Osiem

S P I S   T R E Ś C I

WSTĘP……………………………………………………………………            ……... 4

ROZDZIAŁ 1:

Bezpieczeństwo wewnętrzne w Polsce………………………………………….. 6

1.1. Pojęcie i istota bezpieczeństwa wewnętrznego……………………………….           8

1.2. System bezpieczeństwa wewnętrznego………………………………………16

ROZDZIAŁ 2:

Formacja Policji w Polsce………………………………………………………. 22

2.1. Istota policji (administracyjnej).……………………………………………... 22

2.2. Rys historyczny Policji w Polsce w XX wieku……………………………… 27

2.2.1. Dwudziestolecie międzywojenne (1918-1939).…………………….            27

2.2.2. Milicja Obywatelska (1944-1989)…………………………………..31

2.2.3. Policja w Polsce u schyłku XX wieku (1989-1999).………………. 36

2.3. Ustrój i organizacja Policji.…………………………………………………...            38

2.4. Zadania Policji………………………………………...……………………....47

2.5. Zakres uprawnień Policji……………………………………………………...53

2.6. Współdziałanie Policji z innymi podmiotami………………………………...55

ROZDZIAŁ 3:

Współpraca międzynarodowa Policji…………………………………………...            65

3.1. Interpol……………………………………………………………………….. 65

3.2. Europol………………………………………………………………………..            73

           

ZAKOŃCZENIE………………………………………………………………... 86

BIBLIOGRAFIA……………………………………………………………….. 86

WSTĘP

W roku 1989 w Polsce, a następnie w innych krajach Europy Środkowowschodniej nastąpiły gruntowne i na wskroś rewolucyjne zmiany polityczno-ustrojowe i gospo­darcze. W nowej sytuacji społeczeństwo polskie oczekiwało policji opiekuńczej i hu­manitarnej, dlatego też w ustawie o Policji z 1990 r. został wyeksponowany obowiązek respektowania przez policjantów godności obywateli oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. W związku z niechlubnymi doświadczeniami z przeszłości, autorzy ustawy spowodowali poważne ograniczenie uprawnień policjanta. Szczególnie akcen­towano funkcję policji jako instytucji użyteczności publicznej, spolegliwego opiekuna. Oczekiwania idące w tym kierunku wiązały się z podkreślaniem konieczności moc­nego osadzenia i związania policji ze środowiskiem na najniższym poziomie – z rejo­nem zamieszkania. W związku z tym zdecydowano się na powołanie do życia policji lokalnej. Należy sądzić, że brutalność okazywana przez wiele lat w kontaktach mili­cjant – obywatel brała się nie tylko z wyobcowania społecznego, lecz także z poczucia słabości funkcjonariusza służb porządkowych w obliczu powszednich zagrożeń.

Założeniem zmian było uregulowanie spraw Policji i policjantów w sposób kompleksowy. Nadało to ustawie o Policji charakter aktu prawnego dość złożonego, składające­go się z dwóch części. Pierwsza – to zespół unormowań dotyczących organizacji i funkcjonowania Policji jako organu administracji państwowej, realizującego zada­nia państwa w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. W tym zakresie ustawa była aktem normatywnym o charakterze ustrojowym. Druga część to zbiór przepisów regulujących status służbowy policjanta. W tej części ustawa jest tzw. pragmatyką służbową, czyli aktem określającym prawa i obowiązki funk­cjonariuszy Policji.

W niniejszej pracy skupiono się na pierwszej z przywołanych części. Autorka pracy, ze względu na swoje zainteresowanie naukowe związane z problematyką bezpieczeństwa narodowego, postanowiła prześledzić, jak obecnie wygląda legislacyjna pozycja Policji, jako organu administracji państwowej oraz  trzonu podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego w systemie bezpieczeństwa narodowego. Analizy w przedmiotowym zakresie dokonała na kartach trzech rozdziałów.

Pierwszy z nich, zatytułowany „Bezpieczeństwo wewnętrzne w Polsce”, stara się rozwiązać pewne, spotykane w literaturze, zawiłości terminologiczne, związane z pojęciami „bezpieczeństwa wewnętrznego” oraz „systemu bezpieczeństwa wewnętrznego”. Autorka gruntownie zbadała wypowiedzi doktryny prawa administracyjnego oraz bezpieczeństwa narodowego w przedmiotowych kwestiach, po czym pokusiła się o umiejscowienie formacji Policji w ramach systemu bezpieczeństwa wewnętrznego Rzeczypospolitej Polski.

Rozdział drugi, pt. „Formacja Policji w Polsce” jest rozdziałem syntetycznym, w którym autorka starała się zebrać, a następnie opisać, jak najwięcej faktów związanych z usytuowaniem Policji w ramach organu bezpieczeństwa wewnętrznego. W pierwszym podrozdziale zostały opisane różnice między doktrynalnym pojęciem policji występującym w nauce administracji, a Policją rozumianą jako formacja. W dalszej części rozdziału przedstawiony został rys historyczny omawianej formacji w Polsce w XX wieku. Kolejne fragmenty rozdziału dotyczą już sensu stricte zagadnień związanych z aktualną pozycją ustrojową i legislacyjną Policji. Opisano tutaj, kolejno, ustrój i organizację Policji, jej zadania oraz zakres uprawnień, jak również proces współdziałania tej formacji z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo.

Ostatni, trzeci rozdział pracy stanowi próbę ukazania formacji Policji w strukturach międzynarodowych. Opisano tutaj dwie, najbardziej znane, międzynarodowe platformy współpracy policyjnej – Interpol oraz Europol.

Podczas redakcji pracy, niebagatelną pomocą dla autorki okazały się być pozycje bibliograficzne literatury przedmiotu wybitnych znawców i teoretyków zagadnień związanych z bezpieczeństwem narodowym (M. Brzeziński, J. Zubek czy W. Fehler), szeroko rozumianym prawem policyjnym (A. Misiuk czy S. Pieprzny) oraz zagadnieniami dotyczącymi organizacji międzynarodowych i Unii Europejskiej (J. Barcik czy P. Wawrzyk).

ROZDZIAŁ 1. BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE W POLSCE.

1.1.      Pojęcie i istota bezpieczeństwa wewnętrznego.

Bezpieczeństwo w języku łacińskim to sine cura (securitas), co można tłumaczyć jako stan bez troski, zmartwienia, niepokoju czy zmian. Słowniki definiują bezpie­czeństwo jako stan spokoju, pewności i niezagrożenia.[1] Bezpieczeństwo w ogólnym znaczeniu należy rozumieć jako stan braku zagrożenia (postać wolności negatywnej), a w bardziej abstrakcyjnym znaczeniu jako przeciwieństwo (alternatywa) dla chaosu.[2]

W koncepcji T. Hobbesa bezpieczeństwo zostało osiągnięte w społeczeństwie przez wyjście ze stanu natury i wejście do stanu państwowego, gdzie siła państwa, w postaci prawa o charakterze pozytywnym, była gwarantem funkcjono­wania umowy społecznej, czyli de facto stanu jego bezpieczeństwa.[3] W takim ujęciu stan natury sprowadzałby się do braku egzystencjalnego bezpieczeństwa, gdzie każdy homo homini lupus est. Mamy więc – z jednej strony – przykrość związaną z ogranicze­niem naszej wolności, która w stanie natury związana jest z niepokojem egzystencjalnym i stanem permanentnego zagrożenia, a z drugiej strony bezpieczeństwo i z założenia stan ładu społecznego. Chęć bezpieczeństwa w takim ujęciu ma charakter naczelnej potrze­by zarówno podmiotów jednostkowych, jak i grupowych, co stanowi jeden z głównych motywów ich działania (celów). Potrzeba ta przypisana jest zarówno jednostkom, społecznościom, jak i państwom czy uczestnikom systemu międzynarodowego.

Termin bezpieczeństwo w najogólniejszym sensie należy do grupy potrzeb podmiotowych, zasadnicze znaczenie ma podział na bezpieczeństwo narodowe i bezpieczeństwo międzynarodowe. Te dwa pojęcia najczęściej występują w języku polityki, dyplomacji, w dokumentach polityczno-prawnych oraz w nauce o stosunkach międzynarodowych.[4]

Najstarszą formułę bezpieczeństwa uczestników życia międzynarodowego stanowi pojęcie bezpieczeństwa narodowego. Potrzeby i interesy bezpieczeństwa narodu (lub narodów w przypadku państw wielonarodowych) są realizowane przez organy państwowe. Adekwatnie do tego stanu rzeczy pojęcie bezpieczeństwo narodowe, szeroko upowszechnione w nauce zachodniej, jest w zasadzie utożsamiane z bezpieczeństwem państwa.[5]

Pojęcie bezpieczeństwa odnosi się do procesu zaspokajania potrzeb i interesów uczestników życia międzynarodowego. Proces ten realizuje się w środowisku międzynarodowym, a jego konsekwencje dotyczą nie tylko zainteresowanych państw, ale całego systemu międzynarodowego. W związku z tym podstawą typologii dokonywanych dla celów analitycznych jest kryterium podmiotowe.

Podział bezpieczeństwa na narodowe i międzynarodowe jest czysto umowny, gdyż bezpieczeństwo państw w stosunkach międzynarodowych, obiektywnie rzecz ujmując, ma zawsze charakter międzynarodowy.[6]

Drugim bardzo często stosowanym kryterium w typologiach bezpieczeństwa jest kryterium przedmiotowe, zakładające podział na bezpieczeństwo zewnętrzne oraz bezpieczeństwo wewnętrzne. Ma ono charakter pomocniczy względem podziału podmiotowego i nie stanowi samo w sobie wyodrębnionego kierunku ustaleń teoretycznych. W pierwszej połowie XX wieku samo pojęcie bezpieczeństwa wewnętrznego w ogóle nie było spotykane w literaturze.

W miarę rozwoju cywilizacyjnego świata zmieniały się poglądy na temat charakteru, funkcji, przeznaczenia i organizacji państwa. Odzwierciedleniem tych zmian są poglądy filozofów, którzy w swoich rozważaniach próbowali określić istotę państwa i jego charakter.[7]

Niezbędne wydaje się, z punktu widzenia prowadzonych rozważań, zaprezentowanie definicji państwa zawartej w Słowniku Języka Polskiego, a więc jest to: „organizacja polityczna obejmująca ludzi stale osiadłych na pewnym terytorium”.[8] Równie szeroko dostępna Nowa encyklopedia powszechna PWN wyjaśnia, że państwo to „suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego terytorium o określonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza publiczna dysponująca aparatem przymusu i dążąca do monopolu w jej stosowaniu”.[9] Z kolei R. Wróblewski definiuje państwo jako „organizację polityczną wielkiej grupy społecznej, nierozdzielnie związanej z określonym terytorium, na którym rozciąga się jego władza i obowiązują prawa przez nią stanowione”.[10] Natomiast Z. Ziembiński i S. Wronkowska określają państwo jako „organizację polityczną wyposażoną w suwerenną władzę, przy tym terytorialną i taką, do której przynależność ma charakter sformalizowany”.[11]

Pochodzenie państwa jest tłumaczone w różny sposób. Począwszy od teorii podboju, zgodnie z którą słabsze grupy ulegają silniejszym (cywilizacyjnie), przyjmując ich władzę; poprzez teorię patriarchalną, gdzie akcentuje się łączenie jednostek w rody i plemiona, aż do pojawienia się państwa; do szeroko rozpowszechnionej teorii umowy społecznej, gdzie państwo jest tworem umowy między ludźmi, której filarem jest prawo i porządek władzy, a celem zapewnienie spokoju i bezpieczeństwa. W społecznej nauce Kościoła akcentuje się rolę rozumnej natury człowieka jako siły sprawczej powstania państwa dla ochrony bytu członków danej społeczności w imię dobra wspólnego.[12]

            O istnieniu państwa oraz jego charakterze i pozycji świadczy władza, czy to pochodząca od Boga, czy też będąca narzędziem klasy panującej lub pochodząca z wyboru. Istota władzy zakłada jej suwerenność. Ta cecha sytuowana jest jako najważniejsza dla konstrukcji i istnienia państwa. Suwerenność obejmuje zarówno zwierzchność władzy państwowej w obrębie państwa (suwerenność wewnętrzna), jak i niezależność tej władzy od innych państw (suwerenność zewnętrzna). Inną cechą państwa jest powszechność, która określa, że państwo obejmuje swoim oddziaływaniem wszystkich ludzi znajdujących się na jego terytorium. Wskazuje się również na przymus jako immanentną cechę państwa. Dotyczy ona przynależności (obywatelstwa), które nabywa się najczęściej w chwili urodzenia.[13] Tak więc według klasycznej definicji, upowszechnionej w naukach o polityce, państwo obejmuje terytorium wraz z zamieszkałą na nim ludnością oraz suwerenną władzą nad nimi.

            Ważnym pojęciem jest państwo prawne. Pojęcie to wywodzi się z języka niemieckiego (Rechtsstaat) i oznacza, że sprawowanie władzy państwowej jest dopuszczalne tylko na podstawie konstytucji oraz formalnie i materialnie zgodnych z nią ustaw w celu zagwarantowania takich wartości, jak: godność człowieka, wolność, sprawiedliwość i pewność prawa[14]. Wymienia się szereg zasad konstytuujących państwo prawne. Po pierwsze, oparcie władzy na konstytucji, która jest aktem rangi najwyższej. Po drugie, relacja obywatel państwo jest określona przez prawa zasadnicze, gwarantujące osobiste wolności. Po trzecie, władza państwowa jest podzielona pomiędzy wykonawczą, ustawodawczą a sądowniczą. Po czwarte, podstawą i granicą wszelkiego działania państwa jest prawo i konstytucja dla władzy ustawodawczej, ustawy i rozporządzenia dla administracji i sądów. Po piąte, wobec ustawy każdy jest równy, a oznacza to w szczególności połączenie państwa prawnego z zasadą demokracji. Po szóste, istnieją gwarancje szerokiej ochrony prawnej sprawowane przez niezawisłe sądy w ramach ustawowo przewidzianego postępowania; ochrona ta dotyczy także niezgodnych z prawem działań władz państwowych, w tym również władzy ustawodawczej. Po siódme, istnieje system odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych, państwowych i samorządowych, który przejawia się w ich odpowiedzialności prawnej – dyscyplinarnej, cywilnej i karnej oraz odpowiedzialności za szkody wyrządzone obywatelowi, względnie uszczuplenie praw obywateli. Po ósme, pojęcie państwa prawnego obejmuje także zasady ukierunkowujące działalność organów państwa, to jest proporcjonalność środków i celów, przewidywalność oraz obliczalność państwowej ingerencji.[15]

Każde współczesne państwo spełnia siedem funkcji: wewnętrzną, zewnętrzną, gospodarczo-organizatorską, socjalną, adaptacyjną, regulacyjną oraz innowacyjną.[16] Funkcja wewnętrzna sprowadza się do zapewnienia porządku i bezpieczeństwa wewnątrz kraju, co osiąga się poprzez działanie organów administracyjnych państwa. Funkcja zewnętrzna zaś spełniana jest poprzez działalność prowadzoną w zakresie stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi, której istotą jest ochrona interesów państwa prowadzona głównie przez jej służbę dyplomatyczną. Funkcja gospodarczo-organizatorska przejawia się organizowaniem gospodarki oraz wpływem na procesy gospodarcze. Funkcja adaptacyjna sprowadza się do przystosowania państwa do zmieniających się uwarunkowań cywilizacyjnych. Funkcja regulacyjna to całokształt działalności polegającej na wpływaniu na zachodzące procesy społeczne. Funkcja innowacyjna polega na wprowadzaniu przez państwo nowych procesów i przeobrażeń społecznych.[17]

W wielu opracowaniach naukowych wskazuje się na to, że bezpieczeństwo państwa to element jego  bytu  i  rozwoju  określony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń[18] lub stan wywołujący poczucie możliwości rozwoju narodu wynikający z braku zagrożenia zewnętrznego i wewnętrznego, jak też możliwości obrony przed tymi zagrożeniami[19], a także: stan uzyskany w wyniku zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi określony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń[20].

Wymienione powyżej określenia bezpieczeństwa państwa podkreślają rangę tego stanu rzeczy, traktując je jako najwyższe dobro społeczne.[21]

Bezpieczeństwo państwa, związane integralnie z procesem powstawania nowoczesnych państwowości, powinno być postrzegane jako ciągły proces ulegający zmianom zarówno co do zasięgu, jak i jakości. Z punktu widzenia poruszanej problematyki najbardziej adekwatne jest postrzeganie bezpieczeństwa państwa jako stanu uzyskanego w wyniku zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi, określanego stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń.[22]

Zważywszy na wszystkie wymienione wyżej argumenty, należy uznać, iż wyodrębnienie kategorii pojęciowej terminu bezpieczeństwo wewnętrzne państwa było i jest słuszne. Świadczyć może o tym następujący zbiór przesłanek:[23]

1. to państwa narodowe jako główne podmioty stosunków międzynarodowych posiadają atrybut suwerenności zewnętrznej i wewnętrznej i w oparciu o niego realizują swoje interesy z zakresu bezpieczeństwa w ramach prowadzonej polityki zagranicznej i wewnętrznej;
2. ponieważ drugą, obok zewnętrznej, naczelną funkcją państwa jest funkcja wewnętrzna należy dostrzec istnienie interesów państwowych, które tworzą sferę bezpieczeństwa wewnętrznego;
3. w państwach prowadzących suwerenną politykę istnieją i funkcjonują wyspecjalizowane instytucje i organy państwowe odpowiedzialne za prowadzenie w sposób wyodrębniony polityki zagranicznej i polityki wewnętrznej;
4. każde państwo w ramach realizowanej polityki bezpieczeństwa wydziela jako jej część politykę bezpieczeństwa wewnętrznego w obrębie, której ustala specyficzny, właściwy tylko dla niego zestaw celów, który chce osiągnąć oraz listę wartości podlegających szczególnej ochronie wraz z metodami umożliwiającymi realizację tego segmentu polityki bezpieczeństwa;
5. w narodowych systemach bezpieczeństwa działają wyraźnie wyodrębnione subsystemy wykonawcze, których podstawowym celem jest skuteczna ochrona i przeciwdziałanie zagrożeniom dla stabilności wewnętrznej państwa;
6. państwa uczestniczące w różnorodnych formach współpracy międzynarodowej z zakresu spraw wewnętrznych zachowują cały czas atrybut suwerenności w odniesieniu do działań dotyczących ich terytoriów i obywateli;
7. jak pokazuje praktyka i przykłady państw zdestabilizowanych przez różne formy zagrożeń bez zaangażowania i przemyślanej aktywności ze strony danego państwa nawet zakrojone na szeroką skalę i różnorodne w formach działania interwencyjne i wsparcie zewnętrzne nie są w stanie zapewnić w nim trwałej stabilności wewnętrznej.

Zestawienie powyższe nie daje jednak odpowiedzi na pytanie, czym właściwie jest owo bezpieczeństwo wewnętrzne. Sytuację terminologiczną komplikuje fakt, iż pojęcie bezpieczeństwo wewnętrzne państwa jest powszechnie używane (tak w języku potocznym jak i w terminologii naukowej, urzędniczej i politycznej), lecz nader rzadko definiowane i adekwatnie opisywane. Pojęciem tym operuje polski ustrojodawca w art. 135 Konstytucji[24], mówiąc o Radzie Bezpieczeństwa Narodowego, jako organie doradczym Prezydenta w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Z kolei w art. 146 ust. 4 pkt. 7 Konstytucji RP stanowi o tym, że Rada Ministrów zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny. Należy zwrócić uwagę także na art. 230, w którym co prawda pojęcie to nie pojawia się wprost, ale wymienione są w nim w kontekście ochrony przed zagrożeniami jego istotne składniki (ustrój państwa, bezpieczeństwo obywateli, porządek publiczny). W przypadku ustawodawstwa zwykłego pojęcia tego użyto w ustawie o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu[25] (ABW i AW), stwierdzając w art. 1, że tworzy się ABW, jako agencję właściwą w sprawach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego. Warto zauważyć, że wysuwając poza nawias porządek konstytucyjny (immanentny składnik bezpieczeństwa wewnętrznego) dano w tym przypadku wyraźny sygnał braku poprawnego rozumienia treści zastosowanego pojęcia. Poza ustawą o ABW i AW trudno wskazać inny akt prawny rangi ustawowej, który stosowałby analizowane pojęcie. Nie ma go ani w ustawie o stanie wyjątkowym[26], jak również w ustawie o zarządzaniu kryzysowym[27].

Chaos i zamieszanie w odniesieniu do będącego przedmiotem prowadzonej analizy terminu dodatkowo pogłębia fakt, że wpisując go do różnorodnych dokumentów politycznych

i społecznych próbuje się ukazywać jego istotę tylko przez pryzmat stanu ochrony obywateli przed aktami przemocy ze strony przestępców, skalę zagrożeń porządku w miejscach publicznych, wskaźniki przestępstw, tendencje rozwojowe patologii społecznych. Nie negując i nie odrzucając tych składników, które są realnymi elementami wpływającymi na stan bezpieczeństwa państwa (w tym także bezpieczeństwa wewnętrznego) należy wprowadzić ład terminologiczny, który nie tylko pozwoli na sprecyzowanie ogólnego zakresu pojęcia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, ale wskaże także jego główne elementy składowe i korelacje ze znanymi już i poprawnie zdefiniowanymi kategoriami bezpieczeństwa.[28]

Przed sformułowaniem jednak definicji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa wypada wyjaśnić, posługując się choćby tylko znaczeniem słownikowym, co oznacza pojęcie: wewnętrzne. Oznacza ono „znajdujący się, umieszczony we wnętrzu, w środku czegoś”.[29] Natomiast pod słowem wewnątrz należy rozumieć „w zamkniętej, ograniczonej czymś przestrzeni, we wnętrzu czegoś”.[30] Jeśli zatem przyjąć, że przedmiotem rozważań jest między innymi państwo, to słowo wewnętrzne dotyczyć będzie czegoś ograniczonego, a mianowicie jednego z atrybutów państwa, czyli terytorium i społeczeństwa je zamieszkującego.

Poniżej zaprezentowano rozważania dotyczące elementów składowych bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Zanim jednak zostaną zaprezentowane, należy zaznaczyć, że przedstawienie problematyki pojęcia bezpieczeństwa publicznego oraz bezpieczeństwa powszechnego jest złożone i trudne. U podstaw takiej oceny legły przede wszystkim znaczenia słów publiczny oraz powszechny. Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego są to synonimy, które, ogólnie rzecz ujmując, „dotyczą ogółu ludzi, służą ogółowi, są dostępne dla wszystkich”.^[31] W licznych opracowaniach naukowych autorzy używają zamiennie pojęć bezpieczeństwo powszechne oraz bezpieczeństwo publiczne, objaśniając je w zdecydowanie różny sposób. Niewątpliwie nie są to pojęcia tożsame.^[32] Należą do niejasnych i wieloznacznych sformułowań języka prawa. Ponadto bardzo często występują one w aktach prawnych należących do różnych dziedzin prawa. Pozostaje mieć nadzieję, że na podstawie zaprezentowanych poglądów pojęcia te będą łatwo identyfikowane.

