ponieważ: zaproponował lepszy podział kompetencji Unii jaki i państw członkowskich, zlecił połączenie Traktatów oraz przyznanie Unii osobowości prawnej, przedstawił środki mające na celu rozwijanie skuteczności Unii jak i uproszczenie procedur decyzyjnych.

Zmiany zaproponowane w Traktacie polegają między innymi na włączeniu do Traktatu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, oraz wprowadzenie ważnych zmian w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

Traktat konstytucyjny składa się z Preambuły, która zawiera informacje na temat praw człowieka, demokracji, wolności i kreowaniu wspólnej przyszłości, oraz z czterech części i dotyczy następujących aspektów działania Unii Europejskiej:

I. Część pierwsza:

a.                  definicja i cele Unii;

b.                 prawa podstawowe i obywatelstwo Unii;

c.                  kompetencje Unii;

d.                 instytucje i organy Unii;

e.                  wykonywanie kompetencji Unii;

f.                   życie demokratyczne Unii;

g.                 finanse Unii;

h.                 unia i jej bezpośrednie otoczenie;

i.                   członkostwo w Unii.

II. Karta praw podstawowych Unii:

a.                  godność;

b.                 wolność;

c.                  równość;

d.                 solidarność;

e.                  prawa obywatelskie;

f.                   wymiar sprawiedliwości;

g.                 postanowienia ogólne dotyczące wykładni i stosowania karty.

III. Polityki i funkcjonowanie Unii:

a.                  postanowienia ogólne;

b.                 niedyskryminacja i obywatelstwo;

c.                  polityki i działania wewnętrzne;

d.                 stowarzyszenie krajów i terytoriów zamorskich;

e.                  działania zewnętrzne Unii;

f.                   funkcjonowanie Unii;

g.                 postanowienia wspólne.

IV. Postanowienia ogólne i końcowe[9].

Do Traktatu dołączono 36 protokołów dodatkowych oraz 2 załączniki, które wspólnie stanowią jego integralną część. Dodatkowo Konferencja Międzyrządowa przyjęła Akt Końcowy wraz z wieloma deklaracjami, które nie są jednak prawnie wiążące.

1.3.  Prace nad nowym Traktatem

         Prace nad Traktatem Lizbońskim trwały niemalże dziesięć lat. Powodem dla którego powstał Traktat Lizboński było niepowodzenie wprowadzenia konstytucji europejskiej. Dla wielu Traktat Lizboński to odświeżona konstytucja i nie jest trudno tutaj się nie zgodzić. Traktat lizboński wprowadza wiele założeń. Jednym z założeń jest zwiększona demokracja i bardziej oczywiste zasady.

         Nad Traktatem Konstytucyjnym w roku 2005 został ogłoszony tzw. „ okres refleksji” przedstawiał on to, iż TKE i jego konstrukcja z roku 2004 będzie niemożliwa do przyjęcia. W związku z tym Niemcy, które sprawowały w tym czasie prezydenturę w Unii, zaproponowały przyjęcie oto właśnie nowego Traktatu, który miał włączyć większość postanowień traktatu konstytucyjnego do dotychczasowych traktatów unijnych:

A.               Traktatu o Unii Europejskiej

B.               Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.

W roku 2007 przedstawiony został projekt nowego traktatu dla konferencji międzyrządowej, która na jego podstawie miała przygotować projekt nowego. Dnia 21 i 22 czerwca 2007 roku w Brukseli miał miejsce szczyt Rady Europejskiej, gdzie (RE) jest  główną  instytucją, organem „kierowniczym” Unii Europejskiej jako związku państw[10]. Rada na zebraniu miała ustalić zakres zmian w przyszłym traktacie, cech niezbędnych do zaakceptowanie tegoż traktatu przez wszystkie państwa członkowskie.

Negocjacje te potrwały dzień dłużej do 23 czerwca i doszło do porozumienia i znalezienia kompromisu, który ułatwił prace w ostatnim etapie projektu.

Podczas prezydencji Portugalii, a dokładnie od spotkania ministrów spraw zagranicznych, konferencja rozpoczęła swoje prace. Wtedy też prezydencja przedstawił pierwszy projekt traktatu reformującego.

Krańcowy zarys umowy został uzgodniony przez szefów państw i rządów podczas szczytu Unii Europejskiej w Lizbonie w dniach 18- 19 października 2007. Po wszystkich zmiankach językowych, przetłumaczeniu na wszystkie języki urzędowe UE, traktat reformujący UE został podpisany 13 grudnia 2007r. w Klasztorze Hieronimitów w Lizbonie.

Rozdział II

 Wybrane postanowienia Traktatu

2.1. Kompetencje Unii i poszczególnych jej organów.

         Traktat z Lizbony przejmuje zasadnicze propozycje zawarte w traktacie konstytucyjnym dotyczące podziału kompetencji między Unię i jej państwa członkowskie. Słusznie nie podjęto nowej próby klasyfikacji poszczególnych dziedzin kompetencji Unii, zachowując zaproponowany w traktacie konstytucyjnym podział na dziedziny kompetencji wyłącznych, dziedziny kompetencji dzielonej i dziedziny działań wspierających, koordynujących i uzupełniających. Zaakceptowano również ustalone w traktacie konstytucyjnym przeniesienie dziedzin z reżimu jednomyślnego podejmowania decyzji, do zwykłej procedury prawodawczej, w której Rada decyduje większością kwalifikowaną[11].

         W Traktacie z Lizbony skoncentrowano się natomiast na sprecyzowaniu zasad podziału kompetencji między Unią a jej państwami członkowskimi. Sprecyzowanie to obejmuje następujące, główne obszary:

I.            zasada kompetencji powierzonych (zawarta w obecnym art. 5 i sprecyzowana w art. 7 TWE) i relacje w obszarze kompetencji dzielonych oraz działań wspierających, koordynujących i uzupełniających Unii zostały sprecyzowane w postanowieniach TUE i TFUE w brzmieniu nadanym przez Traktat z Lizbony:

a.      Traktat z Lizbony nadaje nowe brzmienie przepisom TUE dotyczącym zasady kompetencji powierzonych; w artykule 3, w którym określone są cele Unii, podkreśla się, że „Unia dąży do osiągnięcia swych celów właściwymi środkami, odpowiednio do zakresu kompetencji przyznanych jej na mocy traktatów” przy czym „kompetencje nieprzyznane Unii w traktatach należą do Państw Członkowskich”[12];

b.     w kontekście zawartych w art. 4 w brzmieniu ustalonym przez Traktat z Lizbony TUE gwarancji co do zasadniczych kompetencji państw członkowskich podkreślono, że Unia szanuje równość państw wobec traktatów, ich tożsamość narodową, podstawowe funkcje państwa a jednocześnie wyraźnie zastrzeżono kwestię bezpieczeństwa narodowego do zakresu wyłącznej odpowiedzialności państw członkowskich[13];

c.      art. 6 TUE w brzmieniu nadanym przez Traktat z Lizbony odnosi się w ust. 1 do Karty Praw Podstawowych i w ust. 2 do przystąpienia Unii do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz w załączonych protokołach i deklaracjach objaśnione jest, iż nie rozszerza to kompetencji Unii; występuje też wiele zastrzeżeń precyzujących zakres stosowania Karty[14];

d.     art. 47 TUE dotyczący osobowości prawnej Unii dodana jest deklaracja objaśniająca, że posiadanie przez Unię osobowości prawnej „w żaden sposób nie upoważnia Unii do stanowienia prawa lub działania wykraczającego poza kompetencje przyznane jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach”,

e.      art. 2 ust. 2 TFUE, odnoszący się do kompetencji dzielonych, zostaje zmieniony mocą Traktatu z Lizbony, w ten sposób, iż państwa członkowskie wykonują swoje kompetencje w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swoich kompetencji, natomiast w przypadku gdy Unia postanowi zaprzestać wykonywania swoich kompetencji, państwa członkowskie ponownie w odpowiednim zakresie kompetencje te wykonują[15],

f.       art. 2 ust. 5 TFUE dotyczący działań Unii wspierających, koordynujących i uzupełniających objaśnione zostaje, że podejmująca takie działania Unia nie zastępuje jednak kompetencji państw członkowskich w tych dziedzinach.

