Trzy

WSTĘP

W roku 1989 w Polsce, a następnie w innych krajach Europy Środkowowschodniej nastąpiły gruntowne i na wskroś rewolucyjne zmiany polityczno-ustrojowe i gospo­darcze. W nowej sytuacji społeczeństwo polskie oczekiwało policji opiekuńczej i hu­manitarnej, dlatego też w ustawie o Policji z 1990 r. został wyeksponowany obowiązek respektowania przez policjantów godności obywateli oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. W związku z niechlubnymi doświadczeniami z przeszłości, autorzy ustawy spowodowali poważne ograniczenie uprawnień policjanta. Szczególnie akcen­towano funkcję policji jako instytucji użyteczności publicznej, spolegliwego opiekuna. Oczekiwania idące w tym kierunku wiązały się z podkreślaniem konieczności moc­nego osadzenia i związania policji ze środowiskiem na najniższym poziomie – z rejo­nem zamieszkania. W związku z tym zdecydowano się na powołanie do życia policji lokalnej. Należy sądzić, że brutalność okazywana przez wiele lat w kontaktach mili­cjant – obywatel brała się nie tylko z wyobcowania społecznego, lecz także z poczucia słabości funkcjonariusza służb porządkowych w obliczu powszednich zagrożeń.

Założeniem zmian było uregulowanie spraw Policji i policjantów w sposób kompleksowy. Nadało to ustawie o Policji charakter aktu prawnego dość złożonego, składające­go się z dwóch części. Pierwsza – to zespół unormowań dotyczących organizacji i funkcjonowania Policji jako organu administracji państwowej, realizującego zada­nia państwa w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. W tym zakresie ustawa była aktem normatywnym o charakterze ustrojowym. Druga część to zbiór przepisów regulujących status służbowy policjanta. W tej części ustawa jest tzw. pragmatyką służbową, czyli aktem określającym prawa i obowiązki funk­cjonariuszy Policji.

Policja jest instytucją, która w ogromnym stopniu wpływa na poczucie bezpieczeństwa swych obywateli. Wprawdzie współczynnik przestępczości jest niezależny od liczby policjantów, jednak zwiększanie ich liczby na ulicach może wpływać na zmniejszanie się ilości czynów przestępczych na ulicach. Patrole policyjne pełnią wówczas funkcję nie tylko o charakterze prewencyjnym, ale także odstraszającą potencjalnych sprawców przestępstw. Jest to tym bardziej uzasadnione, jeśli patrole znajdują się w miejscach faktycznie niebezpiecznych. Poza tym szybkość reakcji Policji po zawiadomieniu o czynie przestępczym wpływa na podniesienie jakości działań Policji, a także na jej pozytywny wizerunek w oczach społecznych. Należy także stwierdzić, że Policja tylko w niedużym zakresie jest odpowiedzialna za wykrycie sprawców określonych przestępstw. W znaczącym stopniu odrywa tutaj rolę społeczeństwo, które nie tylko powiadamia organy ścigania, ale także może się włączyć w śledztwo przeciwko danym sprawcom. Z. Sobolewski pisze, że, „organy ścigania nie są w stanie wykryć wszystkich popełnionych przestępstw. Liczą więc na pomoc instytucji państwowych, samorządowych i społecznych oraz środków masowego przekazu i zwykłych obywateli”

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wyników badań na temat postrzegania Policji przez określoną społeczność na przykładzie studentów WSH w Sosnowcu. Praca została podzielona na cztery rozdziały.

Pierwszy z nich, zatytułowany „Bezpieczeństwo wewnętrzne w Polsce”, stara się rozwiązać pewne, spotykane w literaturze, zawiłości terminologiczne, związane z pojęciami „bezpieczeństwa wewnętrznego” oraz „systemu bezpieczeństwa wewnętrznego”. Autorka gruntownie zbadała wypowiedzi doktryny prawa administracyjnego oraz bezpieczeństwa narodowego w przedmiotowych kwestiach, po czym pokusiła się o umiejscowienie formacji Policji w ramach systemu bezpieczeństwa wewnętrznego Rzeczypospolitej Polski.

Rozdział drugi, pt. „Formacja Policji w Polsce” jest rozdziałem syntetycznym, w którym autorka starała się zebrać, a następnie opisać, jak najwięcej faktów związanych z usytuowaniem Policji w ramach organu bezpieczeństwa wewnętrznego. W rozdziale przedstawiony został rys historyczny omawianej formacji w Polsce w XX wieku. Kolejne fragmenty rozdziału dotyczą już sensu stricte zagadnień związanych z aktualną pozycją ustrojową i legislacyjną Policji. Opisano tutaj, kolejno, ustrój i organizację Policji, jej zadania oraz zakres uprawnień, jak również proces współdziałania tej formacji z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo.

Trzeci rozdział pracy pt. „Metodologia badań własnych” poświęcony został metodologii badań własnych. Zawarte w nim zostały definicje metodologiczne oraz ukazana została problematyka badań, hipotezy, cele oraz metody i techniki badawcze zastosowane w rozdziale czwartym niniejszej pracy. Końcowa część tego rozdziału stanowi zwięzłą charakterystykę badanej zbiorowości.

            Ostatni, czwarty rozdział pracy jest rozdziałem badawczym. Rozdział stanowi analizę wyników badań przeprowadzonych wśród studentów WSH w Sosnowcu. Posługując się kwestionariuszem ankiety, starano się tutaj wskazać opinie studentów na temat działań Policji w zakresie utrzymania bezpieczeństwa.

Podczas redakcji pracy, niebagatelną pomocą dla autorki okazały się być pozycje bibliograficzne literatury przedmiotu wybitnych znawców i teoretyków zagadnień związanych z bezpieczeństwem narodowym (M. Brzeziński, J. Zubek czy W. Fehler), szeroko rozumianym prawem policyjnym (A. Misiuk czy S. Pieprzny) oraz zagadnieniami dotyczącymi metodologii badań pedagogicznych.

ROZDZIAŁ 1. BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE W POLSCE.

1.1.      Pojęcie i istota bezpieczeństwa wewnętrznego.

Bezpieczeństwo w języku łacińskim to sine cura (securitas), co można tłumaczyć jako stan bez troski, zmartwienia, niepokoju czy zmian. Słowniki definiują bezpie­czeństwo jako stan spokoju, pewności i niezagrożenia.[1] Bezpieczeństwo w ogólnym znaczeniu należy rozumieć jako stan braku zagrożenia (postać wolności negatywnej), a w bardziej abstrakcyjnym znaczeniu jako przeciwieństwo (alternatywa) dla chaosu.[2]

W koncepcji T. Hobbesa bezpieczeństwo zostało osiągnięte w społeczeństwie przez wyjście ze stanu natury i wejście do stanu państwowego, gdzie siła państwa, w postaci prawa o charakterze pozytywnym, była gwarantem funkcjono­wania umowy społecznej, czyli de facto stanu jego bezpieczeństwa.[3] W takim ujęciu stan natury sprowadzałby się do braku egzystencjalnego bezpieczeństwa, gdzie każdy homo homini lupus est. Mamy więc – z jednej strony – przykrość związaną z ogranicze­niem naszej wolności, która w stanie natury związana jest z niepokojem egzystencjalnym i stanem permanentnego zagrożenia, a z drugiej strony bezpieczeństwo i z założenia stan ładu społecznego. Chęć bezpieczeństwa w takim ujęciu ma charakter naczelnej potrze­by zarówno podmiotów jednostkowych, jak i grupowych, co stanowi jeden z głównych motywów ich działania (celów). Potrzeba ta przypisana jest zarówno jednostkom, społecznościom, jak i państwom czy uczestnikom systemu międzynarodowego.

Termin bezpieczeństwo w najogólniejszym sensie należy do grupy potrzeb podmiotowych, zasadnicze znaczenie ma podział na bezpieczeństwo narodowe i bezpieczeństwo międzynarodowe. Te dwa pojęcia najczęściej występują w języku polityki, dyplomacji, w dokumentach polityczno-prawnych oraz w nauce o stosunkach międzynarodowych.[4]

Najstarszą formułę bezpieczeństwa uczestników życia międzynarodowego stanowi pojęcie bezpieczeństwa narodowego. Potrzeby i interesy bezpieczeństwa narodu (lub narodów w przypadku państw wielonarodowych) są realizowane przez organy państwowe. Adekwatnie do tego stanu rzeczy pojęcie bezpieczeństwo narodowe, szeroko upowszechnione w nauce zachodniej, jest w zasadzie utożsamiane z bezpieczeństwem państwa.[5]

Pojęcie bezpieczeństwa odnosi się do procesu zaspokajania potrzeb i interesów uczestników życia międzynarodowego. Proces ten realizuje się w środowisku międzynarodowym, a jego konsekwencje dotyczą nie tylko zainteresowanych państw, ale całego systemu międzynarodowego. W związku z tym podstawą typologii dokonywanych dla celów analitycznych jest kryterium podmiotowe.

Podział bezpieczeństwa na narodowe i międzynarodowe jest czysto umowny, gdyż bezpieczeństwo państw w stosunkach międzynarodowych, obiektywnie rzecz ujmując, ma zawsze charakter międzynarodowy.[6]

Drugim bardzo często stosowanym kryterium w typologiach bezpieczeństwa jest kryterium przedmiotowe, zakładające podział na bezpieczeństwo zewnętrzne oraz bezpieczeństwo wewnętrzne. Ma ono charakter pomocniczy względem podziału podmiotowego i nie stanowi samo w sobie wyodrębnionego kierunku ustaleń teoretycznych. W pierwszej połowie XX wieku samo pojęcie bezpieczeństwa wewnętrznego w ogóle nie było spotykane w literaturze.

W miarę rozwoju cywilizacyjnego świata zmieniały się poglądy na temat charakteru, funkcji, przeznaczenia i organizacji państwa. Odzwierciedleniem tych zmian są poglądy filozofów, którzy w swoich rozważaniach próbowali określić istotę państwa i jego charakter.[7]

Niezbędne wydaje się, z punktu widzenia prowadzonych rozważań, zaprezentowanie definicji państwa zawartej w Słowniku Języka Polskiego, a więc jest to: „organizacja polityczna obejmująca ludzi stale osiadłych na pewnym terytorium”.[8] Równie szeroko dostępna Nowa encyklopedia powszechna PWN wyjaśnia, że państwo to „suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego terytorium o określonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza publiczna dysponująca aparatem przymusu i dążąca do monopolu w jej stosowaniu”.[9] Z kolei R. Wróblewski definiuje państwo jako „organizację polityczną wielkiej grupy społecznej, nierozdzielnie związanej z określonym terytorium, na którym rozciąga się jego władza i obowiązują prawa przez nią stanowione”.[10] Natomiast Z. Ziembiński i S. Wronkowska określają państwo jako „organizację polityczną wyposażoną w suwerenną władzę, przy tym terytorialną i taką, do której przynależność ma charakter sformalizowany”.[11]

Pochodzenie państwa jest tłumaczone w różny sposób. Począwszy od teorii podboju, zgodnie z którą słabsze grupy ulegają silniejszym (cywilizacyjnie), przyjmując ich władzę; poprzez teorię patriarchalną, gdzie akcentuje się łączenie jednostek w rody i plemiona, aż do pojawienia się państwa; do szeroko rozpowszechnionej teorii umowy społecznej, gdzie państwo jest tworem umowy między ludźmi, której filarem jest prawo i porządek władzy, a celem zapewnienie spokoju i bezpieczeństwa. W społecznej nauce Kościoła akcentuje się rolę rozumnej natury człowieka jako siły sprawczej powstania państwa dla ochrony bytu członków danej społeczności w imię dobra wspólnego.[12]

            O istnieniu państwa oraz jego charakterze i pozycji świadczy władza, czy to pochodząca od Boga, czy też będąca narzędziem klasy panującej lub pochodząca z wyboru. Istota władzy zakłada jej suwerenność. Ta cecha sytuowana jest jako najważniejsza dla konstrukcji i istnienia państwa. Suwerenność obejmuje zarówno zwierzchność władzy państwowej w obrębie państwa (suwerenność wewnętrzna), jak i niezależność tej władzy od innych państw (suwerenność zewnętrzna). Inną cechą państwa jest powszechność, która określa, że państwo obejmuje swoim oddziaływaniem wszystkich ludzi znajdujących się na jego terytorium. Wskazuje się również na przymus jako immanentną cechę państwa. Dotyczy ona przynależności (obywatelstwa), które nabywa się najczęściej w chwili urodzenia.[13] Tak więc według klasycznej definicji, upowszechnionej w naukach o polityce, państwo obejmuje terytorium wraz z zamieszkałą na nim ludnością oraz suwerenną władzą nad nimi.

            Ważnym pojęciem jest państwo prawne. Pojęcie to wywodzi się z języka niemieckiego (Rechtsstaat) i oznacza, że sprawowanie władzy państwowej jest dopuszczalne tylko na podstawie konstytucji oraz formalnie i materialnie zgodnych z nią ustaw w celu zagwarantowania takich wartości, jak: godność człowieka, wolność, sprawiedliwość i pewność prawa[14]. Wymienia się szereg zasad konstytuujących państwo prawne. Po pierwsze, oparcie władzy na konstytucji, która jest aktem rangi najwyższej. Po drugie, relacja obywatel państwo jest określona przez prawa zasadnicze, gwarantujące osobiste wolności. Po trzecie, władza państwowa jest podzielona pomiędzy wykonawczą, ustawodawczą a sądowniczą. Po czwarte, podstawą i granicą wszelkiego działania państwa jest prawo i konstytucja dla władzy ustawodawczej, ustawy i rozporządzenia dla administracji i sądów. Po piąte, wobec ustawy każdy jest równy, a oznacza to w szczególności połączenie państwa prawnego z zasadą demokracji. Po szóste, istnieją gwarancje szerokiej ochrony prawnej sprawowane przez niezawisłe sądy w ramach ustawowo przewidzianego postępowania; ochrona ta dotyczy także niezgodnych z prawem działań władz państwowych, w tym również władzy ustawodawczej. Po siódme, istnieje system odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych, państwowych i samorządowych, który przejawia się w ich odpowiedzialności prawnej – dyscyplinarnej, cywilnej i karnej oraz odpowiedzialności za szkody wyrządzone obywatelowi, względnie uszczuplenie praw obywateli. Po ósme, pojęcie państwa prawnego obejmuje także zasady ukierunkowujące działalność organów państwa, to jest proporcjonalność środków i celów, przewidywalność oraz obliczalność państwowej ingerencji.[15]

Każde współczesne państwo spełnia siedem funkcji: wewnętrzną, zewnętrzną, gospodarczo-organizatorską, socjalną, adaptacyjną, regulacyjną oraz innowacyjną.[16] Funkcja wewnętrzna sprowadza się do zapewnienia porządku i bezpieczeństwa wewnątrz kraju, co osiąga się poprzez działanie organów administracyjnych państwa. Funkcja zewnętrzna zaś spełniana jest poprzez działalność prowadzoną w zakresie stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi, której istotą jest ochrona interesów państwa prowadzona głównie przez jej służbę dyplomatyczną. Funkcja gospodarczo-organizatorska przejawia się organizowaniem gospodarki oraz wpływem na procesy gospodarcze. Funkcja adaptacyjna sprowadza się do przystosowania państwa do zmieniających się uwarunkowań cywilizacyjnych. Funkcja regulacyjna to całokształt działalności polegającej na wpływaniu na zachodzące procesy społeczne. Funkcja innowacyjna polega na wprowadzaniu przez państwo nowych procesów i przeobrażeń społecznych.[17]

W wielu opracowaniach naukowych wskazuje się na to, że bezpieczeństwo państwa to element jego  bytu  i  rozwoju  określony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń[18] lub stan wywołujący poczucie możliwości rozwoju narodu wynikający z braku zagrożenia zewnętrznego i wewnętrznego, jak też możliwości obrony przed tymi zagrożeniami[19], a także: stan uzyskany w wyniku zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi określony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń[20].

Wymienione powyżej określenia bezpieczeństwa państwa podkreślają rangę tego stanu rzeczy, traktując je jako najwyższe dobro społeczne.[21]

Bezpieczeństwo państwa, związane integralnie z procesem powstawania nowoczesnych państwowości, powinno być postrzegane jako ciągły proces ulegający zmianom zarówno co do zasięgu, jak i jakości. Z punktu widzenia poruszanej problematyki najbardziej adekwatne jest postrzeganie bezpieczeństwa państwa jako stanu uzyskanego w wyniku zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi, określanego stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń.[22]

Zważywszy na wszystkie wymienione wyżej argumenty, należy uznać, iż wyodrębnienie kategorii pojęciowej terminu bezpieczeństwo wewnętrzne państwa było i jest słuszne. Świadczyć może o tym następujący zbiór przesłanek:[23]

1. to państwa narodowe jako główne podmioty stosunków międzynarodowych posiadają atrybut suwerenności zewnętrznej i wewnętrznej i w oparciu o niego realizują swoje interesy z zakresu bezpieczeństwa w ramach prowadzonej polityki zagranicznej i wewnętrznej;
2. ponieważ drugą, obok zewnętrznej, naczelną funkcją państwa jest funkcja wewnętrzna należy dostrzec istnienie interesów państwowych, które tworzą sferę bezpieczeństwa wewnętrznego;
3. w państwach prowadzących suwerenną politykę istnieją i funkcjonują wyspecjalizowane instytucje i organy państwowe odpowiedzialne za prowadzenie w sposób wyodrębniony polityki zagranicznej i polityki wewnętrznej;
4. każde państwo w ramach realizowanej polityki bezpieczeństwa wydziela jako jej część politykę bezpieczeństwa wewnętrznego w obrębie, której ustala specyficzny, właściwy tylko dla niego zestaw celów, który chce osiągnąć oraz listę wartości podlegających szczególnej ochronie wraz z metodami umożliwiającymi realizację tego segmentu polityki bezpieczeństwa;
5. w narodowych systemach bezpieczeństwa działają wyraźnie wyodrębnione subsystemy wykonawcze, których podstawowym celem jest skuteczna ochrona i przeciwdziałanie zagrożeniom dla stabilności wewnętrznej państwa;
6. państwa uczestniczące w różnorodnych formach współpracy międzynarodowej z zakresu spraw wewnętrznych zachowują cały czas atrybut suwerenności w odniesieniu do działań dotyczących ich terytoriów i obywateli;
7. jak pokazuje praktyka i przykłady państw zdestabilizowanych przez różne formy zagrożeń bez zaangażowania i przemyślanej aktywności ze strony danego państwa nawet zakrojone na szeroką skalę i różnorodne w formach działania interwencyjne i wsparcie zewnętrzne nie są w stanie zapewnić w nim trwałej stabilności wewnętrznej.

Zestawienie powyższe nie daje jednak odpowiedzi na pytanie, czym właściwie jest owo bezpieczeństwo wewnętrzne. Sytuację terminologiczną komplikuje fakt, iż pojęcie bezpieczeństwo wewnętrzne państwa jest powszechnie używane (tak w języku potocznym jak i w terminologii naukowej, urzędniczej i politycznej), lecz nader rzadko definiowane i adekwatnie opisywane. Pojęciem tym operuje polski ustrojodawca w art. 135 Konstytucji[24], mówiąc o Radzie Bezpieczeństwa Narodowego, jako organie doradczym Prezydenta w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Z kolei w art. 146 ust. 4 pkt. 7 Konstytucji RP stanowi o tym, że Rada Ministrów zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny. Należy zwrócić uwagę także na art. 230, w którym co prawda pojęcie to nie pojawia się wprost, ale wymienione są w nim w kontekście ochrony przed zagrożeniami jego istotne składniki (ustrój państwa, bezpieczeństwo obywateli, porządek publiczny). W przypadku ustawodawstwa zwykłego pojęcia tego użyto w ustawie o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu[25] (ABW i AW), stwierdzając w art. 1, że tworzy się ABW, jako agencję właściwą w sprawach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego. Warto zauważyć, że wysuwając poza nawias porządek konstytucyjny (immanentny składnik bezpieczeństwa wewnętrznego) dano w tym przypadku wyraźny sygnał braku poprawnego rozumienia treści zastosowanego pojęcia. Poza ustawą o ABW i AW trudno wskazać inny akt prawny rangi ustawowej, który stosowałby analizowane pojęcie. Nie ma go ani w ustawie o stanie wyjątkowym[26], jak również w ustawie o zarządzaniu kryzysowym[27].