Bezpieczeństwo publiczne należy rozumieć w węższym zakresie niż bezpieczeństwo wewnętrzne, które jest bliskoznaczne bezpieczeństwu publicznemu. W tej materii za najbardziej adekwatną definicję można uznać propozycję podaną przez A. Misiuka, który pisze w swych publikacjach, o bezpieczeństwie publicznym jako o „faktycznie istniejącym układzie stosunków społecznych, uregulowanych przez zespół norm prawnych i innych norm społecznie akceptowanych, gwarantującym niezakłócone i niekonfliktowe funkcjonowanie jednostek w społeczeństwie”.[33]

Bezpieczeństwo publiczne to pewne ustalone normy (w tym zasady/zakazy/nakazy) oraz układ stosunków społecznych, których powinny przestrzegać jednostki i grupy społeczne w swym postępowaniu, nie naruszając interesu publicznego (tj. „interesu wszystkich ludzi żyjących w tamach politycznie zorganizowanej wspólnoty, gdzie zapewniona jest realizacja określonych, legitymowanych interesów ogółu, prawnie ujętych w konkretnej postaci, z poszanowaniem wolności jednostki jako niezbywalnej części dobra publicznego, przy czym realizacja i ochrona tak pojętych ogólnych interesów powinna być wymagana bezwarunkowo w celu zapewniania egzystencji i wspólnego, pokojowego życia społeczeństwa złożonego z grup, części składowych i jednostek mających zróżnicowane zarówno interesy, jak i potrzeby”).[34]

Definicja bezpieczeństwa wewnętrznego w polskim systemie prawnym czy języku nauki nie jest jednoznaczna. Można określić, iż jest to taki „stan polityczno-administracyjny państwa, który gwarantuje jego obywatelom brak zagrożenia dla jego funkcjonowania, zapewnia spokój, poszanowanie porządku publicznego, jak również interesu publicznego, ochronę społeczności i każdego obywatela”.[35] Oznacza także „zapobieganie wszystkiemu, co mieści w sobie zagrożenie dla bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego”.[36] Według J. Symonidesa „bezpieczeństwo wewnętrzne to stan stabilności i równowagi wewnętrznej”.[37] W ujęciu S. Zalewskiego bezpieczeństwo wewnętrzne należy „utożsamiać ze stabilnym i harmonijnym funkcjonowaniem struktur państwa składaj ą się nań struktury władzy oraz procedury decyzyjne w ramach tych struktur, relacje pomiędzy władzą a obywatelami”.[38] Jeden z badaczy problemów bezpieczeństwa wewnętrznego, S. Pikulski, wskazuje na bardzo konkretne elementy składowe bezpieczeństwa wewnętrznego. Według niego jest to: ,,stan, w którym zapewnione są przestrzeganie porządku konstytucyjnego państwa, ochrona życia i zdrowia oraz mienia ludzi, ochrona urzędów państwowych i przedstawicielstw obcych państw”.[39]

Wyniki przeprowadzonych dociekań pozwoliły na stwierdzenie, że bezpieczeństwo wewnętrzne państwa to stan uzyskany w efekcie spełniania przez państwo funkcji wewnętrznej realizowanej w ramach strategicznej polityki bezpieczeństwa narodowego, przejawiający się ochroną: [40]

ü  w ujęciu wąskim – porządku konstytucyjnego, bezpieczeństwa publicznego
i bezpieczeństwa powszechnego;

ü  w ujęciu szerokim – porządku konstytucyjnego, życia i zdrowia obywateli, majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami, a także skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych.

Na bazie powyższych rozważań można uznać, że do najważniejszych kategorii tworzących podstawy skutecznego działania na rzecz zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa należy zapewnienie:

-           bezpieczeństwa ustrojowego;

-           pokoju społecznego;

-           bezpieczeństwa personalnego;

-           bezpieczeństwa publicznego;

-           porządku publicznego.

Bezpieczeństwo wewnętrzne łączy się z wykonywaniem zadań przez administrację poszczególnych resortów i instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego, w szczególności w postaci akcji, przymusu, działań, prewencji, analizy i zbierania danych oraz informacji niejawnych dających podstawę do ochrony bezpieczeństwa państwa, obywatela i porządku publicznego.[41]

1.2.      System bezpieczeństwa wewnętrznego.

W systemie politycznym Polski za zapobieganie i zwalczanie niebezpieczeństw grożących obywatelom i państwu odpowiadają instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego, do których można zaliczyć m.in. wywiad i kontrwywiad cywilny i wojskowy, służby policyjne i skarbowe. Wymienione instytucje można określić szerszą nazwą zbiorczą, jako instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego (IBW), czyli wyspecjalizowane organy państwowe mające prawo do tajnego zbierania informacji niejawnych, w szczególności dotyczących obywatela, instytucji państwowych, samorządowych, prywatnych i międzynarodowych oraz państw trzecich. IBW zajmują, się bezpieczeństwem wewnętrznym państwa, utrzymaniem porządku publicznego, mają uprawnienia policyjne, uprawnienia służb ochrony państwa czy służb specjalnych/tajnych. Instytucje te podlegają bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów lub ministrom właściwym do spraw wewnętrznych, administracji, obrony narodowej, sprawiedliwości, finansów publicznych czy innym centralnym organom administracji rządowej. Nadzór nad nimi sprawuje parlament, Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów przy pomocy administracji rządowej. Podstawowym zadaniem IBW jest uchylanie, likwidacja, przeciwdziałanie niebezpieczeństwom zagrażających społeczności i poszczególnym jednostkom, jak również bezpieczeństwu państwa. Nie ulega jednak wątpliwościom, iż aby wymienione instytucje spełniały swoją rolę, muszą stworzyć swoisty system (tzw. system bezpieczeństwa wewnętrznego). I tak też jest w istocie, choć trzeba zauważyć, że system bezpieczeństwa wewnętrznego jest jedynie podsystemem w module wykonawczym szerszego systemu – systemu bezpieczeństwa narodowego. Do systemu tego należy również drugi moduł – kierowania. W takim ujęciu moduł kierowania bezpieczeństwem państwa powinien być rozumiany jako zbiór powiązanych ze sobą elementów działających w celu zapew­nienia ciągłości podejmowania decyzji i działań dla utrzymania bezpieczeństwa państwa. Moduł kierowania bezpieczeństwem powinien ściśle współpracować z podsystemami modułu wykonawczego (bezpieczeństwa zewnętrznego oraz bezpieczeń­stwa wewnętrznego), co pozwoli między innymi na stały nadzór nad tymi podsys­temami oraz zagwarantuje ciągłość realizacji przedsięwzięć zapewniających bez­pieczeństwo państwa, zarówno w czasie względnej stabilizacji, jak i w razie ze­wnętrznego lub wewnętrznego zagrożenia.[42]

Podstawą prawną systemu bezpieczeństwa wewnętrznego Polski jest Konstytucja RP, ustawy oraz wydane na ich podstawie akty wykonawcze (rozporządzenia). Tak zarysowany zakres prawnych podstaw odnosi się ściśle do konstytucyjnego katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego (art. 87), który ponadto obejmuje akty prawa miejscowego na obszarze działania organów, które to prawo ustanowiły, oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe.

Należy zatem podkreślić, że w obszarze stanowienia prawa powszechnie obowiązującego istotna jest rola władzy ustawodawczej wspieranej w sensie inicjatywy przez władzę wykonawczą oraz w sensie kontrolnym (np. zgodności ustaw z Konstytucją RP) przez władzę sądowniczą. Zakres organów powołanych do stanowienia prawa uzupełnia uprawnienie zawarte w art. 94 Konstytucji, gdzie wskazuje się, że organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów, przy czym zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.

Organem kolegialnym działającym w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego jest utworzony zarządzeniem nr 6 Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2002 roku Zespół do spraw Kryzysowych. Przewodniczącym zespołu jest minister spraw wewnętrznych i administracji, jego zastępcą – minister obrony narodowej. W skład zespołu wchodzą: sekretarze i podsekretarze stanu wyznaczeni przez ministrów: finansów, infrastruktury, obrony narodowej, rolnictwa i rozwoju wsi, spraw zagranicznych, sprawiedliwości, gospodarki, środowiska, edukacji narodowej i sportu, kultury, pracy i polityki społecznej, zdrowia oraz komendanci główni: Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Staży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, a także szef Biura Ochrony Rządu i szef Sztabu Generalnego WP. Zespół jest organem pomocniczym Prezesa Rady Ministrów. Jego zadaniem jest między innymi bieżąca analiza występujących i potencjalnych zagrożeń oraz zapewnienie koordynacji działania i współpracy organów administracji rządowej w zakresie zapobiegania zagrożeniom oraz reagowania i likwidacji ich skutków, w tym również krajowych i międzynarodowych.

W systemie bezpieczeństwa wewnętrznego można wyodrębnić sześć podstawowych kryteriów, każdy obejmuje specyficzny zbiór stosunków zachodzących między elementami organizacyjnymi, do których zaliczyć należy:[43]

ü  spiętrzenie – określa liczbę szczebli hierarchicznych;

ü  rozpiętość – określa ilość elementów podporządkowanych na poszczególnych szczeblach jednemu zwierzchnikowi;

ü  spoistość organizacyjna – określa stopień wzajemnej zależności strukturalno-
-funkcjonalnych pomiędzy elementami organizacyjnymi ze względu na wykonywane zadania;

ü  system informacyjny – obrazuje sieć obiegu informacji;

ü  podział uprawnień do podejmowania decyzji – obejmuje stosunki służbowe nadrzędności i podporządkowania między poszczególnymi organami;

ü  podział pracy pomiędzy elementami organizacyjnymi dotyczący stosunków współdziałania – ich wyrazem są więzi między elementami organizacyjnymi.

Subsystem bezpieczeństwa wewnętrznego można zatem zdefiniować jako uporządkowany zbiór rozwiązań prawnych, organizacyjnych i materialnych, którego celem jest osiąganie i utrzymywanie opty­malnego w danych okolicznościach poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego pań­stwa oraz realizowanie zadań wynikających z prowadzonej przez państwo polity­ki bezpieczeństwa wewnętrznego. Struktura tego subsystemu dostosowana powinna być do zagrożeń wpływających na czynniki kształtujące swobodny rozwój kraju we wszystkich dziedzinach aktywności społecznej. Stąd też podstawowymi jego skład­nikami powinny być podsystemy: bezpieczeństwa ustrojowego, bezpieczeństwa publicznego, porządku publicznego, bezpieczeństwa informacyjnego, ochrony granic, ratowniczy, sanitarno-epidemiologiczny oraz zarządzania kryzysowego.[44]

Pierwszy z wymienionych subsystemów podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego jest system bezpieczeństwa ustrojowego. W bardzo ogólnym ujęciu moż­na powiedzieć, że bezpieczeństwo ustrojowe to taki stan stosunków społeczno-politycznych w państwie, który zapewnia respektowanie i skuteczną ochronę mechani­zmów ustanowionego systemu politycznego oraz przypisanych mu wartości i praw. W ramach tego subsystemu realizowane są zadania związane z ochroną porządku konstytucyjnego w szczególności dotyczące naczelnych zasad ustrojowych, które określają charakter państwa, jego ustrój, porządek prawny, relacje pomiędzy insty­tucjami władzy, obowiązki oraz prawa i wolności obywatelskie.

Kolejny element podsystemu bezpie­czeństwa wewnętrznego to subsystem bezpieczeństwa publicznego i porządku pu­blicznego. Zadania subsystemu bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego związane są z zapewnieniem niezakłóconego funkcjonowania struktur państwowych i bezpieczeństwa obywateli obejmującego ochronę ich życia, zdrowia i mienia oraz utrzymanie porządku umożliwiającego normalny rozwój życia w państwie. Zadania w zakresie utrzymania bezpieczeństwa publicznego dotyczą przeciwdziałania zagro­żeniom powstałym przez umyślną lub nieumyślną działalność człowieka, a także powstałych w wyniku działalności sił przyrody jak na przy­kład: pożary, powodzie, katastrofy budowlane, skażenia środowiska. Natomiast za­dania dotyczące zapewnienia porządku publicznego łączą się z przestrzeganiem ustalonego reżimu prawnego z zakresu prawa publicznego a także norm społecz­nych. Zadania te związane są między innymi z: ochroną życia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami; zapewnieniem spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przezna­czonych do powszechnego korzystania; wykrywaniem przestępstw i wykroczeń oraz ściganiem ich sprawców; inicjowaniem i organizowaniem działań, mających na celu zapobieganie popeł­nianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym; egzekwowaniem stosowania się do nakazów i zakazów określonych przepisami prawa; zapewnieniem właściwego stanu urządzeń użyteczności publicznej; utrzymaniem porządku na drogach; przestrzeganiem przepisów o stowarzyszeniach, zbiórkach publicznych, rejestra­cji pojazdów; przestrzeganiem przepisów budowlanych, leśnych i łowieckich; zwalczaniem patologii społecznych a w szczególności alkoholizmu i narkomanii; przestrzeganiem określonej dyscypliny społecznej.

Następnym elementem podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego jest subsys­tem ochrony granic. Realizuje on zadania związane z ochroną granicy Rzeczypospo­litej Polskiej na lądzie, morzu, wodach wewnętrznych i w przestrzeni powietrznej. Do głównych jego zadań należy: organizowanie i prowadzenie kontroli ruchu granicznego; zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa obszaru celnego UE; wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej, w tym wiz; ochrona przed przenikaniem zagrożeń zdrowotnych, ekologicznych, sanitarnych, fitosanitarnych i weterynaryjnych; rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ści­ganie ich sprawców, w zakresie merytorycznych uprawnień poszczególnych ele­mentów tego subsystemu.

Ważnym składnikiem podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego jest subsys­tem ratowniczy. Jego struktura skupia podmioty ratownicze w jednolitym i spój­nym układzie, zapewniając podejmowanie skutecznych działań ratowniczych w sy­tuacjach pojawienia się zagrożeń dotyczących życia i zdrowia ludzkiego, mienia i środowiska oraz analizowanie potencjalnych zagrożeń i podejmowanie w tym kie­runku skutecznych działań eliminujących możliwość ich wystąpienia. Główne zada­nia subsystemu ratowniczego to: ratowanie życia, zdrowia, mienia i środowiska poprzez walkę z klęskami żywio­łowymi, katastrofami przemysłowymi i komunikacyjnymi i innymi zagrożenia­mi oraz prowadzenie w tym zakresie działań prognostycznych rozpoznawczych i profilaktycznych; niesienie pomocy w razie zagrożenia i podejmowanie medycznych działań ra­towniczych wobec każdej osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia ży­cia lub zdrowia; poszukiwanie i ratowanie osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na nie­bezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na lądzie, morzu, powietrzu i wodach śródlądowych.

Kolejny element podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego to subsystem sa­nitarno-epidemiologiczny. Realizuje on zadania z zakresu ochrony zdrowia ludzi przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych oraz zapobiegania powstawaniu chorób w tym chorób zakaźnych i zawodowych. Subsys­tem sanitarno-epidemiologiczny realizuje zadania dotyczące ochrony zdrowia pu­blicznego poprzez: sprawowanie nadzoru sanitarnego oraz prowadzenie działalności zapobiegaw­czej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powo­dowanych warunkami środowiska oraz prowadzenie działalności oświatowo-zdrowotnej.

Istotny składnik podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego stanowi subsystem bezpieczeństwa informacyjnego. Bezpieczeństwo informacyj­ne to stan w którym społeczeństwo ma zapewniony dostęp do aktualnej, rzetelnej i wszechstronnej informacji a jednocześnie skutecznie chronione i reglamentowane są informacje należące do sfery prawnie określonych tajemnic (w tym także te do­tyczące życia prywatnego). Subsystem bezpieczeństwa informacyjnego powinien wypełniać zadania, mogące zagwarantować niezbędną poufność, integralność, ak­tualność, rzetelność i dostępność informacji dla każdego obywatela. Zadania te obej­mować powinny przede wszystkim: zapewnienie właściwego tempa rozwoju społeczeństwa informacyjnego; ochronę praw obywateli w zakresie wolności i swobód informacyjnych; rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw dotyczących naruszenia bezpieczeństwa informacyjnego; ochronę informacji niejawnych i przestrzeganie przepisów obowiązujących w tym zakresie; monitorowanie i definiowanie bieżących oraz potencjalnych zagrożeń informa­cyjnych; wdrażanie nowoczesnych metod przeciwdziałania zagrożeniom informacyjnym.

Kolejny składnik podsystemu bezpieczeństwa wewnętrznego to subsystem zarządzania kryzysowego, uruchamiany w przypadku wystąpienia zagrożeń wymaga­jących podjęcia szczególnych działań w sytuacjach, które nie dostarczają wystarcza­jących przesłanek do wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych (stanu wo­jennego, stanu wyjątkowego, stanu klęski żywiołowej) lub wykraczają poza zakres działań i możliwości subsystemu ratowniczego. Subsystem zarządzania kryzysowe­go powinien zapewniać efektywne kierowanie i koordynowanie działań antykryzysowych w przypadku różnych zagrożeń występujących tak na obszarze całego kraju, jak i jego częściach. Zadania subsystemu zarządzania kryzysowego to: zapobieganie sytuacjom kryzysowym; przygotowania do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań; reagowanie w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych. Subsystem zarządzania kryzysowego partycypuje także w usuwanie skutków kryzysów oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej.

Analizując organizację i funkcjonowanie polskiego subsystemu bezpieczeństwa wewnętrz­nego w dotychczasowym kształcie należy wskazać że jest to nadal konstrukcja w trakcie budowy, a przez to jego stan określić trzeba jako niezadowalający. Jego główne wady to resortowość, stosowanie doraźnych rozwiązań, brak jednoznacznych i precyzyjnych powiązań władczych oraz nieprzystający do zakresu współczesnych i przyszłych zagrożeń opis ról.

W polskim systemie administracyjnym trudno jest dokonać klasyfikacji i rozdzielenia instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego pod kątem uprawnień policyjnych od tych, które mają zadania służb specjalnych czy organów kontroli i inspekcji. Pod względem kompetencji operacyjno-policyjnych do tych pierwszych można praktycznie zaliczyć wszystkie instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego, natomiast nie wszystkie mają uprawnienia służb specjalnych, bowiem te ostatnie mają większą swobodę działania, z większymi uprawnieniami w działaniu operacyjnym i często na granicy prawa. Natomiast służby policyjne podlegają kontroli, np. podczas zbierania informacji, ograniczania wolności obywatela (np. zatrzymanie, prowadzenie postępowań przygotowawczych, przesłuchanie). Służby specjalne mogą działać tak samo jak instytucje policyjne (mają podobne uprawnienia), tylko z tą różnicą, że mają swobodę działania, reagują w sposób niejawny na zagrożenia, w tym np. sporządzają dokumentację uprawniającą do podejmowania czynności przez inne instytucje.[45]

Instytucja, której struktura i funkcjonowanie będą przedmiotem analiz w dalszej części pracy – Policja – bez wahania może zostać zaliczona do modułu wykonawczego systemu bezpieczeństwa narodowego. Odpowiednim podsystemem dla tej instytucji jest rzecz jasna podsystem bezpieczeństwa wewnętrznego, w ramach którego najwłaściwszym susbsystemem w obręb którego należy zaliczyć Policję jest subsystem bezpieczeństwa publicznego i porządku pu­blicznego.

ROZDZIAŁ 2. FORMACJA POLICJI W POLSCE.

2.1.      Istota policji (administracyjnej).

Samo słowo „policja” pochodzi od greckiego politeja, co oznacza państwowość, uposażony w ustrój organizm państwowy (państwo w znaczeniu statycznym – Arystoteles).^[46] Również w czasach nowszych, w XIV i XV w. we Francji, policja była pojęciem statycznym, oznaczającym działalność, cel państwa, a w znaczeniu ściślejszym – dobry, uporządkowany stan spraw państwowych. Stąd pojęcie przechodzi do Niemiec, gdzie pod nazwą „prawa policji” (ius poltiae) obejmuje całokształt praw zwierzchnich panującego w dziedzinie świeckiej, w przeciwstawieniu do jego uprawnień w dziedzinie kościelnej. Na mocy tych praw zwierzchnich panujący uważa się za powołanego do dbania o dobrobyt powszechny i o wprowadzenie go przy pomocy przymusu; z tego prawa wysuwa dla siebie upoważnienie do wtrącania się w prywatne życie poddanych i do reglamentowania wszelkich jego objawów. W ten sposób „prawo policji” staje się podstawą absolutyzmu, a państwo policyjne staje się synonimem państwa absolutnego.^[47] Rozwój tego pojęcia doprowadził do tego, że ostatecznie cały system administrowania w państwie absolutnym przybrał nazwą policji.

Policja obejmowała swoim zakresem działania całą działalność administracji wewnętrznej. Poza nią pozostawała tylko administracja skarbowa, administracja spraw zagranicznych, wojskowa i administracja sądowa. W tym znaczeniu używane jest to pojęcie w Polsce w końcu XVIII w. Utworzona w 1774 r. Rada Nieustająca podzielona była na 5 departamentów: interesów cudzoziemskich, wojskowy, sprawiedliwości, skarbowy i policji, czyli dobrego porządku. Policja obejmowała zatem całą działalność administracji wewnętrznej (w tym również te zadania administracji, które później określano mianem „pieczy administracyjnej”).[48]

Rolę państwa, a tym samym i rolę policji, ograniczają  w XVIII w. i w początkach XIX w. zmiany polityczne stanowiące reakcję na wszechwładzę państwa. Zasadniczej zmianie ulega  koncepcja ustroju ówczesnego państwa, a także sytuacja jednostki wobec państwa. Pojawia się  konstrukcja państwa prawnego. Aktywność administracji zostaje ujęta w ramy nowego porządku prawnego, wyrażającego się w poddaniu jej ustawom oraz ustanowieniu nad nią kontroli sadowej.^[49] Zadania państwa mają być zredukowane do ochrony prawa i zapewnienia bezpieczeństwa. Wyrazem tego są postanowienia zawarte w Landrechcie pruskim z 1794 r., ustawy o administracji krajowej Turyngii z 1926 r. i pruskiej ustawy o policji administracyjnej z 1931 r.^[50]  Na podstawie zawartych tam regulacji przyjmowano na ogół, że pod pojęciem policji należy rozumieć zadania podejmowane przez administrację dla odsunięcia niebezpieczeństw grożących takim dobrom jak spokój, bezpieczeństwo i porządek publiczny.^[51] W ramach tak rozumianej policji wyróżniano policję bezpieczeństwa, policję kryminalną i policję administracyjną, przy czym zakres tej ostatniej określany był w sposób negatywny (to co pozostaje z zakresu policji po wyłączeniu policji bezpieczeństwa i policji kryminalnej), bądź też poprzez wskazanie działów prawa administracyjnego wyznaczających administracji zadania polegające na ochronie przed wymienionymi zagrożeniami.^[52]

We współczesnym prawie administracyjnym przeprowadza się typologię policji w oparciu o różne kryteria. Zazwyczaj wyróżnia się policję w znaczeniu materialnym i formalnym. W pierwszym z podanych znaczeń (materialnym) mamy do czynienia z policją wtedy, gdy chodzi o organy zajmujące się ochroną  porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochroną ładu i spokoju publicznego, ochroną przed zagrożeniami zdrowia, życia itp., działaniem w stanach zagrożenia (np. klęsk żywiołowych) bez względu na to jak ustawodawca nazywa dany organ. W znaczeniu formalnym chodzi o organy tak nazwane przez ustawę. Zasadnym będzie  wyróżnienie  policji w znaczeniu  funkcjonalnym, gdzie chodzi o wykonywanie pewnej funkcji (zadania) państwa czy organów administracji publicznej.^[53]

Można zadać pytanie, czy na gruncie obowiązującego w Polsce prawa istnieje jakaś legalna definicja policji administracyjnej. W tej kwestii wypadnie dać odpowiedź negatywną. Tu np. art. 1 ust. 1 ustawy o Policji[54] zawiera określenie policji („tworzy się Policję jako umundurowaną i uzbrojoną formację służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzy­mania bezpieczeństwa i porządku publicznego”), kolejny przepis ust. 1a za­strzega zaraz, iż nazwa Policja przysługuje wyłącznie formacji, o której mowa w ust. 1. Inne ustawy o różnych strażach konstruują podobne określenia, nie nazywając tych struktur policją.

Dla wyodrębnienia zatem pojęcia policji (administracyjnej) istotne są następujące cechy:[55]

1. środek, którym operuje administracja, tj. przymus;
2. cel działalności, tj. utrzymanie porządku publicznego;
3. metoda realizacji celu, która polega na zapobieganiu niebezpieczeństwom, względnie zwalczaniu już dokonanych naruszeń porządku prawnego.

Rozpatrując problem policji administracyjnej od strony podmiotowej, wskazuje się, że realizują ją organy administracji publicznej (choć są wy­jątki od tej zasady). Przy tym, w węższym znaczeniu, przez policję admini­stracyjną rozumie się tylko te organy, które stanowią formacje (korpusy) umundurowane i uzbrojone oraz zorganizowane na wzór wojskowy. Takiemu pojęciu policji odpowiada zazwyczaj ustawodawstwo dotyczące tego typu organów, jak Policja, Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna, straż gminna itp. Niosą one zazwyczaj nazwę policji lub straży określonego rodzaju. Niemniej, funkcje policji administracyjnej – w szerszym znacze­niu – mogą spełniać również organy cywilne (nie zorganizowane na wzór wojskowy). Mogą to być w szczególności różnego rodzaju inspekcje (np. Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Ochrony Środowiska, Inspekcja Farmaceu­tyczna, Inspekcja Weterynaryjna) lub nadzory (np. organy nadzoru budow­lanego) czy dozory (np. dozór techniczny).^[56] Bez wahania zatem można uznać wszystkie wymienione wyżej organy jako organy policji administracyjnej.^[57]

W ramach policji administracyjnej, ze względu na umiejscowienie organów policji w strukturze administracji publicznej, należy wyróżnić organy policji państwowej (Policja) oraz samorządowej (straże gminne). Biorąc pod uwagę charakter kompetencji  można je  podzielić na organy o kompetencji ogólnej oraz wyspecjalizowane organy policji.^[58] Do grupy pierwszej należy zaliczyć organy sprawujące funkcje policyjne w różnych sferach aktywności (Policja, straże gminne), zaś do drugiej – organy sprawujące funkcje policyjne na wyspecjalizowanych obszarach (inspekcie, dozory). W ramach grupy drugiej działają  umundurowane i uzbrojone formacje, zorganizowane na wzór wojskowy (Straż Graniczna, Straż Marszałkowska, straże portowe i bankowe, Straż Ochrony Kolei, Państwowa Straż Rybacka, Straż Leśna, Państwowa Straż Łowiecka, Straż Parku Narodowego) oraz określone służby cywilne (inspekcje, dozory). Zadania policji administracyjnej będą realizowały także organy administracji ogólnej  (wojewoda przy pomocy wojewódzkich służb, straży i inspekcji; starosta  przy pomocy powiatowych służb, straży i inspekcji; wójt, burmistrz lub prezydent miasta). 