II.          sprecyzowano podział kompetencji w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa; nowa treść art. 24 TUE w akapicie pierwszym określa kompetencje Unii w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa jako obejmujące wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i ogół kwestii dotyczących bezpieczeństwa Unii, w tym stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej, która może prowadzić do wspólnej obrony, z tym zastrzeżeniem, iż całość Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa podlega szczególnym zasadom i procedurom:

a.      Rada Europejska i Rada stanowią w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa jednomyślnie, chyba, że traktaty przewidują co innego,

b.     nie jest możliwe przyjmowanie w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa aktów prawodawczych,

c.      Wysoki przedstawiciel realizujący Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa może działać jedynie zgodnie z Traktatami a szczególna rola Parlamentu Europejskiego i Komisji w tych kwestiach określona jest Traktatami[16];

III.            sprecyzowano podział kompetencji w ramach Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, określając, że Unia szanuje funkcje państw członkowskich m. in. mające na celu utrzymanie porządku publicznego i ochronę bezpieczeństwa narodowego oraz zastrzeżono, że w szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego[17].

Zawarte w Traktacie z Lizbony rozwiązania mają głównie charakter objaśniający i nawiązują do dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości w tej mierze. Nowym elementem jest propozycja zawarta w art. 48 TUE, odnoszącym się do „Zwykłej procedury zmiany”, stwierdzająca wyraźnie, że ewentualne zmiany postanowień traktatów stanowiących Unię mogą być nakierowane na rozszerzenie lub ograniczenie kompetencji przyznanych Unii, a w ramach kompetencji dzielonych – wspomniana już – możliwość powrotu do wykonywania stosownych kompetencji przez państwa członkowskie w przypadku, jeżeli ze względu na poszanowanie zasady pomocniczości o proporcjonalności Unia zrezygnowałaby z wykonywania danych kompetencji[18].

Poza sprecyzowanie zasad wykonywania kompetencji przyznanych Unii (wspomniane zasady pomocniczości i proporcjonalności) oraz podziału kompetencji między Unię a jej państwa członkowskie Traktat z Lizbony, podobnie jak traktat konstytucyjny, nie wprowadza zasadniczych zmian w tej dziedzinie. Niemniej obszar ten zostaje uporządkowany, a kompetencje Unii podzielone na trzy zasadnicze dziedziny:

1)  kompetencje wyłączne Unii obejmują dziedziny, w których traktaty przyznają Unii wyłączność stanowienia prawa oraz przyjmowania aktów prawnie wiążących, natomiast państwa członkowskie mogą podejmować takie działania wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania jej aktów; tego rodzaju kompetencje wyłączne Unia ma w następujących dziedzinach: unii celnej, ustanowienia reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego, polityki pieniężnej w odniesieniu do państw członkowskich, których walutą jest euro, zachowania morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa, wspólnej polityki handlowej; Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie prawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakresy[19];

2)  kompetencje Unii dzielone z państwami członkowskimi obejmują dziedziny, w których Unia i jej państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty wiążące prawnie, przy czym państwa członkowskie wykonują swoje kompetencje w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji; tego rodzaju kompetencje dzielone mają zastosowanie w następujących dziedzinach: rynku wewnętrznego, polityki społecznej w odniesieniu do aspektów określonych w traktatach, spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, rolnictwa i rybołówstwa, środowiska naturalnego, ochrony konsumentów, transportu, sieci transeuropejskiej, Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, wspólnych problemów bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w traktatach; w dwóch dziedzinach – badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej oraz współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej – Unia ma kompetencje z wyraźnym zastrzeżeniem, że nie może, podczas wykonywania swoich kompetencji, doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji[20];

3)  kompetencje Unii w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań państw członkowskich: w takim przypadku kompetencja Unii nie zastępuje kompetencji państw członkowskich w określonych dziedzinach, w których to Unia nie może przyjmować aktów prawnych wiążących prowadzących do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich; do omawianych dziedzin zaliczyć należy: ochronę i poprawę zdrowia ludzkiego, przemysł, kultura, turystyka, edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport, ochrona ludności i współpraca administracyjna[21].

Traktat z Lizbony przejmuje zasadniczo z traktatu konstytucyjnego propozycje reform poszczególnych instytucji Unii Europejskiej. Zawiera pewne modyfikacje, raczej jednak porządkujące i wyjaśniające – wychodzące naprzeciw różnego rodzaju wątpliwościom, jakie pojawiły się w toku debaty publicznej. Zasadnicza zmiana w działaniu instytucji wynikać będzie z przekształcenia Unii w jednolitą organizację międzynarodową. W tym miejscu warto dodatkowo wskazać na ważniejsze aspekty reform dotyczących Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady i Komisji Europejskiej.

W odniesieniu do Parlamentu Europejskiego na mocy Traktatu z Lizbony przyjęto rozwiązania sprowadzające się do sprecyzowania górnego pułapu liczby posłów (nie więcej niż 750), minimalnej (6 posłów) i maksymalnej (96 posłów) liczby posłów, która mogłaby przypaść odpowiednio najmniejszemu i największemu demograficznie państwu oraz do stwierdzenia, iż rozdział miejsc ma być „degresywnie proporcjonalny”[22].

Co zaś tyczy się Rady Europejskiej, należy zauważyć, iż Traktat z Lizbony nadał jej status instytucji Unii, co jest konsekwencją przekształcenia Unii w jednolitą organizację międzynarodową. Sprecyzowano również zasady działania Rady Europejskiej. Z nowych regulacji należy zwrócić uwagę na uzupełnienie składu Rady Europejskiej o wysokiego przedstawiciela do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, traktatowe uregulowanie, że zbiera się ona dwa razy w ciągu półrocza, wraz z uzupełnieniem, że nadzwyczajne posiedzenie może zwołać przewodniczący. Przewodniczący Rady Europejskiej ma być wybierany większością kwalifikowaną przez Radę Europejską na dwa i pół roku, przy czym mandat może być jednokrotnie odnawialny. W przypadku przeszkody lub poważnego uchybienia Rada Europejska może pozbawić przewodniczącego mandatu zgodnie z tą samą procedurą. Kompetencje przewodniczącego Radu Europejskiej obejmują: przewodniczenie Radzie Europejskiej i prowadzenie jej prac, zapewnienie przygotowania i ciągłości prac Rady Europejskiej, we współpracy z przewodniczącym Komisji i na podstawie prac Rady do Spraw Ogólnych, wspomaganie osiągania spójności i konsensu w Radzie Europejskiej i przedstawianie Parlamentu Europejskiemu sprawozdania z każdego posiedzenia Rady Europejskiej. Przewodniczący Rady Europejskiej ma również pewne kompetencje w stosunkach zewnętrznych Unii, ma bowiem zapewniać na swoim poziomie oraz w zakresie swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz w sprawach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, przy czym wyraźnie zastrzeżono, że nie może się to odbywać kosztem uprawnień wysokiego przedstawiciela do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa[23].