Chaos i zamieszanie w odniesieniu do będącego przedmiotem prowadzonej analizy terminu dodatkowo pogłębia fakt, że wpisując go do różnorodnych dokumentów politycznych

i społecznych próbuje się ukazywać jego istotę tylko przez pryzmat stanu ochrony obywateli przed aktami przemocy ze strony przestępców, skalę zagrożeń porządku w miejscach publicznych, wskaźniki przestępstw, tendencje rozwojowe patologii społecznych. Nie negując i nie odrzucając tych składników, które są realnymi elementami wpływającymi na stan bezpieczeństwa państwa (w tym także bezpieczeństwa wewnętrznego) należy wprowadzić ład terminologiczny, który nie tylko pozwoli na sprecyzowanie ogólnego zakresu pojęcia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, ale wskaże także jego główne elementy składowe i korelacje ze znanymi już i poprawnie zdefiniowanymi kategoriami bezpieczeństwa.[28]

Przed sformułowaniem jednak definicji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa wypada wyjaśnić, posługując się choćby tylko znaczeniem słownikowym, co oznacza pojęcie: wewnętrzne. Oznacza ono „znajdujący się, umieszczony we wnętrzu, w środku czegoś”.[29] Natomiast pod słowem wewnątrz należy rozumieć „w zamkniętej, ograniczonej czymś przestrzeni, we wnętrzu czegoś”.[30] Jeśli zatem przyjąć, że przedmiotem rozważań jest między innymi państwo, to słowo wewnętrzne dotyczyć będzie czegoś ograniczonego, a mianowicie jednego z atrybutów państwa, czyli terytorium i społeczeństwa je zamieszkującego.

Poniżej zaprezentowano rozważania dotyczące elementów składowych bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Zanim jednak zostaną zaprezentowane, należy zaznaczyć, że przedstawienie problematyki pojęcia bezpieczeństwa publicznego oraz bezpieczeństwa powszechnego jest złożone i trudne. U podstaw takiej oceny legły przede wszystkim znaczenia słów publiczny oraz powszechny. Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego są to synonimy, które, ogólnie rzecz ujmując, „dotyczą ogółu ludzi, służą ogółowi, są dostępne dla wszystkich”.^[31] W licznych opracowaniach naukowych autorzy używają zamiennie pojęć bezpieczeństwo powszechne oraz bezpieczeństwo publiczne, objaśniając je w zdecydowanie różny sposób. Niewątpliwie nie są to pojęcia tożsame.^[32] Należą do niejasnych i wieloznacznych sformułowań języka prawa. Ponadto bardzo często występują one w aktach prawnych należących do różnych dziedzin prawa. Pozostaje mieć nadzieję, że na podstawie zaprezentowanych poglądów pojęcia te będą łatwo identyfikowane.

Bezpieczeństwo publiczne należy rozumieć w węższym zakresie niż bezpieczeństwo wewnętrzne, które jest bliskoznaczne bezpieczeństwu publicznemu. W tej materii za najbardziej adekwatną definicję można uznać propozycję podaną przez A. Misiuka, który pisze w swych publikacjach, o bezpieczeństwie publicznym jako o „faktycznie istniejącym układzie stosunków społecznych, uregulowanych przez zespół norm prawnych i innych norm społecznie akceptowanych, gwarantującym niezakłócone i niekonfliktowe funkcjonowanie jednostek w społeczeństwie”.[33]

Bezpieczeństwo publiczne to pewne ustalone normy (w tym zasady/zakazy/nakazy) oraz układ stosunków społecznych, których powinny przestrzegać jednostki i grupy społeczne w swym postępowaniu, nie naruszając interesu publicznego (tj. „interesu wszystkich ludzi żyjących w tamach politycznie zorganizowanej wspólnoty, gdzie zapewniona jest realizacja określonych, legitymowanych interesów ogółu, prawnie ujętych w konkretnej postaci, z poszanowaniem wolności jednostki jako niezbywalnej części dobra publicznego, przy czym realizacja i ochrona tak pojętych ogólnych interesów powinna być wymagana bezwarunkowo w celu zapewniania egzystencji i wspólnego, pokojowego życia społeczeństwa złożonego z grup, części składowych i jednostek mających zróżnicowane zarówno interesy, jak i potrzeby”).[34]

Definicja bezpieczeństwa wewnętrznego w polskim systemie prawnym czy języku nauki nie jest jednoznaczna. Można określić, iż jest to taki „stan polityczno-administracyjny państwa, który gwarantuje jego obywatelom brak zagrożenia dla jego funkcjonowania, zapewnia spokój, poszanowanie porządku publicznego, jak również interesu publicznego, ochronę społeczności i każdego obywatela”.[35] Oznacza także „zapobieganie wszystkiemu, co mieści w sobie zagrożenie dla bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego”.[36] Według J. Symonidesa „bezpieczeństwo wewnętrzne to stan stabilności i równowagi wewnętrznej”.[37] W ujęciu S. Zalewskiego bezpieczeństwo wewnętrzne należy „utożsamiać ze stabilnym i harmonijnym funkcjonowaniem struktur państwa składaj ą się nań struktury władzy oraz procedury decyzyjne w ramach tych struktur, relacje pomiędzy władzą a obywatelami”.[38] Jeden z badaczy problemów bezpieczeństwa wewnętrznego, S. Pikulski, wskazuje na bardzo konkretne elementy składowe bezpieczeństwa wewnętrznego. Według niego jest to: ,,stan, w którym zapewnione są przestrzeganie porządku konstytucyjnego państwa, ochrona życia i zdrowia oraz mienia ludzi, ochrona urzędów państwowych i przedstawicielstw obcych państw”.[39]

Wyniki przeprowadzonych dociekań pozwoliły na stwierdzenie, że bezpieczeństwo wewnętrzne państwa to stan uzyskany w efekcie spełniania przez państwo funkcji wewnętrznej realizowanej w ramach strategicznej polityki bezpieczeństwa narodowego, przejawiający się ochroną: [40]

ü  w ujęciu wąskim – porządku konstytucyjnego, bezpieczeństwa publicznego
i bezpieczeństwa powszechnego;

ü  w ujęciu szerokim – porządku konstytucyjnego, życia i zdrowia obywateli, majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami, a także skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych.

Na bazie powyższych rozważań można uznać, że do najważniejszych kategorii tworzących podstawy skutecznego działania na rzecz zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa należy zapewnienie:

-           bezpieczeństwa ustrojowego;

-           pokoju społecznego;

-           bezpieczeństwa personalnego;

-           bezpieczeństwa publicznego;

-           porządku publicznego.

Bezpieczeństwo wewnętrzne łączy się z wykonywaniem zadań przez administrację poszczególnych resortów i instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego, w szczególności w postaci akcji, przymusu, działań, prewencji, analizy i zbierania danych oraz informacji niejawnych dających podstawę do ochrony bezpieczeństwa państwa, obywatela i porządku publicznego.[41]

1.2.      System bezpieczeństwa wewnętrznego.

W systemie politycznym Polski za zapobieganie i zwalczanie niebezpieczeństw grożących obywatelom i państwu odpowiadają instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego, do których można zaliczyć m.in. wywiad i kontrwywiad cywilny i wojskowy, służby policyjne i skarbowe. Wymienione instytucje można określić szerszą nazwą zbiorczą, jako instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego (IBW), czyli wyspecjalizowane organy państwowe mające prawo do tajnego zbierania informacji niejawnych, w szczególności dotyczących obywatela, instytucji państwowych, samorządowych, prywatnych i międzynarodowych oraz państw trzecich. IBW zajmują, się bezpieczeństwem wewnętrznym państwa, utrzymaniem porządku publicznego, mają uprawnienia policyjne, uprawnienia służb ochrony państwa czy służb specjalnych/tajnych. Instytucje te podlegają bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów lub ministrom właściwym do spraw wewnętrznych, administracji, obrony narodowej, sprawiedliwości, finansów publicznych czy innym centralnym organom administracji rządowej. Nadzór nad nimi sprawuje parlament, Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów przy pomocy administracji rządowej. Podstawowym zadaniem IBW jest uchylanie, likwidacja, przeciwdziałanie niebezpieczeństwom zagrażających społeczności i poszczególnym jednostkom, jak również bezpieczeństwu państwa. Nie ulega jednak wątpliwościom, iż aby wymienione instytucje spełniały swoją rolę, muszą stworzyć swoisty system (tzw. system bezpieczeństwa wewnętrznego). I tak też jest w istocie, choć trzeba zauważyć, że system bezpieczeństwa wewnętrznego jest jedynie podsystemem w module wykonawczym szerszego systemu – systemu bezpieczeństwa narodowego. Do systemu tego należy również drugi moduł – kierowania. W takim ujęciu moduł kierowania bezpieczeństwem państwa powinien być rozumiany jako zbiór powiązanych ze sobą elementów działających w celu zapew­nienia ciągłości podejmowania decyzji i działań dla utrzymania bezpieczeństwa państwa. Moduł kierowania bezpieczeństwem powinien ściśle współpracować z podsystemami modułu wykonawczego (bezpieczeństwa zewnętrznego oraz bezpieczeń­stwa wewnętrznego), co pozwoli między innymi na stały nadzór nad tymi podsys­temami oraz zagwarantuje ciągłość realizacji przedsięwzięć zapewniających bez­pieczeństwo państwa, zarówno w czasie względnej stabilizacji, jak i w razie ze­wnętrznego lub wewnętrznego zagrożenia.[42]

Podstawą prawną systemu bezpieczeństwa wewnętrznego Polski jest Konstytucja RP, ustawy oraz wydane na ich podstawie akty wykonawcze (rozporządzenia). Tak zarysowany zakres prawnych podstaw odnosi się ściśle do konstytucyjnego katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego (art. 87), który ponadto obejmuje akty prawa miejscowego na obszarze działania organów, które to prawo ustanowiły, oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe.

Należy zatem podkreślić, że w obszarze stanowienia prawa powszechnie obowiązującego istotna jest rola władzy ustawodawczej wspieranej w sensie inicjatywy przez władzę wykonawczą oraz w sensie kontrolnym (np. zgodności ustaw z Konstytucją RP) przez władzę sądowniczą. Zakres organów powołanych do stanowienia prawa uzupełnia uprawnienie zawarte w art. 94 Konstytucji, gdzie wskazuje się, że organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów, przy czym zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.

Organem kolegialnym działającym w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego jest utworzony zarządzeniem nr 6 Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2002 roku Zespół do spraw Kryzysowych. Przewodniczącym zespołu jest minister spraw wewnętrznych i administracji, jego zastępcą – minister obrony narodowej. W skład zespołu wchodzą: sekretarze i podsekretarze stanu wyznaczeni przez ministrów: finansów, infrastruktury, obrony narodowej, rolnictwa i rozwoju wsi, spraw zagranicznych, sprawiedliwości, gospodarki, środowiska, edukacji narodowej i sportu, kultury, pracy i polityki społecznej, zdrowia oraz komendanci główni: Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Staży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, a także szef Biura Ochrony Rządu i szef Sztabu Generalnego WP. Zespół jest organem pomocniczym Prezesa Rady Ministrów. Jego zadaniem jest między innymi bieżąca analiza występujących i potencjalnych zagrożeń oraz zapewnienie koordynacji działania i współpracy organów administracji rządowej w zakresie zapobiegania zagrożeniom oraz reagowania i likwidacji ich skutków, w tym również krajowych i międzynarodowych.

W systemie bezpieczeństwa wewnętrznego można wyodrębnić sześć podstawowych kryteriów, każdy obejmuje specyficzny zbiór stosunków zachodzących między elementami organizacyjnymi, do których zaliczyć należy:[43]

ü  spiętrzenie – określa liczbę szczebli hierarchicznych;

ü  rozpiętość – określa ilość elementów podporządkowanych na poszczególnych szczeblach jednemu zwierzchnikowi;

ü  spoistość organizacyjna – określa stopień wzajemnej zależności strukturalno-
-funkcjonalnych pomiędzy elementami organizacyjnymi ze względu na wykonywane zadania;

ü  system informacyjny – obrazuje sieć obiegu informacji;

ü  podział uprawnień do podejmowania decyzji – obejmuje stosunki służbowe nadrzędności i podporządkowania między poszczególnymi organami;

ü  podział pracy pomiędzy elementami organizacyjnymi dotyczący stosunków współdziałania – ich wyrazem są więzi między elementami organizacyjnymi.

Subsystem bezpieczeństwa wewnętrznego można zatem zdefiniować jako uporządkowany zbiór rozwiązań prawnych, organizacyjnych i materialnych, którego celem jest osiąganie i utrzymywanie opty­malnego w danych okolicznościach poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego pań­stwa oraz realizowanie zadań wynikających z prowadzonej przez państwo polity­ki bezpieczeństwa wewnętrznego. Struktura tego subsystemu dostosowana powinna być do zagrożeń wpływających na czynniki kształtujące swobodny rozwój kraju we wszystkich dziedzinach aktywności społecznej. Stąd też podstawowymi jego skład­nikami powinny być podsystemy: bezpieczeństwa ustrojowego, bezpieczeństwa publicznego, porządku publicznego, bezpieczeństwa informacyjnego, ochrony granic, ratowniczy, sanitarno-epidemiologiczny oraz zarządzania kryzysowego.[44]

Pierwszy z wymienionych subsystemów podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego jest system bezpieczeństwa ustrojowego. W bardzo ogólnym ujęciu moż­na powiedzieć, że bezpieczeństwo ustrojowe to taki stan stosunków społeczno-politycznych w państwie, który zapewnia respektowanie i skuteczną ochronę mechani­zmów ustanowionego systemu politycznego oraz przypisanych mu wartości i praw. W ramach tego subsystemu realizowane są zadania związane z ochroną porządku konstytucyjnego w szczególności dotyczące naczelnych zasad ustrojowych, które określają charakter państwa, jego ustrój, porządek prawny, relacje pomiędzy insty­tucjami władzy, obowiązki oraz prawa i wolności obywatelskie.

Kolejny element podsystemu bezpie­czeństwa wewnętrznego to subsystem bezpieczeństwa publicznego i porządku pu­blicznego. Zadania subsystemu bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego związane są z zapewnieniem niezakłóconego funkcjonowania struktur państwowych i bezpieczeństwa obywateli obejmującego ochronę ich życia, zdrowia i mienia oraz utrzymanie porządku umożliwiającego normalny rozwój życia w państwie. Zadania w zakresie utrzymania bezpieczeństwa publicznego dotyczą przeciwdziałania zagro­żeniom powstałym przez umyślną lub nieumyślną działalność człowieka, a także powstałych w wyniku działalności sił przyrody jak na przy­kład: pożary, powodzie, katastrofy budowlane, skażenia środowiska. Natomiast za­dania dotyczące zapewnienia porządku publicznego łączą się z przestrzeganiem ustalonego reżimu prawnego z zakresu prawa publicznego a także norm społecz­nych. Zadania te związane są między innymi z: ochroną życia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami; zapewnieniem spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przezna­czonych do powszechnego korzystania; wykrywaniem przestępstw i wykroczeń oraz ściganiem ich sprawców; inicjowaniem i organizowaniem działań, mających na celu zapobieganie popeł­nianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym; egzekwowaniem stosowania się do nakazów i zakazów określonych przepisami prawa; zapewnieniem właściwego stanu urządzeń użyteczności publicznej; utrzymaniem porządku na drogach; przestrzeganiem przepisów o stowarzyszeniach, zbiórkach publicznych, rejestra­cji pojazdów; przestrzeganiem przepisów budowlanych, leśnych i łowieckich; zwalczaniem patologii społecznych a w szczególności alkoholizmu i narkomanii; przestrzeganiem określonej dyscypliny społecznej.

Następnym elementem podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego jest subsys­tem ochrony granic. Realizuje on zadania związane z ochroną granicy Rzeczypospo­litej Polskiej na lądzie, morzu, wodach wewnętrznych i w przestrzeni powietrznej. Do głównych jego zadań należy: organizowanie i prowadzenie kontroli ruchu granicznego; zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa obszaru celnego UE; wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej, w tym wiz; ochrona przed przenikaniem zagrożeń zdrowotnych, ekologicznych, sanitarnych, fitosanitarnych i weterynaryjnych; rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ści­ganie ich sprawców, w zakresie merytorycznych uprawnień poszczególnych ele­mentów tego subsystemu.

Ważnym składnikiem podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego jest subsys­tem ratowniczy. Jego struktura skupia podmioty ratownicze w jednolitym i spój­nym układzie, zapewniając podejmowanie skutecznych działań ratowniczych w sy­tuacjach pojawienia się zagrożeń dotyczących życia i zdrowia ludzkiego, mienia i środowiska oraz analizowanie potencjalnych zagrożeń i podejmowanie w tym kie­runku skutecznych działań eliminujących możliwość ich wystąpienia. Główne zada­nia subsystemu ratowniczego to: ratowanie życia, zdrowia, mienia i środowiska poprzez walkę z klęskami żywio­łowymi, katastrofami przemysłowymi i komunikacyjnymi i innymi zagrożenia­mi oraz prowadzenie w tym zakresie działań prognostycznych rozpoznawczych i profilaktycznych; niesienie pomocy w razie zagrożenia i podejmowanie medycznych działań ra­towniczych wobec każdej osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia ży­cia lub zdrowia; poszukiwanie i ratowanie osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na nie­bezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na lądzie, morzu, powietrzu i wodach śródlądowych.

Kolejny element podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego to subsystem sa­nitarno-epidemiologiczny. Realizuje on zadania z zakresu ochrony zdrowia ludzi przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych oraz zapobiegania powstawaniu chorób w tym chorób zakaźnych i zawodowych. Subsys­tem sanitarno-epidemiologiczny realizuje zadania dotyczące ochrony zdrowia pu­blicznego poprzez: sprawowanie nadzoru sanitarnego oraz prowadzenie działalności zapobiegaw­czej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powo­dowanych warunkami środowiska oraz prowadzenie działalności oświatowo-zdrowotnej.

Istotny składnik podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego stanowi subsystem bezpieczeństwa informacyjnego. Bezpieczeństwo informacyj­ne to stan w którym społeczeństwo ma zapewniony dostęp do aktualnej, rzetelnej i wszechstronnej informacji a jednocześnie skutecznie chronione i reglamentowane są informacje należące do sfery prawnie określonych tajemnic (w tym także te do­tyczące życia prywatnego). Subsystem bezpieczeństwa informacyjnego powinien wypełniać zadania, mogące zagwarantować niezbędną poufność, integralność, ak­tualność, rzetelność i dostępność informacji dla każdego obywatela. Zadania te obej­mować powinny przede wszystkim: zapewnienie właściwego tempa rozwoju społeczeństwa informacyjnego; ochronę praw obywateli w zakresie wolności i swobód informacyjnych; rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw dotyczących naruszenia bezpieczeństwa informacyjnego; ochronę informacji niejawnych i przestrzeganie przepisów obowiązujących w tym zakresie; monitorowanie i definiowanie bieżących oraz potencjalnych zagrożeń informa­cyjnych; wdrażanie nowoczesnych metod przeciwdziałania zagrożeniom informacyjnym.

Kolejny składnik podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego to subsystem zarządzania kryzysowego, uruchamiany w przypadku wystąpienia zagrożeń wymaga­jących podjęcia szczególnych działań w sytuacjach, które nie dostarczają wystarcza­jących przesłanek do wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych (stanu wo­jennego, stanu wyjątkowego, stanu klęski żywiołowej) lub wykraczają poza zakres działań i możliwości subsystemu ratowniczego. Subsystem zarządzania kryzysowe­go powinien zapewniać efektywne kierowanie i koordynowanie działań antykryzysowych w przypadku różnych zagrożeń występujących tak na obszarze całego kraju, jak i jego częściach. Zadania subsystemu zarządzania kryzysowego to: zapobieganie sytuacjom kryzysowym; przygotowania do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań; reagowanie w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych. Subsystem zarządzania kryzysowego partycypuje także w usuwanie skutków kryzysów oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej.

Analizując organizację i funkcjonowanie polskiego subsystemu bezpieczeństwa wewnętrz­nego w dotychczasowym kształcie należy wskazać że jest to nadal konstrukcja w trakcie budowy, a przez to jego stan określić trzeba jako niezadowalający. Jego główne wady to resortowość, stosowanie doraźnych rozwiązań, brak jednoznacznych i precyzyjnych powiązań władczych oraz nieprzystający do zakresu współczesnych i przyszłych zagrożeń opis ról.

W polskim systemie administracyjnym trudno jest dokonać klasyfikacji i rozdzielenia instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego pod kątem uprawnień policyjnych od tych, które mają zadania służb specjalnych czy organów kontroli i inspekcji. Pod względem kompetencji operacyjno-policyjnych do tych pierwszych można praktycznie zaliczyć wszystkie instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego, natomiast nie wszystkie mają uprawnienia służb specjalnych, bowiem te ostatnie mają większą swobodę działania, z większymi uprawnieniami w działaniu operacyjnym i często na granicy prawa. Natomiast służby policyjne podlegają kontroli, np. podczas zbierania informacji, ograniczania wolności obywatela (np. zatrzymanie, prowadzenie postępowań przygotowawczych, przesłuchanie). Służby specjalne mogą działać tak samo jak instytucje policyjne (mają podobne uprawnienia), tylko z tą różnicą, że mają swobodę działania, reagują w sposób niejawny na zagrożenia, w tym np. sporządzają dokumentację uprawniającą do podejmowania czynności przez inne instytucje.[45]

Instytucja, której struktura i funkcjonowanie będą przedmiotem analiz w dalszej części pracy – Policja – bez wahania może zostać zaliczona do modułu wykonawczego systemu bezpieczeństwa narodowego. Odpowiednim podsystemem dla tej instytucji jest rzecz jasna podsystem bezpieczeństwa wewnętrznego, w ramach którego najwłaściwszym susbsystemem w obręb którego należy zaliczyć Policję jest subsystem bezpieczeństwa publicznego i porządku pu­blicznego.