Ze względu na charakter swoich zadań policja (administracyjna) będzie posługiwała się, przede wszystkim, środkami o charakterze władczym. Działania niewładcze traktować tu należy jako pomocnicze , uzupełniające. W ramach działań władczych wyróżnić można działania władcze zewnętrzne,  kierowane do adresatów pozostających poza struktura administracji publicznej oraz działania władcze wewnętrzne, których adresatem będą organy administracji publicznej pozostające w pewnym układzie zależności (np. organy administracji zespolonej, niezespolonej, jak również organy działające w systemie administracji zdecentralizowanej). Władczymi formami działania policji będą:[59]

1. przepisy porządkowe,
2. akt administracyjny generalny o charakterze policyjnym,
3. rozkazy policyjne (nakazy i zakazy policyjne).
4. pozwolenia policyjne,
5. przymus policyjny,
6. kary policyjne.

Formy przedstawione wyżej mają charakter „zewnętrzny”, bowiem działania podejmowane w ich ramach kierowane są do obywateli oraz innych jednostek niepodporządkowanych organom  administracji  publicznej. Ustawodawstwo obowiązujące obecnie przewiduje także pewne formy działań policyjnych o charakterze „wewnętrznym”, których adresatem będą organy dysponujące relatywnie dużą samodzielnością.^[60] Wyposażone zostały w takie uprawnienia organy sprawujące administrację ogólną w celu inicjowania bądź koordynacji działań podejmowanych przez organy policji administracyjnej. W szczególności chodzi tu o polecenia policyjne, polecenia koordynacyjne wojewody oraz uchwały kierunkowe.^[61]

Ze względu na konieczność natychmiastowego podejmowania działań policyjnych  niezwykle trudno byłoby zastosować do nich pewne standardowe procedury. Część działań policyjnych ma w istocie charakter czynności egzekucyjnych. Procedury określone w proceduralnym prawie administracyjnym będą stosowane jedynie tam, gdzie działania te przyjmują formę decyzji administracyjnych, np. w przypadku pozwoleń policyjnych. Często decyzje z tego zakresu opatrzone są z mocy prawa rygorem natychmiastowej wykonalności.^[62]

W literaturze wyodrębnia się nadto niekiedy zasady ogólne działania organów powołanych do sprawowania funkcji policji. Znajdują one czasem po­twierdzenie w przepisach obowiązującego prawa. Są to takie zasady, jak ta, że Policja (organy o podobnym charakterze, tj. policji administracyjnej) jest powołana do ochrony porządku publicznego – nie powinna zatem ingerować w sferę interesów i dóbr prywatnych (w życie prywatne, mieszkanie prywatne itd.), chyba że działanie jednostki wykracza poza krąg prywatny. Nie wolno policji naka­zać działań czy ograniczać korzystania z dóbr prywatnych, chyba że usta­wa na to wyraźnie pozwala. Stosując środki ingerencji, nie może ona prze­kraczać pewnych granic; może ona stosować tylko środki niezbędne itp.^[63] Ustawa o Policji daje również ogólne wskazanie dotyczące jej działania. Przykładowo, art. 14 ust. 3 zawiera ogólną normę, iż policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności obywateli oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Inną dyrek­tywę, dotyczącą stosowania przymusu bezpośredniego, daje art. 16 ust. 2. Stanowi on: „Policjanci mogą stosować jedynie środki przymusu bezpo­średniego odpowiadające potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji”. Z zasad ogólnych, zawartych w przepisach normujących postępowanie egzeku­cyjne w administracji wynikają również określone dyrektywy co do sto­sowania środków egzekucyjnych, w tym również przymusu bezpośrednie­go (pewne zalecenia płyną np. z zasady stosowania niezbędnych środków egzekucyjnych, z zasady celowości, z zasady zagrożenia, z zasady stoso­wania najłagodniejszego środka egzekucyjnego itd.). Respektowanie tych zasad ma szczególne znaczenie z punktu widzenia ochrony interesów jednostki, gdy znajdzie się ona w stanach zagrożenia i stosuje się wtedy uproszczony tryb działania. Takie stany i uproszczony tryb działania nie dają bowiem możliwości korzystania z typowych środ­ków zaskarżenia w trakcie działania organów policji. Złożone w terminie późniejszym środki odwoławcze nie są niekiedy w stanie usunąć zaistnia­łych już i niekorzystnych sytuacji faktycznych. Z reguły chodzi już tylko o możliwość roszczeń odszkodowawczych.

Dalsza część pracy dotyczyć będzie już wyłącznie Policji jako wyspecjalizowanej, umundurowanej i uzbrojonej formacji służb państwowych, której funkcjonowanie usankcjonowane zostało przepisami ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji.

2.2.      Rys historyczny Policji w Polsce w XX wieku.

2.2.1.   Dwudziestolecie międzywojenne (1918-1939).

            W okresie 1917-1918 decydującą rolę odgrywały organizacje porządkowe pocho­dzące z ruchu partyjnego i samorządowego. One stanowiły podłoże dla formują­cych się państwowych organów policyjnych w odrodzonej Polsce. W chwili odzyskania niepodległości, po 123 latach zaborów, na terenie Rzeczypospolitej nie funkcjonowała żadna jednolita formacja o charakterze policyjnym. Okres tamten cechował się dużym rozdrobnieniem organizacyjnym jednostek i formacji, które rościły sobie prawo do wypełniania funkcji policyjnych na obszarze swoich właściwości.

Dzięki doświadczeniu uzyskanemu w czasie służby w Milicji Miejskiej (Milicja Miejska była działającą na terenach zaboru pruskiego formacją płatną, umundurowaną i uzbrojoną, spełniającą głównie funkcje porządkowe; na terenach tych funkcje policyjne pełniła do listopada 1918 roku policja niemiecka), tuż po odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą, funkcjonariusze mogli przygotować się do objęcia stanowisk w Policji Polskiej. Taka sytuacja wystąpiła w Łodzi, gdzie w 1918 roku po ustąpieniu Niemców zaczęto tworzyć organy policyjne, opierając się na miejscowej Milicji Miejskiej. Przyjmowano także policjantów niemieckich, a nawet funkcjonariuszy ochrony, którzy stanowili doskonałych fachowców dla szkolenia następnych kandydatów. Podobny przebieg miało organizowanie podstaw Policji Polskiej w Lublinie.[64]

Natomiast w Krakowie, w pierwszych dniach września 1918 roku, Jerzy Grodyński przystąpił do tworzenia organizacji o nazwie Milicja Obywatelska. Przekształcono ją wkrótce w Małopolską Straż Obywatelską, kierowaną przez inż. Hausnera. Także tutaj Państwowa Komisja Likwidacyjna przystąpiła do tworzenia organów policyjnych.[65]

Z kolei w zaborze pruskim, oprócz istniejących dotychczas instytucji policyjnych, w dniu 13 listopada 1918 roku powołano Straż Obywatelską (funkcjonującą de facto zamiast policji niemieckiej). Jej celem była obrona interesów ludności polskiej oraz ochrona porządku. Na czele Straży w Poznaniu stali: Julian Lange oraz Karol Rzepecki. Po wybuchu powstania wielkopolskiego funkcjonariusze Straży włączyli się do walki i weszli w skład Straży Ludowej, podległej Naczelnej Radzie Ludowej.[66]

Nad bezpieczeństwem publicznym czuwały też jednostki żandarmerii (tzw. Polnische Wehrmacht). W Małopolsce Zachodniej działała polska Żandarmeria Krajowa, a na ziemiach wschodnich – Wojskowa Żandarmeria Polowa oraz w byłej Kongresówce – Lubelska Żandarmeria Krajowa. W zaborze pruskim, w środowiskach pozamiejskich zorganizowano Polską Żandarmerię Krajową.[67]

Drugi rodzaj organizacji chroniących porządek i bezpieczeństwo tworzyły ugrupowania polityczne. Najważniejsze z nich to: Straż Bezpieczeństwa Publicznego w dyspozycji Narodowej Demokracji oraz Milicja Ludowa Polskiej Partii Socjalistycznej. Lubelska Rada Delegatów Robotniczych tworzyła Milicję Ludową. Ponadto powstały: Straż Ludowa, Straż Narodowa, Straż Obywatelska, Straż Policyjna Państwowa. Formacje te często występowały (nawet zbrojnie) w obronie interesów swoich partii i ugrupowań politycznych. Instytucje policyjne tworzyła też Tymczasowa Rada Stanu oraz Rada Regencyjna.[68]

Już w pierwszych dniach niepodległości – 5 grudnia 1918 roku Józef Piłsudski jako tymczasowy Naczelnik Państwa podpisał dekret o „upaństwowieniu” Milicji Ludowej PPS. W myśl artykułu 1 tego dokumentu, Milicja Ludowa miała być organizacją o charakterze wojskowym, zależną bezpośrednio od ministerstwa spraw wewnętrznych, powołaną „dla ochrony i zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa ludności miast i wsi oraz walki z wszelkimi przejawami bezwładu społecznego”. Jednocześnie rozwiązano wszystkie ochotnicze i obywatelskie służby porządkowe. Komendzie Głównej Milicji Ludowej podlegały w terenie komendy okręgowe, a tym – powiatowe (obwodowe). Najniższy szczebel stanowiły posterunki Milicji Ludowej. W dniu 15 grudnia 1918 roku został powołany Komendant Główny Milicji – oficer Legionów – kpt. Ignacy Boerner.[69]

W dniu 9 stycznia 1919 roku Naczelnik Państwa podpisał dekret o organizacji Policji Komunalnej, opartej na jednostkach Milicji Miejskiej. Był to organ samorządu, mający za zadanie zapewnienie bezpieczeństwa publicznego oraz wykonywanie poleceń władz państwowych i samorządowych. Władzę zwierzchnią nad tą formacją przejął Wydział Policyjny MSW przekształcony 20 stycznia 1919 roku w Naczelną Inspekcję Policji Komunalnej pod kierownictwem Mariana Borzęckiego. Milicję Ludową i Policję Komunalną podporządkowano wkrótce jednej Komendzie Głównej.[70]

Już na początku 1919 roku w kręgach władzy zrodziła się myśl pilnego stworzenia jednolitej i ogólnopaństwowej służby policyjnej. Według projektu ustawy przedstawionego Sejmowi 16 maja miała to być „Straż Bezpieczeństwa”. W dniu 17 czerwca 1919 roku rozwiązano sztuczny twór organizacyjny, jakim była Komenda Główna Policji Komunalnej i Milicji Ludowej. 24 lipca 1919 roku uchwalono ustawę o Policji Państwowej (PP). Według ustawy Policja Państwowa miała być państwową organizacją służby bezpieczeństwa, której główne zadanie stanowiła ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. Miała więc odgrywać w tej dziedzinie rolę organów wykonawczych władz państwowych (administracyjnych i samorządowych).[71] Organizacja policji została dostosowana do podziału sądowego kraju. Władzę naczelną pełnił komendant główny, zależny od ministra spraw wewnętrznych. Na szczeblu województwa działały komendy kręgowe, a powiatu – komendy powiatowe policji. Ponadto funkcjonowały jednostki policyjne równorzędne komendom powiatowym w miastach wydzielonych. Najmniejszymi komórkami były komisariaty i posterunki. Wyższych funkcjonariuszy mianował minister spraw wewnętrznych. a niższych komendanci okręgowi.[72]

Ustawa z 24 czerwca 1919 roku była początkowo tylko aktem formalnym. Jedynie na terenie Królestwa Polskiego podjęto działania mające na celu organizowanie terenowych jednostek PP, gdyż władza centralna w Warszawie nie zdążyła jeszcze podporządkować wszystkich ziem polskich. W toku walk, plebiscytów i powstań kształtowały się nie tylko granice niepodległej Rzeczypospolitej, ale także zasięg działania i struktury Policji Państwowej. Łącznie do 1925 roku utworzono szesnaście komend okręgowych i Komendę Główną Policji Województwa Śląskiego. W 1927 roku działały 273 komendy powiatowe.[73] Struktura Komendy Głównej Policji Polskiej (KG PP) przechodziła wiele reorganizacji. Ostateczny model struktury organizacyjnej przyjęty został w 1938 roku. Wówczas w skład KG PP wchodziło pięć wydziałów oraz inspekcja, samodzielny referat wojskowy i sekretariat. W skład wydziałów wchodziły referaty:[74]

• Wydział I – Organizacyjno-Szkoleniowy (referaty: organizacyjny, wyszkolenia, wychowania fizycznego, ogólny, kancelaria, dyżurni Komendy Głównej, muzeum, biblioteka);
• Wydział II – Gospodarczy (referaty: budżetowy, zakupów i zaopatrzenia intendenckiego, zaopatrzenia technicznego, gospodarczego oraz ogólny);
• Wydział III – Personalny (referaty: personalny spraw oficerskich i personalny spraw szeregowych i kandydatów kontraktowych, personalny urzędników i woźnych, emerytalny, dyscyplinarny i ogólny);
• Wydział IV – Centrala Służby Śledczej (referaty: spraw kryminalnych, rozpoznawczy, rejestracyjno-pościgowy, techniki śledczej, policji kobiecej, spraw psów służbowych i ogólny);
• Wydział V – Dowodzenia Ogólnego (referaty: taktyczny, specjalny i ogólny).

Rolę centralnego odwodu sił policyjnych pełniły: rezerwa szeregowych w Żyrardowie, dywizjon konny w Warszawie oraz kompanie i szwadrony rezerw policyjnych umieszczone w poszczególnych okręgach policyjnych.

Na mocy reskryptu ministra spraw wewnętrznych z dnia 14 lipca 1924 roku unormowano struktury szkolnictwa policyjnego. Wyróżniono trzy jego zasadnicze etapy:[75]

1.      podstawowe szkolenie posterunkowych,

2.      szkolenie przodowników,

3.      szkolenie wyższych funkcjonariuszy.

Pierwszy z nich realizowany był w ramach szkół dla posterunkowych, które jednocześnie stanowiły rezerwy policyjne okręgów. Czas jednego kursu ustalono na sześć tygodni. Szkoły dla przodowników kształciły funkcjonariuszy w trybie 5-miesięcznym. Natomiast szkolenie wyższych było domeną Głównej Szkoły Policyjnej w Warszawie.

Na początku 1927 roku zamknięto szkoły dla posterunkowych i przodowników, a 9 marca 1927 roku zlikwidowano kompanie rezerwy szkolnej. W dniu 25 maja 1928 roku powołano dwa rodzaje szkół: szkołę oficerską Policji Państwowej w Warszawie oraz szkoły dla szeregowych PP w Żyrardowie, Sosnowcu i Mostach Wielkich. Wszystkie były podporządkowane bezpośrednio komendantowi głównemu PP.

Następny etap w kształtowaniu nowoczesnego systemu szkolenia Policji Państwowej wyznaczyło ukazanie się w dniu 24 czerwca 1931 roku przepisów o organizacji szkół PP. Wyróżniono w nich kształcenie: ogólnopolicyjne i specjalne z zakresu służby śledczej. To pierwsze realizowano w szkole dla oficerów oraz w szkołach fachowych dla szeregowych. Natomiast w celu szkolenia policji kryminalnej powołano do życia stałą śledczą szkołę fachową dla szeregowych. Organem opiniodawczym w sprawach szkoleniowo wychowawczych przy komendancie głównym policji była Policyjna Komisja Szkolna.[76]

W całym okresie międzywojennym obowiązywała zasada apolityczności w działaniach Policji Państwowej: „Wszyscy funkcjonariusze PP bez wyjątku mają zachować bezwzględną obiektywność pod względem politycznym. Policjantom wzbronione jest postępowanie lub zachowanie się, które mogło wzbudzić podejrzenie, że działają na korzyść i szkodę tego lub innego ugrupowania politycznego, apolityczność policjanta ma znajdować odzwierciedlenie nie tylko w jego wystąpieniach służbowych, ale także w zachowaniu się poza służbą”. Jak wynika z powyższego cytatu pojęcie „apolityczności” w Policji Państwowej rozumiano bardzo szeroko. Funkcjonariusze nie mogli być członkami legalnych, a tym bardziej nielegalnych partii politycznych. Nie wolno im było również wstępować do organizacji społecznych i kombatanckich. Pomimo tych ograniczeń Policja Państwowa, a zwłaszcza dział defensywy politycznej, była zainteresowana różnymi przejawami życia publicznego i społecznego kraju. W związku z tym jej działania w sposób naturalny nabierały charakteru politycznego.[77]

2.2.2.   Milicja Obywatelska (1944-1989).

Milicja Obywatelska (MO) została powołana w drugiej połowie 1944 roku, rozwiązano ją zaś w pierwszej połowie 1990 roku. Była więc najdłużej działającą polską formacją policyjną. Działała w kilku odmiennych okresach historycznych. Zaistniała, gdy w Polsce trwały jeszcze działania wojenne, a Europę miała wkrótce podzielić „żelazna kurtyna”. Zakończyła swoją działalność, kiedy rewolucja solidarnościowa zniosła porządek, którego Milicja Obywatelska była jednym z gwarantów.

Przyjęty w dniu 27 lipca 1944 roku dekret o ustanowieniu Milicji Obywatelskiej postanawiał, że każda rada narodowa, miejska czy gminna, powołuje MO do strzeżenia bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie swego działania, następnie zaś sprawuje nad nią nadzór pod względem gospodarczym i budżetowym oraz z punktu widzenia kontroli społecznej. Natomiast merytoryczną podstawę MO miały stanowić rozporządzenia, zarządzenia i instrukcje wydawane przez kierownika resortu bezpieczeństwa publicznego. Dekret ten nie wszedł w życie, gdyż działacze Centralnego Biura Komunistów Polskich, którzy przybyli do wyzwolonej części Polski, postanowili oprzeć strukturę i zadania MO o wzorzec radziecki.[78]

W jego miejsce PKWN przyjął 7 października 1944 roku dekret o Milicji Obywatelskiej, który stanowił, że MO jest prawnopubliczną formacją służby Bezpieczeństwa Publicznego, podlegającą kierownikowi Resortu Bezpieczeństwa Publicznego. MO została więc usytuowana w strukturze resortu bezpieczeństwa, instytucji, która miała odegrać główną rolę w zastraszeniu i zniewoleniu społeczeństwa. Milicja, mimo że jej terenowe jednostki w większości realizowały typowe zadania porządkowe oraz dochodzenia i ścigania przestępstw, stała się immanentną częścią totalitarnego aparatu władzy.[79]

Początkowa autonomia MO wyrażająca się równorzędną pozycją komendantów MO i szefów Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego na szczeblu województwa i powiatu w czasach pierwszego komendanta głównego gen. Franciszka Jóźwiaka „Witolda” nie trwała długo. Przeniesienie na grunt polski tezy Stalina o zaostrzającej się walce klasowej wzmogła represje aparatu bezpieczeństwa. Władze uznały, że nawet pozorna autonomia będzie przeszkadzać w osiągnięciu zamierzonych celów. W związku z tym Franciszek Jóźwiak został zwolniony z funkcji komendanta głównego MO, a jego miejsce zajął gen. Józef Konarzewski. Minister Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) wydał rozkaz nr 13, według którego „działalność organów MO na wszystkich szczeblach została zespolona i powiązana z pracą całego aparatu bezpieczeństwa”. Komendanci MO na szczeblach wojewódzkich i powiatowych zostali zastępcami szefów urzędów bezpieczeństwa publicznego ds. milicji.[80]

W dniu 7 grudnia 1954 roku zniesiono MBP, a w jego miejsce utworzono dwa organy: urząd Ministra Spraw Wewnętrznych i Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów. Zgodnie z podziałem kompetencji minister spraw wewnętrznych przejął między innymi zwierzchnictwo nad działalnością MO, natomiast sprawy bezpieczeństwa były podporządkowane Komitetowi. Odpowiednio rozdzielono też aparat terenowy. Dekret z dni 7 grudnia 1954 roku akcentował też potrzebę kontroli rad narodowych nad działalnością MO. W tamtym okresie było to symptomem tendencji, jakie zaczęły występować w kręgach decyzyjnych państwa.[81]

Przełom w roku 1956, który przyniósł m.in. zniesienie znienawidzonego aparatu bezpieczeństwa, wpłynął niekorzystnie na pozycję Milicji Obywatelskiej. Pod koniec 1956 roku, po zaledwie dwuletniej separacji od aparatu bezpieczeństwa, została ponownie związana z nim instytucjonalnie. Przesądziła o tym ustawa z dnia 13 listopada 1956 roku, której mocą zlikwidowano Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów, a realizowane przezeń sprawy dotyczące ustroju i interesów państwa włączono do

zakresu działania ministerstwa spraw wewnętrznych, w terenie zaś – wojewódzkich i powiatowych komend MO. Powiązano w ten sposób Służbę Bezpieczeństwa i Milicję Obywatelską. Tego rodzaju rozwiązanie było dla milicji niewątpliwą porażką, utraciła bowiem szansę na zerwanie ze strukturami, które w przeszłości wplątywały ją w konflikt z niemal całym społeczeństwem. Co gorsze, o ile aparat bezpieczeństwa publicznego do 1954 roku był hegemonem w relacjach z milicją, co było dla niej swego rodzaju usprawiedliwieniem tyle po 1956 roku tym hegemonem stała się milicja, po której osłoną działała Służba Bezpieczeństwa. Konto MO było obciążone działalnością całego resortu.[82]

Rozwiązania organizacyjne wprowadzone w listopadzie 1956 roku przetrwały bez zasadniczych zmian aż do roku 1990. Jedynie w związku z wejściem w życie ustawy o dwustopniowej strukturze terenowych organów władzy i administracji (1 czerwca 1975 roku) zlikwidowano komendy powiatowe MO, zastąpione przez komendy rejonowe. Natomiast w lipcu 1983 roku, w związku z przyjęciem ustawy o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów, dotychczasowe wojewódzkie i rejonowe komendy MO przemianowano na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Identyfikowanie przez społeczeństwo tych dwóch służb jako całości, w znacznym stopniu utrudniało milicjantom wykonywanie ich zadań.[83]

Relacje milicja-społeczeństwo dramatycznie pogorszyły się w latach 1980-81. Służba ta stała się wyraźną stroną w toczącej się walce politycznej. Znaczna część społeczeństwa, jaka udzieliła poparcia powstałemu wówczas NSZZ „Solidarność” zaczęła traktować milicję jako zdeklarowanego przeciwnika. Jej funkcjonariusze byli poddani swoistemu ostracyzmowi społecznemu, co często uniemożliwiało im wypełnianie funkcji zawodowych. Ponieważ na sytuację tą nałożyły się próby ratowania „świętego spokoju” przez przełożonych kosztem szeregowych funkcjonariuszy, pojawiły się próby organizowania związków zawodowych oraz oddzielenia służb MO i SB. Pierwsze spotkania organizacyjne w tym celu miały miejsce w Katowicach Szopienicach w maju 1981 roku, a postulaty na nich głoszone spotkały się z dużym poparciem środowiska milicyjnego. W dniu 25 maja 1981 roku funkcjonariusze z garnizonu krakowskiego powołali Tymczasowy Komitet Założycielski Związku Zawodowego Funkcjonariuszy MO. Z kolei 1 czerwca 1981 roku w garażach Batalionu Patrolowo-Interwencyjnego Komendy Stołecznej MO reprezentanci 37 garnizonów milicji zdecydowali o utworzeniu Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy MO. Opracowano projekt statutu i wniosek do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie w sprawie rejestracji.[84] W odpowiedzi na to kierownictwo resortu spraw wewnętrznych powołało rady funkcjonariuszy, które miały wypełniać te same zadania co związek. Nękanie, a nawet zwalnianie ze służby działaczy oraz odmowa rejestracji związku przez Sąd Wojewódzki w Warszawie, umożliwiło pacyfikację organizacji.