Jeśli chodzi o Radę Unii Europejskiej to najistotniejsza modyfikacja dotyczy formuły podejmowania w Radzie decyzji większością kwalifikowaną. Modyfikacja ta zostanie omówiona szerzej w kolejnym podrozdziale niniejszego rozdziału. Pozostałe zmiany mają głównie charakter porządkujący lub związane są z innymi reformami ustrojowymi Unii, przy czym przyjęto – z niewielkimi modyfikacjami – propozycje zawarte w traktacie konstytucyjnym. Najważniejsze zmiany to potwierdzenie ustalenia składów Rady: dwa składy ustalono w TUE – „Radę do Spraw Ogólnych” i „Radę do Spraw Zagranicznych”, pozostałe składy ustala Rada Europejska, decydując większością kwalifikowaną. Poszczególnym składom Rady przewodniczy prezydencja, z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych, której z urzędu przewodniczy wysoki przedstawiciel do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Ostatnią modyfikacją jest potwierdzenie wprowadzenia 18-miesięcznej prezydencji zbiorowej trzech państw[24].

Do zasadniczych zmian w zakresie działania Komisji Europejskiej należy powiązanie nominacji przewodniczącego Komisji Europejskiej z wynikiem wyborów do Parlamentu Europejskiego. Rada Europejska, stanowiąc większością kwalifikowaną, przedstawia Parlamentowi Europejskiemu kandydata na to stanowisko, uwzględniając wyniki wyborów. Kolejną modyfikacją jest powierzenie wyboru przewodniczącego Parlamentu Europejskiego, a więc istotne umocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego. Kolejna modyfikacja wynika ze statusu wysokiego przedstawiciela do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który jest jednym z wiceprzewodniczących Komisji. Odpowiada w ramach Komisji za jej obowiązki w dziedzinie stosunków zewnętrznych i koordynację innych aspektów działań zewnętrznych Unii. Sprawą natomiast istotną i wywołującą pewne niejasności jest zmniejszenie liczby członków kolegium Komisji w stosunku do liczby państw członkowskich i wprowadzenie zasady rotacji. W ramach instytucjonalnego pakietu nicejskiego rozwiązanie takie musi zacząć działać najpóźniej w 2009 roku. Traktat konstytucyjny przesuwał działanie tego rozwiązania na 2014 rok. W związku z odrzuceniem tego traktatu wśród państw członkowskich, zwłaszcza ze strony Francji, pojawiły się zastrzeżenia co do wprowadzenia tego rozwiązania już w 2009 roku. W traktacie z Lizbony przejęto więc propozycję zawartą w traktacie konstytucyjnym: Komisja w nowym składzie ma zacząć działać od 1 listopada 2014 roku[25].

Jeśli chodzi o reformy pozostałych instytucji Unii oraz organów doradczych to należy stwierdzić, iż zarówno w stosunku do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jak również Europejskiego Banku Centralnego, Trybunału Obrachunkowego czy Komitetu Ekonomiczno – Społecznego, Traktat z Lizbony nie wprowadza tu istotniejszych zmian traktatowych[26].

2.2. System głosowania w Radzie.

         Reforma  w tej dziedzinie obejmuje dwie zasadnicze, wzajemnie powiązane kwestie: po pierwsze – zmianę samej formuły podejmowania decyzji większością kwalifikowaną: od głosów ważonych, przez formułę nicejską, obecnie obowiązującą, do formuły tzw. podwójnej większości. Po drugie – niezmiernie istotnym uwarunkowaniem jest zwiększenie liczby dziedzin regulowanych traktatami, w których stosowana jest nie jednomyślność, lecz formuła większości kwalifikowanej. Dopiero powiązanie tych dwóch czynników może istotnie podnieść dynamikę procesu decyzyjnego w Unii i przyczynić się do umocnienia tzw. metody wspólnotowej[27].

         Formuła podejmowania w Radzie decyzji większością kwalifikowaną od początku istnienia Wspólnot budziła emocje. Do wejścia w życie Traktatu z Nicei decyzje w tym trybie podejmowane były tzw. głosami ważonymi. Oznacza to, że z pewnej ustalonej puli głosów każde z państw otrzymywało pewną liczbę głosów. Następnie należało ustalić tzw. „progi” głosów, stanowiące o tym ile należy zebrać głosów, aby decyzję podjąć, oraz ile należy zebrać głosów, aby decyzję zablokować (tzw. mniejszość blokująca). Problem wyraża się więc nie tylko w samym podziale głosów, lecz również w takim uzgodnieniu „progów”, aby zrównoważone były interesy państw „dużych” i „małych”, tj. aby musiały one budować koalicję, zwłaszcza przy próbie zablokowania decyzji. Pamiętać przy tym należy, że istota formuły podejmowania decyzji w Radzie większością kwalifikowaną polega nie na tym, aby decyzję blokować, lecz na tym, aby w sposób konstruktywny „przymusić” państwa do wypracowania kompromisu i przyjęcia decyzji. W praktyce większość decyzji w tym trybie zapada w drodze konsensu, choć państwa podczas negocjacji cały czas śledzą rozkład głosów[28].

         Podczas Konferencji Międzynarodowej 2000, która przygotowywała Traktat z Nicei, rozważano umocnienie legitymacji demokratycznej Unii. Rozważano w związku z tym również reformę formuły podejmowania decyzji w Radzie większością kwalifikowaną, polegającą na zastąpieniu głosów ważonych tzw. podwójną większością, tj. stosowania dwóch testów uzależnionych od liczby państwa (do podjęcia i zablokowania decyzji należy zebrać określoną ilość państwa) oraz potencjału demograficznego (do podjęcia i zablokowania decyzji należy zebrać ustalony procent potencjału demograficznego populacji Unii)[29].

         Podczas omawianej konferencji państwa członkowskie nie doszły jednak do porozumienia w tej sprawie. Zawarto kompromis, który polegał na dodaniu do testu głosów ważonych obu wyżej wymienionych testów. Tak więc w ramach obecnie obowiązującej formuły, wprowadzonej przez Traktat z Nicei, decyzja w Radzie zostaje podjęta większością kwalifikowaną, przy spełnieniu dwóch testów i trzeciego fakultatywnie, a mianowicie:

1.                 głosów ważonych: przy 27 państwach członkowskich, aby podjąć decyzję, należy zebrać co najmniej 255 na łączną sumę 345 głosów, natomiast do stworzenia tzw. mniejszości blokującej należy zebrać co najmniej 91 głosów ważonych;

2.                 liczby państw: więcej niż połowa liczby państw, jeśli projekt aktu pochodzi od Komisji Europejskiej, i co najmniej 2/3, jeśli projekt pochodzi od państw członkowskich;

3.                 test demograficzny (fakultatywny): każde z państw członkowskich może zażądać sprawdzenia, czy państwa spełniające dwa powyższe testy zgromadziły łącznie co najmniej 62 % potencjału demograficznego Unii Europejskiej[30].

Kompromis w sprawie wprowadzenia tzw. podwójnej większości (tj. rezygnacji z głosów ważonych) został, co do zasady, osiągnięty podczas prac Konwentu Unii Europejskiej w latach 2002 – 2003, przy czym głębokie kontrowersje wywołały ustalone progi, które faworyzowały państwa duże. Po trudnych negocjacjach renegocjowano progi oraz sprecyzowano tzw. mniejszość blokującą. Uzgodniony kompromis znalazł wyraz w ostatecznym tekście traktatu konstytucyjnego, podpisanym 29 października 2004 roku.

Problem ponownie powrócił w negocjacjach nad Traktatem z Lizbony, głównie za sprawą Polski, która postulowała powrót do głosów ważonych, przy czym proponowano ich naliczanie stosownie do tzw. metody Penrosa, tj. poprzez przeliczenie ludności państwa za pomocą pierwiastka drugiego stopnia. Propozycji tej nie akceptowały jednak pozostałe państwa członkowskie. Osiągnięty podczas spotkania Rady Europejskiej 21 – 23 czerwca 2007 roku kompromis polegał na przyjęciu tzw. podwójnej większości, uzgodnionej w traktacie konstytucyjnym, z pewnymi modyfikacjami i okresami przejściowymi.