ROZDZIAŁ 2. FORMACJA POLICJI W POLSCE.

2.1.      Rys historyczny Policji w Polsce w XX wieku.

2.1.1.   Dwudziestolecie międzywojenne (1918-1939).

            W okresie 1917-1918 decydującą rolę odgrywały organizacje porządkowe pocho­dzące z ruchu partyjnego i samorządowego. One stanowiły podłoże dla formują­cych się państwowych organów policyjnych w odrodzonej Polsce. W chwili odzyskania niepodległości, po 123 latach zaborów, na terenie Rzeczypospolitej nie funkcjonowała żadna jednolita formacja o charakterze policyjnym. Okres tamten cechował się dużym rozdrobnieniem organizacyjnym jednostek i formacji, które rościły sobie prawo do wypełniania funkcji policyjnych na obszarze swoich właściwości.

Dzięki doświadczeniu uzyskanemu w czasie służby w Milicji Miejskiej (Milicja Miejska była działającą na terenach zaboru pruskiego formacją płatną, umundurowaną i uzbrojoną, spełniającą głównie funkcje porządkowe; na terenach tych funkcje policyjne pełniła do listopada 1918 roku policja niemiecka), tuż po odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą, funkcjonariusze mogli przygotować się do objęcia stanowisk w Policji Polskiej. Taka sytuacja wystąpiła w Łodzi, gdzie w 1918 roku po ustąpieniu Niemców zaczęto tworzyć organy policyjne, opierając się na miejscowej Milicji Miejskiej. Przyjmowano także policjantów niemieckich, a nawet funkcjonariuszy ochrony, którzy stanowili doskonałych fachowców dla szkolenia następnych kandydatów. Podobny przebieg miało organizowanie podstaw Policji Polskiej w Lublinie.[46]

Natomiast w Krakowie, w pierwszych dniach września 1918 roku, Jerzy Grodyński przystąpił do tworzenia organizacji o nazwie Milicja Obywatelska. Przekształcono ją wkrótce w Małopolską Straż Obywatelską, kierowaną przez inż. Hausnera. Także tutaj Państwowa Komisja Likwidacyjna przystąpiła do tworzenia organów policyjnych.[47]

Z kolei w zaborze pruskim, oprócz istniejących dotychczas instytucji policyjnych, w dniu 13 listopada 1918 roku powołano Straż Obywatelską (funkcjonującą de facto zamiast policji niemieckiej). Jej celem była obrona interesów ludności polskiej oraz ochrona porządku. Na czele Straży w Poznaniu stali: Julian Lange oraz Karol Rzepecki. Po wybuchu powstania wielkopolskiego funkcjonariusze Straży włączyli się do walki i weszli w skład Straży Ludowej, podległej Naczelnej Radzie Ludowej.[48]

Nad bezpieczeństwem publicznym czuwały też jednostki żandarmerii (tzw. Polnische Wehrmacht). W Małopolsce Zachodniej działała polska Żandarmeria Krajowa, a na ziemiach wschodnich – Wojskowa Żandarmeria Polowa oraz w byłej Kongresówce – Lubelska Żandarmeria Krajowa. W zaborze pruskim, w środowiskach pozamiejskich zorganizowano Polską Żandarmerię Krajową.[49]

Drugi rodzaj organizacji chroniących porządek i bezpieczeństwo tworzyły ugrupowania polityczne. Najważniejsze z nich to: Straż Bezpieczeństwa Publicznego w dyspozycji Narodowej Demokracji oraz Milicja Ludowa Polskiej Partii Socjalistycznej. Lubelska Rada Delegatów Robotniczych tworzyła Milicję Ludową. Ponadto powstały: Straż Ludowa, Straż Narodowa, Straż Obywatelska, Straż Policyjna Państwowa. Formacje te często występowały (nawet zbrojnie) w obronie interesów swoich partii i ugrupowań politycznych. Instytucje policyjne tworzyła też Tymczasowa Rada Stanu oraz Rada Regencyjna.[50]

Już w pierwszych dniach niepodległości – 5 grudnia 1918 roku Józef Piłsudski jako tymczasowy Naczelnik Państwa podpisał dekret o „upaństwowieniu” Milicji Ludowej PPS. W myśl artykułu 1 tego dokumentu, Milicja Ludowa miała być organizacją o charakterze wojskowym, zależną bezpośrednio od ministerstwa spraw wewnętrznych, powołaną „dla ochrony i zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa ludności miast i wsi oraz walki z wszelkimi przejawami bezwładu społecznego”. Jednocześnie rozwiązano wszystkie ochotnicze i obywatelskie służby porządkowe. Komendzie Głównej Milicji Ludowej podlegały w terenie komendy okręgowe, a tym – powiatowe (obwodowe). Najniższy szczebel stanowiły posterunki Milicji Ludowej. W dniu 15 grudnia 1918 roku został powołany Komendant Główny Milicji – oficer Legionów – kpt. Ignacy Boerner.[51]

W dniu 9 stycznia 1919 roku Naczelnik Państwa podpisał dekret o organizacji Policji Komunalnej, opartej na jednostkach Milicji Miejskiej. Był to organ samorządu, mający za zadanie zapewnienie bezpieczeństwa publicznego oraz wykonywanie poleceń władz państwowych i samorządowych. Władzę zwierzchnią nad tą formacją przejął Wydział Policyjny MSW przekształcony 20 stycznia 1919 roku w Naczelną Inspekcję Policji Komunalnej pod kierownictwem Mariana Borzęckiego. Milicję Ludową i Policję Komunalną podporządkowano wkrótce jednej Komendzie Głównej.[52]

Już na początku 1919 roku w kręgach władzy zrodziła się myśl pilnego stworzenia jednolitej i ogólnopaństwowej służby policyjnej. Według projektu ustawy przedstawionego Sejmowi 16 maja miała to być „Straż Bezpieczeństwa”. W dniu 17 czerwca 1919 roku rozwiązano sztuczny twór organizacyjny, jakim była Komenda Główna Policji Komunalnej i Milicji Ludowej. 24 lipca 1919 roku uchwalono ustawę o Policji Państwowej (PP). Według ustawy Policja Państwowa miała być państwową organizacją służby bezpieczeństwa, której główne zadanie stanowiła ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. Miała więc odgrywać w tej dziedzinie rolę organów wykonawczych władz państwowych (administracyjnych i samorządowych).[53] Organizacja policji została dostosowana do podziału sądowego kraju. Władzę naczelną pełnił komendant główny, zależny od ministra spraw wewnętrznych. Na szczeblu województwa działały komendy kręgowe, a powiatu – komendy powiatowe policji. Ponadto funkcjonowały jednostki policyjne równorzędne komendom powiatowym w miastach wydzielonych. Najmniejszymi komórkami były komisariaty i posterunki. Wyższych funkcjonariuszy mianował minister spraw wewnętrznych. a niższych komendanci okręgowi.[54]

Ustawa z 24 czerwca 1919 roku była początkowo tylko aktem formalnym. Jedynie na terenie Królestwa Polskiego podjęto działania mające na celu organizowanie terenowych jednostek PP, gdyż władza centralna w Warszawie nie zdążyła jeszcze podporządkować wszystkich ziem polskich. W toku walk, plebiscytów i powstań kształtowały się nie tylko granice niepodległej Rzeczypospolitej, ale także zasięg działania i struktury Policji Państwowej. Łącznie do 1925 roku utworzono szesnaście komend okręgowych i Komendę Główną Policji Województwa Śląskiego. W 1927 roku działały 273 komendy powiatowe.[55] Struktura Komendy Głównej Policji Polskiej (KG PP) przechodziła wiele reorganizacji. Ostateczny model struktury organizacyjnej przyjęty został w 1938 roku. Wówczas w skład KG PP wchodziło pięć wydziałów oraz inspekcja, samodzielny referat wojskowy i sekretariat. W skład wydziałów wchodziły referaty:[56]

• Wydział I – Organizacyjno-Szkoleniowy (referaty: organizacyjny, wyszkolenia, wychowania fizycznego, ogólny, kancelaria, dyżurni Komendy Głównej, muzeum, biblioteka);
• Wydział II – Gospodarczy (referaty: budżetowy, zakupów i zaopatrzenia intendenckiego, zaopatrzenia technicznego, gospodarczego oraz ogólny);
• Wydział III – Personalny (referaty: personalny spraw oficerskich i personalny spraw szeregowych i kandydatów kontraktowych, personalny urzędników i woźnych, emerytalny, dyscyplinarny i ogólny);
• Wydział IV – Centrala Służby Śledczej (referaty: spraw kryminalnych, rozpoznawczy, rejestracyjno-pościgowy, techniki śledczej, policji kobiecej, spraw psów służbowych i ogólny);
• Wydział V – Dowodzenia Ogólnego (referaty: taktyczny, specjalny i ogólny).

Rolę centralnego odwodu sił policyjnych pełniły: rezerwa szeregowych w Żyrardowie, dywizjon konny w Warszawie oraz kompanie i szwadrony rezerw policyjnych umieszczone w poszczególnych okręgach policyjnych.

Na mocy reskryptu ministra spraw wewnętrznych z dnia 14 lipca 1924 roku unormowano struktury szkolnictwa policyjnego. Wyróżniono trzy jego zasadnicze etapy:[57]

1.      podstawowe szkolenie posterunkowych,

2.      szkolenie przodowników,

3.      szkolenie wyższych funkcjonariuszy.

Pierwszy z nich realizowany był w ramach szkół dla posterunkowych, które jednocześnie stanowiły rezerwy policyjne okręgów. Czas jednego kursu ustalono na sześć tygodni. Szkoły dla przodowników kształciły funkcjonariuszy w trybie 5-miesięcznym. Natomiast szkolenie wyższych było domeną Głównej Szkoły Policyjnej w Warszawie.

Na początku 1927 roku zamknięto szkoły dla posterunkowych i przodowników, a 9 marca 1927 roku zlikwidowano kompanie rezerwy szkolnej. W dniu 25 maja 1928 roku powołano dwa rodzaje szkół: szkołę oficerską Policji Państwowej w Warszawie oraz szkoły dla szeregowych PP w Żyrardowie, Sosnowcu i Mostach Wielkich. Wszystkie były podporządkowane bezpośrednio komendantowi głównemu PP.

Następny etap w kształtowaniu nowoczesnego systemu szkolenia Policji Państwowej wyznaczyło ukazanie się w dniu 24 czerwca 1931 roku przepisów o organizacji szkół PP. Wyróżniono w nich kształcenie: ogólnopolicyjne i specjalne z zakresu służby śledczej. To pierwsze realizowano w szkole dla oficerów oraz w szkołach fachowych dla szeregowych. Natomiast w celu szkolenia policji kryminalnej powołano do życia stałą śledczą szkołę fachową dla szeregowych. Organem opiniodawczym w sprawach szkoleniowo wychowawczych przy komendancie głównym policji była Policyjna Komisja Szkolna.[58]

W całym okresie międzywojennym obowiązywała zasada apolityczności w działaniach Policji Państwowej: „Wszyscy funkcjonariusze PP bez wyjątku mają zachować bezwzględną obiektywność pod względem politycznym. Policjantom wzbronione jest postępowanie lub zachowanie się, które mogło wzbudzić podejrzenie, że działają na korzyść i szkodę tego lub innego ugrupowania politycznego, apolityczność policjanta ma znajdować odzwierciedlenie nie tylko w jego wystąpieniach służbowych, ale także w zachowaniu się poza służbą”. Jak wynika z powyższego cytatu pojęcie „apolityczności” w Policji Państwowej rozumiano bardzo szeroko. Funkcjonariusze nie mogli być członkami legalnych, a tym bardziej nielegalnych partii politycznych. Nie wolno im było również wstępować do organizacji społecznych i kombatanckich. Pomimo tych ograniczeń Policja Państwowa, a zwłaszcza dział defensywy politycznej, była zainteresowana różnymi przejawami życia publicznego i społecznego kraju. W związku z tym jej działania w sposób naturalny nabierały charakteru politycznego.[59]

2.1.2.   Milicja Obywatelska (1944-1989).

Milicja Obywatelska (MO) została powołana w drugiej połowie 1944 roku, rozwiązano ją zaś w pierwszej połowie 1990 roku. Była więc najdłużej działającą polską formacją policyjną. Działała w kilku odmiennych okresach historycznych. Zaistniała, gdy w Polsce trwały jeszcze działania wojenne, a Europę miała wkrótce podzielić „żelazna kurtyna”. Zakończyła swoją działalność, kiedy rewolucja solidarnościowa zniosła porządek, którego Milicja Obywatelska była jednym z gwarantów.

Przyjęty w dniu 27 lipca 1944 roku dekret o ustanowieniu Milicji Obywatelskiej postanawiał, że każda rada narodowa, miejska czy gminna, powołuje MO do strzeżenia bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie swego działania, następnie zaś sprawuje nad nią nadzór pod względem gospodarczym i budżetowym oraz z punktu widzenia kontroli społecznej. Natomiast merytoryczną podstawę MO miały stanowić rozporządzenia, zarządzenia i instrukcje wydawane przez kierownika resortu bezpieczeństwa publicznego. Dekret ten nie wszedł w życie, gdyż działacze Centralnego Biura Komunistów Polskich, którzy przybyli do wyzwolonej części Polski, postanowili oprzeć strukturę i zadania MO o wzorzec radziecki.[60]

W jego miejsce PKWN przyjął 7 października 1944 roku dekret o Milicji Obywatelskiej, który stanowił, że MO jest prawnopubliczną formacją służby Bezpieczeństwa Publicznego, podlegającą kierownikowi Resortu Bezpieczeństwa Publicznego. MO została więc usytuowana w strukturze resortu bezpieczeństwa, instytucji, która miała odegrać główną rolę w zastraszeniu i zniewoleniu społeczeństwa. Milicja, mimo że jej terenowe jednostki w większości realizowały typowe zadania porządkowe oraz dochodzenia i ścigania przestępstw, stała się immanentną częścią totalitarnego aparatu władzy.[61]

Początkowa autonomia MO wyrażająca się równorzędną pozycją komendantów MO i szefów Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego na szczeblu województwa i powiatu w czasach pierwszego komendanta głównego gen. Franciszka Jóźwiaka „Witolda” nie trwała długo. Przeniesienie na grunt polski tezy Stalina o zaostrzającej się walce klasowej wzmogła represje aparatu bezpieczeństwa. Władze uznały, że nawet pozorna autonomia będzie przeszkadzać w osiągnięciu zamierzonych celów. W związku z tym Franciszek Jóźwiak został zwolniony z funkcji komendanta głównego MO, a jego miejsce zajął gen. Józef Konarzewski. Minister Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) wydał rozkaz nr 13, według którego „działalność organów MO na wszystkich szczeblach została zespolona i powiązana z pracą całego aparatu bezpieczeństwa”. Komendanci MO na szczeblach wojewódzkich i powiatowych zostali zastępcami szefów urzędów bezpieczeństwa publicznego ds. milicji.[62]

W dniu 7 grudnia 1954 roku zniesiono MBP, a w jego miejsce utworzono dwa organy: urząd Ministra Spraw Wewnętrznych i Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów. Zgodnie z podziałem kompetencji minister spraw wewnętrznych przejął między innymi zwierzchnictwo nad działalnością MO, natomiast sprawy bezpieczeństwa były podporządkowane Komitetowi. Odpowiednio rozdzielono też aparat terenowy. Dekret z dni 7 grudnia 1954 roku akcentował też potrzebę kontroli rad narodowych nad działalnością MO. W tamtym okresie było to symptomem tendencji, jakie zaczęły występować w kręgach decyzyjnych państwa.[63]

Przełom w roku 1956, który przyniósł m.in. zniesienie znienawidzonego aparatu bezpieczeństwa, wpłynął niekorzystnie na pozycję Milicji Obywatelskiej. Pod koniec 1956 roku, po zaledwie dwuletniej separacji od aparatu bezpieczeństwa, została ponownie związana z nim instytucjonalnie. Przesądziła o tym ustawa z dnia 13 listopada 1956 roku, której mocą zlikwidowano Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów, a realizowane przezeń sprawy dotyczące ustroju i interesów państwa włączono do

zakresu działania ministerstwa spraw wewnętrznych, w terenie zaś – wojewódzkich i powiatowych komend MO. Powiązano w ten sposób Służbę Bezpieczeństwa i Milicję Obywatelską. Tego rodzaju rozwiązanie było dla milicji niewątpliwą porażką, utraciła bowiem szansę na zerwanie ze strukturami, które w przeszłości wplątywały ją w konflikt z niemal całym społeczeństwem. Co gorsze, o ile aparat bezpieczeństwa publicznego do 1954 roku był hegemonem w relacjach z milicją, co było dla niej swego rodzaju usprawiedliwieniem tyle po 1956 roku tym hegemonem stała się milicja, po której osłoną działała Służba Bezpieczeństwa. Konto MO było obciążone działalnością całego resortu.[64]

Rozwiązania organizacyjne wprowadzone w listopadzie 1956 roku przetrwały bez zasadniczych zmian aż do roku 1990. Jedynie w związku z wejściem w życie ustawy o dwustopniowej strukturze terenowych organów władzy i administracji (1 czerwca 1975 roku) zlikwidowano komendy powiatowe MO, zastąpione przez komendy rejonowe. Natomiast w lipcu 1983 roku, w związku z przyjęciem ustawy o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów, dotychczasowe wojewódzkie i rejonowe komendy MO przemianowano na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Identyfikowanie przez społeczeństwo tych dwóch służb jako całości, w znacznym stopniu utrudniało milicjantom wykonywanie ich zadań.[65]

Relacje milicja-społeczeństwo dramatycznie pogorszyły się w latach 1980-81. Służba ta stała się wyraźną stroną w toczącej się walce politycznej. Znaczna część społeczeństwa, jaka udzieliła poparcia powstałemu wówczas NSZZ „Solidarność” zaczęła traktować milicję jako zdeklarowanego przeciwnika. Jej funkcjonariusze byli poddani swoistemu ostracyzmowi społecznemu, co często uniemożliwiało im wypełnianie funkcji zawodowych. Ponieważ na sytuację tą nałożyły się próby ratowania „świętego spokoju” przez przełożonych kosztem szeregowych funkcjonariuszy, pojawiły się próby organizowania związków zawodowych oraz oddzielenia służb MO i SB. Pierwsze spotkania organizacyjne w tym celu miały miejsce w Katowicach Szopienicach w maju 1981 roku, a postulaty na nich głoszone spotkały się z dużym poparciem środowiska milicyjnego. W dniu 25 maja 1981 roku funkcjonariusze z garnizonu krakowskiego powołali Tymczasowy Komitet Założycielski Związku Zawodowego Funkcjonariuszy MO. Z kolei 1 czerwca 1981 roku w garażach Batalionu Patrolowo-Interwencyjnego Komendy Stołecznej MO reprezentanci 37 garnizonów milicji zdecydowali o utworzeniu Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy MO. Opracowano projekt statutu i wniosek do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie w sprawie rejestracji.[66] W odpowiedzi na to kierownictwo resortu spraw wewnętrznych powołało rady funkcjonariuszy, które miały wypełniać te same zadania co związek. Nękanie, a nawet zwalnianie ze służby działaczy oraz odmowa rejestracji związku przez Sąd Wojewódzki w Warszawie, umożliwiło pacyfikację organizacji.

Działalność związkowa w Milicji Obywatelskiej nie mieściła się w wizji organów jaką reprezentowało kierownictwo państwa. Miały one być bezwzględnie lojalne i posłuszne, co wynikało z założeń stanu wojennego. Od 13 grudnia 1981 roku resort spraw wewnętrznych obok MON i Ministerstwa Sprawiedliwości uczestniczył we wszystkich ważniejszych, wcześniej zaplanowanych operacjach, np. w ramach operacji „Jodła” internowano prawie 16 tysięcy osób, głównie działaczy NSZZ „Solidarność”, KPN, KSS-KOR. Fatalny wydźwięk miała tragedia w kopalni „Wujek”, gdzie 16 grudnia 1981 roku na skutek użycia broni palnej zginęło 9 górników, a 59 odniosło rany. Te zdarzenia postawiły mur między milicją a znaczną częścią społeczeństwa, dla której ucieleśnieniem wszelakiego zła stały się szczególnie Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej.[67] Władze używały tych jednostek do pacyfikacji demonstracji urządzanych na znak sprzeciwu z okazji rocznic bliskich społeczeństwu. Wszystko to sprawiło, że po powołaniu przez Sejm w dniu 24 sierpnia 1989 roku na stanowisko premiera Tadeusza Mazowieckiego i stworzenie pierwszego od ponad 40 lat niekomunistycznego rządu w Polsce, sprawa likwidacji milicji nie wzbudzała kontrowersji.