Działalność związkowa w Milicji Obywatelskiej nie mieściła się w wizji organów jaką reprezentowało kierownictwo państwa. Miały one być bezwzględnie lojalne i posłuszne, co wynikało z założeń stanu wojennego. Od 13 grudnia 1981 roku resort spraw wewnętrznych obok MON i Ministerstwa Sprawiedliwości uczestniczył we wszystkich ważniejszych, wcześniej zaplanowanych operacjach, np. w ramach operacji „Jodła” internowano prawie 16 tysięcy osób, głównie działaczy NSZZ „Solidarność”, KPN, KSS-KOR. Fatalny wydźwięk miała tragedia w kopalni „Wujek”, gdzie 16 grudnia 1981 roku na skutek użycia broni palnej zginęło 9 górników, a 59 odniosło rany. Te zdarzenia postawiły mur między milicją a znaczną częścią społeczeństwa, dla której ucieleśnieniem wszelakiego zła stały się szczególnie Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej.[85] Władze używały tych jednostek do pacyfikacji demonstracji urządzanych na znak sprzeciwu z okazji rocznic bliskich społeczeństwu. Wszystko to sprawiło, że po powołaniu przez Sejm w dniu 24 sierpnia 1989 roku na stanowisko premiera Tadeusza Mazowieckiego i stworzenie pierwszego od ponad 40 lat niekomunistycznego rządu w Polsce, sprawa likwidacji milicji nie wzbudzała kontrowersji.

2.2.3.   Policja w Polsce u schyłku XX wieku (1989-1999).

Dylematy dotyczące skali zmian w obrębie służb porządkowych zostały rozstrzygnięte 6 kwietnia 1990 roku, gdy Sejm przyjął tzw. pakiet ustaw policyjnych. Mocą jednej z nich została zniesiona Milicja Obywatelska, a jej miejsce zajęła Policja. W ustawie o Policji przywrócono podstawową zasadę działania jej przedwojennej poprzedniczki – apolityczność oraz filozofię postępowania, zakładającą współpracę ze społeczeństwem, zamiast konfrontacji z nim. Ustawa wprowadzała następujące rodzaje Policji:[86]

Ø  policja kryminalna obejmująca służbę dochodzeniowo-śledczą, operacyjno-rozpoznawczą, techniki kryminalistycznej i techniki operacyjnej;

Ø  policja ruchu drogowego i prewencji;

Ø  oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne;

Ø  policja specjalistyczna, w tym kolejowa, wodna i lotnicza;

Ø  policja lokalna.

Pierwszym Komendantem Głównym Policji został w dniu 10 maja 1990 roku płk. Leszek Lamparski, a zastępcami: płk. B. Strzelecki i płk J. Wydra. Dzień później Sąd Wojewódzki w Warszawie wpisał do rejestru związków zawodowych związek zawodowy policjantów.[87]

W czerwcu 1990 roku we wszystkich 49 województwach powołano nowych komendantów Policji. W toku wewnętrznej weryfikacji w 1990 roku odeszło ze służby 3027 milicjantów. Ponieważ ze względu na obawy o rozstrzygnięcia emerytalne w następnych latach liczba funkcjonariuszy nie malała, na początku 1995 roku w szeregach Policji pojawiło się około 50 tysięcy zupełnie nowych pracowników wymagających przynajmniej elementarnego przeszkolenia.[88]

Szkoły policyjne należą do uczelni służb państwowych i kształcą swoich słuchaczy w dziedzinach odnoszących się do zakresu działań policji. Uczelnie publiczne tego typu są nadzorowane przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Do kierunków, które można studiować na wyższych szkołach policyjnych należą: bezpieczeństwo oraz administracja. Warunkiem przyjęcia do szkoły policyjnej jest posiadanie co najmniej wykształcenia średniego oraz polskiego obywatelstwa. Poza tym pełnienie służby w jednostkach państwowych możliwe jest jedynie dla osób niekaranych oraz posiadających nieposzlakowaną opinie.

W Polsce działają cztery szkoły policyjne w Katowicach, Legionowie, Pile, Słupsku. Szkoły te kształcą policjantów pionu prewencji, służby kryminalnej oraz drogowej. Zajęcia w szkole mają formę kursów trwających po kilka miesięcy do pół roku. Kursy doskonalenia zawodowego dają możliwość poszerzania wiedzy oraz umiejętności zarówno teoretycznych jak i praktycznych. Przyszli oficerowie policji odbywają naukę na Wyższej Szkole Policyjnej w Szczytnie. Studia w założonej w 1954 roku szkole w Szczytnie odbywają się w systemie dwustopniowym składającym się z trzyletnich studiów licencjackich oraz dwuletnich studiów magisterskich. Podczas nauki w szkole studenci zdobywają wiedzę i umiejętności z zakresu: przedmiotów zawodowych (taktyka służby prewencji, taktyka zwalczania przestępczości kryminalnej, bezpieczeństwo ruchu drogowego), nauk humanistycznych i społecznych (m.in. psychologii, socjologii, języka obcego, etyki zawodowej), nauk prawnych (np. prawa konstytucyjnego, prawa administracyjnego, prawa karnego, prawa cywilnego i gospodarczego, kryminologii). Do programu studiów należy także szkolenie z  zakresu taktyki i technik interwencji policyjnych, strzelania, obsługi policyjnego sprzętu łączności oraz policyjnych systemów informatycznych. Wyższa Szkoła policji współpracuje też innymi uczelniami wyższymi w Polsce zapewniając w ten sposób wysoki poziom kształcenia.

Rolą wiodącą w szkolnictwie policyjnym przyznano Wyższej Szkole Policyjnej w Szczytnie, ustanowione rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 września 1990 roku. Oprócz niej sieć szkolnictwa policyjnego utworzyły powołane również, o czym była mowa powyżej, w drugiej połowie 1990 roku: Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, Szkoła Policji w Słupsku, Szkoła Policji w Pile oraz terenowe ośrodki szkolenia.[89]

Od 6 stycznia 1999 została utworzona Szkoła Policji w Katowicach. Z kolei wzrost liczby starych i pojawienie się nowych form przestępczości wymusiło na kierownictwie resortu utworzenie podobnych pionów w Policji, jakie funkcjonowały w zachodniej Europie. Były to między innymi: Oddział do spraw Narkomanii i Innych Patologii Społecznych, Oddział ds. Przestępczości Aferowej, Krajowy Oddział Interpolu czy Centralne Biuro Śledcze. Ważnym elementem była pomoc policji zachodnioeuropejskiej – zarówno ta doraźna, wynikająca z bieżącej współpracy, jak też skutkująca długofalowymi przedsięwzięciami, np.: Międzynarodowe Centrum Szkoleń Specjalistycznych Policji (MCSSP) na terenie Centrum Szkolenia Policji w Legionowie oraz Środkowoeuropejska Akademia Policji, której jednym ze współgospodarzy jest do dziś Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie.[90]

W dniu 1 stycznia 1999 roku, wraz z wprowadzeniem reformy administracyjnej kraju, Policja zaczęła funkcjonować w nowej strukturze organizacyjnej. Komendzie Głównej Policji zaczęło podlegać 16 komend wojewódzkich, Komenda Stołeczna (będąca komendą miejską, ale na prawach wojewódzkiej), 329 komend powiatowych i 2072 komisariaty.[91] Ponadto Policja przestała być w pełni samodzielną formacją podległą wyłącznie Komendzie Głównej Policji, a stała się częścią tzw. wojewódzkiej i powiatowej administracji zespolonej. To usytuowanie sprawiło, że samorządy lokalne mogły stawiać Policji zadania w części dotyczącej pracy prewencyjnej. Zyskały też możliwość zwiększenia liczby policjantów na swoim terenie poprzez finansowanie etatów policyjnych. Z nadzoru wojewodów i starostów wyłączono: służby zwalczania przestępczości zorganizowanej i narkotykowej, sprawy operacyjno-rozpoznawcze oraz dochodzeniowo-śledcze. Władze samorządowe zyskały prawo do oceny pracy jednostek Policji na danym terenie, natomiast oceną pracy policjanta zająć się mieli jego przełożeni.[92] Zmianom uległ system doboru na stanowiska kierownicze, wprowadzający drogę konkursu oraz proces permanentnego kształcenia osób dowodzących jednostkami Policji.

W ślad za zmianami legislacyjnymi zmieniała się też cała Policja. Nastąpiła w niej wyraźna zmiana pokoleń. Istniejące mimo wszystko ułomności, widoczne w codziennej walce z przestępczością, stanowiły wyzwanie dla Policji w rozpoczynającym się XXI wieku.

2.3.      Ustrój i organizacja Policji.

Policja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją służącą społeczeń­stwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywa­nia bezpieczeństwa i porządku publicznego, działającą na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Do jej głównych zadań należy pilnowanie przestrzegania prawa, ściganie przestępców, jak również zapewnienie ochrony i pomocy w sytuacjach kryzyso­wych zarówno ludzi, jak i mienia. Jeżeli jest to konieczne, Policja nadzoruje na poziomie operacyjnym także wszelkie służby ratownicze.[93] Nazwa „Policja” podlega ochronie prawnej i przysługuje wy­łącznie wskazanej formacji. Sformułowany w ten sposób w ustawowej definicji zakres działań Policji oparty na ogólnej klauzuli kompetencyjnej (zadania z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego) został doprecyzowany przez wskazanie w ust. 2 art. 1 ustawy o Policji katalogu podstawowych zadań wypełnianych przez tę formację.[94] Policja podejmuje również działania na podstawie innych ustaw, a także umów i porozumień międzynarodowych. Wynika z tego jednoznacznie, że właściwie nie jest możliwe przedstawienie sytuacji, w której Policja nie mogłaby podjąć działań – o ile działania te ukierunkowane są na ochronę oraz utrzymanie bezpieczeń­stwa i porządku publicznego.[95]

Policja składa się z następujących rodzajów służb:[96] kryminalnej, pre­wencyjnej oraz wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyj­nym, logistycznym i technicznym.

Służba kryminalna Policji dzieli się na następujące komórki orga­nizacyjne:[97] kryminalną, operacyjno-rozpoznawczą, dochodzeniowo-śledczą, do walki z przestępczością gospodarczą, do walki z przestępczością narko­tykową, do walki z korupcją, wykroczeń, obserwacji, techniki operacyjnej, techniki kryminalistycznej, laboratorium kryminalistycznego, poszukiwań i identyfikacji, międzynarodowej współpracy Policji oraz analizy kryminalnej. Komórki techniki operacyjnej, laboratorium kryminalistyczne oraz międzyna­rodowej współpracy Policji tworzy się wyłącznie w komendzie wojewódz­kiej Policji, a komórkę operacyjno-rozpoznawczą tworzy się wyłącznie jako komórkę niższego szczebla w komórce kryminalnej.

W skład służby pre­wencyjnej Policji wchodzą komórki:[98] prewencji, prewencji kryminalnej, wy­wiadowcza, patrolowa, interwencyjna lub patrolowo-interwencyjna, a tak­że sztab Policji, stanowisko kierowania, dyżurnych, organizacji służby, zarządzania kryzysowego, operacji policyjnych, negocjacji policyjnych, ru­chu drogowego, dzielnicowych, policji sądowej, konwojowa, ochronna lub konwojowo-ochronna, nieletnich i patologii, przewodników psów służbo­wych, prewencji na wodach, lotnictwa policyjnego, konna, strzeżony ośro­dek dla cudzoziemców, pomieszczenie dla osób zatrzymanych, areszt w celu wydalenia, postępowań administracyjnych, izba dziecka. W oddziale pre­wencji Policji, samodzielnym pododdziale prewencji Policji i samodzielnym pododdziale antyterrorystycznym Policji komórki noszą nazwy określone przez Komendanta Głównego Policji.

W służbie wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym komórki noszą nazwy:[99] inspektorat komendanta lub inspekcji, prawna, kadr, szkole­nia, organizacji Policji lub organizacyjno-etatowa, prezydialna, finansów, zaopatrzenia, gospodarki materiałowo-technicznej, administracyjno-gospo­darcza, transportu, inwestycji, remontów, zamówień publicznych, łączności, informatyki, prasowa, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo­żarowej, medycyny pracy, wspomagająca, psychologów, sportowo-szkoleniowa, ochrony informacji niejawnych, kancelaria tajna, centralna składni­ca uzbrojenia, składnica mundurowa, zarządzania jakością, orkiestra reprezentacyjna Policji, orkiestra policyjna, instrumentów drewnianych, instrumentów blaszanych, instrumentów perkusyjnych. Komórkę o nazwie psychologów tworzy się wyłącznie w komendzie wojewódzkiej Policji, Wyż­szej Szkole Policji i szkole policyjnej. Komórki o nazwach: sportowo-szko­leniowa, orkiestra reprezentacyjna Policji, orkiestra policyjna, instrumentów drewnianych, instrumentów blaszanych, instrumentów perkusyjnych moż­na tworzyć wyłącznie w komendzie wojewódzkiej Policji. Komórkę o na­zwie kadr lub szkolenia można tworzyć wyłącznie jako komórkę niższego szczebla w komórce o nazwie kadr i szkolenia w komendzie lub komisaria­cie Policji. Komórkę o nazwie centralna składnica uzbrojenia tworzy się wy­łącznie w Komendzie Stołecznej Policji. Komórkę o nazwie „składnica mundurowa” tworzy się wyłącznie w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Łodzi.

W Wyższej Szkole Policji i szkole policyjnej komórki noszą nazwy: wydaw­nictw i poligrafii, organizacji dydaktyki, organizacji szkolenia, żywnościo­wa oraz medyczna. W szkole policyjnej komórki noszą nazwy określone przez komendanta szkoły policyjnej. W ośrodku szkolenia Policji komórki noszą nazwy: dydaktyczno-wychowawcza, dowódczo-organizatorska, doskona­lenia zawodowego, doskonalenia kadr policji wodnej, przy czym komórkę doskonalenia kadr policji wodnej tworzy się wyłącznie w Ośrodku Szkole­nia Policji w Olsztynie.[100]

W skład Policji wchodzą również: policja sądowa (do zadań której moż­na m.in. zaliczyć: ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego w budyn­kach sądów oraz prokuratur; ochronę życia i zdrowia sędziów, prokuratorów oraz innych osób w czasie wykonywania przez nie czynności wynikających z realizacji wymiaru sprawiedliwości, wykonywanie czynności procesowych zlecanych przez sąd lub prokuratora; wykonywanie zarządzeń porządkowych sądu, wydanych w celu utrzymania powagi sądu oraz konwojowanie i doprowadzanie osób na polecenie sądów, prokuratorów i właściwych komendan­tów Policji.

W uzasadnionych przypadkach Komendant Główny Policji, za zgodą ministra właściwego do spraw wewnętrznych, może powoływać także inne rodzaje służb, określając ich właściwość terytorialną, organizację i zakres działania.[101]

Policja jest częścią zespolonej administracji rządowej, zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 ustawy o Policji, organami administracji rządowej na obszarze wojewódz­twa w sprawach ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego są:[102]

1. wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji działającego w jego imieniu albo komendant wojewódzki Policji działający w imieniu własnym w sprawach:

a)      wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych i czynności z zakresu ścigania wykroczeń;

b)      wydawania indywidualnych aktów administracyjnych, jeżeli ustawy tak stanowią;

2. komendant powiatowy (miejski) Policji;
3. komendant komisariatu Policji.

Status Policji w ramach wojewódzkiej administracji zespolonej został uregulowany nieco odmiennie niż ma to miejsce w odniesieniu do pozostałych służb, inspekcji i straży (z wyjątkiem straży pożarnej).

Omawiając pozycję Policji w strukturze administracji publicznej na terenie województwa, nie wolno pominąć ważnego aspektu jej funkcjonowania, jakim jest ścisła współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego, tj. gminą, powiatem oraz województwem.[103] Art. 10 ust. 1 ustawy o Policji obliguje Komendantów Poli­cji do składania rocznych sprawozdań ze swojej działalności, oraz informowania o stanie porządku i bezpieczeństwa publicznego, właściwym wojewodom, staro­stom, wójtom, a także radom gmin i powiatu. Komendant Stołeczny Policji składa sprawozdanie i udziela określonych powyżej informacji Wojewodzie Mazowiec­kiemu, a w zakresie dotyczącym działań Policji na obszarze m.st. Warszawy – Prezydentowi m.st. Warszawy i Radzie m.st. Warszawy.[104] W myśl art. 11. ust. 1 ustawy o Policji, wójt, starosta, burmistrz lub prezydent miasta, mogą żądać od właściwego komendanta Policji przywrócenia stanu zgodnego z porządkiem prawnym.[105]

Kolejną formą współpracy jest finansowanie Policji przez samorządy. Koszty funkcjonowania Policji są pokrywane z budżetu państwa, o czym stanowi ustawa o Policji. Ustawa ta umożliwia także udzielanie pomocy Policji przez gminy, po­wiaty i województwa. Zgodnie z art. 13 ust. 3 ustawy o Policji, wszystkie jednost­ki samorządu terytorialnego mogą przekazywać środki finansowe na wydatki in­westycyjne, modernizacyjne lub remontowe Policji, pokrywać koszty utrzymania i funkcjonowania jednostek organizacyjnych oraz dokonywać zakupu niezbędnych dla funkcjonariuszy towarów.[106] Przepis art. 13 ust. 4 ustawy o Policji pozwala gmi­nom i powiatom wspierać Policję poprzez finansowanie utworzonych ponad liczbę ustaloną przepisami prawa, dodatkowych etatów w rewirach dzielnicowych i posterunkach Policji, opłacanie dodatkowych patroli czy zakup paliwa do radiowo­zów. Na wniosek rady gminy lub rady powiatu liczba etatów Policji może ulec zwiększeniu ponad liczbę ustaloną przez kierownictwo jednostki policyjnej, ale gmina lub powiat musi pokryć koszty utrzymania dodatkowych etatów policyjnych przez co najmniej 5 lat.[107] Art. 13 ust. 4a ustawy o Policji daje również możliwość gminom i powiatom, przekazania środków będących dochodami własnymi dla Policji z przeznaczeniem na rekompensatę pieniężną za czas służby przekraczający normę określoną w ustawie oraz na nagrody za osiągnięcia w służbie, dla policjan­tów właściwych miejscowo komend i komisariatów, którzy wykonują zadania z zakresu służby prewencyjnej.[108]

Umieszczenie Policji w strukturze administracji publicznej jest spowodowane tym, że wykonuje ona określone zadania państwa. Nadany jej organom status prawny z jednej strony daje należytą ochronę prawną jej funkcjonariuszom pod­czas pełnienia obowiązków służbowych, z drugiej zaś, daje obywatelom gwarancję odszkodowania za szkody wyrządzone działaniem Policji, ponieważ odpowie­dzialność cywilną w tym zakresie ponosi Skarb Państwa.[109]

Policja ma charakter scentralizowany i jest zorganizowana na zasadzie hierarchicznego podporządkowania. Centralnym organem administracji rzą­dowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzyma­nia bezpieczeństwa i porządku publicznego, jest Komendant Główny Policji, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Komendanta Głównego Policji powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Komendant Główny Policji jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Policji.

Zastępców Komendanta Głównego Policji, w tym jego pierwszego za­stępcę, powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji. W razie zwolnienia stanowiska Komendanta Głównego Policji minister właściwy do spraw wewnętrznych, do czasu powołania nowego komendanta, powierza pełnienie obowiązków Komendanta Głównego Policji, na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, jedne­mu z jego zastępców. W razie czasowej niemożności sprawowania funk­cji przez Komendanta Głównego Policji minister właściwy do spraw we­wnętrznych, do czasu ustania przeszkody w sprawowaniu tej funkcji przez dotychczasowego komendanta, jednak na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy, powierza pełnienie obowiązków Komendanta Głównego Policji jednemu z jego zastępców.[110]

Terenowymi organami Policji są komendanci wojewódzcy, powiatowi (miejscy), rejonowi oraz komendanci komisariatów Policji. Komendanta wo­jewódzkiego Policji powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw we­wnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji złożony po zasięg­nięciu opinii wojewody. Komendanta Stołecznego Policji powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komen­danta Głównego Policji złożony po zasięgnięciu opinii wojewody oraz opinii Prezydenta m.st. Warszawy.

Komendant Główny Policji, na wniosek komendanta wojewódzkiego lub odpowiednio Komendanta Stołecz­nego Policji, powołuje i odwołuje do trzech zastępców komendanta woje­wódzkiego lub Komendanta Stołecznego Policji, w tym pierwszego zastępcę. Na stanowisko komendanta wojewódzkiego i Komendanta Stołecznego Po­licji oraz zastępców komendanta wojewódzkiego i Komendanta Stołecznego Policji powołuje się oficerów Policji.

Komendanta powiatowego (miejskiego) Policji powołuje i odwołuje Komendant Wojewódzki Policji, po zasięgnięciu opinii starosty. Komendant wojewódzki Policji, na wniosek komendanta powia­towego (miejskiego) Policji, powołuje pierwszego zastępcę i pozostałych za­stępców komendanta powiatowego (miejskiego) Policji. Komendanta rejonowego Policji powołuje i odwołuje Komen­dant Stołeczny Policji, po zasięgnięciu opinii Prezydenta miasta stołecznego Warszawy. Komendant Stołecz­ny Policji, na wniosek komendanta rejonowego Policji, powołuje zastępców komendanta rejonowego Policji. Na stanowisko komendanta powiatowego (miejskiego) i komendanta rejonowego Policji oraz zastępcy komendanta powiatowego (miejskiego) i komendanta rejonowego Policji powołuje się ofice­rów Policji.[111]

Komendanta komisariatu Policji powołuje i odwołuje komendant powiatowy (miejski) Policji po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) lub wójtów. Procedura opiniowania nie dotyczy powoływania komendanta komisariatu specjalistycznego. Za­stępców komendanta komisariatu Policji powołuje komendant powiatowy (miejski) Policji na wniosek komendanta komisariatu Policji. Na stanowisko komendanta komisariatu Policji i zastępcy komendanta komisariatu Policji powołuje się oficerów lub aspirantów Policji. Co do zasady, terytorialny za­sięg działania wymienionych organów, odpowiada zasadniczemu podziało­wi administracyjnemu Rzeczypospolitej Polskiej.[112]

Od 1998 r. wprowadzono możliwość tworzenia rewirów dzielnicowych oraz na terenach wiejskich – posterunków. Organem uprawnionym do powoływania tych jednostek organizacyjnych na swoim terenie jest komen­dant powiatowy (miejski) Policji. Czyni to na zasadach określonych przez Komendanta Głównego Policji. Również komendant powiatowy (miejski) Policji, po zasięgnięciu opinii wójta (burmistrza lub prezydenta miasta), mianuje i zwalnia ze stanowiska kierownika rewiru oraz kierownika poste­runku Policji.[113]

W strukturze organizacyjnej Policji wyróżnia się: Komendę Główną, komendy wojewódzkie, komendy powiatowe i komisariaty. Strukturę organizacyjną Komendy Głównej Policji określa Komendant Główny w regulaminie KGP. Obecnie obowiązuje następujący układ wewnętrzny Komendy Głównej Policji:[114]

I. Kierownictwo Komendy Głównej Policji:

a.       Komendant Główny Policji;

b.      I Zastępca Komendanta Głównego Policji;

c.       zastępcy Komendanta Głównego Policji;

d.      kierownicy poniżej przedstawionych komórek organizacyjnych KGP.

II.  Komórki organizacyjne Komendy Głównej Policji:

1.         w służbie kryminalnej:

a.       Biuro Kryminalne;

b.      Biuro Wywiadu Kryminalnego;

c.       Biuro Spraw Wewnętrznych;

d.      Centralne Laboratorium Kryminalistyczne;

e.       Biuro Międzynarodowej Współpracy Policji;

2.         w służbie prewencyjnej:

a.       Biuro Prewencji;

b.      Biuro Ruchu Drogowego;

c.       Główny Sztab Policji;

d.      Biuro Operacji Antyterrorystycznych;

3.         w służbie wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym:

a.       Gabinet Komendanta Głównego Policji;

b.      Biuro Kadr i Szkolenia;

c.       Biuro Prawne;

d.      Biuro Finansów;

e.       Biuro Łączności i Informatyki;

f.        Biuro Logistyki Policji;

g.      Biuro Kontroli;

h.      Biuro Ochrony Informacji Niejawnych;

i.        Zespół Audytu Wewnętrznego;

4.         w służbie śledczej:

a.       Centralne Biuro Śledcze,

5.         w służbie Lotnictwo Policji:

a.       Zarząd Lotnictwa Policji Głównego Sztabu Policji,

6.         Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych.