Stosownie do Traktatu z Lizbony formuła podejmowania decyzji większością kwalifikowaną w Radzie wygląda następująco:

- do 1 listopada 2014 r. obowiązywać ma nadal formuła obecna, tj. wprowadzona na mocy Traktatu z Nicei (trzy testy, w tym test demograficzny fakultatywnie);

- od 1 listopada 2014 r. zacznie obowiązywać formuła oparta na tzw. podwójnej większości; aby podjąć decyzję w Radzie trzeba będzie zebrać większość 55% plus jedno państw członkowskich a jednocześnie państwa opowiadające się za podjęciem decyzji będą musiały dysponować co najmniej 65 % populacji UE[31].

Następnie formuła t została sprecyzowana w dwóch istotnych obszarach:

- po pierwsze – sprecyzowano tzw. mniejszość blokującą: grupa państw blokująca podjęcie decyzji musi nie tylko dysponować co najmniej 35 % populacji Unii, lecz również liczyć co najmniej cztery państwa;

- po drugie – w niektórych szczególnie istotnych dziedzinach do podjęcia decyzji konieczne będzie zgromadzenie co najmniej 72 % liczby państw członkowskich[32].

Traktat z Lizbony wprowadza również okres przejściowy od 1 listopada 2014 roku do 31 marca 2017 roku. W okresie tym bowiem każde państwo będzie mogło „zażądać powrotu” do systemu nicejskiego i przeprowadzenia głosowania według formuły ustanowionej na mocy Traktatu z Nicei. W okresie tym będzie można odwołać się do tzw. formuły z Joaniny (uzgodnionej uprzednio w traktacie konstytucyjnym), polegającej na tym, że jeśli państwa nie zgadzające się na podjęcie decyzji nagromadzą ¾ jednego z testów mniejszości blokującej (34 % liczby państw lub 26 % potencjału demograficznego Unii), Rada ponownie będzie się musiała zająć sprawą i poszukiwać „satysfakcjonującego rozwiązania w rozsądnym czasie”[33].

Od 1 kwietnia 2017 roku zacznie w pełni działać omówiona wyżej tzw. podwójna większość, przy czym nadal można się będzie odwołać do tzw. formuły z Joaniny w nieco zmodyfikowanym kształcie. Do jej uruchomienia wystarczy bowiem zgromadzenie co najmniej 55 % jednego z testów mniejszości blokującej. Zastrzeżenia powyższe zostały wprowadzone głównie pod naciskiem Polski obawiającej się potencjału decyzyjnego Niemiec. Bezpośrednio przed ustaleniem ostatecznym tekstu Traktatu z Lizbony, podczas spotkania Rady Europejskiej 18 – 19 października 2007 roku, wynikł jeszcze problem umocowania formuły z Joaniny. Uzgodniony kompromis polega na tym, że w odrębnym protokole zastrzeżono, iż decyzja Rady Europejskiej ustalająca tę formułę będzie mogła być zmieniona jedynie jednomyślnie.

Co zaś tyczy się kwestii zwiększenia liczby obszarów, w których formuła większości kwalifikowanej zastępuje jednomyślność w Radzie, to stwierdzić należy, że Traktat z Lizbony przejął propozycje zawarte w traktacie konstytucyjnym, aby łącznie 44 dziedziny objąć formułą większości kwalifikowanej. Było to istotne, bowiem Traktat z Nicei nie spełnił oczekiwań państw członkowskich w tym zakresie. Kontrowersje interesów narodowych podczas Konferencji Międzyrządowej 2000 sprawiły, że podejmowanie decyzji większością kwalifikowaną wprowadzono w stosunkowo szerokim zakresie[34].

Dziedziny, w których na mocy Traktatu z Lizbony decyzje będą podejmowane większością kwalifikowaną, podzielić można na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza grupa obejmuje te dziedziny, w których na mocy Traktatu z Lizbony następuje przejście z jednomyślności do większości kwalifikowanej (czyli dziedziny, w których obecnie obowiązuje jednomyślność w Radzie). Dotyczy to łącznie 23 dziedzin, przy czym w dwudziestu dziedzinach decyzje podejmowane są wyłącznie większością kwalifikowaną, natomiast w trzech dziedzinach wprowadzono co prawda większość kwalifikowaną, lecz została ona obwarowana tzw. hamulcem bezpieczeństwa. Istota tej procedury wyraża się w tym, iż w przypadku podejmowania decyzji w Radzie większością kwalifikowaną w danej dziedzinie państwo członkowskie może wskazać, że projekt aktu prawnego narusza jego ważne interesy. W takim przypadku zwykła procedura prawodawcza zostaje zawieszona, a projekt aktu jest przedkładany Radzie Europejskiej, która przeprowadza dyskusję w tej sprawie. W terminie czterech miesięcy Rada Europejska może zwrócić Radzie projekt aktu – w takim przypadku zwykła procedura prawodawcza jest kontynuowana, względnie Rada Europejska nie podejmuje żadnych działań lub występuje do Komisji Europejskiej z wnioskiem o przedstawienie nowego projektu aktu – w takim przypadku projekt zakwestionowanego aktu uważa się za nieprzyjęty. Druga grupa obejmuje natomiast łącznie dwadzieścia jeden dziedzin, w których na mocy Traktatu z Lizbony ustanowiona zostaje nowa podstawa prawna do podejmowania decyzji większością kwalifikowaną (czyli są to dziedziny nowe, względnie nowe w pewnym zakresie, w którym wprowadzono, wraz z ich włączeniem do traktatów, procedurę podejmowania decyzji większością kwalifikowaną)[35].

2.3. Karta Praw  Podstawowych Unii Europejskiej.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej jest to zbiór fundamentalnych praw człowieka.

7 grudnia 2000 r. w trakcie posiedzenia Rady Europejskiej w Nicei przewodniczący Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji podpisali oraz proklamowali Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

Traktat z  Lizbony przejął z traktatu konstytucyjnego dwie bardzo ważne  idee. Dzięki niemu Karta Praw Podstawowych ( KPP) otrzymała charakter prawny. Wynikało ono z obiektywnego faktu, jakim jest słabość oparcia unijnego systemu ochrony praw człowieka na uchwałach Rady i orzeczeniach Trybunału (prawie wtórnym). Utworzył on prawną podstawę do tego, aby Unia Europejska przystąpiła do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka ( EKPC). 

Na mocy  traktatu konstytucyjnego  Karta miała zostać wcielona do samego traktatu jako jego część. Zarazem wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony miała zyskać taka samą moc  prawną jak traktaty[36].

Karta Praw Podstawowych została ogłoszona przez trzy instytucje jako dokument polityczny. Tymi instytucjami, które ją tak określiły był Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej oraz Komisja Europejska. W związku z propozycją, aby karta była włączona do traktatu konstytucyjnego jej tekst został zmodyfikowany. W szczególności skupiono się na zmianie zakresu stosowania KPP. Zmiany te dotyczyły odniesienia co do Traktatu Lizbońskiego. Następnie 12 grudnia 2007 roku Karta znów została ogłoszona przez trzy instytucje i ma obowiązywać w dniu wejścia w życie Traktatu z Lizbony.

Kartę Praw podstawowych  zaakceptowały wszystkie kraje UE z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Polski, które zastrzegły ograniczenie jej ochrony dla swoich obywateli poprzez przepisy w protokole 7 zw. protokołem brytyjskim następującej treści:

Artykuł 1
1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.
2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty, nie stwarza praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków, gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym.

Artykuł 2
Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznawane przez prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa.

Europejska Karta Praw Podstawowych składa się z preambuły oraz 54 artykułów rozdzielonych między 7 rozdziałów. Ich układ wygląda następująco:

1.                 Godność człowieka (art. 1-5):

ochrona godności ludzkiej; prawo do życia (w tym zakaz orzekania i wykonywania kary śmierci); prawo do integralności cielesnej (w tym zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części, zakaz klonowania w celach reprodukcyjnych); zakaz tortur i poniżającego traktowania lub karania; zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej.