2.1.3.   Policja w Polsce u schyłku XX wieku (1989-1999).

Dylematy dotyczące skali zmian w obrębie służb porządkowych zostały rozstrzygnięte 6 kwietnia 1990 roku, gdy Sejm przyjął tzw. pakiet ustaw policyjnych. Mocą jednej z nich została zniesiona Milicja Obywatelska, a jej miejsce zajęła Policja. W ustawie o Policji przywrócono podstawową zasadę działania jej przedwojennej poprzedniczki – apolityczność oraz filozofię postępowania, zakładającą współpracę ze społeczeństwem, zamiast konfrontacji z nim. Ustawa wprowadzała następujące rodzaje Policji:[68]

Ø  policja kryminalna obejmująca służbę dochodzeniowo-śledczą, operacyjno-rozpoznawczą, techniki kryminalistycznej i techniki operacyjnej;

Ø  policja ruchu drogowego i prewencji;

Ø  oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne;

Ø  policja specjalistyczna, w tym kolejowa, wodna i lotnicza;

Ø  policja lokalna.

Pierwszym Komendantem Głównym Policji został w dniu 10 maja 1990 roku płk. Leszek Lamparski, a zastępcami: płk. B. Strzelecki i płk J. Wydra. Dzień później Sąd Wojewódzki w Warszawie wpisał do rejestru związków zawodowych związek zawodowy policjantów.[69]

W czerwcu 1990 roku we wszystkich 49 województwach powołano nowych komendantów Policji. W toku wewnętrznej weryfikacji w 1990 roku odeszło ze służby 3027 milicjantów. Ponieważ ze względu na obawy o rozstrzygnięcia emerytalne w następnych latach liczba funkcjonariuszy nie malała, na początku 1995 roku w szeregach Policji pojawiło się około 50 tysięcy zupełnie nowych pracowników wymagających przynajmniej elementarnego przeszkolenia.[70]

Szkoły policyjne należą do uczelni służb państwowych i kształcą swoich słuchaczy w dziedzinach odnoszących się do zakresu działań policji. Uczelnie publiczne tego typu są nadzorowane przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Do kierunków, które można studiować na wyższych szkołach policyjnych należą: bezpieczeństwo oraz administracja. Warunkiem przyjęcia do szkoły policyjnej jest posiadanie co najmniej wykształcenia średniego oraz polskiego obywatelstwa. Poza tym pełnienie służby w jednostkach państwowych możliwe jest jedynie dla osób niekaranych oraz posiadających nieposzlakowaną opinie.

W Polsce działają cztery szkoły policyjne w Katowicach, Legionowie, Pile, Słupsku. Szkoły te kształcą policjantów pionu prewencji, służby kryminalnej oraz drogowej. Zajęcia w szkole mają formę kursów trwających po kilka miesięcy do pół roku. Kursy doskonalenia zawodowego dają możliwość poszerzania wiedzy oraz umiejętności zarówno teoretycznych jak i praktycznych. Przyszli oficerowie policji odbywają naukę na Wyższej Szkole Policyjnej w Szczytnie. Studia w założonej w 1954 roku szkole w Szczytnie odbywają się w systemie dwustopniowym składającym się z trzyletnich studiów licencjackich oraz dwuletnich studiów magisterskich. Podczas nauki w szkole studenci zdobywają wiedzę i umiejętności z zakresu: przedmiotów zawodowych (taktyka służby prewencji, taktyka zwalczania przestępczości kryminalnej, bezpieczeństwo ruchu drogowego), nauk humanistycznych i społecznych (m.in. psychologii, socjologii, języka obcego, etyki zawodowej), nauk prawnych (np. prawa konstytucyjnego, prawa administracyjnego, prawa karnego, prawa cywilnego i gospodarczego, kryminologii). Do programu studiów należy także szkolenie z  zakresu taktyki i technik interwencji policyjnych, strzelania, obsługi policyjnego sprzętu łączności oraz policyjnych systemów informatycznych. Wyższa Szkoła policji współpracuje też innymi uczelniami wyższymi w Polsce zapewniając w ten sposób wysoki poziom kształcenia.

Rolą wiodącą w szkolnictwie policyjnym przyznano Wyższej Szkole Policyjnej w Szczytnie, ustanowione rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 września 1990 roku. Oprócz niej sieć szkolnictwa policyjnego utworzyły powołane również, o czym była mowa powyżej, w drugiej połowie 1990 roku: Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, Szkoła Policji w Słupsku, Szkoła Policji w Pile oraz terenowe ośrodki szkolenia.[71]

Od 6 stycznia 1999 została utworzona Szkoła Policji w Katowicach. Z kolei wzrost liczby starych i pojawienie się nowych form przestępczości wymusiło na kierownictwie resortu utworzenie podobnych pionów w Policji, jakie funkcjonowały w zachodniej Europie. Były to między innymi: Oddział do spraw Narkomanii i Innych Patologii Społecznych, Oddział ds. Przestępczości Aferowej, Krajowy Oddział Interpolu czy Centralne Biuro Śledcze. Ważnym elementem była pomoc policji zachodnioeuropejskiej – zarówno ta doraźna, wynikająca z bieżącej współpracy, jak też skutkująca długofalowymi przedsięwzięciami, np.: Międzynarodowe Centrum Szkoleń Specjalistycznych Policji (MCSSP) na terenie Centrum Szkolenia Policji w Legionowie oraz Środkowoeuropejska Akademia Policji, której jednym ze współgospodarzy jest do dziś Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie.[72]

W dniu 1 stycznia 1999 roku, wraz z wprowadzeniem reformy administracyjnej kraju, Policja zaczęła funkcjonować w nowej strukturze organizacyjnej. Komendzie Głównej Policji zaczęło podlegać 16 komend wojewódzkich, Komenda Stołeczna (będąca komendą miejską, ale na prawach wojewódzkiej), 329 komend powiatowych i 2072 komisariaty.[73] Ponadto Policja przestała być w pełni samodzielną formacją podległą wyłącznie Komendzie Głównej Policji, a stała się częścią tzw. wojewódzkiej i powiatowej administracji zespolonej. To usytuowanie sprawiło, że samorządy lokalne mogły stawiać Policji zadania w części dotyczącej pracy prewencyjnej. Zyskały też możliwość zwiększenia liczby policjantów na swoim terenie poprzez finansowanie etatów policyjnych. Z nadzoru wojewodów i starostów wyłączono: służby zwalczania przestępczości zorganizowanej i narkotykowej, sprawy operacyjno-rozpoznawcze oraz dochodzeniowo-śledcze. Władze samorządowe zyskały prawo do oceny pracy jednostek Policji na danym terenie, natomiast oceną pracy policjanta zająć się mieli jego przełożeni.[74] Zmianom uległ system doboru na stanowiska kierownicze, wprowadzający drogę konkursu oraz proces permanentnego kształcenia osób dowodzących jednostkami Policji.

W ślad za zmianami legislacyjnymi zmieniała się też cała Policja. Nastąpiła w niej wyraźna zmiana pokoleń. Istniejące mimo wszystko ułomności, widoczne w codziennej walce z przestępczością, stanowiły wyzwanie dla Policji w rozpoczynającym się XXI wieku.

2.2.      Ustrój i organizacja Policji.

Policja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją służącą społeczeń­stwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywa­nia bezpieczeństwa i porządku publicznego, działającą na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Do jej głównych zadań należy pilnowanie przestrzegania prawa, ściganie przestępców, jak również zapewnienie ochrony i pomocy w sytuacjach kryzyso­wych zarówno ludzi, jak i mienia. Jeżeli jest to konieczne, Policja nadzoruje na poziomie operacyjnym także wszelkie służby ratownicze.[75] Nazwa „Policja” podlega ochronie prawnej i przysługuje wy­łącznie wskazanej formacji. Sformułowany w ten sposób w ustawowej definicji zakres działań Policji oparty na ogólnej klauzuli kompetencyjnej (zadania z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego) został doprecyzowany przez wskazanie w ust. 2 art. 1 ustawy o Policji katalogu podstawowych zadań wypełnianych przez tę formację.[76] Policja podejmuje również działania na podstawie innych ustaw, a także umów i porozumień międzynarodowych. Wynika z tego jednoznacznie, że właściwie nie jest możliwe przedstawienie sytuacji, w której Policja nie mogłaby podjąć działań – o ile działania te ukierunkowane są na ochronę oraz utrzymanie bezpieczeń­stwa i porządku publicznego.[77]

Policja składa się z następujących rodzajów służb:[78] kryminalnej, pre­wencyjnej oraz wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyj­nym, logistycznym i technicznym.

Służba kryminalna Policji dzieli się na następujące komórki orga­nizacyjne:[79] kryminalną, operacyjno-rozpoznawczą, dochodzeniowo-śledczą, do walki z przestępczością gospodarczą, do walki z przestępczością narko­tykową, do walki z korupcją, wykroczeń, obserwacji, techniki operacyjnej, techniki kryminalistycznej, laboratorium kryminalistycznego, poszukiwań i identyfikacji, międzynarodowej współpracy Policji oraz analizy kryminalnej. Komórki techniki operacyjnej, laboratorium kryminalistyczne oraz międzyna­rodowej współpracy Policji tworzy się wyłącznie w komendzie wojewódz­kiej Policji, a komórkę operacyjno-rozpoznawczą tworzy się wyłącznie jako komórkę niższego szczebla w komórce kryminalnej.

W skład służby pre­wencyjnej Policji wchodzą komórki:[80] prewencji, prewencji kryminalnej, wy­wiadowcza, patrolowa, interwencyjna lub patrolowo-interwencyjna, a tak­że sztab Policji, stanowisko kierowania, dyżurnych, organizacji służby, zarządzania kryzysowego, operacji policyjnych, negocjacji policyjnych, ru­chu drogowego, dzielnicowych, policji sądowej, konwojowa, ochronna lub konwojowo-ochronna, nieletnich i patologii, przewodników psów służbo­wych, prewencji na wodach, lotnictwa policyjnego, konna, strzeżony ośro­dek dla cudzoziemców, pomieszczenie dla osób zatrzymanych, areszt w celu wydalenia, postępowań administracyjnych, izba dziecka. W oddziale pre­wencji Policji, samodzielnym pododdziale prewencji Policji i samodzielnym pododdziale antyterrorystycznym Policji komórki noszą nazwy określone przez Komendanta Głównego Policji.

W służbie wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym komórki noszą nazwy:[81] inspektorat komendanta lub inspekcji, prawna, kadr, szkole­nia, organizacji Policji lub organizacyjno-etatowa, prezydialna, finansów, zaopatrzenia, gospodarki materiałowo-technicznej, administracyjno-gospo­darcza, transportu, inwestycji, remontów, zamówień publicznych, łączności, informatyki, prasowa, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo­żarowej, medycyny pracy, wspomagająca, psychologów, sportowo-szkoleniowa, ochrony informacji niejawnych, kancelaria tajna, centralna składni­ca uzbrojenia, składnica mundurowa, zarządzania jakością, orkiestra reprezentacyjna Policji, orkiestra policyjna, instrumentów drewnianych, instrumentów blaszanych, instrumentów perkusyjnych. Komórkę o nazwie psychologów tworzy się wyłącznie w komendzie wojewódzkiej Policji, Wyż­szej Szkole Policji i szkole policyjnej. Komórki o nazwach: sportowo-szko­leniowa, orkiestra reprezentacyjna Policji, orkiestra policyjna, instrumentów drewnianych, instrumentów blaszanych, instrumentów perkusyjnych moż­na tworzyć wyłącznie w komendzie wojewódzkiej Policji. Komórkę o na­zwie kadr lub szkolenia można tworzyć wyłącznie jako komórkę niższego szczebla w komórce o nazwie kadr i szkolenia w komendzie lub komisaria­cie Policji. Komórkę o nazwie centralna składnica uzbrojenia tworzy się wy­łącznie w Komendzie Stołecznej Policji. Komórkę o nazwie „składnica mundurowa” tworzy się wyłącznie w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Łodzi.

W Wyższej Szkole Policji i szkole policyjnej komórki noszą nazwy: wydaw­nictw i poligrafii, organizacji dydaktyki, organizacji szkolenia, żywnościo­wa oraz medyczna. W szkole policyjnej komórki noszą nazwy określone przez komendanta szkoły policyjnej. W ośrodku szkolenia Policji komórki noszą nazwy: dydaktyczno-wychowawcza, dowódczo-organizatorska, doskona­lenia zawodowego, doskonalenia kadr policji wodnej, przy czym komórkę doskonalenia kadr policji wodnej tworzy się wyłącznie w Ośrodku Szkole­nia Policji w Olsztynie.[82]

W skład Policji wchodzą również: policja sądowa (do zadań której moż­na m.in. zaliczyć: ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego w budyn­kach sądów oraz prokuratur; ochronę życia i zdrowia sędziów, prokuratorów oraz innych osób w czasie wykonywania przez nie czynności wynikających z realizacji wymiaru sprawiedliwości, wykonywanie czynności procesowych zlecanych przez sąd lub prokuratora; wykonywanie zarządzeń porządkowych sądu, wydanych w celu utrzymania powagi sądu oraz konwojowanie i doprowadzanie osób na polecenie sądów, prokuratorów i właściwych komendan­tów Policji.

W uzasadnionych przypadkach Komendant Główny Policji, za zgodą ministra właściwego do spraw wewnętrznych, może powoływać także inne rodzaje służb, określając ich właściwość terytorialną, organizację i zakres działania.[83]

Policja jest częścią zespolonej administracji rządowej, zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 ustawy o Policji, organami administracji rządowej na obszarze wojewódz­twa w sprawach ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego są:[84]

1. wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji działającego w jego imieniu albo komendant wojewódzki Policji działający w imieniu własnym w sprawach:

a)      wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych i czynności z zakresu ścigania wykroczeń;

b)      wydawania indywidualnych aktów administracyjnych, jeżeli ustawy tak stanowią;

2. komendant powiatowy (miejski) Policji;
3. komendant komisariatu Policji.

Status Policji w ramach wojewódzkiej administracji zespolonej został uregulowany nieco odmiennie niż ma to miejsce w odniesieniu do pozostałych służb, inspekcji i straży (z wyjątkiem straży pożarnej).

Omawiając pozycję Policji w strukturze administracji publicznej na terenie województwa, nie wolno pominąć ważnego aspektu jej funkcjonowania, jakim jest ścisła współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego, tj. gminą, powiatem oraz województwem.[85] Art. 10 ust. 1 ustawy o Policji obliguje Komendantów Poli­cji do składania rocznych sprawozdań ze swojej działalności, oraz informowania o stanie porządku i bezpieczeństwa publicznego, właściwym wojewodom, staro­stom, wójtom, a także radom gmin i powiatu. Komendant Stołeczny Policji składa sprawozdanie i udziela określonych powyżej informacji Wojewodzie Mazowiec­kiemu, a w zakresie dotyczącym działań Policji na obszarze m.st. Warszawy – Prezydentowi m.st. Warszawy i Radzie m.st. Warszawy.[86] W myśl art. 11. ust. 1 ustawy o Policji, wójt, starosta, burmistrz lub prezydent miasta, mogą żądać od właściwego komendanta Policji przywrócenia stanu zgodnego z porządkiem prawnym.[87]

Kolejną formą współpracy jest finansowanie Policji przez samorządy. Koszty funkcjonowania Policji są pokrywane z budżetu państwa, o czym stanowi ustawa o Policji. Ustawa ta umożliwia także udzielanie pomocy Policji przez gminy, po­wiaty i województwa. Zgodnie z art. 13 ust. 3 ustawy o Policji, wszystkie jednost­ki samorządu terytorialnego mogą przekazywać środki finansowe na wydatki in­westycyjne, modernizacyjne lub remontowe Policji, pokrywać koszty utrzymania i funkcjonowania jednostek organizacyjnych oraz dokonywać zakupu niezbędnych dla funkcjonariuszy towarów.[88] Przepis art. 13 ust. 4 ustawy o Policji pozwala gmi­nom i powiatom wspierać Policję poprzez finansowanie utworzonych ponad liczbę ustaloną przepisami prawa, dodatkowych etatów w rewirach dzielnicowych i posterunkach Policji, opłacanie dodatkowych patroli czy zakup paliwa do radiowo­zów. Na wniosek rady gminy lub rady powiatu liczba etatów Policji może ulec zwiększeniu ponad liczbę ustaloną przez kierownictwo jednostki policyjnej, ale gmina lub powiat musi pokryć koszty utrzymania dodatkowych etatów policyjnych przez co najmniej 5 lat.[89] Art. 13 ust. 4a ustawy o Policji daje również możliwość gminom i powiatom, przekazania środków będących dochodami własnymi dla Policji z przeznaczeniem na rekompensatę pieniężną za czas służby przekraczający normę określoną w ustawie oraz na nagrody za osiągnięcia w służbie, dla policjan­tów właściwych miejscowo komend i komisariatów, którzy wykonują zadania z zakresu służby prewencyjnej.[90]

Umieszczenie Policji w strukturze administracji publicznej jest spowodowane tym, że wykonuje ona określone zadania państwa. Nadany jej organom status prawny z jednej strony daje należytą ochronę prawną jej funkcjonariuszom pod­czas pełnienia obowiązków służbowych, z drugiej zaś, daje obywatelom gwarancję odszkodowania za szkody wyrządzone działaniem Policji, ponieważ odpowie­dzialność cywilną w tym zakresie ponosi Skarb Państwa.[91]

Policja ma charakter scentralizowany i jest zorganizowana na zasadzie hierarchicznego podporządkowania. Centralnym organem administracji rzą­dowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzyma­nia bezpieczeństwa i porządku publicznego, jest Komendant Główny Policji, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Komendanta Głównego Policji powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Komendant Główny Policji jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Policji.

Zastępców Komendanta Głównego Policji, w tym jego pierwszego za­stępcę, powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji. W razie zwolnienia stanowiska Komendanta Głównego Policji minister właściwy do spraw wewnętrznych, do czasu powołania nowego komendanta, powierza pełnienie obowiązków Komendanta Głównego Policji, na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, jedne­mu z jego zastępców. W razie czasowej niemożności sprawowania funk­cji przez Komendanta Głównego Policji minister właściwy do spraw we­wnętrznych, do czasu ustania przeszkody w sprawowaniu tej funkcji przez dotychczasowego komendanta, jednak na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy, powierza pełnienie obowiązków Komendanta Głównego Policji jednemu z jego zastępców.[92]

Terenowymi organami Policji są komendanci wojewódzcy, powiatowi (miejscy), rejonowi oraz komendanci komisariatów Policji. Komendanta wo­jewódzkiego Policji powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw we­wnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji złożony po zasięg­nięciu opinii wojewody. Komendanta Stołecznego Policji powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komen­danta Głównego Policji złożony po zasięgnięciu opinii wojewody oraz opinii Prezydenta m.st. Warszawy.

Komendant Główny Policji, na wniosek komendanta wojewódzkiego lub odpowiednio Komendanta Stołecz­nego Policji, powołuje i odwołuje do trzech zastępców komendanta woje­wódzkiego lub Komendanta Stołecznego Policji, w tym pierwszego zastępcę. Na stanowisko komendanta wojewódzkiego i Komendanta Stołecznego Po­licji oraz zastępców komendanta wojewódzkiego i Komendanta Stołecznego Policji powołuje się oficerów Policji.