Samych pracowników Policji można podzielić na dwie kategorie: osoby w służbie zawodowej oraz osoby w służbie cywilnej. pierwszą stano­wią funkcjonariusze pionów kryminalnych, prewencyjnych oraz służb wspomaga­jących jej działalność w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym. Drugą grupę stanowią pracownicy cywilni zatrudnieni w komendach, komisaria­tach i innych jednostkach organizacyjnych Policji.[115]

Służbę zawodową w Policji może pełnić obywatel polski o nieposzlakowanej opinii, nie karany, korzystający z pełni praw publicznych, posiadający co najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psychiczną do służby w formacjach uzbrojonych, podległych szczególnej dyscyplinie służbowej, której gotów jest się podporządkować. Stosunek służbowy policjanta powstaje w drodze mianowania na podsta­wie dobrowolnego zgłoszenia się do służby. Osobę przyjętą do służby w Policji mianuje się policjantem w służbie przygo­towawczej na okres 3 lat. Po upływie okresu służby przygotowawczej policjant zostaje mianowany na stałe.[116]

Obligatoryjnie policjant zostanie zwolniony ze służby w przypadkach:[117]

1)      orzeczenia trwałej niezdolności do służby przez komisję lekarską,

2)      nieprzydatności do służby, stwierdzonej w opinii służbowej w okresie służby przygotowawczej,

3)      wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby,

4)      skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego,

5)      wymierzenia przez sąd prawomocnym orzeczeniem środka karnego w postaci zakazu wykonywania zawodu policjanta,

6)      zrzeczenia się obywatelstwa polskiego lub nabycia obywatelstwa innego państwa,

7)      upływu okresu służby określonego w kontrakcie, jeżeli nie nastąpi zawarcie kolejnego kontraktu lub mianowanie na stałe,

8)      upływu okresu próbnego służby kontraktowej.

Ustawa o Policji ustanowiła korpusy Policji i stopnie policyjne w następu­jącym porządku:[118]

1)         w korpusie generałów Policji: generalny inspektor Policji, nadinspektor Policji,

2)         w korpusie oficerów starszych Policji: inspektor Policji, młodszy inspektor Policji, podinspektor Policji,

3)         w korpusie oficerów młodszych Policji: nadkomisarz Policji, komisarz Policji, podkomisarz Policji,

4)         w korpusie aspirantów Policji: aspirant sztabowy Policji, starszy aspirant Policji, aspirant Policji, młodszy aspirant Policji,

5)         w korpusie podoficerów Policji: sierżant sztabowy Policji, starszy sierżant Policji, sierżant Policji,

6)         w korpusie szeregowych Policji: starszy posterunkowy, posterunkowy.

Rolę służby cywilnej w działalności państwa określa z kolei artykuł 153 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wymienia się w nim cztery podstawowe warunki wła­ściwego wypełniania obowiązków służbowych przez urzędników administracji rządowej. „W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycz­nie neutralnego wykonywania zadań państwa w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej”. Konkretyzacją tego przepisu konstytucyjnego jest ustawa o służbie cywilnej^[119]. Szczegółowo określa ona zasa­dy, systemy i mechanizmy służące budowaniu nowoczesnej, profesjonalnej, sprawnej i efektywnej administracji rządowej. Służbę cywilną regulują specjalne przepisy prawne (pragmatyki), różniące się zwykle od powszechnie obowiązującego prawa pracy. Pracownicy cywilni zatrud­nieni w Policji należą w dużej części do korpusu służby cywilnej, wśród których znaleźć można przedstawicieli wielu zawodów: prawników, finansistów, informa­tyków, logistyków, kadrowych, tłumaczy.[120] Pracownicy cywilni Policji stanowią prawie 18,7% zatrudnionych i w ostatnim okresie możemy zaobserwować zwiększanie się liczebności korpusu służby cywil­nej. Zjawisko to jest efektem tzw. „ucywilniania” Policji, czyli zastępowania pra­cownikami cywilnymi części funkcjonariuszy realizujących zadania w służbie wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym.[121] Do pozytywnych aspektów tego procesu można zaliczyć to, że funkcjonariusze Policji będą wykonywać zadania związane z ich służbą. Zwiększy się tym samym liczba funkcjonariuszy w służbach prewencyjnych i kryminalnych, co powinno wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa.

2.4.      Zadania Policji.

Podstawowe zadania Policji zostały wyliczone w art. 1 ust. 2 ustawy o Poli­cji. Obejmują one w szczególności (czyli jest to otwarty katalog kompetencji Policji):[122]

1)         ochronę życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra,

2)         ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spo­koju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania,

3)         inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządo­wymi i organizacjami społecznymi,

4)         wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców,

5)         nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach,

6)         kontrolę przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych,

7)         współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami między­narodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów,

8)         gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych,

9)         prowadzenie bazy danych zawierającej informacje o wynikach analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA).

Rozdziału zadań pomiędzy poszczególne jednostki organizacyjne Policji doko­nuje w sposób szczegółowy Komendant Główny Policji, określając te kwestie w zarządzeniu wydawanym na mocy upoważnienia zawartego w art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji. Zarządzenie KGP jest aktem prawa wewnętrznego, który nie może być podstawą bezpośrednich władczych działań organów Policji wobec obywatela, jednakże dokonując podmiotowej systematyzacji zadań Policji wpływa na sytuację oby­watela wobec Policji w sposób pośredni. W obowiązującym zarządzeniu określono szczegółowo zadania Komendy Głównej Policji, komend wojewódzkich i powiatowych, komi­sariatów i komisariatów specjalistycznych, Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, szkół policyjnych i ośrodków szkolenia, oddziałów prewencji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji oraz samodzielnych pododdziałów antyterrory­stycznych Policji.[123]

Zakres działania Komendy Głównej Policji jest szeroki i obejmuje głównie kompetencje o wymiarze strategicznym, planistycznym, inicjującym, koordyna­cyjnym, kontrolnym, nadzorczym, które odnoszą się do całego systemu organi­zacyjnego Policji. Do zakresu działania Komendy Głównej Policji należy np.:[124]

1)   inicjowanie i koordynowanie działań jednostek Policji w zakresie celów określonych jako zadania Policji,

2)   tworzenie warunków do sprawnej i skutecznej działalności służb Policji, opracowywanie kierunków ich rozwoju oraz obowiązujących w tym zakre­sie priorytetów,

3)   tworzenie warunków, planowanie, podejmowanie i koordynowanie działań zmierzających do sprawnego rozpoznawania i zwalczania przestępczości korupcyjnej, ekonomiczno-finansowej, narkotykowej oraz kryminalnej, w tym zorganizowanej, o zasięgu krajowym i międzynarodowym oraz gromadzenie na ten temat informacji,

4)   przeciwdziałanie i fizyczne zwalczanie terroryzmu oraz organizowanie, koordynowanie i nadzorowanie działań Policji w tym zakresie, a także szkolenie w ramach taktyki antyterrorystycznej,

5)   podejmowanie ukierunkowanych działań, mających na celu określanie strategii i polityki zwalczania przestępczości oraz wypracowanie systemu oceny pracy wykiywczej Policji,

6)   wdrażanie, monitorowanie oraz udoskonalanie w Policji standardów wywiadu kryminalnego.

Do zadań KGP należy również m.in. prowadzenie strategicznych i operacyj­nych analiz kryminalnych, a także prowadzenie operacji specjalnych oraz realizo­wanie programów ochrony świadków koronnych i osób dla nich najbliższych. Ponadto Komenda Główna Policji wykonuje zadania krajowego biura Interpolu, krajowej jednostki Europolu, krajowego Biura SIRENE, Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych, centralnego organu technicznego Krajowego Systemu Informatycznego określonych w przepisach o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen oraz Systemie Informacji Wizowej, biura centralnego, o którym mowa w art. 12 Konwencji Międzynaro­dowej o zwalczaniu fałszowania pieniędzy, podpisanej w Genewie dnia 20 kwietnia 1929 r. wraz z protokołem oraz protokołem fakultatywnym podpisanym tegoż dnia w Genewie. Wśród szeregu innych zadań KGP można znaleźć również takie, jak: infor­mowanie opinii publicznej, za pośrednictwem środków masowego przekazu, o zamierzeniach i działaniach Policji na terenie kraju bądź kreowanie w spo­łeczeństwie pozytywnego wizerunku Policji.[125]

Do zakresu działania komend wojewódzkich Policji należy w szczególności:[126]

1)   inspirowanie i koordynowanie programów prewencyjnych jednostek Poli­cji we współpracy ze społeczeństwem oraz opracowywanie i wdrażanie programów profilaktycznych ze szczególnym uwzględnieniem problemów zagrożenia demoralizacją dzieci i młodzieży,

2)   współpraca ze społecznościami lokalnymi w zwalczaniu przestępczości i zjawisk patologii społecznej oraz popularyzowanie wiedzy o skutecznych metodach i środkach zapobiegania tej przestępczości i zjawiskom,

3)   koordynowanie czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-śledczych, podejmowanych przez jednostki Policji nadzorowane przez komendanta wojewódzkiego Policji w celu sprawnego ścigania sprawców przestępstw,

4)   współpraca z zagranicznymi formacjami policyjnymi lub ich organizacjami międzynarodowymi,

5)   wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo- śledczych,

6)   planowanie, organizowanie i koordynowanie zadań związanych z reali­zacją prowadzonych na obszarze województwa operacji policyjnych w zakresie zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego podczas organizowanych zgromadzeń publicznych, imprez masowych i protestów społecznych,

7)   koordynowanie i nadzór nad ochroną bezpieczeństwa ludzi oraz bezpie­czeństwa i porządku publicznego, w tym również w komunikacji publicz­nej oraz na obszarach wodnych,

8)   zapewnianie przestrzegania przepisów o ochronie informacji niejawnych oraz danych osobowych, i obowiązujących w tym zakresie standardów oraz kontrolowanie ich stosowania,

9)   kontrolowanie – z upoważnienia Komendanta Głównego Policji – dzia­łalności specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych oraz kon­trola podmiotów prowadzących koncesjonowany obrót bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, wyrobami o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym oraz usługi rusznikarskie,

10) wykonywanie zadań w zakresie bezpieczeństwa i higieny służby i pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, koordynowanie problematyki medycyny pracy oraz nadzór w tych zakresach.

Podobnie sformułowany został katalog zadań powierzonych komendom powiatowym Policji. Tu także na pierwszym miejscu znalazły się zadania z zakresu profilaktyki i prewencji podejmowane we współpracy ze społecznościami lokal­nymi. Również pozostałe zadania zostały określone klasycznie: koordynowanie i podejmowanie czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-śled­czych, współpraca z zagranicznymi formacjami policyjnymi lub ich organizacjami międzynarodowymi, prowadzenie poszukiwań osób, prowadzenie na obszarze województwa operacji policyjnych w zakresie zapewnienia porządku i bezpie­czeństwa publicznego podczas organizowanych zgromadzeń publicznych, imprez masowych i protestów społecznych i wiele innych zadań.[127]

Do zakresu działania komisariatów i komisariatów specjalistycznych Policji należy w szczególności:[128]

1)   realizowanie zadań służby prewencyjnej Policji,

2)   rozpoznawanie zagrożeń przestępczością oraz wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-śledczych w celu ścigania sprawców przestępstw i wykroczeń, a także prowadzenie poszukiwań osób i rzeczy, identyfikacji osób i zwłok, we współdziałaniu z innymi jednost­kami Policji,

3)   zapewnienie właściwych warunków pobytu w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych,

4)   realizowanie doprowadzeń osób oraz współdziałanie w tym zakresie z jed­nostkami Policji,

5)   realizowanie zadań administracyjno-porządkowych,

6)   współdziałanie z samorządem terytorialnym,

7)   realizowanie w niezbędnym zakresie zadań służby wspomagającej,

8)   zapewnienie przestrzegania przepisów o ochronie informacji niejawnych oraz danych osobowych,

9)   wykonywanie zadań w zakresie bezpieczeństwa i higieny służby i pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz medycyny pracy.

Do zakresu działania oddziałów prewencji i samodzielnych pododdziałów prewencji Policji należy w szczególności:[129]

1)   wykonywanie zadań związanych z prowadzeniem operacji policyjnych w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego,

2)   udział w działaniach pościgowo-blokadowych za niebezpiecznym prze­stępcą,

3)   ochrona porządku publicznego w czasie konstytucyjnie określonych stanów nadzwyczajnych, katastrof naturalnych i awarii technicznych,

4)   ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas pobytu przed­stawicieli obcych państw,

5)   ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas legalnych zgro­madzeń publicznych oraz w czasie imprez masowych i protestów społecz­nych,

6)   przywracanie porządku publicznego w przypadkach zbiorowego naruszenia prawa.

Do zakresu działania samodzielnych pododdziałów antyterrorystycznych Poli­cji należy w szczególności fizyczne zwalczanie terroryzmu poprzez prowadzenie działań rozpoznawczych oraz bojowych przy użyciu taktyki antyterrorystycznej, zmierzających do likwidowania zamachów terrorystycznych, a także przeciw­działanie zdarzeniom o takim charakterze oraz prowadzenie działań minersko-pirotechnicznych.[130]

Zadania wypełniane przez kierowników rewirów bądź posterunków Policji zostały wyliczone w ustawie o Policji. Są to w szczególności: rozpoznawanie zagrożeń i przeciwdziałanie przyczynom ich powstawania, inicjowanie i organizowanie działań społeczności lokalnych mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz innym zja­wiskom kryminogennym, wykonywanie czynności administracyjno-porządkowych oraz innych niecierpiących zwłoki czynności związanych z zawiadomieniem o przestęp­stwie i zabezpieczeniem miejsca zdarzenia.[131]

Policja wykonuje również zadania, które zostały zawarte w szeregu ustaw szczególnych. Są to np.:

—  ustawa z 22 sierpnia 1997 roku o bezpieczeństwie imprez masowych,

—  ustawia z 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia,

—  ustawa 13 czerwca 2003 roku o cudzoziemcach,

—  ustawa z 20 czerwca 1997 roku - Prawo o ruchu drogowym,

—  ustawa 5 lipca 1990 roku - Prawo o zgromadzeniach,

—  ustawa z 21 maja 1999 roku o broni i amunicji,

      —  ustawy regulujące stany nadzwyczajne na terytorium RP (ustawa z 29 sierp­nia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sil Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom RP, ustawa z 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym i ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej).

Kolejne obowiązki Policji wynikają z prawa karnego, tzn. ustawy z 6 czerw­ca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego i ustawy z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Ponadto zadania Policji wynikają z umów międzynarodowych. Są to głównie zobowiązania dotyczące ścigania międzynarodowych grup przestępczych.

Kończąc omówienie wyszczególnionych wyżej zadań Policji należy odnieść się do regulacji zawartych w ustawach kreujących samorząd gminny, samo­rząd powiatowy i określających pozycję prawną wojewody jako podstawowego organu administracji rządowej w województwie. Generalnie w ustawach tych zostały zawarte uprawnienia wojewody i organów samorządowych w stosunku do Policji, które są z kolei obowiązkami Policji wobec tych podmiotów. Uprawnienia te można podzielić na personalne i rzeczowe.[132] Personalne, czyli możliwość wyra­żania opinii przy powoływaniu komendantów Policji, zostały omówione powyżej w podrozdziale „Ustrój i organizacja Policji”. Obowiązki rzeczowe to przede wszystkim: składanie przez właściwych komendantów Policji sprawozdań ze swojej działalności wojewodom oraz samorządom, informowanie o stanie bezpieczeń­stwa i porządku publicznego oraz podejmowanie działań na żądanie organów samorządu (w celu przywrócenia stanu zgodnego z porządkiem prawnym lub zapobiegania naruszenia prawa) lub realizowanie poleceń wojewody.[133]

2.5.      Zakres uprawnień Policji.

Analizie zadań, jakie ustawodawca nakłada na Policję, powinno towarzyszyć omówienie katalogu środków prawnych, które Policja ma do dyspozycji, by zadania te mogła realizować. Zasadniczo Policja wykonuje swoje obowiązki w formach władczych, tzn. typowych dla działania administracji w ogóle.[134] Ponadto – ponieważ Policja realizuje szczególnego rodzaju zadania – została wyposażona w środki szczególne, właściwe tylko dla tej formacji. Można wskazać również szereg działań, które Policja realizuje w formach niewładczych, np. organizując spotkania informacyjne, szkolenia dla mieszkańców, wydając ulotki i broszury na tematy związane z bezpieczeństwem ludzi.[135]

Wszystkie formy działania Policji można podzielić na dwa rodzaje: skie­rowane na zewnątrz systemu organizacyjnego Policji, czyli wobec obywatela oraz podejmowane wewnątrz systemu, czyli zarówno podmiot podejmujący działanie, jak i adresat należą do systemu organizacyjnego Policji. Działania podejmowane wobec obywatela wynikają z upoważnienia zawartego w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, czynności wykonywane wewnątrz systemu mogą opierać się na aktach prawa wewnętrznego stanowionego przez organy Policji (np. zarządzenia Komendanta Głównego Policji).

Prawne formy działania Policji klasyfikuje się w następujący sposób:[136]

1)         działania podejmowane w sferze administracji publicznej,

2)         działania mające na celu rozpoznawanie i zapobieganie przestępstwom i wykroczeniom,

3)         działania związane ze ściganiem karnym w trybie i na zasadach określo­nych w kodeksie karnym i kodeksie postępowania karnego,

4)         działania wykonywane na polecenie sądu, prokuratora, organów admini­stracji rządowej i samorządu terytorialnego,

5)         działania profilaktyczne i społeczno-organizacyjne.

Organy Policji realizują kompetencje władcze wobec obywatela przede wszyst­kim w formie typowej dla administracji, czyli przez wydawanie aktów administra­cyjnych. Akt administracyjny to jednostronne rozstrzygnięcie organu administracji, które kształtuje sytuację prawną konkretnie wskazanego adresata i może być wykonane wbrew jego woli (przymusowo, przy użyciu aparatu egzekucyjnego administracji i bez udziału sądu). W postępowaniu administracyjnym, w spra­wach związanych z wykonywaniem zadań i kompetencji Policji, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej, organem właściwym jest komendant powiatowy (miejski) Poli­cji, a na obszarze m.st. Warszawy komendant rejonowy Policji. Odwołania od aktów administracyjnych komendanta powiatowego (miejskiego) Policji rozpatruje komendant wojewódzki Policji (komendanta rejonowego Policji – Komendant Stołeczny Policji). Natomiast, jeżeli akt administracyjny wydaje komendant woje­wódzki Policji instancją odwoławczą jest Komendant Główny Policji.[137]

Szczególnymi zaś formami władczymi działania Policji są np.: legitymowanie, przeszukanie, użycie broni palnej. W sytuacjach szczególnych, takich jak zagroże­nie zdrowia, życia czy mienia ludzi, Policja upoważniona jest do podejmowania rozstrzygnięć bezpośrednich (o skutku natychmiastowym), czyli do wydawania nakazów czy zakazów określonego zachowania się. W celu wymuszenia podpo­rządkowania tym nakazom i zakazom Policja może użyć dozwolonych w prawie środków przymusu bezpośredniego.[138] Upoważnienia dla Policji do podejmowania tych działań wynikają przede wszystkim z ustawy o Policji, a także z szeregu przepisów innych ustaw szczególnych, np. ustawy z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym.

Wracając do podstawowych uregulowań zawartych w ustawie o Policji należy wskazać na następujące uprawnienia policjantów realizujących zadania Policji. Policjanci mają więc prawo:[139]

1)         legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości,

2)         zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw,

3)         zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwole­nia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład kamy i w wy­znaczonym terminie nie powróciły do niego,

4)         zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia,

5)         pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków:

a)         w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępo­wania karnego,

b)         w celu identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usi­łujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli ustalenie tożsamości w inny sposób nie jest możliwe,

6)         pobierania materiału biologicznego ze zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości,

7)         przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw,

8)         dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uza­sadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary,

9)         obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności opera­cyjno-rozpoznawczych i administracyjno-porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy – także i dźwięku towarzyszącego tym zdarze­niom,

10)       żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów admini­stracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej,

11)       zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa,

12)       dokonywania kontroli rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika pojazdu mechanicznego.

Ustawa wylicza również środki przymusu bezpośredniego, których użycie przez policjantów możliwe jest tylko w sytuacji niepodporządkowania się wyda­nym na podstawie prawa poleceniom organów Policji lub jej funkcjonariuszy. Policjanci mogą stosować jedynie środki przymusu bezpośredniego odpowiada­jące potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i są niezbędne do osiągnię­cia podporządkowania się wydanym poleceniom. W obecnym stanie prawnym policjanci mają do dyspozycji następujące środki:[140]

—        fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniania bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów,

—        pałki służbowe,

—        wodne środki obezwładniające,

—        psy i konie służbowe,

—        pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej.

Jeżeli środki przymusu bezpośredniego okażą się niewystarczające lub ich użycie, ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie jest możliwe, policjant ma prawo użycia broni palnej, ale tylko w okolicznościach, które w sposób wyczerpujący opisuje ustawa, dla przykładu: w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu (art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji). W ustawie znalazło się również zastrzeżenie, że użycie broni palnej powinno następować w spo­sób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której broń została użyta.[141]

Policja została uprawniona do podejmowania czynności operacyjno-rozpo­znawczych. Ich celem jest zapobieganie i wykrywanie umyślnych, ściganych z oskarżenia publicznego przestępstw, ustalanie ich sprawców, a także uzyski­wanie i utrwalanie dowodów związanych z tymi przestępstwami, wyliczonymi w katalogu zamkniętym w ustawie o Policji. Są to dla przykładu: przestępstwa przeciwko życiu, określone w art. 148-150 Kodeksu karnego, przestępstwa niele­galnego wytwarzania, posiadania lub obrotu bronią, amunicją, materiałami wybu­chowymi, środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi albo ich prekursorami oraz materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi, przestępstwa określone w art. 43-46 ustawy z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.[142]

Jeżeli przy wykonywaniu tych czynności inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne, sąd okręgowy, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji, zło­żony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego albo na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejscowo prokuratora okręgowego, może, w drodze posta­nowienia, zarządzić kontrolę operacyjną.[143] Kontrola operacyjna prowadzona jest niejawnie i polega na:[144]

-           kontrolowaniu treści korespondencji,

-           kontrolowaniu zawartości przesyłek,

-           stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności tre­ści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych.

Czynności operacyjno-rozpoznawcze mogą polegać również na dokonaniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej. Ponadto dopuszczone przez prawo są czynności polegające na złożeniu propozycji nabycia, zbycia lub przejęcia takich przedmiotów. Policja, z zachowaniem pewnych ograniczeń, może uzyskiwać informacje, w tym także niejawnie, gromadzić je, sprawdzać oraz przetwarzać.[145]

Inny charakter mają wykonywane przez Policję czynności administracyjno-porządkowe. Są one podejmowane w celu ochrony spokoju i porządku publicznego, czyli jest to przede wszystkim kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych.[146]

Policja podejmuje również szereg czynności materialno-technicznych: peł­nienie dyżurów w komendach i komisariatach, patrolowanie, konwojowanie, doprowadzanie, prowadzenie rejestrów (np. broni).[147]

2.6.      Współdziałanie Policji z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo.

Współdziałanie definiowane jest jako wspólne działanie co najmniej dwóch autonomicznych podmiotów. Istotą współdziałania jest dążenie do efektywnego zrealizowania celów, do których podmioty te zostały powołane, ale wspólnym wysiłkiem.[148] Współdziałanie powinno charakteryzować się następującymi cechami:[149]

-          wspólny cel uczestników,

-          autonomiczność uczestników – brak stosunku podległości,

-           dobrowolne uzgodnienie zadań do realizacji,

-          realizacja własnych zadań przez podmioty współdziałające, z których część polega na udzielaniu wzajemnej pomocy dla osiągnięcia celu głównego.

Pojęcie współdziałania na trwałe też weszło do języka prawnego. W niektórych aktach prawnych, charakteryzując podejmowanie wspólnych działań przez Policję i inne służby, autorzy posługują się jednak pojęciem współpracy. Słowo współpraca, użyte w tekście aktu prawnego, oznacza zobowiązanie organów do ściślejszego, wspólnego działania aniżeli współdziałanie, które oparte jest w zasadzie na dobrowolności. Jeżeli więc jakieś podmioty współpracują ze sobą, to na pewno można też mówić o ich współdziałaniu.