2.                 Wolność (art. 6-19):

prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego; prawo do poszanowania prywatności i życia rodzinnego; ochrona danych osobowych; prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny; wolność myśli, sumienia i religii; wolność przepływu informacji i wyrażania opinii; wolność zgromadzania się i stowarzyszania się; wolność sztuki i badań naukowych; prawo do edukacji; wolność wyboru zawodu i prawo do zatrudniania się w każdym państwie UE; wolność prowadzenia działalności gospodarczej; prawo własności (w tym własności intelektualnej); prawo do azylu; ochrona na wypadek wydalenia i ekstradycji.

3.                 Równość (art. 20-26):

równość wobec prawa; zakaz wszelkiej dyskryminacji; poszanowanie różnorodności kulturowej, religijnej i językowej; równość płci ale przy dopuszczeniu "specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie reprezentowanych"; prawa dziecka; prawa osób starszych; integracja osób niepełnosprawnych.

4.                 Solidarność (art. 27-38):

prawo pracowników do informacji i konsultacji; prawo do układów zbiorowych i wspólnych działań; prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej; prawo do ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawo do dobrych warunków pracy; zakaz pracy dzieci i ochrona pracującej młodzieży; zakaz zwolnień z powodu macierzyństwa, prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego; prawo do pomocy socjalnej; prawo dostępu do służby zdrowia; ochrona środowiska; ochrona konsumenta.

5.                 Prawa obywatelskie (art. 39-46):

prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do dokumentów unijnych; prawo składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich; prawo składania petycji do Parlamentu; prawo przemieszczania się i osiedlania; prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej.

6.                 Wymiar sprawiedliwości (art. 47-50):

prawo do rzetelnego procesu sądowego; domniemanie niewinności i prawo do obrony; zasada legalizmu i proporcjonalności w procesie karnym; ne bis in idem procedatur (nikt nie może być ścigany lub skazywany z powodu faktów, co do których został już uniewinniony lub skazany; nie może być sądzony dwa razy o to samo).

7.                 Postanowienia ogólne (art. 51-54):

zakres stosowania Karty (podczas implementacji prawa wspólnotowego przez ciała unijne); zakres gwarantowanych praw (mogą być ograniczone tylko, jeśli jest to konieczne dla ochrony dobra publicznego lub innego z praw, przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności); zakaz interpretacji Karty w sposób uszczuplający prawa człowieka gwarantowane przez inne akty prawa międzynarodowego; zakaz nadużycia praw (nie mogą być interpretowane jako uprawnienie do wydania aktu prawnego niweczącego którekolwiek z praw i wolności)[37].

Rozdział III

Ratyfikacja

3. 1. Pojęcie ratyfikacji.

         Słowo ratyfikacja wywodzi się od francuskiego słowa ratification oznaczającego „usankcjonowanie”, a obecnie na gruncie prawa międzynarodowego publicznego oznacza jeden ze sposobów wyrażenia ostatecznej zgody na związanie się umową międzynarodową przez upoważniony do tego organ państwowy. Organ ten określa prawo wewnętrzne, z reguły jest nim głowa państwa. Ratyfikacja oznacza ostateczne wyrażenie zgody na związanie się z umową[38].

         Sama instytucja ratyfikacji ma dość bogatą historię. Po raz pierwszy w Europie pojawiła się ona w dobie średniowiecznego feudalizmu i stanowiła sposób zabezpieczenia się monarchów przez zaciąganiem zobowiązań przez swych pełnomocników – często stosowana klauzula zastrzegająca, iż umowa będzie obowiązywała dopiero po ratyfikacji, czyli usankcjonowaniu umowy przez monarchę. W państwach konstytucyjnych ratyfikacja stała się instrumentem wpływania parlamentu na politykę zagraniczną prowadzona przez rządy – przepisy wewnętrzne zaczęły wymagać zgody parlamentu ratyfikację umowy przed jej podpisaniem przez głowę państwa[39].

         Obecnie, najczęściej, sama umowa międzynarodowa określa czy podlega ona ratyfikacji. Kwestie te uregulowane są szczegółowo w konwencji wiedeńskiej Organizacji Narodów Zjednoczonych z 22 maja 1969 roku o prawie traktatów. Omawiana konwencja, której Rzeczpospolita Polska, jak i pozostałe państwa Unii Europejskiej są stroną, jest konwencją kodyfikującą prawo umów międzynarodowych. Konwencja kolejno reguluje kwestie zawierania umów międzynarodowych, składania do nich zastrzeżeń, wejścia w życie i tymczasowego stosowania umów, ich przestrzegania i stosowania, a także interpretacji, wygaśnięcia i nieważności. Konwencja ta określa dotyczy również pewnych kwestii związanych z samą ratyfikacją umów międzynarodowych. Artykuł 11 Konwencji stanowi, iż „Zgoda państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób”, co oznacza, iż ratyfikacja jest tylko jedną z możliwych form związania się umową międzynarodową[40]. Artykuł 14 Konwencji określa natomiast cztery przypadki, w których to zgoda państwa na związanie się umową międzynarodową powinna być wyrażona przez ratyfikację. Dzieje się tak w przypadku:

a.      gdy umowa międzynarodowa to przewiduje,

b.     w inny sposób można ustalić, że państwa zgodziły się, aby umowa podlegała ratyfikacji,

c.      przedstawiciel państwa podpisał umowę z zastrzeżeniem ratyfikacji,

d.     zamiar podpisania umowy z zastrzeżeniem ratyfikacji wynika z pełnomocnictw przedstawiciela lub zamiar ten został wyrażony w czasie negocjacji[41].

              Możliwa jest również odmowa ratyfikacji umowy międzynarodowej – z punktu widzenia prawa międzynarodowego, odmowa taka jest dozwolona i, co do zasady, nie wpływa na moc obowiązującą umowy w stosunku do pozostałych stron. Sytuacja taka miała miejsce w 1919 roku, kiedy to Stany Zjednoczone odmówiły ratyfikacji Traktatu wersalskiego ze względu na zmianę partii rządzącej. Oczywiście sama umowa międzynarodowa w swoim tekście może uzależniać swoje wejście w życie od ratyfikacji przez wszystkie kraje będące sygnatariuszami umowy. Artykuł 18 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów stanowi, iż „państwo jest obowiązane powstrzymać się od działań, które udaremniałyby przedmiot i cel umowy, jeżeli podpisało umowę lub dokonało wymiany dokumentów stanowiących umowę z zastrzeżeniem ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia, dopóki wyraźnie nie ujawni, że nie zamierza stać się stroną tej umowy”[42]. Stosownie do artykułu 6 Traktatu Lizbońskiego miał on początkowo wejść w życie 1 stycznia 2009 roku – pod warunkiem, że zostaną złożone wszystkie dokumenty ratyfikacyjne lub pierwszego dnia miesiąca następującego po złożeniu dokumentu ratyfikacyjnego przez państwo-stronę, które jako ostatnie dopełni tej formalności. W tym przypadku mamy więc do czynienia z koniecznością ratyfikacji Traktatu przez każde państwo członkowskie Unii Europejskiej. Ratyfikacja Traktatu Lizbońskiego odbywała się zgodnie z wewnętrznymi wymogami konstytucyjnymi państw – stron Traktatu[43].

3.2.          Ratyfikacja w Polsce

W polskim porządku prawnym wyróżnić można trzy rodzaje ratyfikacji umów międzynarodowych: ratyfikację małą, ratyfikację dużą i ratyfikację szczególną, w której to trybie ratyfikowany został w Rzeczpospolitej Traktat Lizboński.