Komendanta powiatowego (miejskiego) Policji powołuje i odwołuje Komendant Wojewódzki Policji, po zasięgnięciu opinii starosty. Komendant wojewódzki Policji, na wniosek komendanta powia­towego (miejskiego) Policji, powołuje pierwszego zastępcę i pozostałych za­stępców komendanta powiatowego (miejskiego) Policji. Komendanta rejonowego Policji powołuje i odwołuje Komen­dant Stołeczny Policji, po zasięgnięciu opinii Prezydenta miasta stołecznego Warszawy. Komendant Stołecz­ny Policji, na wniosek komendanta rejonowego Policji, powołuje zastępców komendanta rejonowego Policji. Na stanowisko komendanta powiatowego (miejskiego) i komendanta rejonowego Policji oraz zastępcy komendanta powiatowego (miejskiego) i komendanta rejonowego Policji powołuje się ofice­rów Policji.[93]

Komendanta komisariatu Policji powołuje i odwołuje komendant powiatowy (miejski) Policji po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) lub wójtów. Procedura opiniowania nie dotyczy powoływania komendanta komisariatu specjalistycznego. Za­stępców komendanta komisariatu Policji powołuje komendant powiatowy (miejski) Policji na wniosek komendanta komisariatu Policji. Na stanowisko komendanta komisariatu Policji i zastępcy komendanta komisariatu Policji powołuje się oficerów lub aspirantów Policji. Co do zasady, terytorialny za­sięg działania wymienionych organów, odpowiada zasadniczemu podziało­wi administracyjnemu Rzeczypospolitej Polskiej.[94]

Od 1998 r. wprowadzono możliwość tworzenia rewirów dzielnicowych oraz na terenach wiejskich – posterunków. Organem uprawnionym do powoływania tych jednostek organizacyjnych na swoim terenie jest komen­dant powiatowy (miejski) Policji. Czyni to na zasadach określonych przez Komendanta Głównego Policji. Również komendant powiatowy (miejski) Policji, po zasięgnięciu opinii wójta (burmistrza lub prezydenta miasta), mianuje i zwalnia ze stanowiska kierownika rewiru oraz kierownika poste­runku Policji.[95]

W strukturze organizacyjnej Policji wyróżnia się: Komendę Główną, komendy wojewódzkie, komendy powiatowe i komisariaty. Strukturę organizacyjną Komendy Głównej Policji określa Komendant Główny w regulaminie KGP. Obecnie obowiązuje następujący układ wewnętrzny Komendy Głównej Policji:[96]

I. Kierownictwo Komendy Głównej Policji:

a.       Komendant Główny Policji;

b.      I Zastępca Komendanta Głównego Policji;

c.       zastępcy Komendanta Głównego Policji;

d.      kierownicy poniżej przedstawionych komórek organizacyjnych KGP.

II.  Komórki organizacyjne Komendy Głównej Policji:

1.         w służbie kryminalnej:

a.       Biuro Kryminalne;

b.      Biuro Wywiadu Kryminalnego;

c.       Biuro Spraw Wewnętrznych;

d.      Centralne Laboratorium Kryminalistyczne;

e.       Biuro Międzynarodowej Współpracy Policji;

2.         w służbie prewencyjnej:

a.       Biuro Prewencji;

b.      Biuro Ruchu Drogowego;

c.       Główny Sztab Policji;

d.      Biuro Operacji Antyterrorystycznych;

3.         w służbie wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym:

a.       Gabinet Komendanta Głównego Policji;

b.      Biuro Kadr i Szkolenia;

c.       Biuro Prawne;

d.      Biuro Finansów;

e.       Biuro Łączności i Informatyki;

f.        Biuro Logistyki Policji;

g.      Biuro Kontroli;

h.      Biuro Ochrony Informacji Niejawnych;

i.        Zespół Audytu Wewnętrznego;

4.         w służbie śledczej:

a.       Centralne Biuro Śledcze,

5.         w służbie Lotnictwo Policji:

a.       Zarząd Lotnictwa Policji Głównego Sztabu Policji,

6.         Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych.

Samych pracowników Policji można podzielić na dwie kategorie: osoby w służbie zawodowej oraz osoby w służbie cywilnej. pierwszą stano­wią funkcjonariusze pionów kryminalnych, prewencyjnych oraz służb wspomaga­jących jej działalność w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym. Drugą grupę stanowią pracownicy cywilni zatrudnieni w komendach, komisaria­tach i innych jednostkach organizacyjnych Policji.[97]

Służbę zawodową w Policji może pełnić obywatel polski o nieposzlakowanej opinii, nie karany, korzystający z pełni praw publicznych, posiadający co najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psychiczną do służby w formacjach uzbrojonych, podległych szczególnej dyscyplinie służbowej, której gotów jest się podporządkować. Stosunek służbowy policjanta powstaje w drodze mianowania na podsta­wie dobrowolnego zgłoszenia się do służby. Osobę przyjętą do służby w Policji mianuje się policjantem w służbie przygo­towawczej na okres 3 lat. Po upływie okresu służby przygotowawczej policjant zostaje mianowany na stałe.[98]

Obligatoryjnie policjant zostanie zwolniony ze służby w przypadkach:[99]

1)      orzeczenia trwałej niezdolności do służby przez komisję lekarską,

2)      nieprzydatności do służby, stwierdzonej w opinii służbowej w okresie służby przygotowawczej,

3)      wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby,

4)      skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego,

5)      wymierzenia przez sąd prawomocnym orzeczeniem środka karnego w postaci zakazu wykonywania zawodu policjanta,

6)      zrzeczenia się obywatelstwa polskiego lub nabycia obywatelstwa innego państwa,

7)      upływu okresu służby określonego w kontrakcie, jeżeli nie nastąpi zawarcie kolejnego kontraktu lub mianowanie na stałe,

8)      upływu okresu próbnego służby kontraktowej.

Ustawa o Policji ustanowiła korpusy Policji i stopnie policyjne w następu­jącym porządku:[100]

1)         w korpusie generałów Policji: generalny inspektor Policji, nadinspektor Policji,

2)         w korpusie oficerów starszych Policji: inspektor Policji, młodszy inspektor Policji, podinspektor Policji,

3)         w korpusie oficerów młodszych Policji: nadkomisarz Policji, komisarz Policji, podkomisarz Policji,

4)         w korpusie aspirantów Policji: aspirant sztabowy Policji, starszy aspirant Policji, aspirant Policji, młodszy aspirant Policji,

5)         w korpusie podoficerów Policji: sierżant sztabowy Policji, starszy sierżant Policji, sierżant Policji,

6)         w korpusie szeregowych Policji: starszy posterunkowy, posterunkowy.

Rolę służby cywilnej w działalności państwa określa z kolei artykuł 153 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wymienia się w nim cztery podstawowe warunki wła­ściwego wypełniania obowiązków służbowych przez urzędników administracji rządowej. „W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycz­nie neutralnego wykonywania zadań państwa w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej”. Konkretyzacją tego przepisu konstytucyjnego jest ustawa o służbie cywilnej^[101]. Szczegółowo określa ona zasa­dy, systemy i mechanizmy służące budowaniu nowoczesnej, profesjonalnej, sprawnej i efektywnej administracji rządowej. Służbę cywilną regulują specjalne przepisy prawne (pragmatyki), różniące się zwykle od powszechnie obowiązującego prawa pracy. Pracownicy cywilni zatrud­nieni w Policji należą w dużej części do korpusu służby cywilnej, wśród których znaleźć można przedstawicieli wielu zawodów: prawników, finansistów, informa­tyków, logistyków, kadrowych, tłumaczy.[102] Pracownicy cywilni Policji stanowią prawie 18,7% zatrudnionych i w ostatnim okresie możemy zaobserwować zwiększanie się liczebności korpusu służby cywil­nej. Zjawisko to jest efektem tzw. „ucywilniania” Policji, czyli zastępowania pra­cownikami cywilnymi części funkcjonariuszy realizujących zadania w służbie wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym.[103] Do pozytywnych aspektów tego procesu można zaliczyć to, że funkcjonariusze Policji będą wykonywać zadania związane z ich służbą. Zwiększy się tym samym liczba funkcjonariuszy w służbach prewencyjnych i kryminalnych, co powinno wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa.

2.3.      Zadania Policji.

Podstawowe zadania Policji zostały wyliczone w art. 1 ust. 2 ustawy o Poli­cji. Obejmują one w szczególności (czyli jest to otwarty katalog kompetencji Policji):[104]

1)         ochronę życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra,

2)         ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spo­koju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania,

3)         inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządo­wymi i organizacjami społecznymi,

4)         wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców,

5)         nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach,

6)         kontrolę przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych,

7)         współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami między­narodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów,

8)         gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych,

9)         prowadzenie bazy danych zawierającej informacje o wynikach analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA).

Rozdziału zadań pomiędzy poszczególne jednostki organizacyjne Policji doko­nuje w sposób szczegółowy Komendant Główny Policji, określając te kwestie w zarządzeniu wydawanym na mocy upoważnienia zawartego w art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji. Zarządzenie KGP jest aktem prawa wewnętrznego, który nie może być podstawą bezpośrednich władczych działań organów Policji wobec obywatela, jednakże dokonując podmiotowej systematyzacji zadań Policji wpływa na sytuację oby­watela wobec Policji w sposób pośredni. W obowiązującym zarządzeniu określono szczegółowo zadania Komendy Głównej Policji, komend wojewódzkich i powiatowych, komi­sariatów i komisariatów specjalistycznych, Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, szkół policyjnych i ośrodków szkolenia, oddziałów prewencji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji oraz samodzielnych pododdziałów antyterrory­stycznych Policji.[105]

Zakres działania Komendy Głównej Policji jest szeroki i obejmuje głównie kompetencje o wymiarze strategicznym, planistycznym, inicjującym, koordyna­cyjnym, kontrolnym, nadzorczym, które odnoszą się do całego systemu organi­zacyjnego Policji. Do zakresu działania Komendy Głównej Policji należy np.:[106]

1)   inicjowanie i koordynowanie działań jednostek Policji w zakresie celów określonych jako zadania Policji,

2)   tworzenie warunków do sprawnej i skutecznej działalności służb Policji, opracowywanie kierunków ich rozwoju oraz obowiązujących w tym zakre­sie priorytetów,

3)   tworzenie warunków, planowanie, podejmowanie i koordynowanie działań zmierzających do sprawnego rozpoznawania i zwalczania przestępczości korupcyjnej, ekonomiczno-finansowej, narkotykowej oraz kryminalnej, w tym zorganizowanej, o zasięgu krajowym i międzynarodowym oraz gromadzenie na ten temat informacji,

4)   przeciwdziałanie i fizyczne zwalczanie terroryzmu oraz organizowanie, koordynowanie i nadzorowanie działań Policji w tym zakresie, a także szkolenie w ramach taktyki antyterrorystycznej,

5)   podejmowanie ukierunkowanych działań, mających na celu określanie strategii i polityki zwalczania przestępczości oraz wypracowanie systemu oceny pracy wykiywczej Policji,

6)   wdrażanie, monitorowanie oraz udoskonalanie w Policji standardów wywiadu kryminalnego.

Do zadań KGP należy również m.in. prowadzenie strategicznych i operacyj­nych analiz kryminalnych, a także prowadzenie operacji specjalnych oraz realizo­wanie programów ochrony świadków koronnych i osób dla nich najbliższych. Ponadto Komenda Główna Policji wykonuje zadania krajowego biura Interpolu, krajowej jednostki Europolu, krajowego Biura SIRENE, Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych, centralnego organu technicznego Krajowego Systemu Informatycznego określonych w przepisach o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen oraz Systemie Informacji Wizowej, biura centralnego, o którym mowa w art. 12 Konwencji Międzynaro­dowej o zwalczaniu fałszowania pieniędzy, podpisanej w Genewie dnia 20 kwietnia 1929 r. wraz z protokołem oraz protokołem fakultatywnym podpisanym tegoż dnia w Genewie. Wśród szeregu innych zadań KGP można znaleźć również takie, jak: infor­mowanie opinii publicznej, za pośrednictwem środków masowego przekazu, o zamierzeniach i działaniach Policji na terenie kraju bądź kreowanie w spo­łeczeństwie pozytywnego wizerunku Policji.[107]

Do zakresu działania komend wojewódzkich Policji należy w szczególności:[108]

1)   inspirowanie i koordynowanie programów prewencyjnych jednostek Poli­cji we współpracy ze społeczeństwem oraz opracowywanie i wdrażanie programów profilaktycznych ze szczególnym uwzględnieniem problemów zagrożenia demoralizacją dzieci i młodzieży,

2)   współpraca ze społecznościami lokalnymi w zwalczaniu przestępczości i zjawisk patologii społecznej oraz popularyzowanie wiedzy o skutecznych metodach i środkach zapobiegania tej przestępczości i zjawiskom,

3)   koordynowanie czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-śledczych, podejmowanych przez jednostki Policji nadzorowane przez komendanta wojewódzkiego Policji w celu sprawnego ścigania sprawców przestępstw,

4)   współpraca z zagranicznymi formacjami policyjnymi lub ich organizacjami międzynarodowymi,

5)   wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo- śledczych,

6)   planowanie, organizowanie i koordynowanie zadań związanych z reali­zacją prowadzonych na obszarze województwa operacji policyjnych w zakresie zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego podczas organizowanych zgromadzeń publicznych, imprez masowych i protestów społecznych,

7)   koordynowanie i nadzór nad ochroną bezpieczeństwa ludzi oraz bezpie­czeństwa i porządku publicznego, w tym również w komunikacji publicz­nej oraz na obszarach wodnych,

8)   zapewnianie przestrzegania przepisów o ochronie informacji niejawnych oraz danych osobowych, i obowiązujących w tym zakresie standardów oraz kontrolowanie ich stosowania,

9)   kontrolowanie – z upoważnienia Komendanta Głównego Policji – dzia­łalności specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych oraz kon­trola podmiotów prowadzących koncesjonowany obrót bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, wyrobami o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym oraz usługi rusznikarskie,

10) wykonywanie zadań w zakresie bezpieczeństwa i higieny służby i pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, koordynowanie problematyki medycyny pracy oraz nadzór w tych zakresach.

Podobnie sformułowany został katalog zadań powierzonych komendom powiatowym Policji. Tu także na pierwszym miejscu znalazły się zadania z zakresu profilaktyki i prewencji podejmowane we współpracy ze społecznościami lokal­nymi. Również pozostałe zadania zostały określone klasycznie: koordynowanie i podejmowanie czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-śled­czych, współpraca z zagranicznymi formacjami policyjnymi lub ich organizacjami międzynarodowymi, prowadzenie poszukiwań osób, prowadzenie na obszarze województwa operacji policyjnych w zakresie zapewnienia porządku i bezpie­czeństwa publicznego podczas organizowanych zgromadzeń publicznych, imprez masowych i protestów społecznych i wiele innych zadań.[109]

Do zakresu działania komisariatów i komisariatów specjalistycznych Policji należy w szczególności:[110]

1)   realizowanie zadań służby prewencyjnej Policji,

2)   rozpoznawanie zagrożeń przestępczością oraz wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-śledczych w celu ścigania sprawców przestępstw i wykroczeń, a także prowadzenie poszukiwań osób i rzeczy, identyfikacji osób i zwłok, we współdziałaniu z innymi jednost­kami Policji,

3)   zapewnienie właściwych warunków pobytu w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych,

4)   realizowanie doprowadzeń osób oraz współdziałanie w tym zakresie z jed­nostkami Policji,

5)   realizowanie zadań administracyjno-porządkowych,

6)   współdziałanie z samorządem terytorialnym,

7)   realizowanie w niezbędnym zakresie zadań służby wspomagającej,

8)   zapewnienie przestrzegania przepisów o ochronie informacji niejawnych oraz danych osobowych,

9)   wykonywanie zadań w zakresie bezpieczeństwa i higieny służby i pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz medycyny pracy.

Do zakresu działania oddziałów prewencji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji należy w szczególności:[111]

1)   wykonywanie zadań związanych z prowadzeniem operacji policyjnych w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego,

2)   udział w działaniach pościgowo-blokadowych za niebezpiecznym prze­stępcą,

3)   ochrona porządku publicznego w czasie konstytucyjnie określonych stanów nadzwyczajnych, katastrof naturalnych i awarii technicznych,

4)   ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas pobytu przed­stawicieli obcych państw,

5)   ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas legalnych zgro­madzeń publicznych oraz w czasie imprez masowych i protestów społecz­nych,

6)   przywracanie porządku publicznego w przypadkach zbiorowego naruszenia prawa.

Do zakresu działania samodzielnych pododdziałów antyterrorystycznych Poli­cji należy w szczególności fizyczne zwalczanie terroryzmu poprzez prowadzenie działań rozpoznawczych oraz bojowych przy użyciu taktyki antyterrorystycznej, zmierzających do likwidowania zamachów terrorystycznych, a także przeciw­działanie zdarzeniom o takim charakterze oraz prowadzenie działań minersko-pirotechnicznych.[112]

Zadania wypełniane przez kierowników rewirów bądź posterunków Policji zostały wyliczone w ustawie o Policji. Są to w szczególności: rozpoznawanie zagrożeń i przeciwdziałanie przyczynom ich powstawania, inicjowanie i organizowanie działań społeczności lokalnych mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz innym zja­wiskom kryminogennym, wykonywanie czynności administracyjno-porządkowych oraz innych niecierpiących zwłoki czynności związanych z zawiadomieniem o przestęp­stwie i zabezpieczeniem miejsca zdarzenia.[113]

Policja wykonuje również zadania, które zostały zawarte w szeregu ustaw szczególnych. Są to np.:

—  ustawa z 22 sierpnia 1997 roku o bezpieczeństwie imprez masowych,

—  ustawia z 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia,

—  ustawa 13 czerwca 2003 roku o cudzoziemcach,

—  ustawa z 20 czerwca 1997 roku - Prawo o ruchu drogowym,

—  ustawa 5 lipca 1990 roku - Prawo o zgromadzeniach,

—  ustawa z 21 maja 1999 roku o broni i amunicji,

      —  ustawy regulujące stany nadzwyczajne na terytorium RP (ustawa z 29 sierp­nia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sil Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom RP, ustawa z 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym i ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej).

Kolejne obowiązki Policji wynikają z prawa karnego, tzn. ustawy z 6 czerw­ca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego i ustawy z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Ponadto zadania Policji wynikają z umów międzynarodowych. Są to głównie zobowiązania dotyczące ścigania międzynarodowych grup przestępczych.

Kończąc omówienie wyszczególnionych wyżej zadań Policji należy odnieść się do regulacji zawartych w ustawach kreujących samorząd gminny, samo­rząd powiatowy i określających pozycję prawną wojewody jako podstawowego organu administracji rządowej w województwie. Generalnie w ustawach tych zostały zawarte uprawnienia wojewody i organów samorządowych w stosunku do Policji, które są z kolei obowiązkami Policji wobec tych podmiotów. Uprawnienia te można podzielić na personalne i rzeczowe.[114] Personalne, czyli możliwość wyra­żania opinii przy powoływaniu komendantów Policji, zostały omówione powyżej w podrozdziale „Ustrój i organizacja Policji”. Obowiązki rzeczowe to przede wszystkim: składanie przez właściwych komendantów Policji sprawozdań ze swojej działalności wojewodom oraz samorządom, informowanie o stanie bezpieczeń­stwa i porządku publicznego oraz podejmowanie działań na żądanie organów samorządu (w celu przywrócenia stanu zgodnego z porządkiem prawnym lub zapobiegania naruszenia prawa) lub realizowanie poleceń wojewody.[115]

2.4.      Zakres uprawnień Policji.

Analizie zadań, jakie ustawodawca nakłada na Policję, powinno towarzyszyć omówienie katalogu środków prawnych, które Policja ma do dyspozycji, by zadania te mogła realizować. Zasadniczo Policja wykonuje swoje obowiązki w formach władczych, tzn. typowych dla działania administracji w ogóle.[116] Ponadto – ponieważ Policja realizuje szczególnego rodzaju zadania – została wyposażona w środki szczególne, właściwe tylko dla tej formacji. Można wskazać również szereg działań, które Policja realizuje w formach niewładczych, np. organizując spotkania informacyjne, szkolenia dla mieszkańców, wydając ulotki i broszury na tematy związane z bezpieczeństwem ludzi.[117]

Wszystkie formy działania Policji można podzielić na dwa rodzaje: skie­rowane na zewnątrz systemu organizacyjnego Policji, czyli wobec obywatela oraz podejmowane wewnątrz systemu, czyli zarówno podmiot podejmujący działanie, jak i adresat należą do systemu organizacyjnego Policji. Działania podejmowane wobec obywatela wynikają z upoważnienia zawartego w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, czynności wykonywane wewnątrz systemu mogą opierać się na aktach prawa wewnętrznego stanowionego przez organy Policji (np. zarządzenia Komendanta Głównego Policji).

Prawne formy działania Policji klasyfikuje się w następujący sposób:[118]

1)         działania podejmowane w sferze administracji publicznej,

2)         działania mające na celu rozpoznawanie i zapobieganie przestępstwom i wykroczeniom,

3)         działania związane ze ściganiem karnym w trybie i na zasadach określo­nych w kodeksie karnym i kodeksie postępowania karnego,

4)         działania wykonywane na polecenie sądu, prokuratora, organów admini­stracji rządowej i samorządu terytorialnego,

5)         działania profilaktyczne i społeczno-organizacyjne.