E. Ura zaliczając współdziałanie do działań niewładczych w administracji, stwierdza, że formą działania administracji państwowej, wyrosłą z konieczności jej rozszerzonych działań, jest działalność społeczno-organizatorska, mieszcząca w sobie wielokierunkową działalność społeczno-polityczną realizowaną przez organy państwowe i organizacje społeczne.[150] Przyjmując współdziałanie jako jedną z niewładczych form działania administracji można wskazać, iż podstawą prawną podejmowania działań może być nawet ogólna norma kompetencyjna lub porozumienie administracyjne.[151] Porozumienia wynikają najczęściej z potrzeb współdziałania podmiotów, które wykonują określony zakres zadań kompetencyjnie zbliżonych. Porozumienie administracyjne jest instytucją prawa administracyjnego, ale ma charakter zbliżony do umowy cywilnoprawnej. Porozumienie administracyjne jest aktem regulującym stosunki tylko między dwoma organami administracji i nie wywołuje bezpośrednich skutków w sferze zewnętrznej. Oczywiście sama deklaracja współdziałania, nawet przy najlepszej woli stron porozumienia, nie zapewni wymiernych efektów. O efektywności można mówić wtedy, gdy podjęte działania prowadzą do osiągnięcia zamierzonego celu przy możliwie najmniejszych nakładach. Znaczący wpływ na efektywność podejmowanych działań ma prawidłowa organizacja organów współdziałających.[152]

Przedmiotem współpracy w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego jest zwalczanie różnego rodzaju zagrożeń, zwłaszcza przestępczością. Dlatego też właściwe rozpoznanie zamiarów, gromadzenie i szybkie przekazywanie informacji ma duże znaczenie dla skutecznego przeciwdziałania wszelkim niekorzystnym zjawiskom.[153]

Zasady i formy współdziałania regulowane są ustawami, rozporządzeniami, regulaminami, a także zawartymi porozumieniami. Akty te stanowią podstawy prawne i społeczne, na których określone podmioty współdziałają ze sobą. Współdziałanie niejednokrotnie staje się szansą właściwego i sprawniejszego wypełniania zadań postawionych przed administracją bezpieczeństwa i porządku publicznego.[154] W sytuacjach kryzysowych (np. katastrofy, klęski żywiołowe) Policja i inne służby podejmują wspólne działania w sposób świadomy, celowy i zorganizowany, minimalizując straty. Współdziałanie to nic innego jak działanie zmierzające do realizacji celów tożsamych lub zgodnych.

Podstawy prawne współpracy Policji z jednostkami samorządu terytorialnego, strażami gminnymi (miejskimi), Strażą Graniczną, Państwową Strażą Pożarną, Strażą Ochrony Kolei, Strażą Leśną oraz specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi ujęte są w odpowiednich aktach normatywnych zawartych w literaturze. Ponadto organy wyspecjalizowane, zajmujące się ochroną bezpieczeństwa i porządku publicznego, ale w pewnym wąskim zakresie, realizując ustawowy nakaz współpracy z Policją, zawierają porozumienia w tej sprawie. Przykładami takich porozumień są: Porozumienie między Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej a Komendantem Głównym Policji z dnia 12 czerwca 2001 r. o współdziałaniu Państwowej Straży Pożarnej i Policji czy Porozumienie Komendanta Głównego Policji i Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 17 czerwca 2004 r. w sprawie współdziałania Policji i Straży Granicznej.

Zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom, tak w aspekcie wewnętrznym, jak i zewnętrznym, jest jednym z najważniejszych zadań Państwa. Do ochrony porządku publicznego powołana jest Policja, jednak samorządy terytorialne mają obowiązek uczestniczyć w sprawowaniu władzy publicznej, a nałożone przepisami zadania wykonywać w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, co oznacza, że każda gmina w Polsce powinna zapewnić bezpieczeństwo swoim mieszkańcom i porządek publiczny na swoim terenie, w granicach wyznaczonych odpowiednimi przepisami. Podstawy prawne do powołania straży gminnych (miejskich) stworzyła ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych, która określiła zakres ich obowiązków i uprawnień oraz przyznała Policji kompetencje nadzorcze w kwestiach merytorycznych oraz konsultacyjnych co do obsady stanowisk komendantów straży.[155]

Straż miejska (gminna) ma na celu przede wszystkim ochronę spokoju i porządku w miejscach publicznych, a także ochronę obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej. Ma też czuwać nad porządkiem i kontrolować ruch drogowy (w zakresie określonym w przepisach o ruchu drogowym, o wiele mniejszym niż policja). Współdziała z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń. Do momentu przybycia właściwych służb, zabezpiecza miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego podobnego zdarzenia – albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem – przed dostępem osób postronnych lub zniszczeniem śladów i dowodów, a także ustala wstępnie świadków zdarzenia. Często współdziała z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych. Doprowadza osoby nietrzeźwe do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszkania, jeżeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających zdrowiu albo życiu ich lub innych osób.

Straż miejska (gminna) informuje społeczność lokalną o stanie i rodzajach zagrożeń, a także inicjuje i uczestniczy w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziała w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi.

Za główne zadania strażników miejskich uznać należy: legitymowanie osób w uzasadnionych przypadkach w celu ustalenia ich tożsamości, udzielanie pouczeń, ujęcie osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia i niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki Policji, nakładanie grzywien w postępowaniu mandatowym za wykroczenia określone w trybie przewidzianym przepisami o postępowaniu w sprawach o wykroczenia, dokonywanie czynności wyjaśniających, kierowanie wniosków o ukaranie do sądu, oskarżanie przed sądem i wnoszenie środków odwoławczych – w trybie i zakresie określonymi w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia, usuwanie pojazdów i ich unieruchamianie przez blokowanie kół w przypadkach, zakresie i trybie określonymi w przepisach o ruchu drogowym, wydawanie poleceń, żądanie niezbędnej pomocy od instytucji państwowych i samorządowych, zwracanie się, w nagłych przypadkach, o pomoc do jednostek gospodarczych, prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej oraz organizacji społecznych jak również do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy na zasadach określonych w ustawie o Policji, obserwowanie i rejestrowanie przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych. możliwość dokonania kontroli osobistej oraz przeglądania zawartości bagażu podręcznego osób w stosunku co do których zachodzi podejrzenie 

Strażnikom miejskim przypisuje się głównie wlepianie mandatów i zakładanie blokad na koła za złe parkowanie i zbyt szybką jazdę. Padają argumenty, że praca strażników dubluje się z działaniami policji, a za wysokimi kosztami utrzymania idzie mała skuteczność. Oliwą dolewaną do ognia stają się kolejne doniesienia o nowych fotoradarach i o rosnących wpływach z wystawianych dzięki nim mandatów, które zasilają gminne budżety. I to właśnie relatywnie niska skuteczność połączona z wysokimi kosztami funkcjonowania, skłania niektóre miasta do likwidacji własnych służb porządkowych lub przynajmniej rozważenia takiego kroku. Dotyczy to głównie niedużych miejscowości, jednak żądania zniesienia straży miejskiej pojawiły się w ostatnim czasie także w Kielcach, Wrocławiu i Gdańsku.  Do roku 2012 włącznie 12 miast pozbyło się straży miejskiej (m.in. w Chrzanowie, Trzebini, Szczyrku, Zakroczymiu i Żorach, Stalowej Woli).

Z kontroli Najwyższej Izby Kontroli wynika, że to, jak funkcjonuje straż miejska w danej miejscowości bardzo często zależy od jej wielkości. W małych gminach, gdzie liczba strażników jest ograniczona, ich działalność często skupia się wyłącznie na ruchu drogowym, a konkretnie na jednej czynności: kontroli prędkości. Pokusa istotnego zasilenia samorządowej kasy może jednak przekształcić się w niepokojący trend. NIK zbadała również, czy takie działania miejskich strażników przyczyniły się do spadku ilości wypadków oraz liczby poszkodowanych. Okazało się, że nie. Co więcej, zdaniem Izby drogi lokalne są niebezpieczne głównie z powodu ich złego stanu technicznego – a to właśnie na ich remonty miały być przeznaczane dochody z mandatów.

Nie chcąc ferować wyroków dotyczących tej formacji, należy skupić się na stanie faktycznym, bo właśnie obowiązująca legislacja rzutuje obecnie w największym stopniu na kwestie współpracy straży gminnych z Policją. Na podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu i sposobu współpracy Policji ze strażami gminnymi (miejskimi) oraz zakresu sprawowania przez Komendanta Głównego Policji nadzoru nad działalnością straży, nadzór nad strażami sprawowany jest przez Komendanta Głównego Policji poprzez właściwego Komendanta Wojewódzkiego Policji, a w odniesieniu do garnizonu stołecznego przez Komendanta Stołecznego Policji.[156]

W większości gmin od lat podstawową tendencją jest wyznaczanie strażom roli formacji wspomagającej Policję w walce z zakłóceniami porządku publicznego i spokoju oraz patologiami. Przejęły one również szereg zadań o charakterze administracyjno-porządkowym, które wcześniej realizowała Policja, np. egzekwowanie przepisów porządkowych, doprowadzanie osób nietrzeźwych do Izby Wytrzeźwień, zabezpieczenie imprez masowych i uroczystości organizowanych na rzecz społeczności lokalnych. Bardzo istotne znaczenie podczas współpracy tych formacji ma wymiana informacji pozwalająca na inicjowanie i prowadzenie wspólnych działań i przedsięwzięć na rzecz poprawy bezpieczeństwa poprzez właściwą koordynację dyslokacji służb straży i Policji. Pozwala ona na optymalne wykorzystanie potencjału ludzkiego, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań polegających na równomiernym nasyceniu patrolami najbardziej zagrożonych rejonów m.in. poprzez:[157]

1)   wspólne patrole policjant i strażnik w ramach służby patrolowej;

2)   patrole szkolne ukierunkowane na przeciwdziałanie przestępczości i demoralizacji nieletnich, zapobieganie wszelkim patologicznym zjawiskom także w rejonach przyszkolnych, rozpoznawanie potencjalnych zagrożeń, systematyczne kontakty z dyrektorami i pedagogami szkolnymi, współuczestniczenie w spotkaniach i pogadankach z dziećmi i młodzieżą szkolną oraz z ich rodzicami;

3) wspólne obchody właściwego dzielnicowego ze strażnikiem oraz wspólny udział w spotkaniach ze społecznością lokalną.

Obowiązek współpracy Policji ze strażami gminnymi (miejskimi) powstaje w chwili powołania straży gminnej (miejskiej) i przekazania regulaminu straży właściwemu terytorialnie komendantowi wojewódzkiemu Policji. Policja współpracuje ze strażami w zakresie realizacji ich ustawowych zadań. Szczegółowe formy i sposoby współpracy właściwych terytorialnie jednostek Policji i straży określone zostają najczęściej w porozumieniu zawartym pomiędzy właściwym terytorialnie komendantem Policji, a wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta).[158]

Właściwi terytorialnie komendanci powiatowi (miejscy, rejonowi) Policji oraz komendanci straży, za pośrednictwem właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji, do dnia 15 lutego każdego roku składają Komendantowi Głównemu Policji wspólne informacje o współpracy między tymi formacjami.

W przypadku powszechnego zagrożenia bezpieczeństwa publicznego, katastrofy lub klęski żywiołowej wójt, burmistrz (prezydent miasta), na wniosek Komendanta Głównego Policji, może na czas określony zarządzić użycie straży do wspólnych działań z Policją – w sytuacji tej straże podlegają dowództwu właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego lub powiatowego (miejskiego, rejonowego) Policji.[159]

Kolejną formacją, z którą współdziała Policja jest Straż Graniczna. Wspólne patrole w rejonie strefy przygranicznej (patrole transgraniczne), wspólnie organizowane działania oraz wspólnie prowadzone śledztwa pozwalają skutecznie zwalczać zorganizowane grupy przestępcze, których działalność wykracza poza granice państwowe czy też przenika na terytorium RP. Ponadto, obie formacje wspierają ścisłą współpracę poprzez wyspecjalizowanych funkcjonariuszy kierowanych do wykonania konkretnych zadań. Częstym widokiem jest np. funkcjonariusz Straży Granicznej z psem służbowym szkolonym do ujawniania narkotyków czy ładunków wybuchowych, który na prośbę Policji sprawdza podejrzane pod tym kątem miejsca. Od dłuższego czasu widoczne są także wspólne patrole wykonujące czynności związane kontrolą pojazdów na drogach dojazdowych do granicy państwa. Innym elementem ścisłej współpracy między tymi służbami są kontrole legalności pobytu cudzoziemców przeprowadzane na obszarze całego kraju.[160]

Zakres współdziałania między tymi podmiotami reguluje porozumienie Komendanta Głównego Policji i Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 17 czerwca 2004 r. w sprawie współdziałania Policji i Straży Granicznej.

Szczegółowy zakres współdziałania obejmuje przede wszystkim: zwalczanie i zapobieganie przestępczości, a zwłaszcza rozpoznawanie zagrożeń terrorystycznych; ochronę granicy państwowej; ochronę prewencyjną bezpieczeństwa i porządku publicznego; doskonalenie metodyki wykonywania zadań i czynności służbowych; wsparcie logistyczne.

Współdziałanie jest realizowane w następujących formach:[161] wymiany informacji; koordynacji działań w przypadkach uzasadnionych tożsamością osób lub obiektów objętych jednoczesnymi działaniami Policji i Straży Granicznej lub koniecznością czasowej lub metodycznej harmonizacji podejmowanych czynności służbowych, uzasadnionej względami skuteczności działania; udzielania podczas wykonywania czynności służbowych specjalistycznego wsparcia technicznego; wymiany doświadczeń uzyskiwanych w zakresie wykonywania zadań i czynności służbowych; wzajemnego świadczenia usług logistycznych.

Przedsięwzięcia realizowane w warunkach współdziałania tych formacji będą podejmowane na wniosek stron lub ich uprawnionych przedstawicieli, którymi są:[162]

1)   kierownicy komórek organizacyjnych Komendy Głównej Policji oraz kierownicy jednostek organizacyjnych Komendy Głównej Straży Granicznej – do współdziałania na terytorium państwa i w zakresie posiadanej właściwości rzeczowej;

2)   komendanci wojewódzcy, powiatowi (miejscy, rejonowi) i komisariatów Policji oraz komendanci oddziałów, granicznych placówek kontrolnych, strażnic i dywizjonów Straży Granicznej – do współdziałania na obszarach swojej właściwości terytorialnej.

W sytuacjach niecierpiących zwłoki uprawnieni przedstawiciele mogą podjąć współdziałanie w zakresie i formach innych niż przewidziane w niniejszym porozumieniu, jeżeli nie naruszy to powszechnie obowiązujących przepisów prawa.

Odmowa współdziałania może nastąpić tylko w przypadkach, gdy wykonanie czynności na rzecz strony wnioskującej o współdziałanie mogłoby uniemożliwić lub poważnie utrudnić wykonywanie ustawowych zadań strony wezwanej do współdziałania albo naruszyć prawo.

Kolejnym podmiotem ściśle współpracującym z Policją jest Państwowa Staż Pożarna, która powołana jest na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej. W zawartym porozumieniu między Komendantem Głównym Straży Pożarnej a Komendantem Głównym Policji z dnia 12 czerwca 2001 r. określone zostały zasady współdziałania między tymi formacjami, które zostały zobligowane m.in. do:[163] konsultowania sytuacji i zjawisk stanowiących potencjalne zagrożenie; konsultowania projektów planów ratowniczych i planów działania w warunkach zagrożeń; wymiany informacji o podmiotach posiadających specjalistyczny sprzęt do usuwania skutków zdarzeń; wzajemnego alarmowania, ostrzegania i zapewnienia prawidłowego obiegu informacji o zaistniałym zdarzeniu; bieżącego koordynowania działań oraz wykonywania, zgodnie ze swoimi kompetencjami, czynności na miejscu zdarzenia. Ponadto Policja wykonuje czynności porządkowe poprzez:[164] umożliwienie swobody wyjazdu i dojazdu jednostkom ratowniczym; organizowanie i informowanie o objazdach rejonów zagrożonych; pilotowanie transportów sił ratowniczych, pojazdów wywożących rannych w przypadku zaistnienia utrudnień przy ich przemieszczaniu; egzekwowanie przepisów i poleceń kierujących działaniami ratowniczymi; niedopuszczanie do zakłócania porządku, tworzenia się zbiegowisk i zapobieganie objawom paniki; pomoc w organizowaniu zbiórek lub miejsc parkowania pojazdów służących do ewakuacji; ochronę mienia porzuconego, ewakuowanego lub zebranego w miejscach pomocy humanitarnej; uzyskiwanie i przekazywanie informacji o miejscach pomocy medycznej i miejscach przechowywania mienia; prowadzenie wykazów ofiar i ich identyfikowania. Obowiązkiem Policji jest także bezpośredni udział w akcji ratowniczej, poprzez udzielanie pomocy podczas ewakuacji osób poszkodowanych, chorych i starszych oraz udostępnienie policyjnych środków transportu na potrzeby ewakuacji osób i mienia oraz potrzeb działań ratowniczych, a także udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej oraz udział w pracach zabezpieczających urządzenia techniczne lub odtwarzania umocnień w sytuacjach eskalacji zagrożeń.

            Straż Ochrony Kolei jest kolejną formacją współdziałającą z Policją. Zgodnie z art. 62 ust. 1 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym, Straż Ochrony Kolei zobowiązana jest do współdziałania z Policją, Strażą Graniczną, Żandarmerią Wojskową, organami kontroli skarbowej i Inspekcją Transportu Drogowego. Minister właściwy do spraw transportu, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, określił w drodze rozporządzenia z dnia 29 września 2004 r. szczegółowe formy współdziałania Straży Ochrony Kolei z Policją, Strażą Graniczną i Inspekcją Transportu Drogowego, uwzględniając w szczególności sprawy wymagające współdziałania, sposób wymiany informacji dotyczących spraw wymagających współdziałania, zasady koordynacji wspólnych przedsięwzięć. Współdziałanie straży ochrony kolei z Policją polega w szczególności na:[165] wspólnym prowadzeniu działań porządkowych na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych; uzgadnianiu, organizowaniu i prowadzeniu wspólnych patroli; zabezpieczaniu miejsca przestępstwa w celu niedopuszczenia do zatarcia śladów i dowodów przed przybyciem organów uprawnionych do prowadzenia śledztwa lub dochodzenia; zabezpieczaniu miejsca wypadków i katastrof kolejowych; udzielaniu pomocy przez Policję funkcjonariuszom straży ochrony kolei w doprowadzeniu do najbliższej jednostki Policji osób, w stosunku do których zachodzi uzasadniona potrzeba podjęcia czynności wykraczających poza możliwości straży ochrony kolei; wzajemnej wymianie informacji o osobach poszukiwanych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy służbowej i państwowej; udzielaniu pomocy przy ustalaniu danych personalnych osób ujętych; współpracy przy prowadzeniu postępowań; organizowaniu wspólnych szkoleń.

            Inną formacją współdziałającą z Policją jest Straż Leśna. Funkcjonuje ona na podstawie ustawy z dnia z dnia 28 września 1991 r. o lasach. Zgodnie z art. 47 ww. ustawy w Lasach Państwowych tworzy się Straż Leśną zajmującą się m.in. prowadzeniem gospodarki leśnej i ochroną lasów oraz zwalczaniem przestępstw i wykroczeń w zakresie szkodnictwa leśnego i ochrony przyrody oraz wykonywaniem innych zadań w zakresie ochrony mienia. Pracownicy Służby Leśnej przy wykonywaniu czynności służbowych korzystają z ochrony prawnej, przewidzianej w przepisach prawa karnego dla funkcjonariuszy publicznych.

Minister właściwy do spraw Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w drodze rozporządzenia z dnia 15 września 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad współdziałania Lasów Państwowych z Policją określił szczegółowe zasady współdziałania tych podmiotów, zgodnie z którym Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, zarządzające stanowiącymi własność Skarbu Państwa lasami, gruntami i innymi nieruchomościami oraz ruchomościami, współdziała z Policją w zakresie: ochrony lasu przed szkodnictwem oraz zwalczania przestępstw i wykroczeń w tym zakresie, a w szczególności kradzieży drewna i kłusownictwa; przydziału, ewidencjonowania i przechowywania broni i amunicji; utrzymywania ładu i porządku publicznego oraz zwalczania przestępstw w lasach; ochrony innych składników mienia Lasów Państwowych, prowadzonej zgodnie z odrębnymi przepisami. Współdziałanie Lasów Państwowych z Policją w tym zakresie odbywa się poprzez: wzajemne udzielanie pomocy służbowej; prowadzenie wspólnych działań oraz wymianę informacji.[166]

ROZDZIAŁ 3. WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA POLICJI.

W ramach analizy międzynarodowej współpracy policyjnej należy wymienić przede wszystkim dwie tzw. ramowe platformy współpracy: Interpol oraz Europol.

3.1.      Interpol.

Interpol to inaczej Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnych. Tworzą ją obecnie 184 państwa członkowskie. Polska Policja była członkiem założycielem organi­zacji w 1923 r., w 1990 r. po powołaniu w miejsce Milicji Obywatelskiej, Policja została przyjęta formalnie do Interpolu po raz drugi. Interpol jest niezaprze­czalnie największą organizacją policyjną na świecie i stanowi forum współpracy policyjnej państw, zwłaszcza tych, które nie należą do Unii Europejskiej.

Idea powołania międzynarodowej organizacji policyjnej pojawiła się na początku XX w., a więc na długo przed pojawieniem się samego pojęcia globalizacji. Społeczność międzynarodowa zauważyła więc potrzebę podjęcia współpracy w celu zwalczania przestępczości międzynarodowej, zanim ta stała się problemem globalnym.

Już w 1904 r. francuska policja nie mogąca poradzić sobie ze zjawiskiem tzw. „białego niewolnictwa”, zauważyła konieczność podjęcia współpracy z policjami innych krajów. Zjawisko to, bardzo dobrze znane również współcześnie, polegało na nakłanianiu kobiet do wyjazdu ze stron rodzinnych w celu podjęcia pracy w kabaretach. Kobiety w rzeczywistości wbrew swojej woli trafiały do domów publicznych na całym świecie (np. do Marsylii, czy Kairu).[167]

Francuzi zaproponowali krajom zainteresowanym zwalczaniem handlu ludźmi, utworzenie organizacji centralnie walczącej z tym zjawiskiem. Propozycja ta nie spotkała się ani z szerokim, ani z przychylnym odzewem. Jednak Francuzi powrócili do pomysłu w 1910 r.. Tym razem, choć niezbyt konkretne, odpowiedzi nie były jednoznacznie negatywne.[168]

Pierwszy Międzynarodowy Kongres Policji Kryminalnej odbył się w Monako, w 1914 r. Określono na nim najważniejsze zadania – wymiana informacji o przestępcach międzynarodowych, doskonalenie procedur ich aresztowania i ekstradycji. Z uwagi na wybuch pierwszej wojny światowej, drugi Kongres, na którym ww. cele zostały potwierdzone, odbył się dopiero w 1923 r. Tym razem inicjatywę podjęli Austriacy, a konkretnie dr Johann Schober, komendant policji w Wiedniu, który zaniepokojony był przede wszystkim faktem, że po wojnie, wraz z pojawieniem się dużej liczby nowych państw, Europa stała się rajem dla fałszerzy pieniędzy i oszustów.[169]

Na drugim Kongresie powołano Międzynarodową Komisję Policji Kryminalnych z główną siedzibą w Wiedniu i pod austriackim przewodnictwem (szef policji wiedeńskiej automatycznie stawał się prezydentem Komisji) – nie dość, że Austriacy gotowi byli ponosić podstawowe koszty związane z funkcjonowaniem MKPK oraz utrzymywać jej siedzibę. Ponadto to właśnie austriacka policja posiadała jedną z najlepszych na świecie kartotek policyjnych, która miała stać się punktem wyjścia w pracy MKPK.[170]

W dwudziestoleciu międzywojennym w obszarze głównych zainteresowań znajdowały się przestępstwa najbardziej uciążliwe w tamtych czasach, a więc: fałszerstwa pieniędzy, czeków i papierów wartościowych, handel żywym towarem, handel narkotykami i kradzieże. Zwłaszcza fałszerstwa były dużym problemem praktycznie dla wszystkich krajów członkowskich (a w 1938 były to już wszystkie kraje Europy za wyjątkiem ZSRR, a także rozwijające się kraje Ameryki Północnej i Ameryki Południowej), w związku z czym większość z plenarnych sesji Komisji poświęcona była temu właśnie problemowi. Ponadto Komisja skupiała się na identyfikacji sprawców przestępstw – postanowiono praktycznie stosować system identyfikacji daktyloskopijnej, opracowany w 1913 r. przez duńskiego policjanta, H. Joergensena.[171]

Określono też zasadę, która miała być surowo przestrzegana, a która mówiła, że „członkowie komisji rozpracowują wyłącznie przestępczość kryminalną i w żadnym wypadku nie zajmują się problemami politycznymi, rasowymi lub religijnymi”.

Niestety, zasada ta była przestrzegania jedynie w pierwszych latach działalności Komisji. Od 1935 r. coraz większe wpływy w MKPK zdobywali Niemcy, co nie podobało się pozostałym członkom, w związku z czym, coroczne spotkania przebiegały w coraz bardziej napiętej atmosferze. W 1938 r., po zagarnięciu Austrii przez Niemcy, na Zgromadzeniu w Bukareszcie, Reinhard Heydrich, szef niemieckiej policji, zaproponował aby w związku z faktem, że Austria stała się częścią Niemiec, to on został prezydentem komisji. Stało się tak w 1941 r. Heydrich stanął na czele organizacji, która faktycznie nie miała już żadnego znaczenia.[172]

Reaktywacja Interpolu, nastąpiła w rok po zakończeniu II wojny światowej. Za głównego inicjatora odrodzenia organizacji uważa się Belga, Florenta Louwage, jednak propozycje działań zmierzających do wskrzeszenia Komisji lub utworzenia nowej, napływały też od innych policjantów pracujących przed wojną w MKPK.