Ratyfikacja mała dokonywana jest w trybie artykułu 89 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W tym trybie ratyfikacyjnym Prezes Rady Ministrów przedkłada Prezydentowi RP wniosek o ratyfikację, wcześniej informując o zamiarze złożenia takiego wniosku Sejm. Nie jest tutaj wymagana zgoda parlamentu[44].

Ratyfikacja duża przewidziana została w artykule 89 ust. 1 Konstytucji RP. Związanie się umową międzynarodową w tym trybie wymaga   wcześniejszej zgody wyrażonej w formie ustawy przez parlament. Dopiero po uzyskaniu takiej zgody, Prezydent RP może ratyfikować umowę międzynarodową. Konstytucja RP nakazuje stosować ten tryb ratyfikacyjny w pięciu kategoriach przypadków, a mianowicie, gdy umowa dotyczy:

a)                 pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych;

b)                wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji;

c)                 członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej;

d)                znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym;

e)                 spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy[45].

Szczególnym trybem ratyfikacyjnym jest tryb przewidziany w artykule 90 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Tryb ten ma zastosowanie przy ratyfikacji umów międzynarodowych, przekazujących niektóre kompetencje organów władzy państwowej organom międzynarodowym. Ratyfikacja szczególna zastrzeżona jest dla Prezydenta RP, po uprzedniej zgodzie wyrażonej w formie ustawy podjętej kwalifikowaną większością głosów przez Sejm i Senat lub w wiążącym referendum ogólnokrajowym[46].

Decyzję o wyborze formy wyrażenia zgody na ratyfikację przez Prezydenta RP umowy międzynarodowej podejmuje Sejm mocą uchwały podjętej bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy konstytucyjnej liczby posłów.

Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy konstytucyjnej liczby posłów, oraz przez Senat większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy konstytucyjnej liczby senatorów. Następnie ustawa przekazywana jest Prezydentowi RP do podpisu, który w ciągu 21 dni może ją podpisać, zawetować lub przekazać do Trybunału Konstytucyjnego celem zbadania zgodności z Konstytucją RP samej ustawy lub umowy międzynarodowej.

W wypadku zgody wyrażonej w ustawie, na prezydenta zostanie nałożony obowiązek ratyfikacji z dniem wejścia w życie ustawy, zaś w wypadku referendum obowiązek ten zostanie nałożony z dniem publikacji w Dzienniku Ustaw obwieszczenia Państwowej Komisji Wyborczej wyników głosowania referendalnego.

Proces ratyfikacji Traktatu lizbońskiego odbył się właśnie trybie artykułu 90 Konstytucji RP i podjętej w związku z nim uchwały Sejmu z dnia 28 lutego 2008 wybierającej ustawowy, a nie referendalny, tryb wyrażenia zgody dla Prezydenta RP na ratyfikację. 1 kwietnia 2008 roku Sejm RP uchwalił ustawę o ratyfikacji Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzonego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r., która upoważnia Prezydenta do dokonania ratyfikacji. 2 kwietnia 2008 roku ustawa została przyjęta przez Senat RP, a 9 kwietnia 2008 została podpisana przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. 15 kwietnia 2008 została opublikowana w Dzienniku Ustaw z 2008 r. Nr 62, poz. 388. Weszła w życie 30 kwietnia 2008. Na jej mocy Prezydent RP został upoważniony do ratyfikacji tej umowy międzynarodowej, co uczynił 10 października 2009, po drugim referendum ratyfikacyjnym w Irlandii. Procedura ratyfikacyjna została ukończona 12 października 2009 gdy dokumenty ratyfikacyjne zostały złożone rządowi Włoch – depozytariuszowi Traktatu Rzymskiego. Złożył je ambasador RP w Rzymie Jerzy Chmielewski podsekretarzowi stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Republiki Włoskiej[47].

W tym miejscu trzeba również poruszyć problematykę zawirowań politycznych, związanych z ratyfikacją Traktatu z Lizbony w naszym kraju. Początek kryzysu w procedurze ratyfikacyjnej traktatu konstytucyjnego w 2005 roku zbiegł się z kolejnym przesileniem politycznym w Polsce, wyborami prezydenckimi i parlamentarnymi, w wyniku których nastąpiła zmiana koalicji rządzącej. Początkowo zarówno ówczesny rząd, jak i prezydent RP uznawali traktat konstytucyjny za „martwy”[48].

Zmiana w takim podejściu nastąpiła w drugiej połowie prezydencji niemieckiej: strona polska zaakceptowała przyjęcie jako podstawy nowego traktatu reform uzgodnionych w traktacie konstytucyjnym, natomiast prezydent RP zrezygnował u progu rozmów podczas spotkania Rady Europejskiej w czerwcu 2007 roku z postulatu „pierwiastkowego” (o którym była już mowa wcześniej, w rozdziale dotyczącym zmian w systemie głosowania w Radzie). Była to decyzja ze wszech miar rozważna: mimo że zasada Penrosa jest dobrze znana w teorii organizacji międzynarodowych i służy mierzeniu siły decyzyjnej państw, zgłoszony przez Polskę postulat „pierwiastkowy” nie miał z różnych przyczyn żadnych szans powodzenia – podtrzymywanie tego postulatu mogło, w skrajnym przypadku, doprowadzić jedynie do zablokowania prac nad traktatem. Akceptując tzw. podwójną większość, uzyskano natomiast wiele regulacji przejściowych, które pozwalają na „ewolucyjne przejście do nowej formuły większości kwalifikowanej w Radzie; nie powinny one jednocześnie ograniczać dynamiki procesu decyzyjnego w Unii Europejskiej.

W toku Konferencji Międzyrządowej 2007 wyniknęło jeszcze kilka kwestii podnoszonych przez polską delegację:

a)     nie było jasności co do „umiejscowienia” tzw. formuły z Joaniny, która miałaby obowiązywać po 2017 roku – kompromis w tej kwestii polega na tym, o czym była już mowa, że w odrębnym protokole zastrzeżono, iż decyzja w sprawie zmiany tej formuły musi zapaść w Radzie Europejskiej jednomyślnie; innymi słowy, bez zgody Polski decyzji zmienić nie będzie można;

b)    Polska postanowiła przystąpić do tzw. protokołu brytyjskiego, odnoszącego się do Karty Praw Podstawowych – sam protokół wyostrza pewne zastrzeżenia polityczne co do zakresu  stosowania Karty Praw Podstawowych, nie wnosi natomiast nowej treści normatywnej w stosunku do obwarowań stosowania Karty;

c)     strona polska z dużą ostrożnością podchodziła do kwestii przekształcenia aktów prawnych III filaru UE po wejściu w życie Traktatu z Lizbony w rozporządzenia, dyrektywy i decyzje (mające być rozciągnięte na całą Unię); ostrożność ta wynikała przede wszystkim z bardzo wstrzemięźliwego nastawienia do możliwości rozszerzenia jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości na nowe materie;

d)    strona polska zgłosiła również postulat zwiększenia liczby rzeczników generalnych w Trybunale Sprawiedliwości[49].

Zasięg reform ustrojowych uzgodnionych w Traktacie z Lizbony można określić jako „kompromis rozsądny”. Z jednej bowiem strony, wychodzi on naprzeciw najważniejszym postulatom państw członkowskich, które miały pewne problemy z zaakceptowaniem pakietu reform uzgodnionych w traktacie konstytucyjnym – głównie Wielkiej Brytanii, Holandii, Francji i Polski. Z drugiej natomiast strony, utrzymane zostały, co do zasady, propozycje zawarte w traktacie konstytucyjnym. Dotyczy to kwestii najistotniejszych: przekształcenia Unii w jednolitą organizację międzynarodową i związanych z tym reform instytucjonalnych. Wprowadzone modyfikacje mają znaczenie objaśniające i są ważne dla politycznej percepcji procesu integracji europejskiej.