Organy Policji realizują kompetencje władcze wobec obywatela przede wszyst­kim w formie typowej dla administracji, czyli przez wydawanie aktów administra­cyjnych. Akt administracyjny to jednostronne rozstrzygnięcie organu administracji, które kształtuje sytuację prawną konkretnie wskazanego adresata i może być wykonane wbrew jego woli (przymusowo, przy użyciu aparatu egzekucyjnego administracji i bez udziału sądu). W postępowaniu administracyjnym, w spra­wach związanych z wykonywaniem zadań i kompetencji Policji, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej, organem właściwym jest komendant powiatowy (miejski) Poli­cji, a na obszarze m.st. Warszawy komendant rejonowy Policji. Odwołania od aktów administracyjnych komendanta powiatowego (miejskiego) Policji rozpatruje komendant wojewódzki Policji (komendanta rejonowego Policji – Komendant Stołeczny Policji). Natomiast, jeżeli akt administracyjny wydaje komendant woje­wódzki Policji instancją odwoławczą jest Komendant Główny Policji.[119]

Szczególnymi zaś formami władczymi działania Policji są np.: legitymowanie, przeszukanie, użycie broni palnej. W sytuacjach szczególnych, takich jak zagroże­nie zdrowia, życia czy mienia ludzi, Policja upoważniona jest do podejmowania rozstrzygnięć bezpośrednich (o skutku natychmiastowym), czyli do wydawania nakazów czy zakazów określonego zachowania się. W celu wymuszenia podpo­rządkowania tym nakazom i zakazom Policja może użyć dozwolonych w prawie środków przymusu bezpośredniego.[120] Upoważnienia dla Policji do podejmowania tych działań wynikają przede wszystkim z ustawy o Policji, a także z szeregu przepisów innych ustaw szczególnych, np. ustawy z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym.

Wracając do podstawowych uregulowań zawartych w ustawie o Policji należy wskazać na następujące uprawnienia policjantów realizujących zadania Policji. Policjanci mają więc prawo:[121]

1)         legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości,

2)         zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw,

3)         zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwole­nia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład kamy i w wy­znaczonym terminie nie powróciły do niego,

4)         zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia,

5)         pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków:

a)         w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępo­wania karnego,

b)         w celu identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usi­łujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli ustalenie tożsamości w inny sposób nie jest możliwe,

6)         pobierania materiału biologicznego ze zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości,

7)         przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw,

8)         dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uza­sadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary,

9)         obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności opera­cyjno-rozpoznawczych i administracyjno-porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy – także i dźwięku towarzyszącego tym zdarze­niom,

10)       żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów admini­stracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej,

11)       zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa,

12)       dokonywania kontroli rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika pojazdu mechanicznego.

Ustawa wylicza również środki przymusu bezpośredniego, których użycie przez policjantów możliwe jest tylko w sytuacji niepodporządkowania się wyda­nym na podstawie prawa poleceniom organów Policji lub jej funkcjonariuszy. Policjanci mogą stosować jedynie środki przymusu bezpośredniego odpowiada­jące potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i są niezbędne do osiągnię­cia podporządkowania się wydanym poleceniom. W obecnym stanie prawnym policjanci mają do dyspozycji następujące środki:[122]

—        fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniania bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów,

—        pałki służbowe,

—        wodne środki obezwładniające,

—        psy i konie służbowe,

—        pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej.

Jeżeli środki przymusu bezpośredniego okażą się niewystarczające lub ich użycie, ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie jest możliwe, policjant ma prawo użycia broni palnej, ale tylko w okolicznościach, które w sposób wyczerpujący opisuje ustawa, dla przykładu: w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu (art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji). W ustawie znalazło się również zastrzeżenie, że użycie broni palnej powinno następować w spo­sób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której broń została użyta.[123]

Policja została uprawniona do podejmowania czynności operacyjno-rozpo­znawczych. Ich celem jest zapobieganie i wykrywanie umyślnych, ściganych z oskarżenia publicznego przestępstw, ustalanie ich sprawców, a także uzyski­wanie i utrwalanie dowodów związanych z tymi przestępstwami, wyliczonymi w katalogu zamkniętym w ustawie o Policji. Są to dla przykładu: przestępstwa przeciwko życiu, określone w art. 148-150 Kodeksu karnego, przestępstwa niele­galnego wytwarzania, posiadania lub obrotu bronią, amunicją, materiałami wybu­chowymi, środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi albo ich prekursorami oraz materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi, przestępstwa określone w art. 43-46 ustawy z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.[124]

Jeżeli przy wykonywaniu tych czynności inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne, sąd okręgowy, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji, zło­żony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego albo na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejscowo prokuratora okręgowego, może, w drodze posta­nowienia, zarządzić kontrolę operacyjną.[125] Kontrola operacyjna prowadzona jest niejawnie i polega na:[126]

-           kontrolowaniu treści korespondencji,

-           kontrolowaniu zawartości przesyłek,

-           stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności tre­ści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych.

Czynności operacyjno-rozpoznawcze mogą polegać również na dokonaniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej. Ponadto dopuszczone przez prawo są czynności polegające na złożeniu propozycji nabycia, zbycia lub przejęcia takich przedmiotów. Policja, z zachowaniem pewnych ograniczeń, może uzyskiwać informacje, w tym także niejawnie, gromadzić je, sprawdzać oraz przetwarzać.[127]

Inny charakter mają wykonywane przez Policję czynności administracyjno-porządkowe. Są one podejmowane w celu ochrony spokoju i porządku publicznego, czyli jest to przede wszystkim kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych.[128]

Policja podejmuje również szereg czynności materialno-technicznych: peł­nienie dyżurów w komendach i komisariatach, patrolowanie, konwojowanie, doprowadzanie, prowadzenie rejestrów (np. broni).[129]

ROZDZIAŁ 3. METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH.

3.1. Cel i przedmiot badań. Problemy badawcze

            Przeprowadzenie każdego badania empirycznego z zakresu nauk społecznych musi być poprzedzone określeniem celu oraz przedmiotu tych badań, które to, w dalszej kolejności, wyznaczać będą problemy badawcze. J. Sztumski wskazuje, że „celem badań w naukach społecznych jest naukowe poznanie danego wycinka rzeczywistości, w taki sposób, aby dostarczył on nam niezbędnych informacji o sobie. Taki cel musi charakteryzować się jasnością, konkretnością oraz realnością, gdyż czynniki te pozwolą nam na zbadanie danego problemu, zagadnienia”[130]. T. Pilch uważa, że celem badania naukowego „jest uzyskanie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie ogólnej i prostej z jak największą ilością konkretnych i interesujących nas informacji opisujących daną rzeczywistość”[131]. M. Łobocki uważa dodatkowo, że każdy wyznaczony przez badacza cel badawczy oparty być powinien na „założeniach teoretycznych, zawartych w metodologii badań społecznych, a także na umiejętnościach praktycznych badającego, z maksymalnym wykorzystaniem posiadanej przez niego wiedzy”[132].

            Mając na względzie powyższe wypowiedzi spotykane w literaturze, celem poznawczym niniejszej pracy uczyniono zbadanie opinii studentów WSH na temat działalności Policji w zakresie utrzymywania bezpieczeństwa.

Wiedząc już jaki jest cel badawczy, nie sposób nie przejść do określenia przedmiotu badań. Zdaniem W. Zaczyńskiego, „przedmiotem badań społecznych jest wszystko to, co składa się na rzeczywistość społeczną”[133]. S. Nowak definiuje przedmiot badań społecznych, jako „interesującą badacza dziedzinę zjawisk społecznych, wobec których formułuje on określone problemy, hipotezy i pytania”[134]. J. Sztumski do najistotniejszej problematyki przedmiotu badań społecznych zalicza[135]:

1) zbiorowości i zbiory społeczne – te pierwsze dotyczą wzajemnych oddziaływań na siebie osób, które należą do danej grupy społecznej; drugie wyznaczają zachowania oraz relacje powstałe na skutek kształtowania się danego zbioru ludzi;

2) instytucje społeczne – znaczenie tego pojęcia nie jest jednoznaczne, gdyż zaliczyć do tego zbioru możemy placówki o różnym charakterze, oraz względne i ustabilizowane formy współżycia społecznego;

3) procesy i zjawiska społeczne – przez procesy społeczne rozumieć możemy wzajemnie warunkujące się przeobrażenia związane ze społeczeństwem; zjawiska społeczne określają wszelkie uzewnętrznione i masowe wytwory współżycia oraz wzajemne oddziaływanie na siebie ludzi.

            Przedmiotem niniejszej pracy badawczej uczyniono działalność Policji w zakresie utrzymywania bezpieczeństwa.

Głównym warunkiem podejmowania badań na gruncie szeroko rozumianych nauk społecznych jest jednak świadomość problemu po stronie badacza. Świadomość ta pozwala na określenie, w sposób możliwie jasny i precyzyjny, celu oraz zakresu konkretnych przedsięwzięć badawczych. „Sformułowanie zagadnienia (problemu) jest bowiem pierwszym krokiem do jego rozwiązania”[136]. Nie sposób zrozumieć istoty tego warunku, bez określenia co właściwie kryje się pod pojęciem „problem”. Termin ten, pochodzący z języka greckiego (problema), oznacza na gruncie języka polskiego „trudność” lub „przeszkodę”. Problem badawczy jest z kolei „swoistą poznawczą przeszkodą lub trudnością do pokonania”[137]. Sformułowanie takiego problemu stanowi niezbędny element również dla prawidłowego przebiegu badań. Należy zwrócić uwagę, iż w literaturze, której przedmiotem jest metodologia badań społecznych, przytoczona powyżej definicja problemu badawczego nie jest jedyną a przeto nie można jej nadać wymiaru absolutnego i powszechnie akceptowalnego. Wspólną cechą tych definicji jest to, że określają one problem badawczy jako pewnego rodzaju pytanie postawione przez badacza przed podjęciem pracy badawczej. S. Nowak uważa, że problem badawczy to „pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”[138]. J. Pieter określa problem badawczy jako „swoiste pytanie określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy oraz cel i granicę pracy naukowej”[139]. J. Sztumski definiuje problem badawczy jako „przedmiot wysiłków badawczych, czyli  po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznania”[140]. T. Pilch i T. Bauman twierdzą, że „problem badawczy to pytanie o naturę badanego zjawiska, naszą niewiedzę oraz odnalezienie, wyjaśnienie i zrozumienie pewnego wycinka rzeczywistości, który chcemy zbadać”[141]. M. Łobocki stwierdza z kolei, że „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”[142]. Reasumując, problemy badawcze stanowią swoisty zespół pytań będący uściśleniem i ukierunkowaniem zainteresowań badacza, na które badacz poszukuje odpowiedzi przez przeprowadzenie badań naukowych.

            W. Zaczyński wyznacza z kolei pięć cech, którymi powinny charakteryzować się problemy badawcze[143]: problemy badawcze muszą być przyporządkowane obranemu tematowi badań i wyznaczonym celom; każda praca powinna być oparta o wystarczającą ilość problemów badawczych, które wyznaczają zakres tematyki pracy; rozumienie problemów musi być jednoznaczne (postulat jasności problemów badawczych oraz dyscypliny terminologicznej); problemy badawcze muszą mieć określony zakres, granicę (postulat wyraźności problemów badawczych, którego realizacja umożliwia badaczowi rozróżnienie konkretnych problemów oraz konstruować inne problemy, stosownie do obranego tematu); problemy muszą być możliwe do wyjaśnienia poprzez stosowanie odpowiedniego wachlarza metod, środków i narzędzi (postulat realności problemów badawczych).

Jak zatem wynika z powyższego, ilość problemów badawczych w danej pracy badawczej może, i powinna, być większa niż jeden. W tych warunkach istotną częścią prawidłowego sformułowanych problemów jest określenie problemu głównego (podstawowego), który badacz chce wyjaśnić w pracy. Następnie musi on uściślić problem poprzez wystosowanie odpowiednich pytań szczegółowych, za pomocą których będzie się starał wyjaśnić postawiony przez siebie problem główny. M. Łobocki, biorąc pod uwagę kryterium struktury logiczno – gramatycznej, wyróżnia dwa rodzaje takich pytań[144]: pytania rozstrzygnięcia, będące prostymi pytaniami rozpoczynającymi się od partykuły „czy”, która poprzedza zdanie oznajmujące[145]; pytania dopełnienia, będące złożonymi pytaniami rozpoczynającymi się od przysłówków i zaimków pytających, takich jak: „kto?”, „co?”, „ile?”, „gdzie?”, „dlaczego?”[146].

            Ten sam autor uważa, że innym niezbędnym elementem poprawnego konstruowania problemów badawczych jest skonfrontowanie stawianych pytań z ogólnymi regułami metodologicznymi. Zabieg ten ma za zadanie sprawdzenie metodologicznej poprawności skonstruowanych pytań. Za podstawowe kryteria w tym względzie uznać należy[147]: precyzyjność w określaniu problemu, wymagająca poprawnej korelacji między partykułą pytającą a resztą zdania (chodzi tutaj o prawidłową konstrukcję tych dwóch członów w taki sposób, aby była ona adekwatna do intencji pytającego – pytanie musi być skonstruowane tak, aby schemat przyszłej odpowiedzi był sensowny i łatwy do zrozumienie dla zainteresowanych odbiorców); empiryczną sprawdzalność, zakładającą, iż podczas formułowania problemu głównego oraz problemów szczegółowych, badacz musi udowodnić ich prawdziwość lub fałszywość na podstawie przeprowadzonych przez siebie badań; usytuowanie problemów badawczych na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych; użyteczność praktyczno-społeczna, sprowadzająca się do tego, że problem badawczy powinien stanowić próbę wyjaśnienia spraw interesujących odbiorców (stanowić próbę odpowiedzi na pilne zapotrzebowania życia społecznego).

Niniejsza praca formułuje następujący problem główny: jaka jest opinia studentów WSH na temat działalności Policji w zakresie utrzymywania bezpieczeństwa?

Konkretyzację problemu głównego stanowią następujące problemy szczegółowe:

- jaka jest opinia studentów WSH na temat bezpieczeństwa w okolicach ich miejsca zamieszkania?

- jaka jest opinia studentów WSH na temat aktywności Policji w okolicach miejsca zamieszkania badanych?

- jak, zdaniem studentów WSH, można zwiększyć efektywność Policji w zakresie utrzymywania bezpieczeństwa?

- jakie jest, zdaniem studentów WSH, największe zagrożenie dla utrzymania bezpieczeństwa przez Policję?

- jakie cechy, zdaniem studentów WSH, charakteryzują współcześnie funkcjonariuszy Policji w Polsce?

3.2. Hipotezy badawcze

            Każdy problem badawczy powinien umożliwić badaczowi wysnucie określonych hipotez badawczych. Samo pojęcie hipotezy wywodzi się od greckiego słowa „hipothesis”, oznaczającego przypuszczenie lub domysł. Można śmiało uznać, że również na gruncie języka polskiego termin hipoteza stanowi synonim wyżej wymienionych słów. Badacz przeprowadzający badania musi bowiem, przed ich rzeczywistym rozpoczęciem, „wysunąć pewnego rodzaju założenia, prowizoryczne i aprioryczne domysły w celu wyjaśnienia oraz zweryfikowania postawionych wcześniej problemów: ogólnego i szczegółowych. Jednakże nie każda hipoteza jest przydatna w badaniach”[148]. M. Łobocki poprzez hipotezę rozumie „wszelkie oczekiwania badacza wobec planowanych wyników badań”[149]. Zdaniem tego autora, dzięki hipotezom badawczym przeprowadzający badania może znacznie skonkretyzować wysunięty przez siebie problem główny oraz problemy szczegółowe, co w konsekwencji warunkuje odpowiednim dobraniem wybranych metod, technik oraz narzędzi badawczych[150]. W. Zaczyński definiuje hipotezę jako „założenie przypuszczalne, pewnego rodzaju zależność, która zachodzi między wybranymi zmiennymi”[151]. Zazwyczaj formułuje się tyle hipotez, ile jest problemów, tzn. każdemu problemowi szczegółowemu oraz problemowi głównemu odpowiadać będzie jedna hipoteza. J. Sztumski określa z kolei mianem hipotezy badawczej swoisty „domysł naukowy wysunięty prowizorycznie dla wyjaśnienia jakiegoś faktu lub zbioru faktów, wymagające sprawdzenia, które może dopiero potwierdzić albo obalić dany pomysł”[152]. Ten sam autor wskazuje na pewne warunki metodologiczne, jakim musi odpowiadać każda hipoteza badawcza[153]: muszą one być o tyle nowe, aby nie wskazywały już badanych aspektów; muszą one być na tyle ogólne, aby swoim zakresem obejmowały fakty i zjawiska, których dotyczą; muszą one być jasne, wyrażone w jednoznacznych terminach; muszą one być sprawdzalne empirycznie, czyli powinny dać się zweryfikować.

Zdaniem J. Brzezińskiego każda hipoteza musi z kolei[154]: unikać formy szerokiej generalizacji; być sformułowana w sposób konkretny, by w relatywnie łatwy sposób móc ją przyjąć lub odrzucić; stanowić adekwatną odpowiedź na problem; być najprostszą odpowiedzią na problem.

            M. Łobocki wyznaczył kryteria, za pomocą których możemy sprawdzić słuszność postawionych przez nas hipotez. Mianowicie: hipoteza musi dać się zweryfikować – każde wysunięte przez badacza przypuszczenie musi zostać poparte naukowe; hipoteza musi wyjaśniać związek między zmiennymi; prawdopodobieństwo słuszności hipotezy musi zostać uzasadnione poprzez dotychczasowy dorobek naukowy; hipoteza jest z obserwacji i doświadczenia badacza; hipoteza musi być jednoznaczna i szczegółowa.

W literaturze dokonuje się kilku klasyfikacji hipotez, w zależności od wybranych kryteriów.

Pierwszym kryterium będą cele, jakim hipotezy służą. W tym podziale wyróżniane są hipotezy podstawowe (których zadaniem jest wyznaczenie problemów badanej nauki) oraz hipotezy częściowe (wchodzące w skład danego zagadnienia)[155].

            Stosując kryterium zasięgu, wyróżnia się hipotezy ogólne oraz hipotezy szczegółowe (stanowiące skonkretyzowanie hipotezy ogólnej)[156].

            Ze względu na stopień prawdopodobieństwa, J. Sztumski wyróżnia hipotezy: wysokoprawdopodobne, średnioprawdopodobne oraz małoprawdopodobne[157].

            Ostatnim kryterium (dość rzadkim w praktyce badawczej) jest klasyfikacja hipotez na heurystyczne (odkrywcze) oraz robocze (o charakterze pomocniczym)[158].

            Proces powstawania hipotezy słusznie opisał J. Sztumski. Wyznaczył on trzy zasadnicze sposoby tworzenia hipotezy w naukach społecznych. Pierwszym okresem jest przedstawienie przez badacza wniosku z istniejącej teorii. Następnie poprzez uogólnienie zabranych danych, materiałów zawartych w różnego rodzaju literaturze przedmiotu, osoba „wczuwa się” w pewne sytuacje społeczne w oparciu o swoje doświadczenia oraz domysły.

            Głównym założeniem pracy jest następująca hipoteza: opinia studentów WSH na temat działalności Policji w zakresie utrzymywania bezpieczeństwa jest negatywna.

Towarzyszą jej hipotezy szczegółowe, wyszczególnione poniżej:

- opinia studentów WSH na temat bezpieczeństwa w okolicach ich miejsca zamieszkania jest jednoznacznie negatywna

- aktywność Policji w okolicach miejsca zamieszkania badanych studentów jest niewystarczająca;

- zwiększenie efektywności Policji w zakresie utrzymywania bezpieczeństwa można osiągnąć poprzez intensyfikację działań prewencyjnych oraz lepsze programy szkoleniowe dla funkcjonariuszy;

- największym zagrożeniem dla utrzymania bezpieczeństwa przez Policję jest zorganizowana i drobna przestępczość;

- cechami charakteryzującymi współcześnie funkcjonariuszy Policji w Polsce są bierność i brak empatii.

           

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

            Kolejną częścią prawidłowego przebiegu pracy badawczej pedagoga jest dobranie odpowiednich metod, technik i narzędzi badawczych.

Poprzez metodę badawczą J. Sztumski rozumie ,,system założeń i reguł pozwalających na takie uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do jakiego się świadomie zmierza”.[159] Zdaniem T. Kotarbińskiego „badania naukowe muszą być przeprowadzone za pomocą odpowiednich środków służących wyjaśnieniu danego problemu, a środki te powinny być dobrane w sposób przemyślany, celowy oraz zaplanowany”.[160] M. Łobocki poprzez techniki rozumie bliżej skonkretyzowane sposoby realizowania zamierzonych badań.[161] J. Szczepański rozumie pod tym pojęciem „czynności związane z różnymi sposobami przygotowania i przeprowadzenia przez nas badań społecznych”.[162] Wszystkie zebrane przez badacza materiały, środki pomocnicze, które wykorzystuje on w opracowaniu interesującego go zagadnienia nazywa się narzędziami badawczymi (jak np.: kwestionariusz ankiety, arkusz obserwacji). Zdaje się, że najpełniejsze i najjaśniejsze wytłumaczenie powyższego „rozgardiaszu terminologicznego” daje T. Pilch, który o metodzie pisze w ten sposób: „W zgodzie zatem z tradycją oraz zasadami logiki przez metodę badań rozumieć będziemy >>zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego<<. Techniką badań zaś nazywać będziemy >>czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów (...) natomiast narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań<<”.[163] Autor ten w pedagogice wyróżnia następujące metody, techniki i narzędzia badawcze: [164]

1.      Metody badań pedagogicznych:

·         eksperyment pedagogiczny;

·         monografia pedagogiczna;

·         metoda indywidualnych przypadków;

·         metoda sondażu diagnostycznego;

2.      Techniki badań pedagogicznych:

·         obserwacja;

·         wywiad;

·         ankieta;

·         badanie dokumentów, analiza treści, techniki projekcyjne;

·         techniki socjometryczne;

3.      Narzędzia badawcze:

·         kwestionariusz wywiadu;

·         kwestionariusz ankiety;

·         kwestionariusz ankiety rozsyłanej;

·         test socjometryczny;

·         dyspozycje i arkusz obserwacji;

·         arkusz obserwacji;

·         skala do badania przystosowania dziecka.