Na nową siedzibę wybrano Francję, a zgodnie z zasadami panującymi w starej Komisji, Sekretarzem Generalnym automatycznie zostawał Francuz. Wybór padł na Louis’a Ducloux, który ze względu na przebieg kariery (przeszedł każdy jej szczebel – od zwykłego policjanta do szefa policji) oraz zdecydowany sprzeciw wobec współpracy z nazistami (za co w 1941 r. został zwolniony z policji) cieszył się dużą popularnością. Chcąc zachować realny wpływ na pracę Surete National (policji francuskiej), Ducloux wyznaczył swojego przedstawiciela i pomocnika – młodego urzędnika państwowego Jean’a Nepote, który kilka lat później został Sekretarzem Generalnym.[173] W skład nowej organizacji weszło większość państw, które były członkami Interpolu przed wojną, jednak nie zaproszono do niej Związku Radzieckiego (który również nie wykazywał chęci uczestnictwa w pracach Komisji). W 1952 r. w ślad za Czechosłowacją, z Interpolu wystąpiła Polska (wróciła do organizacji w 1990 r.). Kraje obozu socjalistycznego, pomimo tego, że nie były członkami Interpolu, często z Organizacją współpracowały i korzystały z jej pomocy.[174]

Współczesny kształt, a także nową nazwę Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnych oraz zalecenie stosowania swojej najbardziej znanej nazwy, Interpol (w 1946 zarejestrowano skrót telegraficzny Interpol – policja międzynarodowa) uzyskał w 1956 r. wraz z nadaniem statutu organizacji, nazwanego konstytucją Interpolu. Konstytucja była później kilkakrotnie modyfikowana, za pomocą poprawek, których projekty może składać każdy z członków Organizacji, m.in. w 1967 r. w Kioto, w 1975 w Buenos Aires, w 1983, w Cannes.[175] Poza strukturą i działalnością organów, terminami kadencji itp., w Konstytucji (art. 2) zostały określone zadania Interpolu:[176]

1. Zapewnianie i promowanie jak najszerszej wzajemnej pomocy wszystkich władz policji kryminalnych zgodnie z prawami obowiązującymi w różnych państwach oraz w duchu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
2. Ustanawianie i rozwijanie instytucji mogących się przyczynić do zapobiegania i zwalczania przestępstw kryminalnych.

Ograniczenie działań zostało określone w artykule 3: Zdecydowanie zabrania się organizacji podejmowania jakichkolwiek interwencji bądź działań o charakterze politycznym, militarnym, religijnym lub narodowościowym.

Należy podkreślić, że Interpol nie jest międzynarodową policją w potocznym rozumieniu, nie posiada żadnych organów ścigania. Interpol jest międzynarodowym narzędziem do wymiany informacji o przestępstwach i umożliwiania współpracy policjom państwowym w zwalczaniu międzynarodowej przestępczości.

Współpraca pomiędzy państwami członkowskimi Interpolu ma się opierać na następujących zasadach respektowania suwerenności państwowej, egzekwowania przepisów prawa karnego, powszechności (wszystkie państwa członkowskie powinny ze sobą współpracować), równości wszystkich państw, współpracy z innymi agencjami i elastyczności metod pracy. Strukturę Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnych tworzą:[177]

1. Zgromadzenie ogólne
2. Komitet wykonawczy
3. Sekretariat generalny
4. Oddział I: Administracja ogólna
5. Oddział II: Łącznikowy i wywiadu kryminalnego
6. Oddział III: Prawny
7. Oddział IV: Wsparcia technicznego.

Za najważniejszą komórkę Interpolu uważany jest oddział II, faktycznie komórka robocza Organizacji, która podzielona jest na działy zajmujące się konkretnymi obszarami działalności przestępczej.[178]

W państwach członkowskich działają Krajowe Biura Interpolu, w których zatrudnieni są wyłącznie funkcjonariusze i urzędnicy z danego państwa. To do Krajowych Biur należy podejmowanie współpracy dotyczącej konkretnych przestępstw. Również za ich pomocą inicjowane są działania policyjne na terenie kraju. Powszechnie uważa się, że najlepiej współpracują państwa, w których policje kryminalne zarządzane są centralnie w przeciwieństwie do państw, w których zadania te wykonywane są przez szereg różnych policji. Przykładem takiego kraju są Stany Zjednoczone, w których przestępczość kryminalna zwalczana jest przez instytucje miejskie i stanowe. Dodatkowo, Krajowe Biuro Interpolu w USA zostało przeniesione z jedynej policji o zasięgu ogólnokrajowym, Federalnego Biura śledczego do Departamentu Skarbu.

W celu ułatwienia i ustandaryzowania współpracy pomiędzy Interpolem, a państwami członkowskimi, już w 1946 r., Jean Nepote opracował używany do dziś system kolorowych zawiadomień. Są to:[179]

1. Czerwone zawiadomienie – dot. osób poszukiwanych, zawierające nazwisko, imię i opis osoby wraz ze zdjęciem i, w miarę możliwości, odciskami palców
2. Zielone zawiadomienie – informacje i ostrzeżenia o przestępcach, na których należy zwracać baczną uwagę (np. wziąć pod obserwację lub poinformować służby graniczne o konieczności odmowy wjazdu osoby na teren danego kraju)
3. Niebieskie zawiadomienie – zawierają skierowaną do policji krajów członkowskich prośbę o informacje dotyczące konkretnych osób (np. prawdziwe nazwisko, popełnione przestępstwa)
4. Żółte zawiadomienia – informacje o osobach zaginionych, ofiarach amnezji
5. Czarne zawiadomienia – informacje o niezidentyfikowanych zwłokach.

Obecnie Interpol dzieli obszary swoich zainteresowań na:[180]

1. Narkotyki
2. Organizacje przestępcze
3. Przestępczość finansowa i hi-tech
4. Poszukiwanie zbiegów
5. Bezpieczeństwo publiczne i terroryzm
6. Handel żywym towarem
7. Korupcja
8. Inne

Jak zauważa się w oficjalnych publikacjach Interpolu, problem dystrybucji narkotyków dotyczy praktycznie wszystkich 187 krajów członkowskich Organizacji. Swoje działania dotyczące narkotyków, Interpol koncentruje przede wszystkim na zbieraniu i analizowaniu informacji i raportów napływających z krajów członkowskich, współpracy i udzielaniu pomocy lokalnym, i międzynarodowym organizacjom zwalczających handel narkotykami, pomocy i koordynacji dochodzeń prowadzonych na terenie dwóch i więcej krajów członkowskich oraz na organizowaniu międzynarodowych konferencji i szkoleń dotyczących zwalczania problemu narkotykowego.[181]

Funkcjonariusze wywiadu kryminalnego Interpolu koncentrują się na czterech najbardziej popularnych rodzajach narkotyków – konopiach, kokainie, heroinie i narkotykach syntetycznych. Do walki z nimi zostały przez Interpol opracowane i wdrożone następujące programy:[182]

1. Project Drug@net – obserwowanie zjawiska wymiany informacji o narkotykach za pomocą Internetu
2. Project NOMAK – obserwowanie i zwalczanie problemu w rejonie Azji Środkowej
3. Project COCAF – obserwowanie i zwalczanie problemu na obszarach wcześniej nim nie dotkniętych, takich, jak Zachodnia Afryka (w ramach tego projektu, do końca 2007 r., przechwycono 497 dużych transportów narkotyków z Afryki do Europy).

Do walki z przestępczością zorganizowaną, w 1990 r. powołano w Sekretariacie Generalnym, Specjalną Grupę ds. Przestępczości Zorganizowanej, której zadaniami jest m.in.:[183]

1. Tworzenie baz danych z informacjami o organizacjach zajmujących się międzynarodową przestępczością zorganizowaną
2. Przekazywanie Krajowym Biurom istotnych informacji w formie okólników i raportów
3. Koordynowanie przedsięwzięć w zakresie poszczególnych form przestępczości zorganizowanej.

Obecnie w ramach działań zwalczających zorganizowane grupy przestępcze prowadzonych jest pięć projektów:[184]

1. Project Millenium – dotyczący Eurazjatyckich grup przestępczych
2. Project AOC – zwalczający zorganizowaną przestępczość w Azji
3. Project Scream – celujący w seryjnych morderców i gwałcicieli
4. Project Bada – zwalczający piractwo morskie
5. Project Pink Panthers – zajmujący się rabunkami biżuterii dokonywanymi przez grupę przestępczą złożoną z obywateli krajów byłej Jugosławii (2 osoby z tego gangu zostały zatrzymane w 2008 r. w Monaco, na podstawie materiałów Interpolu)

W ramach walki z przestępczością finansową i hi-tech, Interpol koncentruje swoje działania na problemach podrabiania waluty (ale także kart płatniczych i kredytowych) i „prania brudnych pieniędzy”, jako przestępstwach godzących w gospodarki państw członkowskich.  W kręgu zainteresowań Interpolu znajdują się też przestępstwa przeciw własności intelektualnej. Chodzi przede wszystkim o podrabianie wszelkiego rodzaju towarów (np. szacuje się, że ok. 60% leków używanych na świecie jest podrobione). MOPK zwraca również uwagę na wykorzystywanie przez przestępców nowych technologii.

W zakresie walki z przestępczością finansową i hi-tech Organizacja współpracuje z producentami leków, firmami produkującymi oprogramowania komputerowe, dostawcami Internetu, a także z bankami centralnymi krajów członkowskich.

W 2008 r. została przeprowadzona duża operacja SOGA II, wymierzona w nielegalny hazard piłkarski w krajach Azji – zatrzymano ponad 1300 osób i skonfiskowano 16,8 mln dolarów w gotówce.

Poszukiwanie zbiegów jest uważane przez Interpol za jedno z najważniejszych zadań, przed jakimi stoi międzynarodowa społeczność policyjna. MOPK tworzy największą na świecie bazę poszukiwanych przestępców, wspomaga działania dochodzeniowe w krajach członkowskich, koordynuje współpracę pomiędzy państwami członkowskimi. W celu ścigania ukrywających się przestępców kraje członkowskie wysyłają Czerwone Zawiadomienia, zawierające dane poszukiwanej osoby takie jak imię, nazwisko, imię ojca, zdjęcie, czy odciski palców. W wielu krajach, ale nie we wszystkich, Czerwone Zawiadomienie jest podstawą do zatrzymania i aresztowania poszukiwanej osoby.[185]

W 2008 r. Interpol wysłał ponad 3100 czerwonych zawiadomień, a ponad 1000 osób zostało zidentyfikowanych na podstawie odcisków palców (w 2007 – ok. 800 osób).

Powołując się na artykuł 3 Konstytucji zabraniający angażowania się w walkę z przestępstwami uznawanymi za polityczne, Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnych, bardzo długo oficjalnie nie brała udziału w zwalczaniu terroryzmu. Nieoficjalnie jednak działania takie były podejmowane przez kraje członkowskie w ramach walki z przestępczością z użyciem przemocy przez zorganizowane grupy.[186]

Jednak widząc potrzebę podjęcia walki z terroryzmem, oraz zachęcony europejską konwencją o zwalczaniu terroryzmu, Interpol włączył problem międzynarodowego terroryzmu do obszaru swoich zainteresowań na 55 Sesji Zgromadzenia Ogólnego w 1986 r., w Belgradzie. Utworzono tzw. Grupę TE, złożoną z pięciu specjalistów i zajmującą się przede wszystkim gromadzeniem, przetwarzaniem i udostępnianiem informacji o sprawcach i zamach terrorystycznych, organizowanie szkoleń NT. terroryzmu i podejmowanie współpracy ze wszelkimi organizacjami międzynarodowymi zwalczającymi terroryzm.[187]

MOPK pomaga państwom członkowskim w walce z terroryzmem również czynnie – to właśnie dzięki specjalistom Interpolu udało się w maju 2008 r. odczytać informacje z komputerów przechwyconych przez władze Kolumbii w zlikwidowanych obozach FARC. Interpol uważa również za duży problem narastające prawdopodobieństwo ataku terrorystycznego z użyciem broni chemicznej lub biologicznej. Jednostka do zwalczania bioterroryzmu została powołana przy Sekretariacie Generalnym MOPK.[188]

W ramach walki ze zjawiskiem „handlu żywym towarem”, Interpol skupia się na problemach dotyczących przewożenia pomiędzy krajami i wykorzystywaniem kobiet wbrew ich woli do świadczenia usług seksualnych, a także związanych z dziecięcą pornografią i pedofilią) . MOPK zauważa, że jest to problem dotyczący większości krajów, przynoszący wielomiliardowe zyski i, jako taki, bardzo trudny do zwalczania. Jednak pozostaje on w kręgu głównych zainteresowań Interpolu, jako proceder o bardzo dużej szkodliwości społecznej, naruszający podstawowe i najważniejsze prawa człowieka i rujnujący życia ofiar.[189]

Również walka z przemytem ludzi, oraz z wywożeniem ich do przymusowej pracy, a także stosunkowo nowe zjawisko – handel organami (zwłaszcza nerkami – ofiary są wabione łatwym zarobkiem oraz oszukiwane co do skutków usunięcia nerki) są zjawiskami, na które Interpol zwraca baczną uwagę.

Interpol powołał grup ekspercką zbierającą się corocznie i wyznaczającą działania Organizacji do walki z tym problemem (np. utworzeniu programu do walki z seks-turystyką dziecięcą – Project Childhood). MOPK współpracuje również w tym zakresie z wszelkimi organizacjami międzynarodowymi zajmującymi się problemem handlu ludźmi oraz z organizacjami pozarządowymi.[190]

Korupcja uważana jest przez Interpol za przestępczość podkopującą polityczną, społeczną i ekonomiczną stabilność krajów dotkniętych tym problemem, a także za zjawisko grożące bezpieczeństwu państwowemu i niszczące zaufanie społeczne do państwa.

Poza podejmowaniem standardowej współpracy z krajami członkowskimi, Interpol powołał specjalną Grupę Ekspercką do Walki z Korupcją oraz utworzył wraz z Organizacją Narodów Zjednoczonych (a dokładniej z UNODC – United Nations Office on Drugs and Crime Akademię Antykorupcyjną z siedzibą w Austrii. Celem działalności Akademii jest prowadzenie badań akademickich nad zjawiskiem korupcji, prowadzenie szkoleń, podejmowanie inicjatyw (np. działania na rzecz implementacji konwencji antykorupcyjnej ONZ) oraz opracowywanie nowych metod walki z korupcją.[191]

Jak podkreśla się na oficjalnej stronie internetowej Interpolu, pomimo tego, że nie znajdują się wśród głównych zainteresowań Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnych, zbrodnie wojenne, przeciw ludzkości, a także przestępstwa wymierzone w środowisko naturalne, są przez MOPK traktowane bardzo poważnie.[192]

Interpol w miarę potrzeb wspiera państwa członkowskie oraz międzynarodowe trybunały w poszukiwaniu sprawców przestępstw wojennych i przeciw ludzkości, a także podejmuje działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego i walki z zanieczyszczeniami.

Największa operacja wymierzona w przestępczość przeciwko środowisku naturalnemu, SOGA II, odbyła się w Afryce w 2008 r. Operacja koordynowana przez Interpol doprowadziła do zatrzymania 60 osób i przechwycenia ok. 1 tony kości słoniowej.

Interpol jest jedną z najbardziej skutecznych instytucji międzynarodowych - jego działania przekładają się na konkretne wyniki. Jest też jedną z najbardziej powszechnych organizacji, zrzesza 187 państw członkowskich (ostatni „nabytek” Interpolu to Watykan, który do MOPK przystąpił w 2008 r.). Jest też organizacją stale rozwijającą się organizacyjnie i technologicznie i opierającą nadmiernej biurokratyzacji, nie posiada stałych i skostniałych struktur, charakterystycznych dla dużych organizacji międzynarodowych. Ku zadowoleniu pracowników MOPK i funkcjonariuszy z nią współpracujących, Interpol zawsze gotowy jest do reform i dostosowywania się do bieżących potrzeb.[193]

Trudno jest określić dokładne formy i zakres przestępczości międzynarodowej, a co za tym idzie jeszcze trudniej jest zmierzyć skuteczność MOPK. Jednak należy zauważyć, że działania Interpolu przekładają się na konkretne i wymierne efekty. Przestępczości międzynarodowej, jak każdej innej, zlikwidować całkowicie zapewne się nie da, ale można przyjąć, że Interpol skutecznie spowalnia jej rozwój.

3.2.      Europol.

Europol – Europejski Urząd Policji rozpoczął oficjalną działalność w 1999 r., Polska stała się członkiem w 2004 r.

            Począwszy od londyńskich spotkań Grupy TREVI (20 października 1986 r.) oraz Rady Europejskiej (5—6 grudnia 1986 r.) sprawa zintensyfiko­wania współpracy w walce z terroryzmem, przestępczością zorganizowaną i nielegalną imigracją została uznana za zasadniczą kwestię w perspektywie realizacji celów integracji europejskiej zawartych w Jednolitym Akcie Eu­ropejskim z dnia 17 lutego 1986 r., a więc utworzenia rynku wewnętrznego, jako obszaru bez granic wewnętrznych, na którym zapewniona będzie swoboda przepływu towarów, osób, usług i kapitału.[194] Dokument z Palma de Mallorca, przedstawiony w czerwcu 1989 r. Radzie Europejskiej w Madrycie przez Grupę Koordynatorów, paryska deklaracja ministerialna Grupy TREVI z dnia l5 grudnia 1989 r., a przede wszystkim przyjęty przez Grupę TREVI w Dublinie, 15-16 czerwca 1990 r., nakreśliły nowe ramy współpracy policyjnej państw członkowskich Wspólnot Europejskich (obecnie Unii Europejskiej). Do katalogu priorytetowych celów i metod zaliczono: skuteczniejsze współdziałanie operacyjne służb policyjnych za pośrednictwem oficerów łącznikowych, lepszy obieg informacji za pośrednictwem wspólnego systemu informacyjnego, współpracę w celu wzmocnienia kontroli na granicach zewnętrznych, wspólne szkolenia i dzielenie się doświadczeniami.[195]

Tak szeroki zakres spraw objętych coraz ściślejszą – w zamiarze – współpracą powodował potrzebę powołania organu koordynacyjnego, który uporządkowałby różnorodne formy współdziałania policji państw członkow­skich, zarówno dwustronne, jak i wielostronne, a docelowo miałby się prze­kształcić w europejską formację policyjną. Zwolennikiem utworzenia euro­pejskiej policji kryminalnej, mającej uprawnienia do transgranicznych postępowań śledczych i dochodzeniowych, był rząd Republiki Federalnej Niemiec, popierany przez Francję i Hiszpanię. Wiele państw jednak uważało niemiec­kie propozycje za nazbyt śmiałe, wykraczające poza sferę tradycyjnie pojmo­wanej suwerenności. Z tego względu nad projektem „Europejskiego Urzędu Policji Kryminalnej” – według nazwy sugerowanej przez kanclerza Kohla – toczyła się cicha i nieformalna dyskusja, unikająca formalnych płaszczyzn konsultacji, jak Rada Ministrów WE czy Grupa TREVI. Dużym zaskocze­niem była więc formalna propozycja, z jaka Helmut Kohl wystąpił na forum Rady Europejskiej w Luksemburgu, 28-29 czerwca 1991 r.[196]

Kanclerz RFN zaproponował utworzenie do końca 1993 r. Europejskie­go Centralnego Biura Kryminalnego, „Europolu”, odpowiedzialnego za zwalczanie międzynarodowej przestępczości zorganizowanej i przemytu nar­kotyków. Przywódcy pozostałych państw członkowskich zasadniczo przy­stali na tę propozycję, a także zgodzili się, by Europol znalazł miejsce w „przyszłej strukturze europejskiej współpracy w dziedzinie policji i sądownictwa”. W sierpniu 1991 r. w ramach TREVI powołano Grupę ad hoc ds. Europolu, której zadaniem było opracowanie wstępnych założeń organizacji i działalności Europolu. 3 grudnia 1991 roku w Maastricht uzgodniono szczegółowy raport dotyczący procesu stopniowego tworzenia Europolu, przedłożony następnie Radzie Europejskiej w dnia 9-10 grudnia 1991 r.[197] W raporcie stwierdzono, że istnieje pilna potrzeba zdefiniowania podstawowych cech Europolu jako centralnej organizacji ułatwiającej wymianę i koordynację obrotu informacjami kryminalnymi, a także rozwoju współpracy śledczej między państwami członkowskimi w odniesieniu do przestępczości ponadgranicznej.[198]

            W raporcie podkreślono, że pierwszym etapem w rozwoju Europolu po­winno być powołanie Jednostki Europolu ds. Narkotyków (Europol Drugs Unit — EDU). Pierwotnie propozycję podobnej treści zgłosiła na forum Grupy TREVI Wielka Brytania podczas hiszpańskiego przewodnictwa w WE w pierwszej połowie 1989 r. W dublińskim programie działania Gru­py TREVI, w § 3 dotyczącym zwalczania przemytu narkotyków, państwa członkowskie WE zobowiązywały się do przestudiowania potrzeby i warun­ków, na jakich możliwe byłoby utworzenie „Europejskiej Jednostki Wywia­dowczej ds. Narkotyków” (European Drugs Intelligence Unit — EDIU). Po szczycie Rady Europejskiej w Luksemburgu w czerwcu 1991 r. w ramach Grupy Roboczej TREVI III utworzono podgrupę odpowiedzialną za opraco­wanie założeń funkcjonowania EDIU. Działalność EDU miała być kontynu­ują prac podjętych w ramach Grupy Trevi nad koncepcją i formułą działania Europejskiej Jednostki Wywiadowczej. Według osiągniętych uzgodnień, Jednostka Europolu ds. Narkotyków byłaby pozbawiona zdolności operacyjnych, jej zadaniem miało być gromadzenie, przekazywanie i koordynowanie wymiany informacji dotyczącej przemytu narkotyków i nadużywania środków odurzających, a ponadto wspieranie rozwoju grup śledczych zajmujących się przestępczością transgraniczną.[199]

            Traktat o Unii Europejskiej, podpisany 7 lutego 1992 r. w Maastricht, sankcjonował powstanie Europolu w ramach III filaru UE, obejmującego „współpracę w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych”. Zgodnie z art. K. I ust. 9 TUE, Europejski Urząd Policji – Europol był odpowiedzialny za funkcjonowanie ujednoliconego, obejmującego całą linię systemu wymiany informacji dotyczących zapobiegania i walki z terroryzmem, z nielegalnym handlem narkotykami i innymi poważnymi formami międzynarodowej przestępczości, włącznie z koniecznymi formami współpracy celnej.[200] Szczegółowe kompetencje, cele i zadania Europolu miały zostać uzgodnione przez państwa członkowskie UE.

Cele, zadania i funkcje Europejskiego Urzędu Policji zawarte zostały w konwencji o Europolu przyjętej 26 lipca 1993 r. Podstawowym celem Europolu, określonym w art. 2 ust. 1 konwencji, jest poprawa skuteczności i współpracy odpowiednich władz państw członkowskich w przeciwdziałaniu i zwalczaniu terroryzmu, nielegalnego przemytu narkotyków, przemytu substancji nuklearnych i radioaktywnych, nielegalnemu przemytowi imigrantów, handlowi ludźmi oraz przestępstwom samochodowym. Dopiero po dwóch latach od wejścia w życie konwencji Europol zajmie się także walką przeciwko terroryzmowi.[201] Niemniej jednak 3 grudnia 1993 r. Rada podjęła decyzję, na mocy której, z chwilą osiągnięcia pełnej zdolności operacyjnej, Europol uzyska kompetencje do zajęcia się przestępstwami przeciwko życiu, zdrowiu, wolności osobistej lub własności, popełnionymi lub zamierzonymi w trakcie działalności terrorystycznej.[202]

W 1995 roku uznano, że priorytetem w działalności Europolu ma być zwalczanie przestępczości zorganizowanej. Rolą Rady było natomiast stworzenie warunków do skuteczniej­szego przeciwdziałania i zwalczania międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Przyjęty przez Radę Europejską w dniach 16-17 czerwca 1997 r. Plan Działania w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej również odnosił się do działań podejmowanych przez Europol. Zalecenia przyjęte na wymienionym spotkaniu Rady, zakładały, że Europol powinien: rozwijać współpracę i powiązania z krajami trzecimi, uczestniczyć w śledztwach prowadzonych przez państwa członkowskie, mieć możliwość zwracania się do państw członkowskich o podjęcie śledztwa, być pełniej wykorzystywany przez państwa członkowskie, mieć dostęp do SIS.[203]

W przyjętym przez Radę Unii 8 grudnia 1998 r. Planie Działania zakładano m. in., że: należy zbadać możliwość stworzenia bazy danych o prowadzonych śledztwach, przesunąć ciężar pracy Europolu w kierunku działań operacyjnych, uznać przemyt ludzi za priorytet Europolu, wzmocnić wymianę informacji i koordynację państw członkowskich w zwalczaniu terroryzmu, rozszerzyć kompetencje Europolu na nowe rodzaje przestępstw, przyjąć środki prawne umożliwiające współpracę Europolu z sądami, rozwijać współpracę Europolu z organami śledczymi i prokuratorami, stworzyć system wymiany informacji o praniu pieniędzy, zbadać możliwość dostępu Europolu do Systemu Informacji Celnej (CIS), przeprowadzić analizy w sprawie utworzenia bazy danych daktyloskopijnych.[204]

W praktyce zalecenia te nie zmieniły istoty roli Europolu, ponieważ nadal nie może on przeprowadzać samodzielnie takich czynności, jak zatrzymanie czy rewizja.