Podpisanie Traktatu z Lizbony 13 grudnia 2007 roku otworzyło okres ratyfikacji traktatu. Zakończył on okres jednego z najgłębszych kryzysów w dziejach integracji europejskiej, którego stawką było albo umocnienie Europy na arenie międzynarodowej, albo realna groźba zahamowania procesu integracji w Europie, które to dotknęłoby najbardziej nowe państwa członkowskie Unii regionu Europy Środkowej i Wschodniej.

3.3. Problem ratyfikacji Traktatu w innych państwach.

Mimo że wstępnie traktat reformujący ustalony na Szczycie Lizbońskim przedstawiano jako kompromis mogący zadowalać wszystkie państwa członkowskie, to jego ratyfikacja nie przebiegała płynnie. Państwa miały wybór, czy dokonają ratyfikacji poprzez referendum narodowe czy poprzez decyzję parlamentarną. Wyjątkiem była Irlandia, w której istnieje konstytucyjny obowiązek przeprowadzenia referendum narodowego. 12 czerwca 2008 obywatele Irlandii opowiedzieli się w głosowaniu za odrzuceniem traktatu, ale w drugim referendum 2 października 2009 zagłosowali już za ratyfikacją traktatu.

W listopadzie 2008 czeski Trybunał Konstytucyjny orzekł o zgodności traktatu z czeską konstytucją, co otworzyło drogę do jego ratyfikacji w tym kraju. Prezydent Vaclav Klaus zasugerował jednak, że nie złoży swojego podpisu dopóki kwestii traktatu nie rozstrzygnie Irlandia. Obywatele Irlandii w drugim referendum 2 października 2009 opowiedzieli się za ratyfikacją Traktatu. Po tym wydarzeniu prezydent Czech Vaclav Klaus postawił nowe warunki podpisania przez niego traktatu, ale podpis złożył 3 listopada 2009 roku. Według sondażu przeprowadzonego 16 lutego 2009, 51% Irlandczyków było gotowych poprzeć Traktat z Lizbony. Jednym z powodów jest kryzys finansowy, który w istotny sposób dotknął Irlandię. Masowe zwolnienia z pracy oraz aktywna kampania informacyjna polityków irlandzkich doprowadziła do zmniejszenia się eurosceptycyzmu wśród społeczeństwa Irlandii. Kolejne referendum odbyło się w październiku 2009. Tym razem 2/3 Irlandczyków zagłosowało za przyjęciem, a prawie 1/3 za odrzuceniem Traktatu[50].

Przed powtórnym referendum Irlandia oprócz zapewnienia sobie stałego komisarza (ich liczba spada z 27 do 18) uzyskała dodatkowe gwarancje prawne w kwestiach polityki obronnej (potwierdzenie prawa Irlandii do neutralności), kwestii etycznych (Karta Praw Podstawowych ani unijna polityka dotycząca spraw wewnętrznych i sprawiedliwości nie będą wpływać na irlandzką konstytucję w kwestiach rodzinnych) i polityki podatkowej (Traktat z Lizbony nie daje UE żadnych nowych kompetencji w kwestiach podatkowych)[51].

Tydzień po ogłoszeniu wyników referendum, 10 października, prezydent Lech Kaczyński złożył swój podpis pod aktem ratyfikacji Traktatu Lizbońskiego, kończąc w ten sposób procedurę jego przyjęcia przez Rzeczpospolitą Polską. Podpis prezydenta Republiki Czeskiej pod aktem ratyfikującym go w tym kraju został złożony 3 listopada 2009.

Ostatecznie, wszystkie 27 krajów ratyfikowało Traktat z Lizbony. Pierwszymi krajami, które postanowiły związać się jego postanowieniami były Węgry oraz Malta (biorąc pod uwagę datę złożenia dokumentów ratyfikacyjnych u podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Republiki Włoskiej, które to ministerstwo jest depozytariuszem tych dokumentów), co miało miejsce 6 lutego 2008 roku. Ostatnim krajem, o czym była już mowa, który złożył dokumenty ratyfikacyjne były Czechy.

Kraj sygnatariusz	Data złożenia dokumentów ratyfikacyjnych u depozytariusza
Republika Austrii	13. V. 2008
Królestwo Belgii	15. X. 2008
Republika Bułgarii	28. IV. 2008
Republika Cypryjska	26. VIII. 2008
Republika Czeska	13. XI. 2009
Królestwo Danii	29. V. 2008
Republika Estońska	23. IX. 2008
Republika Finlandii	30. IX. 2008
Republika Francuska	14. II. 2008
Republika Grecka	12. VIII. 2008
Królestwo Hiszpanii	8. X. 2008
Królestwo Niderlandów	11. IX. 2008
Republika Irlandzka	23. X. 2009
Republika Litewska	26. VIII. 2008
Republika Łotewska	16. VI. 2008
Wielkie Księstwo Luksemburga	21. VII. 2008
Republika Malty	6. II. 2008
Republika Federalna Niemiec	25. IX. 2009
Rzeczpospolita Polska	12. X. 2009
Republika Portugalii	17. VI. 2008
Republika Rumuńska	11. III. 2008
Republika Słowacka	24. VI. 2008
Republika Słowenii	24. IV. 2008
Królestwo Szwecji	10. XII. 2008
Republika Węgierska	6. II. 2008
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej	16. VII. 2008
Republika Włoska	8. VIII. 2008

Tabela 1. Zestawienie państw sygnatariuszy Traktatu z Lizbony z datami złożenia dokumentów ratyfikacyjnych u depozytariusza Traktatu. Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Barcz (red.), Traktat z Lizbony. Główne reformy ustrojowe Unii Europejskiej, Warszawa, 2010.

Zakończenie

         Unia Europejska konfrontowana jest obecnie z zasadniczymi wyzwaniami, stymulowanymi procesem globalizacji. Aby sprostać tym wyzwaniom, musiała określić kierunek rozwoju rynku wewnętrznego oraz wykreować własną tożsamość na płaszczyźnie międzynarodowej. Unia musiała również wiarygodnie określić i potwierdzić strategię dalszego rozszerzania, tj. umacniania strefy stabilności i demokracji w swoim sąsiedztwie. Wreszcie, Unia musiała – w związku z tworzeniem obszaru bez granic wewnętrznych – dbać w coraz większym stopniu o bezpieczeństwo obywateli państw członkowskich – obywateli Unii. Odpowiedzią na wszystkie te postulaty był właśnie Traktat z Lizbony.

         Traktat z Lizbony stanowi zakończenie długiego procesu reformy instytucjonalnej Unii Europejskiej i wyznacza na najbliższy czas kierunek jej rozwoju. Jest też pierwszym traktatem o takim charakterze, w którego opracowaniu Polska uczestniczyła w pełni jako członek Unii Europejskiej. Traktat z Lizbony ma charakter tradycyjnego traktatu rewizyjnego, zmieniającego obowiązujące traktaty stanowiące Unię. Najistotniejszym elementem reformy, spinającym klamrą pozostałe jej elementy, jest przekształcenie Unii Europejskiej w jednolitą organizację międzynarodową. Jednocześnie traktat ten finalizuje kilkuletnią, trudną i pełną dramatyzmu politycznego debatę nad reformą ustrojową Unii. Głównymi reformami dokonanymi mocą traktatu są: umocnienie legitymacji demokratycznej Unii Europejskiej, likwidacja „struktury filarowej” Unii, zmiany związane z głosowaniem większością kwalifikowaną w Radzie, umocnienie ochrony praw podstawowych, zmiany w dziedzinie rynku wewnętrznego i polityk, reforma Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości.

         Subiektywnie oceniając wprowadzone przez traktat postanowienia, należy zauważyć, iż są one wyrazem rozsądnego kompromisu, który – moim zdaniem – zapewni Unii Europejskiej spokojne i, co może nawet ważniejsze, stabilne funkcjonowanie na najbliższe lata.