Zagadnienie to widzi nieco inaczej M. Łobocki, który proponuje następującą klasyfikację:[165]

1.      Metody badań:

1.1.  Obserwacja

1.2.  Eksperyment pedagogiczny

1.3.  Testy osiągnięć szkolnych

1.4.  Techniki socjometryczne

1.5.  Analiza dokumentów

1.6.  Skale ocen

1.7.  Ankiety i kwestionariusze

1.8.  Rozmowa i wywiad

2.      Techniki obserwacji:

2.1.  Techniki obserwacji dorywczej

2.2.  Technika dzienników obserwacyjnych

2.3.  Technika obserwacji kategoryzowanej

3.      Techniki eksperymentalne:

3.1.Technika grup równoległych

3.2. Technika rotacji

3.3. Technika jednej grupy

4.      Techniki socjometryczne:

4.1.  Technika socjometryczna J. I. Moreno

4.2.  Technika „Zgadnij kto?”

4.3.  Plebiscyt życzliwości i niechęci

4.4.  Technika szeregowania rangowego

5.      Techniki analizy dokumentów:

5.1.  Analiza dzienników

5.2.  Analiza rysunków

5.3.  Analiza wypracowań

W mojej pracy wykorzystam metody, techniki i narzędzia badawcze zaproponowane przez T. Pilcha.

Biorąc pod uwagę przedmiot i cel moich badań za najbardziej odpowiednią metodę w swojej pracy uznałam metodę sondażu diagnostycznego. Jest ona „sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich  innych  zjawisk  instytucjonalnie nie zlokalizowanych – posiadających znaczenie wychowawcze – w oparciu o specjalnie dobraną grupę  reprezentującą  populację  generalną,  w  które badane zjawisko  występuje.”[166]

Wybraną przeze mnie techniką badawczą w ramach metody sondażu diagnostycznego została ankieta. Badania tą techniką stosuje się najczęściej, gdy zainteresowany chce poznać opinię licznej zbiorowości w krótkim czasie. Technika ta opiera się na wywiadzie pisemnym. Przeprowadzający badanie może znacznie szybciej uzyskać wyniki niż gdyby musiał przeprowadzić każdą rozmowę z osobna[167]. Poprzez ankietę T. Pilch rozumie zbieranie dużej ilości informacji w krótkim czasie, która polega na wypełnianiu przez badanego specjalnie skonstruowanemu ku temu kwestionariusza w obecności lub nieobecności badającego. Zdaniem W. Zaczyńskiego „ankieta jest metodą zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem”.[168] Ankieta stanowi z reguły zbiór pytań otwartych oraz zamkniętych (koniunktywnych), czyli tak zwaną kafeterię. Dotyczy ona zazwyczaj wąskiego zagadnienia, które jest rozbite na kilka zagadnień szczegółowych. Prawidłowo skonstruowane pytania i odpowiedzi w dużym stopniu potrafią ułatwić analizowanie wyników. Korzystna jest także anonimowość, gdyż ankieterzy nie podpisując się na arkuszach mają pewność, że badający nie wie, jakie odpowiedzi oni zakreślili. Ankieta powinna być skonstruowana w sposób przejrzysty, nie zawierać zbyt dużej ilości pytań otwartych, ponieważ może to zniechęcić odpowiadających do udzielania prawdziwych i rzetelnych odpowiedzi. Ponadto pytania i odpowiedzi powinny być skonstruowane w sposób jasny, niewymagający zadawania pytań badającemu w celu ich wyjaśnienia[169].

W badaniach posłużyłam się jednym narzędziem badawczym w postaci kwestionariusza ankiety. Kwestionariusz ankiety opracowany dla potrzeb tej pracy zawiera pytania otwarte, zamknięte oraz półotwarte. Kwestionariusz ten stanowi „Aneks 1” do niniejszej pracy.

Grupą badawczą dla niniejszej pracy byli studenci WSH w Sosnowcu. Badaniom ankietowym poddano próbę stu studentów, co stanowi – zdaniem  badacza – reprezentatywną grupę respondentów. Badania przeprowadzono w miesiącach maj – lipiec 2013 roku.

ROZDZIAŁ 4. WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH.

4.1.      Analiza wskazań uczestników badania.

            Przedmiotem niniejszej pracy było zbadanie opinii studentów WSH na temat działalności Policji w zakresie utrzymywania bezpieczeństwa. Badania za pomocą kwestionariusza ankiety przeprowadzono na próbie stu studentów ww. uczelni.

Wśród badanej populacji większość stanowiły kobiety (58 respondentów), podczas gdy mniejszość z badanych – 42% - było płci męskiej.

Blisko połowa respondentów to mieszkańcy miast liczących od 20 do 50 tysięcy mieszkańców (44% wskazań). Po 30% ankietowanych stanowili mieszkańcy miast, których populacja przekracza 50 tysięcy. Mieszkańcy wsi stanowili 11% badanych.

Tabela 1. Wielkość miejsca zamieszkania respondentów.

Wielkość miejsca zamieszkania	PROCENT OGÓŁU
wieś	11%
miasto do 20 tys. mieszkańców	11%
miasto od 20 tys. do 50 tys. mieszkańców	48%
miasto od 50 tys. do 100 tys. mieszkańców	15%
miasto powyżej 100 tys. mieszkańców	15%
SUMA	100 %

Źródło: obliczenia własne autorki.

            Pierwsze z ankietowych pytań dotyczyło poczucia bezpieczeństwa respondentów w okolicach swojego miejsca zamieszkania.

            Na uwagę zasługuje fakt, iż 70 osób (tj. 70% ogółu populacji) odpowiedziało twierdząco na pytanie o to, czy czują się bezpiecznie w okolicy swojego miejsca zamieszkania. Przeciwnego zdania było 30% respondentów, przy czym 22% ogółu odpowiedziało, iż zdecydowanie nie czują się bezpiecznie w miejscu swojego zamieszkania. Co ciekawe, pomimo tego, iż respondenci czują się raczej bezpiecznie w swoim miejscu zamieszkania to dość krytycznie oceniają stan bezpieczeństwa w swojej okolicy. Stan bezpieczeństwa w swoim najbliższym otoczeniu negatywnie ocenia co drugi badany, natomiast stan bezpieczeństwa w miejscowości zamieszkania respondentów jest oceniany krytycznie przez 74% z nich. Graficzne zestawienie opisanych powyżej odpowiedzi zaprezentowane zostało poniżej w formie wykresów.

Wykres 1. Czy czujesz się bezpiecznie w okolicy swojego miejsca zamieszkania?

Źródło: obliczenia własne autorki.

Wykres 2. Ocena stanu bezpieczeństwa w najbliższym otoczeniu respondentów.

Źródło: obliczenia własne autorki.

Wykres 3. Ocena stanu bezpieczeństwa w miejscowości zamieszkania respondentów.

Źródło: obliczenia własne autorki.

            Kolejne z ankietowych pytań dotyczyło opinii respondentów na temat najmniej bezpiecznych miejsc w okolicy miejsca zamieszkania badanych. Respondenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź, stąd uzyskane wyniki – w formie procentowej – nie sumują się do 100%. Za najmniej bezpieczne miejsca w okolicy miejsca zamieszkania respondentów badani uznali parki (41% wskazań) oraz dyskoteki i ich bezpośrednią okolicę (38%). Mniej więcej co piąty z ankietowanych studentów uznał za najmniej niebezpieczne sklepy, w których sprzedawany jest alkohol (22%), dworce PKP i PKS (21%)  oraz stadiony i inne obiekty sportowe (18%). Za relatywnie najbezpieczniejsze miejsca respondenci uznali centra handlowe (jedynie 2% wskazań przeciwnych) oraz środki komunikacji publicznej. Poniższy wykres przedstawia w formie graficznej uzyskane wyniki.

Wykres 4. Najmniej bezpieczne miejsca w okolicy miejsca zamieszkania respondentów.

Źródło: obliczenia własne autorki.

Następne, czwarte, pytanie ankietowe dotyczyło kwestii pory dnia, w której – zdaniem respondentów – jest najmniej bezpiecznie w okolicy ich miejsca zamieszkania. Zestawienie odpowiedzi jednoznacznie wskazuje na fakt, iż za najmniej bezpieczne pory dnia w miejscu swojego zamieszkania ankietowani uznali noc (33%) oraz wieczór (29%). 18 osób wskazało, że pora dnia nie ma znaczenia, jeśli chodzi o poczucie bezpieczeństwa w ich miejscu zamieszkania – jest tak samo niebezpiecznie. Za najbezpieczniejsze pory dnia uznano poranek (2% wskazań negatywnych) oraz południe (tylko jedno wskazanie negatywne).

Wykres 4. Najmniej bezpieczna pora dnia w okolicy miejsca zamieszkania respondentów.

Źródło: obliczenia własne autorki.

Piąte z pytań dotyczyło źródła wiedzy badanych stanowiące podstawę dla ich ocen stanu bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania. Przeważająca większość respondentów, bo aż 61%, stwierdziło, iż swoje oceny dotyczące stanu bezpieczeństwa w ich miejscu zamieszkania formułuje na podstawie własnych obserwacji. Dużo mniej, bowiem jedynie 16% badanych, za źródło wiedzy o stanie bezpieczeństwa w swoim miejscu zamieszkania uznało opinie członków rodziny, sąsiadów oraz znajomych.

Wykres 5. Źródła ocen o stanie bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania ankietowanych .

Źródło: obliczenia własne autorki.

            Respondenci dość krytycznie ocenili aktywność Policji w okolicy ich miejsca zamieszkania – aż 49% wskazań dotyczyło stanu, w którym Policja jest niewystarczająco aktywna. Jako bardzo aktywną i skuteczną oceniło działalność Policji 21% badanych. Wyniki te zdają się korelować z odpowiedzią na kolejne z pytań ankietowych, dotyczące częstotliwości patroli Policji (zmotoryzowanych lub pieszych) w miejscu zamieszkania badanych. Najwięcej badanych wskazało, iż widuje patrole Policji w okolicy swojego miejsca zamieszkania raz w tygodniu (39%). Najrzadsze są – zdaniem badanych – patrole codzienne – zaobserwowane jedynie przez co dziesiątego badanego. 11% ankietowanych wskazało, iż w ogóle nie obserwuje patroli Policji w swoim miejsca zamieszkania. Co symptomatyczne, osoby, które nie obserwują patroli Policji w okolicach swojego miejsca zamieszkania to w 100% mieszkańcy wsi.

Tabela 2. Ocena aktywności Policji w miejscu zamieszkania respondentów.

OCENA AKTYWNOŚCI POLICJI	PROCENT OGÓŁU
bardzo aktywna i skuteczna	21 %
wystarczająco aktywna	30%
niewystarczająco aktywna	49%
SUMA	100 %

Źródło: obliczenia własne autorki.

Tabela 3. Częstotliwość patroli Policji w miejscu zamieszkania respondentów.

CZĘSTOTLIWOŚĆ PATROLI	PROCENT OGÓŁU
codziennie	10%
kilka razy w tygodniu	24%
raz w tygodniu	39%
co najmniej raz w miesiącu	16%
wcale	11%
SUMA	100 %

Źródło: obliczenia własne autorki.

            W bezpośrednim związku ze wcześniejszymi pytaniami pozostawało ósme pytanie ankietowe, dotyczące opinii respondentów na temat liczebności funkcjonariuszy Policji. Aż 85% badanych uznało, iż stan liczebny funkcjonariuszy Policji jest niedostateczny, przy czym liczbę tę jako zdecydowanie niedostateczną uznało 43% badanych.

Tabela 4. Czy liczba funkcjonariuszy Policji powinna być większa?

TYP UMIEJĘTNOŚCI	PROCENT OGÓŁU
Zdecydowanie tak	43%
Tak	42%
Nie	12%
Zdecydowanie nie	3%
SUMA	100 %

Źródło: obliczenia własne autorki.

            Dziewiąte pytanie w kwestionariuszu ankiety dotyczyło zagrożeń, których najbardziej obawiają się respondenci w okolicy swojego miejsca zamieszkania. Respondenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź, stąd uzyskane wyniki – w formie procentowej – nie sumują się do 100%. Najwięcej respondentów wskazało na zagrożenia związane z agresją ze strony młodzieży (63%), agresją ze strony osób pijanych i narkomanów (61%) oraz przestępstwami przeciw zdrowiu i życiu (bójki i pobicia – 54%). Za relatywnie najmniejsze zagrożenie uznano włamania do mieszkań, piwnic oraz samochodów (18%). Wśród ankietowanych padło również 5 wskazań na zagrożenia związane z przestępstwem zgwałcenia – wszystkich tych wskazań dokonały kobiety. Nie odnotowano żadnego wskazania związanego z zagrożeniem ze strony hałaśliwych i źle zachowujących się sąsiadów.

Tabela 5. Zagrożenia, których respondenci obawiają się najbardziej.

RODZAJ ZAGROŻENIA	PROCENT OGÓŁU
Brawurowo jeżdżący kierowcy	26%
Rozboje	33%
Zaczepki ze strony agresywnie zachowującej się młodzieży	63%
Włamania do mieszkań, piwnic lub samochodów	18%
Niszczenie mienia przez wandali	21%
Agresja ze strony pijanych, narkomanów	61%
Bójki, pobicia	54%

Źródło: obliczenia własne autorki.

           

Dziesiąte pytanie w kwestionariuszu ankiety dotyczyło działań Policji, które miałyby zwiększyć poczucie bezpieczeństwa respondentów. Respondenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź, stąd uzyskane wyniki – w formie procentowej – nie sumują się do 100%. Za najbardziej pożądane działania Policji w zakresie zwiększenia poczucia bezpieczeństwa respondentów uznali oni zwiększenie liczby policjantów na ulicy (84%), szybsze reakcje na zgłoszenia o przestępstwach i wykroczeniach (77%) oraz zbieranie informacji o bieżących problemach mieszkańców i reagowanie na nie (66%). Za najmniej skuteczny sposób poprawy poczucia bezpieczeństwa wśród respondentów uznali oni systematycznie organizowane spotkania mieszkańców z policjantami (8% wskazań).

Wykres 6. Działania Policji mogące mieć pozytywny wpływ na poczucie bezpieczeństwa.

Źródło: obliczenia własne autorki.

Jedenaste z pytań w kwestionariuszu ankiety dotyczyło opinii respondentów na temat przygotowania i wyszkolenia policjantów. Zatrważającym faktem jest to, iż 70% respondentów uznało, iż poziom wyszkolenia policjantów oraz ich przygotowania do pełnionej służby jest niewystarczający. Pomimo tak krytycznej oceny, 96% badanych deklaruje, iż w razie potrzeby współpracowałoby z Policją i udzielała jej pomocy. Związane może to być z opinią badanych dotyczącą stosunku społeczeństwa polskiego do funkcjonariuszy Policji – 66% uczestników ankiety uznało ten stosunek za pozytywny. Niemal co trzeci z respondentów był przeciwnego zdania, uznając, iż stosunek ten jest negatywny.

Tabela 6. Czy policjanci są odpowiednio przygotowani i wyszkoleni do wykonywania swoich zadań?

ODPOWIEDŹ	PROCENT OGÓŁU
zdecydowanie tak	11%
tak	19%
nie	63%
zdecydowanie nie	7%

Źródło: obliczenia własne autorki.

Tabela 7. Czy, w razie potrzeby, współpracowałbyś/łabyś z Policją, udzielał/ła jej pomocy?

ODPOWIEDŹ	PROCENT OGÓŁU
zdecydowanie tak	33%
tak	63%
nie	3%
zdecydowanie nie	1%

Źródło: obliczenia własne autorki.

Tabela 8. Opinia respondentów na temat stosunku Polaków do Policji.

CECHA	PROCENT OGÓŁU
pozytywny	66%
negatywny	30%
obojętny	4%
SUMA	100 %

Źródło: obliczenia własne autorki.

            W kolejnym z pytań w kwestionariuszu ankiety respondenci byli pytani o cechy, którymi współcześnie charakteryzuje się współcześnie funkcjonariusz Policji w Polsce. Respondenci mogli wskazać maksymalnie sześć odpowiedzi, stąd uzyskane wyniki – w formie procentowej – nie sumują się do 100%. Co zaskakujące, najwięcej wskazań zanotowały odpowiedzi przedstawiające cechy pejoratywne. 54% respondentów uznało, że funkcjonariusze Policji są niewykształceni, a zdaniem 36% badanych cechą policjanta jest przekupność. Wśród wskazanych cech pozytywnych największą popularnością wśród respondentów cieszyła się sprawiedliwość (31%) oraz pomocność (21%). Nie zmienia to jednak ogólnego obrazu odczuć respondentów w odniesieniu do cech współczesnego funkcjonariusza Policji w Polsce, który uznać trzeba za negatywny. Poniżej zaprezentowano zestawienie procentowe odpowiedzi respondentów dla poszczególnych cech zwartych w kwestionariuszu ankiety.

21%  Pomocni                                 18%   „Czepiający się” bez powodu o wszystko

11%  Odważni                                 12%  Zasługujący na szacunek

7%    Niesprawiedliwi                     36%  Przekupni

19%  Nieskuteczni                           11%  Mało pomocni

17%  Skuteczni                                13%  Konfliktowi, szukający „zaczepki”

1%    Mili                                         5%    Poważni

3%    Uczynni                                  54%  Niewykształceni

6%    Śmieszni                                 12%  Dobrzy

3%    Inteligentni                             31%  Sprawiedliwi

1%    Niezasługujący na szacunek  7%    Tchórzliwi

2%    Źli                                           9%    Uczciwi

1%    Niepotrzebni                           8%    Nie wiadomo, po co są

            Co godne uwagi, stosownie do wyników wskazań respondentów, aż 57% z nich nie jest zadowolonych z działalności Policji w ich miejscowości.

Tabela 9. Czy jesteś zadowolony(a) z działalności Policji w swojej miejscowości?

ODPOWIEDŹ	PROCENT OGÓŁU
zdecydowanie tak	17%
tak	26%
nie	51%
zdecydowanie nie	6%

Źródło: obliczenia własne autorki.

            Jeśli chodzi o główne źródło wiadomości o działaniach Policji to niemal co drugi respondent wskazał na Internet. Dla 21% tym źródłem informacji są znajomi. Najmniej respondentów wskazało na radio (7%) oraz prasę (5%) jako źródło przedmiotowych informacji. Dla ponad połowy (64%) respondentów te informacje są jednak małoznacząco, gdyż nie interesują się oni w ogóle pracą Policji. Intensywne zainteresowanie pracą Policji przejawia jedynie 11% badanych studentów.

Wykres 7. Źródło informacji respondentów o działaniach Policji.

Źródło: obliczenia własne autorki.

Tabela 9. Czy interesujesz się pracą Policji?

ODPOWIEDŹ	PROCENT OGÓŁU
zdecydowanie tak	11%
tak	25%
nie	34%
zdecydowanie nie	30%

Źródło: obliczenia własne autorki.

            Zdaniem przeważającej liczby respondentów Polska Policja coraz bardziej dostosowuje się do norm z państw zachodniej Europy i ze Stanów Zjednoczonych – tego zdania jest ponad połowa respondentów. 26% badanych twierdzi, iż omawiana formacja zmieniła się w porównaniu do poprzedniej epoki, ale nieznacznie, natomiast 18%, że zmieniła się w porównaniu do poprzedniej epoki i całkowicie różni się od policji z państw zachodnich.

Wykres 8. Opinia respondentów o współczesnej polskiej Policji.

Źródło: obliczenia własne autorki.

            Pomimo dość negatywnych opinii studentów WSH w Sosnowcu na temat działań Policji w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa w Polsce, niemal cała badana populacja uważa, że formacja Policji jest w Polsce potrzebna.

Tabela 10. Czy uważasz, że Policja jest potrzebna?

ODPOWIEDŹ	PROCENT OGÓŁU
tak	97%
nie	3%

Źródło: obliczenia własne autorki.

Podsumowując niniejsze rozważania, należy stwierdzić, że postrzeganie Policji w społeczeństwie jest tylko częścią postrzegania wszelkich służb dyspozycyjnych. Tak jak postrzegana jest Policja, wojsko, straż pożarna i inne służby mundurowe, tak postrzegane są instytucje państwa, będące dyspozycyjne w stosunku do społeczeństwa.

Jeśli chodzi o postrzeganie pracy policji, to miarą postrzegania Policji przez opinię publiczną jest jej stopień spełniania obowiązków wobec społeczeństwa jako całości, wobec poszczególnych grup społecznych czy też wobec jednostki.

Badania przeprowadzone wśród studentów WSH pokazują, że Policja jest postrzegana w bardzo niejednolity sposób. Respondenci są – co do zasady – przekonani, że spełnia ona większość nałożonych na nią obowiązki, a stopień wykonania przez nią zadań jest wysoki. Na uwagę zasługuje fakt, iż badani studenci wskazują na braki kadrowe w szeregach Policji, jak również słabe wykształcenie, wyszkolenie oraz przygotowanie zawodowe policjantów. Należy jednak zauważyć, że wypowiedzi te nacechowane są subiektywnym postrzeganiem policjantów jako jednostek, mieszkających na danym terenie i blisko związanych z daną społecznością lokalną zamieszkiwaną przez konkretnego respondenta.

ZAKOŃCZENIE

Policja stanowi ważną sferę życia publicznego. Funkcjonuje zarówno w strukturze administracji rządowej, jak i samorządowej, wykonując zadania mające na celu ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego. Bezpieczeństwo oraz porządek publiczny są zbyt istotnymi wartościami, aby pozostawić je samej Policji. W tym celu powstał cały aparat policji administracyjnych, które mają się wzajemnie uzupełniać. Również organy samorządu terytorialnego współdziałają z Policją, wspólnie wykonując zadania z zakresu ochrony porządku i bezpieczeństwa. Powyższy system zapewnia takie wykonywanie zadań, które faktycznie przynosi rezultaty.

Współczesna Policja charakteryzuje się centralizacją i hierarchicznym podporządkowaniem. Elementy te pozwalają na sprawowanie kontroli przez organy administracji państwowej, a także organy samorządowe wobec Policji. W wyniku reformy w 1999 roku zwiększył się wpływ organów administracji ogólnej na stan bezpieczeństwa i porządku publicznego. W każdym szczeblu administracji oznaczono konkretnie organ odpowiedzialny za skutki działań tej sferze.

Samo podporządkowanie Policji organom centralnym z pewnymi tylko możliwościami oddziaływania organów lokalnych należy uznać za dobre rozwiązanie. Taki układ kierowania Policją, sytuujący ją pod bezpośrednią kontrolą rządów, pozwala określać ogólna strategię działalności Policji, formy i metody tej działalności, regulować stosunki wzajemne pomiędzy policją a innymi organami państwa, przede wszystkim wojskiem, organami administracji państwowej, prokuraturą czy sądownictwem.

Szczególne znaczenie ma również współdziałanie Policji ze strażami miejskimi. Na przestrzeni kilku ostatnich lat można zaobserwować znaczną poprawę w działalności tych straży, a dzięki ich współpracy z Policją, możliwe jest skuteczne wykonywanie zadań z zakresu ustawowych zadań i Policji, i straży. Oczywiście, kwestią dyskusyjną jest sprawa samej zasadności istnienia straży gminnych, jednak wątpliwości te zostały omówione szerzej w samej treści pracy.

Przepisy prawa polskiego regulują uprawnienia Policji, mające wpływ na sferę praw i wolności człowieka i obywatela. W szczególności chodzi o takie środki jak: legitymowanie, zatrzymanie, stosowanie środków przymusu bezpośredniego czy użycie broni palnej przez Policję. Oczywiście, wiele przypadków użycia powyższych środków wydaje się uzasadnionych, ciągle jednak budzą one pewne wątpliwości.

Obawa przed przestępczością wciąż jest w Polsce tematem aktualnym, bowiem stopień strachu, że staniemy się ofiarą przestępstwa, pozostaje wysoki. Wynika to często nie tyle z rzeczywistego zagrożenia, ile z braku porządku, uczuciem osłabienia kontroli społecznej w otoczeniu obywatela, a niejednokrotnie – ze złego wykorzystania prostych środków technicznych. Poprawę poczucia bezpieczeństwa obywateli powinna Policja zapewnić na przykład poprzez zastosowanie odpowiedniej polityki informacyjnej czy zwiększeniem liczby patroli na ulicach.

Mimo, iż po dokonaniu analizy funkcjonowania Policji można zauważyć pewne niedociągnięcia czy wątpliwości, wydaje się, że spełnia ona dobrze swoją rolę zarówno poprzez współpracę z innymi organami, jak i samodzielnie wypełniając ustawowe – jakże trudne – zadania z zakresu ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

80,2 proc. Polaków czuje się bezpiecznie, spacerując w swojej okolicy po zmroku, 67,2 proc. uznaje Policję za skuteczną, a 69,4 proc. respondentów dobrze ocenia pracę funkcjonariuszy, którzy pełnią służbę w okolicy ich miejsca zamieszkania. Policja jest coraz skuteczniejsza, a Polacy boją się coraz mniej – to najnowsze wyniki Polskiego Badania Przestępczości przeprowadzonego na próbie aż 17 tysięcy osób. To jednak tylko dane statystyczne. Oceniając pracę policjantów i poszczególnych komend wojewódzkich powinno brać się pod uwagę nie tylko statystyki dotyczące przestępczości, ale też rzeczywistą sytuację i to, w jaki sposób oceniają ją mieszkańcy. Te ostatnie oceny nie są już jednak tak jednoznaczne, na co wskazują opinie studentów WSH w przedmiotowym zakresie – dość znacznie różniące się od opinii ogółu społeczeństwa. 

Wielokrotnie można się spotkać z opiniami, iż większość współcześnie pracujących policjantów nie nadaje się mentalnie do swojej pracy. Związane jest to przede wszystkim z dość powszechnym poglądem, iż policjanci nie do końca rozumieją tego, iż ich praca stanowi służbę. Już semantyczne brzmienie tego ostatniego słowa wskazuje, iż podstawowym zadaniem policjanta jest „służenie” społeczeństwu. Niestety, pogoń za realizacją planów wewnętrznych, „podbijaniem” statystyk oraz chęcią uzyskania awansu służbowego za wszelką cenę zdaje się wypaczać przedmiotowe zadanie.

Za taki stan rzeczy odpowiada w dużej części brak długofalowej, konsekwentnie realizowanej koncepcji szkolenia i doskonalenia zawodowego policjantów. System szkolenia był co prawda wielokrotnie modyfikowany w XXI wieku, ale zmiany do niego wprowadzane wynikały z doraźnych potrzeb i koncepcji, nie zaś z rzetelnej analizy stanu kadr Policji oraz długoterminowego bilansu potrzeb jednostek terenowych Policji i możliwości edukacyjnych szkół Policji. Negatywnej ocenie poddać należy także system doskonalenia zawodowego w jednostkach terenowych Policji, w szczególności niskiej frekwencji policjantów w zajęciach. Dodać do tego należy brak nadzoru i kontroli realizacji szkolenia i doskonalenia zawodowego ze strony Komendanta Głównego Policji, w tym także brak systemu badania efektywności szkolenia i doskonalenia zawodowego. Pomimo tego, że kadra naukowo-dydaktyczna szkół Policji charakteryzuje się wysokim poziomem wykształcenia i doświadczenia zawodowego, to powyższe uchybienia rzutują na ogólny obraz funkcjonariuszy Policji.

---

[1] R. Szpor, Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Warszawa 1994, s. 5.

[2] Ibidem.

[3] T. Hobbes, Lewiatan, Warszawa 1954, s. 147.

[4] R. Zięba, Instytucjonalizacja Bezpieczeństwa Europejskiego, koncepcje – struktury – funkcjonowanie,   Warszawa 2001, s. 19.

[5] Ibidem.

[6] Ibidem..

[7] W. Kitler, B. Wiśniewski, J. Prońko, Problemy zarządzania kryzysowego w państwie, Warszawa 2000, s. 49.

[8] Mały słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 597.

[9] Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 4, wyd. PWN, Warszawa 1996, s. 760.

[10] R. Wróblewski, Podstawowe pojęcia z dziedziny polityki bezpieczeństwa, strategii i sztuki wojennej, Warszawa 1993, s. 9.

[11] Z. Ziembiński, S. Wronkowska, Państwo i inne struktury społeczne, [w:] Kompendium wiedzy
o społeczeństwie, państwie i prawie, Warszawa-Poznań 1993, s. 54.

[12] J. Jellinek, Ogólna nauka o państwie, Warszawa 1924, s. 19.

[13] Ibidem, s. 20.

[14] J. Nowacki, Rządy prawa, Katowice 1995, s. 65.

[15] Zasady powyższe sformułował w 1971 r. rektor Uniwersytetu Kolońskiego Klaus Stern,
cyt. za B. Jastrzębski, Podstawowe zasady demokratycznego państwa prawa i administracji publicznej, Płock 1999, s. 157-158.

[16] K. Wojtaszczyk, Kompendium wiedzy o państwie..., op. cit., s. 22-24.

[17] W. Kitler, B. Wiśniewski, J. Prońko, Problemy zarządzania…, op. cit., s. 52.

[18] J. Zubek, Doktryny bezpieczeństwa, Warszawa 1991, s. 9.

[19] J. Zubek, Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne, Warszawa 1994, s. 7.

[20] Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Studia i materiały, nr 40, Warszawa 1996, s. 14.

[21] K. Piątkowski, Niektóre aspekty zagrożenia bezpieczeństwa RP, Myśl Wojskowa, nr 5/93, s. 5.
oraz Ocena i prognoza zagrożeń polityczno-militarnych RP oraz właściwości przyszłych działań wojennych, Warszawa 1992, s. 4.

[22] B. Wiśniewski, J. Prońko, Ogniwa ochrony państwa, Warszawa 2009, s. 16.

[23] Wyliczenie za: S. Sulowski, M. Brzeziński, Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2009, s. 16 i n.

[24] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

[25] Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa i Agencji Wywiadu ( Dz. U. 2010 r. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.).

[26] Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz. U. 2002 r. Nr 113, poz. 985 z późn. zm.).

[27] Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 2002 r. Nr 89, poz. 590 z późn. zm.).

[28] R. Zięba, Bezpieczeństwo narodowe, [w:] Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe, Fundacja Studiów Międzynarodowych, Warszawa 1997, s. 11.

[29] Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1999, s. 682.

[30] Ibidem.

[31] Ibidem, s. 761.

[32] S. Pikulski, Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa publicznego [w:] Bezpieczeństwo to wspólna sprawa. Ochrona bezpieczeństwa publicznego – rozwiązania systemowe w skali kraju i regionu, materiały poseminaryjne pod red. J. Fiebiga, M. Roga, A. Tyburskiej, Szczytno 2002, s. 40.

[33] A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego. Zagadnienia prawno­ustrojowe, Warszawa 2008, s. 33.

[34] W. Fehler, Bezpieczeństwo publiczne w przestrzeni miejskiej, Warszawa 2010, s. 31.

[35] K. A. Wojtaszczyk, A. Materska-Sosnowska, Bezpieczeństwo państwa, Warszawa 2009, s. 16.

[36] Ibidem.

[37] J. Symonides, Problemy pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego we współczesnym świecie, Wrocław 1984, s. 45.

[38] S. Zalewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w dobie członkostwa w NATO. Aspekt społeczny i instytucjonalny [w:] W. Fehler, J. Tymanowski (red.), Międzynarodowe i wewnętrzne aspekty członkostwa Polski w NATO, Toruń 1999, s. 70.

[39] S. Pikulski, Karnomaterialne i kryminologiczne aspekty bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1996, s. 18.

[40] B. Wiśniewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa [w:] B.Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej, Bielsko-Biała 2006, s. 26.

[41] W. Fehler, O pojęciu bezpieczeństwa państwa [w:] W. Śmiałek, J. Tymanowski (red.), Bezpieczeństwo państw i narodów w procesie integracji europejskiej, Toruń 2002, s. 72.

[42] Na podstawie: W. Pokruszyński, Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa, Józefów 2010, s. 67 i n.

[43] J. Prońko, T. Szmidtka, B. Wiśniewski, Wybrane aspekty modelu systemu..., op. cit., s. 41.

[44] Wyliczenie podsystemów i ich opracowanie na podstawie: J. Caban, Elementy systemu ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa [w:] R. Szpor (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Warszawa 2004, s. 71 i n.

[45] S. Zalewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne RP…, op. cit., s. 77.

[46] M. Mączyński, Policja Państwowa w II Rzeczypospolitej, Kraków 1997, s. 15.

[47] Ibidem.

[48] Ibidem, s. 16.

[49] A. Misiuk, Historia Policji w Polsce od X wieku do współczesności,  Warszawa 2008, s. 343.

[50] Ibidem.

[51] R. Litwiński, Korpus Policji w II Rzeczypospolitej. Służba i życie prywatne, Lublin 2010, s. 33.

[52] M. Mączyński, Policja Państwowa…, op. cit., s. 23.

[53] A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…, op. cit., s. 345.

[54] M. Mączyński, Policja Państwowa…, op. cit., s. 34.

[55] T. Maciejewski, Historia administracji, Warszawa 2002, s. 411.

[56] Na podstawie: A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…, op. cit., s. 346.

[57] M. Mączyński, Policja Państwowa…, op. cit., s. 67.

[58] Ibidem, s. 74.

[59] J. Lipke, Specyficzna służba przedwojennego policjanta, Miesięcznik Policja 997,  nr 13/2004, s. 33. 

[60] A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…, op. cit., s. 378.

[61] P. Majer, Milicja Obywatelska w systemie organów władzy PRL, Toruń 2003, s. 92.

[62] P. Majer, Milicja Obywatelska 1944-1967. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004, s. 58.

[63] Ibidem, s. 65.

[64] Ibidem, s. 81.

[65] Z. Zblewski, Leksykon PRL-u, Kraków 2000, s. 196.

[66] P. Majer, Milicja Obywatelska w systemie…, op. cit., s. 112.

[67] Z. Zblewski, Leksykon PRL-u, op. cit., s. 237.

[68] W. Ciepiela, Policja w Polsce. Wczoraj-Dzisiaj-Jutro, Poznań 2006, s. 203.

[69] A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…, op. cit., s. 414.

[70] Ibidem, s. 416.

[71] Ibidem.

[72] W. Ciepiela, Policja w Polsce…, op. cit., s. 242.

[73] Ibidem, s. 245.

[74] Ibidem.

[75] J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa, Warszawa 2011, s. 257.

[76] W. Kotowski, Ustawa o Policji. Komentarz praktyczny, Warszawa 2004, s. 13.

[77] S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Warszawa 2007, s. 17.

[78] S. Sagan, Organy i korporacje ochrony prawa, Warszawa 2008, s. 228.

[79] Za: S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 19.

[80] Za: S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 20.

[81] Za: S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 22.

[82] A. Babiński, P. Bogdalski, Policja w strukturach administracji publicznej, materiały poseminaryjne, Szczytno 2005, s. 66.

[83] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 63.

[84] Za: A. Misiuk, Zarządzanie ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego w państwie: wybrane prawno-organizacyjne aspekty działania Policji, Rzeszów 2005, s. 58.

[85] Ibidem, s. 61.

[86] A. Mirska, Policja jako podstawowy podmiot w systemie bezpieczeństwa i porządku publicznego, PiP, nr 7/2009, s. 63.

[87] Ibidem.

[88] M. Goettel, Status prawny Policji i policjanta, Szczytno 2005, s. 88.

[89] Ibidem.

[90] Ibidem, s. 89.

[91] J. Dobkowski, Pozycja prawnoustrojowa służb, inspekcji i straży, Warszawa-Lublin 2007, s. 44.

[92] A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego – zagadnienia prawno-ustrojowe, Warszawa 2008, s. 132.

[93] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 44.

[94] Ibidem, s. 45.

[95] W. Plywaczewski, G. Kędzierska, Leksykon policyjny, Szczytno 2001, s. 194.

[96] Na podstawie strony internetowej Komendy Głównej Policji: http://www.policja.pl/, odczyta z dnia: 22.05.2013 r.

[97] M. Stefański, Uspołecznienie Policji jako proces kształtowania poczucia bezpieczeństwa w środowisku lokalnym, Szczytno 2007, s. 26.

[98] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 87.

[99] Ibidem, s. 89.

[100] J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim. Aneks., Kraków 1999, s. 293.

[101] Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. 2008 r. Nr 227, poz.1505. z późn. zm.).

[102] A. Letkiewicz, Kształtowanie potencjału kadrowego Policji wobec wyzwań przyszłości, Szczytno 2007, s. 19.

[103] Ibidem, s. 20.

[104] S. Serafin, B. Szmulik, Organy ochrony prawnej, Warszawa 2013, s. 278.

[105] Ibidem, s. 280.

[106] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 103.

[107] A. Mirska, Policja jako podstawowy podmiot w systemie…, op. cit., s. 70.

[108] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 106.

[109] D. Micek, M. Micek, Kompetencje jednostek policyjnych w modelu hierarchicznego podporządkowania, Szczytno 2010, s. 17.

[110] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 111.

[111] Ibidem, s. 112.

[112] Ibidem, s. 113.

[113] D. Micek, M. Micek, Kompetencje jednostek…, op. cit., s. 4.

[114] A. Błaś, J. Boć, J. Jeżewski, Administracja publiczna, Wrocław 2009, s. 161.

[115] Ibidem, s. 162.

[116] H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna, Warszawa 2004, s. 44.

[117] T. Cichorz, A. Misiuk, I. Wiciak, Komunikacja społeczna w Policji, Szczytno 2006, s. 39.

[118] Za: S. Płowucha, Zagadnienia prawne organizacji i funkcjonowania Policji, Szczytno 2005, s. 29.

[119] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 144.

[120] Ibidem, s. 145.

[121] J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej…, op. cit., s. 261.

[122] Ibidem, s. 263.

[123] Ibidem.

[124] P. Szustakiewicz, J. Zaleśny, Organy ochrony prawnej, Łódź 2009, s. 291.

[125] Ibidem.

[126] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 155.

[127] P. Szustakiewicz, J. Zaleśny, Organy ochrony…, op. cit., s. 292.

[128] Ibidem.

[129] Ibidem, s. 293.

[130] J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1995, s. 21.

[131] T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań społecznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001, s. 22 – 23.

[132] M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1982, s. 8.

[133] W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1976, s. 31.

[134] S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, s. 30.

[135] J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1995, s. 19 – 20.

[136] M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1984, s. 57.

[137] J. Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej, Warszawa 1975, s. 30.

[138] S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa 1979, s. 214.

[139] J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław, Warszawa 1967, s. 67.

[140] J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 2005, s. 38.

[141] T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2008, s. 28.

[142] M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978, s. 55.

[143] Za: W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1976, s. 45 – 46.

[144] Za: M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, op. cit., s. 60 – 61.

[145] Pytania te dopuszczają jedynie maksymalnie trzy odpowiedzi: „tak”, „nie” oraz „nie mam zdania”/ „nie wiem”.

[146] Pytania te składają się z pewnych twierdzeń, założeń, przez co wymagają szerszego oraz bardziej skomplikowanego zakresu odpowiedzi (charakterystyczne jest tutaj występowanie pytań otwartych).

[147] Za: M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, op. cit., s. 69 – 73.

[148] J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 2005, s. 48.

[149] M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, op. cit., s. 73.

[150] Ibidem, s. 73 – 76.

[151] W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1976, s. 45.

[152] J. Sztumski, Wstęp do metod i techniki badań społecznych, Katowice 1976, s. 39.

[153] J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 2005, s. 48, za P. Attenschander, Methoden der empirschen Sozialforsung, Berlin – Nowy York 1979.

[154] J.Brzeziński, Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1978, s. 57.

[155] J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 2005, s. 49.

[156] Ibidem.

[157] Ibidem, s. 50.

[158] Ibidem.

[159] Ibidem, s. 60.

[160] T. Kotarbiński, „O pojęciu metody. Wybór pism”, t1, Warszawa 1957, s. 708, za: W. Zaczyński, „Praca badawcze...”, op. cit., s. 14.

[161] M. Łobocki, „Metody badań...”, op. cit.,  s. 115.

[162] J. Szczepański, „Techniki badań społecznych”, Łódź 1951, s. 51, za: J. Sztumski, „Wstęp do metod...”, op. cit., s. 68.

[163] Ibidem, s. 42 – 43.

[164] T. Pilch, „Zasady badań pedagogicznych”, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977, s. 117 – 180.

[165] M. Łobocki, „Metody badań...”, op. cit.,  s. 115.

[166] T. Pilch, „Zasady badań…”, op. cit., s. 51.

[167]  J. Sztumski, „Wstęp do metod...”, op. cit., s. 130.

[168] W. Zaczyński, „Praca badawcza nauczyciela”, Warszawa 1968, s. 153.

[169] J. Sztumski, „Wstęp do metod...”, op. cit., s. 135 – 137.