BIBLIOGRAFIA

1.      Barcik J., Srogosz T., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa, 2009.

2.      Barcik J., Wentkowska A., Prawo Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony, Warszawa, 2011.

3.      Barcz J., Integracja Europejska, Kraków, 2007.

4.      Barcz J., Poznaj Traktat z Lizbony, Warszawa, 2008.

5.      Barcz J., Mik C., Nowak – Far A., Przewodnik po traktacie konstytucyjnym wraz z tekstem traktatu, Warszawa, 2005.

6.      Barcz J., Przewodnik po Traktacie z Lizbony – Traktaty stanowiące Unie Europejska. Stan obecny oraz teksty skonsolidowane w brzmieniu Traktatu z Lizbony., Warszawa, 2008.

7.      Barcz J.(red.), Przyszły traktat konstytucyjny. Zagadnienia prawno – polityczne, instytucjonalne i proces decyzyjny w UE, Warszawa, 2004.

8.      Barcz J.(red.), Traktat z Lizbony. Główne reformy ustrojowe Unii Europejskiej., Warszawa, 2010.

9.      Bierzanek R., Symonides J., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa, 2005.

10.  Czapliński W., Zarys prawa europejskiego, Warszawa, 2008.

11.  Domagała A., Integracja Polski z Unią Europejską, Warszawa, 2008.

12.  Emmert F., Morawiecki M., Prawo europejskie, Warszawa – Wrocław, 1999.

13.  Góralski W.M.(red.), Unia Europejska. Tom II. Gospodarska – Polityka – Współpraca., Warszawa – Kraków, 2007.

14.  Kranz J., Tło prawne dyskusji nad reformą ustrojową Unii Europejskiej, Kraków – Warszawa, 2007.

15.  Leonard D., Przewodnik po Unii Europejskiej, Warszawa, 1998.

16.  Małuszyńska E., Gruchman B.(red.), Kompedium wiedzy o Unii Europejskiej, Warszawa, 2010.

17.  Noble A., Przewodnik po Unii Europejskiej,  Warszawa, 1998.

18.  Skrzydło W.(red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin, 2005.

19.  Staniszkis J., Antropologia władzy. Między Traktatem Lizbońskim a kryzysem., Warszawa, 2009.

20.  Wysokińska Z., Witkowska J., Integracja europejska, Warszawa, 2004.

21.  Ziller J., Nowa konstytucja europejska, Warszawa, 2006.

---

[1] I. Popiuk - Rysińska, Unia Europejska, Warszawa, 1998, s. 9.

[2] Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja Europejska, Warszawa – Łódź, 2002,  s. 15.

[3] L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska- Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, Unia Europejska - podręcznik akademicki , Warszawa, 1998, s. 12.

[4] I. Popiuk – Rysińska, Unia Europejska, Warszawa, 1998, s. 133.

[5] A. Jędraszko, Na drodze do zjednoczenia Europy, Warszawa, 2002, s. 20- 21.

[6] I. Popiuk – Rysińska, Unia Europejska, 1998, s. 16.

[7] A. Domagała, Integracja Polski z Unią Europejską, Warszawa, 2008, s. 79.

[8] J. Barcz, C. Mik, A. Nowak – Far, Ocena Traktatu Konstytucyjnego: wyzwania dla Polski, Warszawa, 2003.

[9] Źródło: Interpretacja własna Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy

                                                                                                                                                                                                                    

[10]  R. Steinz, Prawo Europejskie, Warszawa 2002, s. 10

[11] E. Małuszyńska, B. Gruchman, Kompedium wiedzy o Unii Europejskiej, Warszawa, 2010, s. 29.

[12] J.  Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony – Traktaty stanowiące Unie Europejska. Stan obecny oraz teksty skonsolidowane w brzmieniu Traktatu z Lizbony., Warszawa, 2008, s. 44.

[13] ibidem, s. 50.

[14] J. Barcz, Poznaj Traktat z Lizbony, Warszawa, 2008, s. 16.

[15] ibidem, s. 22.

[16] J. Barcz (red.), Traktat z Lizbony. Główne reformy ustrojowe Unii Europejskiej., Warszawa, 2010, s. 90.

[17] J. Barcz, C. Mik, A. Nowak – Far, Przewodnik po traktacie konstytucyjnym wraz z tekstem traktatu, Warszawa, 2005, s. 112.

[18] J. Kranz, Tło prawne dyskusji nad reformą ustrojową Unii Europejskiej, Kraków – Warszawa, 2007, s. 66.

[19] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony, Warszawa, 2011, s. 96.

[20] ibidem, s. 212.

[21] W. M. Góralski (red.), Unia Europejska. Tom II. Gospodarska – Polityka – Współpraca., Warszawa – Kraków, 2007, s. 137.

[22] J. Barcz (red.), Traktat z Lizbony. Główne reformy ustrojowe Unii Europejskiej., Warszawa, 2010, s. 79.

[23] E. Małuszyńska, B. Gruchman (red.), Kompedium wiedzy o Unii Europejskiej, Warszawa, 2010, s. 45 – 46.

[24] ibidem, s. 48 – 49.

[25] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony, Warszawa, 2011, s. 313.

[26] J. Barcz (red.), Traktat z Lizbony. Główne reformy ustrojowe Unii Europejskiej., Warszawa, 2010, s. 33.

[27] J. Kranz, Tło prawne dyskusji nad reformą ustrojową Unii Europejskiej, Kraków – Warszawa, 2007, s. 64.

[28] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony, Warszawa, 2011, s. 206.

[29] J.  Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony – Traktaty stanowiące Unie Europejska. Stan obecny oraz teksty skonsolidowane w brzmieniu Traktatu z Lizbony., Warszawa, 2008, s. 367.

[30] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony, Warszawa, 2011, s. 207.

[31] J. Barcz, C. Mik, A. Nowak – Far, Przewodnik po traktacie konstytucyjnym wraz z tekstem traktatu, Warszawa, 2005, s. 66.

[32] E. Małuszyńska, B. Gruchman (red.), Kompedium wiedzy o Unii Europejskiej, Warszawa, 2010, s. 62 – 63.

[33] W. M. Góralski (red.), Unia Europejska. Tom II. Gospodarska – Polityka – Współpraca., Warszawa – Kraków, 2007, s. 194.

[34] J. Barcz (red.), Traktat z Lizbony. Główne reformy ustrojowe Unii Europejskiej., Warszawa, 2010, s. 163.

[35] J. Kranz, Tło prawne dyskusji nad reformą ustrojową Unii Europejskiej, Kraków – Warszawa, 2007, s. 88.

[36] J. Barcz (red.), Traktat z Lizbony. Główne reformy ustrojowe Unii Europejskiej., Warszawa, 2010, s. 178.

[37] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony, Warszawa, 2011, s. 313 – 316.

[38] R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa, 2005, s. 112.

[39] ibidem, s. 113.

[40] J. Barcik, T. Srogosz, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa, 2009, s. 92.

[41] R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa, 2005, s. 114.

[42] J. Barcik, T. Srogosz, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa, 2009, s. 94.

[43] J. Barcz, Poznaj Traktat z Lizbony, Warszawa, 2008, s. 9.

[44] R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa, 2005, s. 115.

[45] ibidem.

[46] W. Skrzydło (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin, 2005, s. 180.

[47] E. Małuszyńska, B. Gruchman (red.), Kompedium wiedzy o Unii Europejskiej, Warszawa, 2010, s. 41 – 42.

[48] J. Barcz, Poznaj Traktat z Lizbony, Warszawa, 2008, s. 34.

[49] J. Kranz, Tło prawne dyskusji nad reformą ustrojową Unii Europejskiej, Kraków – Warszawa, 2007, s. 64 – 66.

[50] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony, Warszawa, 2011, s. 11.

[51] ibidem, s. 13.