Dnia 29 kwietnia 1999 r. Rada rozszerzyła mandat Europolu o zadania związane ze zwalczaniem fałszerstw walutowych oraz podróbek środków płatniczych. W rozporządzeniu z 28 maja 1999 r. o sankcjach karnych w przypadku fałszerstw walutowych w związku z wprowadzeniem euro wezwała państwa członkowskie i Komisję do rozważenia możliwości zacie­śnienia związków instytucjonalnych w celu skutecznej współpracy EBC i Europolu w zapobieganiu i zwalczaniu fałszerstw euro.[205]

Dnia 26 lipca 2000 r. Komisja przedstawiła propozycję rozporządzenia o ochronie euro przed fałszerstwami. Jednym z kluczowych postanowień było utworzenie w ramach Europolu Wydziału do Walki z Fałszerstwami Eu­ro, którego zadaniem jest zarządzanie systemem wymiany, gromadzenia i analizy informacji o charakterze strategicznym i operacyjnym w ramach systemu informatycznego Europolu.[206]

Efektem spotkania w Brukseli 15 lutego 2001 r. funkcjonariuszy wyż­szego szczebla reprezentujących Komisję Europejską, Europejski Bank Centralny (EBC) i Europol była decyzja o powołaniu międzyinstytucjonalnej Grupy Kierowniczej, której zadania obejmują: koordynowanie działań podejmowanych przez Komisję, EBC i Eu­ropol w celu ochrony euro;

rozwój spójnej strategii zarówno w wymiarze technicznym i opera­cyjnym, jak też informacyjnym; uzgadnianie konkretnych środków przyjmowanych do realizacji celów ogólnych.[207]

Konwencja o Europolu stanowiła także, że Rada – działając jednomyślnie – może rozszerzyć zakres podmiotowej działalności Europolu o formy przestępczości zdefiniowane w aneksie do konwencji. Lista przestępstw była stosunkowo obszerna i uszeregowana według kilku kategorii:[208] przeciwko życiu, zdrowiu i wolności osobistej (morderstwo, niele­galny handel organami ludzkimi, kidnapping, wzięcie zakładników rasizm i ksenofobia); przeciwko własności i dobru publicznemu (zorganizowany napad ra­bunkowy, nielegalny handel dobrami kultury i dziełami sztuki, oszu­stwa i fałszerstwa, wymuszenia, piractwo i podrabianie produktów, fałszowanie dokumentów i handel nimi; fałszowanie środków płat­niczych, przestępczość komputerowa, korupcja); nielegalny handel i szkody dla środowiska (nielegalny handel bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, nielegalny handel zagrożonymi gatunkami zwierząt i roślin, nielegalny handel substancjami hormonalnymi i odżywkami).

Dnia 6 grudnia 2001 r. Rada podjęła decyzję o rozszerzeniu mandatu Europolu na powyższe, umieszczone w Aneksie do konwencji, formy przestępczości zorganizowanej. Tym samym decyzja Rady z 29 kwietnia 1999 r. o oddaniu w kompetencje Europolu spraw zwalczania fałszerstw pieniędzy i środków płatniczych straciła ważność z dniem 1 stycznia 2002 r.[209]

Szczegółowe zadania Europolu określono w art. 3 konwencji o Europolu:[210] ułatwianie wymiany informacji między Państwami Członkowskimi; pozyskiwanie, gromadzenie i analiza informacji, materiałów operacyjnych; bezzwłoczne powiadamianie odpowiednich władz państw człon­kowskich przez biura krajowe określone w art. 4 konwencji o Euro­polu (jedyne instytucje łącznikowe między Europolem a odpowied­nimi władzami narodowymi) o informacjach ich dotyczących; pomoc operacyjna krajom członkowskim przez przekazywanie wszelkich istotnych informacji jednostkom krajowym; utrzymywanie skomputeryzowanego systemu gromadzenia informacji; rozwijanie specjalistycznej wiedzy dotyczącej procedur śledczych w krajach członkowskich; przygotowywanie ogólnych raportów; pomoc i doradztwo w szkoleniu członków odpowiednich władz państw członkowskich, w ich organizacji i wyposażeniu, w meto­dach prewencji karnej, technikach i metodach kryminalistycznych.[211]

Konwencja o Europolu w art. 4 ust. 1 określa, że każde Państwo Człon­kowskie ustanowi lub powoła biuro krajowe do realizacji celów określonych w niniejszym artykule. Biuro krajowe – jedyny organ łączący Europol z władzami krajowymi – ma za zadanie: dostarczanie Europolowi z własnej inicjatywy lub na jego prośbę in­formacji, analiz i porad; aktualizowanie informacji i analiz; ocenę zgodności dostarczanych informacji i doniesień z ustawodaw­stwem krajowym na prośbę odpowiednich władz; dostarczanie Europolowi informacji w celu gromadzenia ich w syste­mie komputerowym; zagwarantowanie przestrzegania prawa we wszelkiej wymianie in­formacji między biurem krajowym a Europolem.[212]

Każde biuro krajowe oddeleguje oficera łącznikowego reprezentującego interesy swego państwa w Europolu. Głównym zadaniem oficera łączniko­wego będzie uczestniczenie w wymianie informacji między swym biurem krajowym a Europolem oraz koordynowanie przyjętych środków do realiza­cji postawionych celów.[213]

Konwencja o Europolu w art. 6-9 przewiduje utworzenie komputerowe­go systemu informacyjnego, do którego dostęp uzyskają odpowiednie organy państw członkowskich oraz – w ograniczonym zakresie – państw trzecie na ściśle określonych warunkach w celu ochrony danych osobowych zgromadzonych w systemie komputerowym.        

            Struktura organizacyjna Europolu, zgodnie z art 27 konwencji o Europolu, obejmuje następujące organy: Zarząd; Dyrektor;  Komitet Finansowy; Kontroler Finansowy.[214]

            Zarząd składa się z jednego przedstawiciela każdego państwa członkowskiego. Zbiera się co najmniej dwa razy do roku, a przewodniczy mu przedstawiciel państwa członkowskiego sprawującego prezydencję UE. Zarząd określa jednomyślnie liczbę oficerów łącznikowych delegowanych przez państwa członkowskie do Europolu, a także określa ich prawa i obowiązki. Uczestniczy w powoływaniu i odwoływaniu Dyrektora i jego zastępców oraz nadzoruje prawidłowe wykonywanie przez nich obowiązków. Bierze udział w sporządzeniu budżetu, uchwala jednomyślnie pięcioletni plan finansowy oraz mianuje Kontrolera Finansowego.[215] Zarząd uczestniczy ponadto we wprowadzaniu zmian do konwencji i rozszerzaniu listy celów Europolu.

Urzędem Policji kieruje dyrektor. Podczas trwającej pięć lat kadencji, na dyrektorze spoczywają nastę­pujące obowiązki: realizacja zadań spoczywających na Europolu; bieżąca administracja; sprawy kadrowe; przygotowywanie i wdrażanie decyzji Za­rządu; przygotowywanie planów finansowych i budżetowych.[216] Dyrektor jest odpowiedzialny przed Zarządem, w którego posiedzeniach uczestniczy. Dyrektorowi podlegają zastępcy, których liczbę ustala, powołu­je i odwołuje Rada UE.[217]

            Na podstawie art. 24 konwencji o Europolu działa Wspólny Organ Nadzorczy. Jego zadaniem jest nadzór nad realizacją postanowień konwencji w zakresie ochrony danych osobowych. Tworzą go niezależni przedstawiciele odpowiednich krajowych organów ochrony danych osobowych w liczbie najwyżej dwóch z każdego państwa, wybieranych na pięcioletnią kadencję.[218] Podstawowym zadaniem organu jest zagwarantowanie ochrony prawnej jednostek w procesie przechowywania, przetwarzania i wykorzystywania danych gromadzonych przez Europol, jak również rozpatrywania pytań dotyczących działalności Europolu w zakresie przetwarzania i wykorzystywania danych osobowych. Wykryte nieprawidłowości zgłaszane są dyrektorowi Europolu, ten zaś ma obowiązek ustosunkowania się do postawionych zarzutów w określonym przez Organ Nadzorczy czasie oraz stałe­go informowania Organu o prowadzonym postępowaniu wyjaśniającym.[219]

Konwencja o Europolu dawała Urzędowi Policji osobowość prawną dzięki czemu Europol działał jako autonomiczna organizacja posiadająca własne władze i organa nadzorcze, własny budżet oraz odrębne kompetencje. Członkostwo w Europolu zależało od przynależności do Unii Europejskiej.

Propozycje zmiany podstaw prawnych Europolu pojawiły się od początku jego działalności. Zwracano uwagę, że powinien on zostać przekształcony w agendę Unii, co umożliwi zastosowanie do niego ogólnych zasad i procedur. Argumentowano przy tym, że na takich zasadach działa właśnie np. Eurojust.[220] Zakładano przy tym, że prze­kształcenie Europolu w podmiot unijny finansowany z budżetu ogólnego Unii Europejskiej zwiększy kontrolę Parlamentu Europejskiego nad Europolem, ponieważ Par­lament współuczestniczy w przyjęciu tego budżetu, w tym w przyjmowaniu planu zatrudnienia i procedurze udzielania absolutorium. Dodatkowo objęcie Europolu ogólnymi zasadami i procedurami mającymi zastosowanie do podobnych podmio­tów unijnych przyczyni się do uproszczenia procedur administracyjnych, dzięki czemu większą część swoich zasobów Europol będzie mógł przeznaczyć na realizację swoich podstawowych zadań.[221] Wysuwano przy tym argument, że kolejnym krokiem powinno być poprawienie jego funkcjonowania, co można osiągnąć przez przyjęcie środków ukierunkowanych na zwiększenie możliwości Europolu w zakresie udzielania pomocy i wsparcia właściwym organom ochrony porządku publicznego państw członkowskich, bez konieczności przyznawania pracownikom Europolu uprawnień wykonawczych. Dodatkowe uprawnienia mają m. in. polegać na zapewnieniu Europolowi możliwości udzielania pomocy właściwym organom państw członkowskich w zwalczaniu kon­kretnych form poważnej przestępczości bez obowiązującego obecnie ograniczenia, zgodnie z którym udzielanie takiej pomocy jest możliwe jedynie wówczas, gdy istnieją faktyczne oznaki działania zorganizowanej struktury przestępczej.[222]

Za szczególnie istotne uznawano, aby pracownicy Europolu mogli uczestniczyć we wspólnych zespołach dochodzeniowo-śledczych. Aby zapewnić pracownikom Europolu możliwość uczestnictwa w tych zespołach we wszystkich państwach człon­kowskich, należy zagwarantować, by podczas uczestniczenia jako wsparcie w pracach wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych nie odnosili oni korzyści ze stosowa­nia immunitetów.[223] Zwracano również uwagę, że jednostki krajowe Europolu powinny mieć bezpośredni dostęp do wszystkich danych zgromadzonych w systemie infor­macyjnym Europolu. Zaś on sam powinien mieć możliwość zawierania porozumień i dokonywania uzgodnień roboczych z instytucjami, organami, biurami i agencjami związanymi z Unią lub ze Wspólnotą w celu wzajemnego zwiększenia skuteczności zwalczania poważnych form przestępczości wchodzących w zakres odpowiednich kom­petencji obu stron, oraz aby unikać powielania działań. W związku z tym konieczne jest zracjonalizowanie możliwości współpracy Europolu z państwami trzecimi i orga­nizacjami w celu zapewnienia zgodności z ogólną polityką Unii w tym zakresie, między innymi przez przyjęcie nowych przepisów określających, jak ma wyglądać taka współ­praca w przyszłości. Należy również usprawnić system zarządzania Europolem po­przez uproszczenie procedur, ogólniejsze opisy zadań Zarządu oraz wprowadzenie zasady podejmowania decyzji większością dwóch trzecich głosów.[224]

Wymienione przyczyny legły u podstaw wydania Decyzji Rady z dnia 6 kwietnia 2009 r. ustanawiającej Europejski Urząd Policji (Europol). Na wstępie stwierdza się w Decyzji, że siedziba Urzędu mieści się w Hadze, zaś utworzony na jej podstawie Urząd jest następcą działającego na podstawie Konwen­cji z 13 czerwca 1995 r. Zgodnie z art. 3 celem Europolu jest wspieranie i zwiększanie skuteczności dzia­łań i wzajemnej współpracy właściwych organów państw członkowskich w ramach zapobiegania przestępczości zorganizowanej, terroryzmowi i innym formom poważ­nej przestępczości, które dotyczą co najmniej dwóch państw członkowskich, oraz zwalczania tych zjawisk.[225] W konsekwencji na podstawie art. 4 kompetencji Europolu podlega:[226] przestępczość zorganizowana, terroryzm, jak również inne formy poważnej przestępczości, wymienione w załączniku, jednakże pod warunkiem, że dotycząco najmniej dwóch państw członkowskich tak, że skala, znaczenie i skutki tych przestępstw wymagają od państw członkowskich wspólnych działań. Przestępstwa objęte działaniem Europolu to: nielegalny handel narkotykami, nielegalne działania związane z praniem pieniędzy, przestępstwa związane z substancjami jądrowymi i radioaktywnymi, przemyt nielegalnych imigrantów, handel ludźmi, przestępstwa związane z pojazdami silnikowymi, zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, nielegalny obrót organami i tkankami ludzkimi, porwanie, bezprawne przetrzymywanie i branie zakładników, rasizm i ksenofobia, rozbój w formie zorganizowanej, nielegalny handel dobrami kultury, w tym antykami i dziełami sztuki, oszustwo i przywłaszczenie mienia, wymuszenie rozbójnicze, podrabianie produktów i piractwo, fałszowanie dokumentów urzędowych i obrót talami dokumentami, fałszowanie pieniędzy i środków płatniczych, przestępczość komputerowa, korupcja, nielegalny handel bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, nielegalny handel zagrożonymi gatunkami zwierząt, zagrożonymi gatunkami i odmianami roślin, przestępstwa przeciw środowisku, nielegalny handel substancjami hormonalnymi i innymi środkami  pobudzającymi wzrost.

Kompetencjom Europolu podlegają także tzw. przestępstwa powiązane. Uważa się za nie: przestępstwa mające służyć uzyskaniu środków do popełniania czynów, które podlegają kompetencjom Europolu; przestępstwa mające ułatwić lub umożliwić popełnienie czynów, które podlegają kompetencjom Europolu; przestępstwa mające na celu uniknięcie kary za czyny, które podlegają kompetencjom Europolu.[227]

W ramach zwalczania tych czynów Urząd wykonuje zadania podstawowe i do­datkowe. Zadania podstawowe Europolu to:[228] gromadzenie, przechowywanie, przetwarzanie, analizowanie i wymiana informacji (również operacyjnych); niezwłoczne powiadamianie właściwych organów państw członkowskich (za pośrednictwem jednostek krajowych) o informacjach ich dotyczących oraz o wszelkich stwierdzonych powiązaniach pomiędzy przestępstwami; pomoc w śledztwach lub dochodzeniach prowadzonych w państwach członkowskich, (przede wszystkim poprzez przekazywanie jednostkom krajowym wszelkich istotnych informacji); występowanie w konkretnych przypadkach do właściwych organów państw członkowskich z wnioskiem o wszczęcie, prowadzenie lub koordynację śledztw lub dochodzeń oraz proponowanie utworzenia wspólnego zespołu dochodzeniowo-śledczego; zapewnianie państwom członkowskim wsparcia wywiadowczego i analitycznego w związku ze znaczącymi wydarzeniami międzynarodowymi; przygotowywanie związanych z jego celami ocen zagrożenia, analiz strategicznych i ogólnych sprawozdań sytuacyjnych, w tym ocen zagrożenia przestępczością zorganizowaną. Zadania te obejmują także wspieranie państw członkowskich w gromadzeniu i analizowaniu informacji z Internetu, w celu wykrywania działalności przestępczej, którą Internet ułatwia lub która prowadzona jest przy jego użyciu.[229]

Na szczególną uwagę zasługuje wśród zadań możliwość występowania do właś­ciwych organów państw członkowskich z wnioskiem o wszczęcie lub prowadzenie śledztw czy dochodzeń, co może oznaczać interwencję Europolu w sytuacji, gdy wła­dze krajowe nie chcą same wszcząć postępowania w danej sprawie (np. dotyczącej korupcji). Oznacza to więc ingerencję Urzędu w działalność prokuratur czy policji w państwach członkowskich. Takich uprawnień nie ma żadna inna instytucja mię­dzynarodowej współpracy policyjnej.[230]

Dodatkowe zadania Europolu obejmują rozwijanie specjalistycznej wiedzy o procedurach śledczych i dochodzeniowych, które są stosowane przez właściwe organy państw członkowskich, oraz doradztwo w zakresie śledztw lub dochodzeń, jak również dostarczanie strategicznych informacji operacyjnych w celu ułatwiania oraz propagowania sprawnego i skutecznego wykorzystywania zaso­bów dostępnych na szczeblu krajowym i unijnym do działań operacyjnych i do wspierania talach działań.[231]

Dla zapewnienia właściwej współpracy (pośredniczenia w kontaktach) z Europolem w każdym państwie członkowskim działa jednostka krajowa. Stosunki między jednostką krajową a właściwymi organami podlegają prawu krajowemu, a w szcze­gólności odpowiednim krajowym przepisom konstytucyjnym. Jednocześnie władze państwowe muszą zapewnić jednostkom krajowym wykonywanie swoich działań przez dostęp do odpowiednich krajowych baz danych. W ramach wykonywania swoich zadań jednostki krajowe:[232] z własnej inicjatywy dostarczają Europolowi informacji i informacji operacyjnych niezbędnych do wykonywania jego zadań; odpowiadają na wniosła Europolu o informacjach, informacjach operacyjnych i radzie, na bieżąco aktualizują informacje, w tym informacje operacyjne; zgodnie z prawem krajowym oceniają informacje, w tym informacje operacyjne, dla właściwych organów i przekazują im te materiały; występują do Europolu z wnioskami o porady, informacje, informacje operacyjne i analizy; dostarczają Europolowi informacji przeznaczonych do przechowywania w jego bazach danych; zapewniają, by każda wymiana informacji między nimi a Europolem przebiegała zgodnie z prawem. Jednakże jednostka krajowa nie jest zobowiązana do dostarczenia informacji Euro­polowi, jeżeli ich dostarczenie: zaszkodziłoby żywotnym interesom bezpieczeństwa narodowego, zagroziłoby powodzeniu śledztwa lub dochodzenia w toku lub bezpieczeństwu osób, oznaczałoby ujawnienie informacji o organizacjach lub o konkretnych działaniach wywiadowczych związanych z bezpieczeństwem państwa.[233]

Funkcję krajowego punktu kontaktowego przy Europolu pełnią oficerowie łącz­nikowi, oddelegowani przez jednostkę krajową. Są zatem reprezentantami interesów swojej jednostki w Urzędzie.[234]

Najważniejszym elementem służącym realizacji celów Europolu jest przetwarza­nie informacji (także operacyjnych), w tym danych osobowych. Co jednak najważniejsze, Europol ustanawia i utrzymuje system informacyjny, jak również pliki robocze do celów analizy. Tworzenie nowego systemu informa­cyjnego odbywać się będzie na podstawie dotychczas funkcjonującego. Europol może przetwarzać dane w celu określenia, czy dane takie są przydatne do jego zadań i czy mogą zostać włączone do systemu informacyjnego Europolu, plików roboczych do celów analizy, lub innych systemów przetwarzania danych osobowych. Zarząd, działając na wniosek Dyrektora, i po konsultacji ze wspólnym organem nad­zorczym, określa warunki dostępu do danych i ich wykorzystywania, a także granic czasowych przetwarzania i usuwania danych, które nie mogą przekraczać sześciu miesięcy. Ta decyzja Zarządu wymaga zatwierdzenia przez Radę Unii.[235] Europol jest odpowiedzialny za prawidłowe działanie systemu informacyjnego pod względem technicznym i operacyjnym oraz podejmuje wszelkie niezbędne środki, aby zapewnić prawidłowe wdrożenie zasad ochrony danych osobowych. Za komu­nikację z systemem informacyjnym Europolu odpowiedzialna jest jednostka krajowa każdego państwa członkowskiego. Jednostka krajowa państwa członkowskiego jest odpowiedzialna za:[236] środki bezpieczeństwa (dotyczące urządzeń używanych na terytorium danego państwa członkowskiego do przetwarzania danych); przegląd danych (przeprowadzany przez jednostkę je wprowadzającą); jeżeli wymagają tego przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne i procedury danego państwa członkowskiego – za prawidłowe wykonanie przepisów o ochronie danych osobowych. Należy jednak zwrócić uwagę, że system informacyjny Europolu może być wykorzy­stywany do przetwarzania jedynie takich danych, które są niezbędne do wykonywania jego zadań.

Dla właściwego wykonywania swoich kompetencji Europol jest uprawniony do współpracy z:[237] Eurojustem, Europejskim Urzędem ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), Europejską Agencją Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej (FRONTEX), Europejskim Kolegium Policyjnym (CEPOL), Europejskim Bankiem Centralnym, Europejskim Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA). Zasady tej współpracy określają specjalne porozumienia lub tzw. uzgodnienia robocze.

ZAKOŃCZENIE

Policja stanowi ważną sferę życia publicznego. Funkcjonuje zarówno w strukturze administracji rządowej, jak i samorządowej, wykonując zadania mające na celu ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego. Bezpieczeństwo oraz porządek publiczny są zbyt istotnymi wartościami, aby pozostawić je samej Policji. W tym celu powstał cały aparat policji administracyjnych, które mają się wzajemnie uzupełniać. Również organy samorządu terytorialnego współdziałają z Policją, wspólnie wykonując zadania z zakresu ochrony porządku i bezpieczeństwa. Powyższy system zapewnia takie wykonywanie zadań, które faktycznie przynosi rezultaty.

Współczesna Policja charakteryzuje się centralizacją i hierarchicznym podporządkowaniem. Elementy te pozwalają na sprawowanie kontroli przez organy administracji państwowej, a także organy samorządowe wobec Policji. W wyniku reformy w 1999 roku zwiększył się wpływ organów administracji ogólnej na stan bezpieczeństwa i porządku publicznego. W każdym szczeblu administracji oznaczono konkretnie organ odpowiedzialny za skutki działań tej sferze.

Samo podporządkowanie Policji organom centralnym z pewnymi tylko możliwościami oddziaływania organów lokalnych należy uznać za dobre rozwiązanie. Taki układ kierowania Policją, sytuujący ją pod bezpośrednią kontrolą rządów, pozwala określać ogólna strategię działalności Policji, formy i metody tej działalności, regulować stosunki wzajemne pomiędzy policją a innymi organami państwa, przede wszystkim wojskiem, organami administracji państwowej, prokuraturą czy sądownictwem.

Szczególne znaczenie ma również współdziałanie Policji ze strażami miejskimi. Na przestrzeni kilku ostatnich lat można zaobserwować znaczną poprawę w działalności tych straży, a dzięki ich współpracy z Policją, możliwe jest skuteczne wykonywanie zadań z zakresu ustawowych zadań i Policji, i straży. Oczywiście, kwestią dyskusyjną jest sprawa samej zasadności istnienia straży gminnych, jednak wątpliwości te zostały omówione szerzej w samej treści pracy.

Przepisy prawa polskiego regulują uprawnienia Policji, mające wpływ na sferę praw i wolności człowieka i obywatela. W szczególności chodzi o takie środki jak: legitymowanie, zatrzymanie, stosowanie środków przymusu bezpośredniego czy użycie broni palnej przez Policję. Oczywiście, wiele przypadków użycia powyższych środków wydaje się uzasadnionych, ciągle jednak budzą one pewne wątpliwości.

Obawa przed przestępczością wciąż jest w Polsce tematem aktualnym, bowiem stopień strachu, że staniemy się ofiarą przestępstwa, pozostaje wysoki. Wynika to często nie tyle z rzeczywistego zagrożenia, ile z braku porządku, uczuciem osłabienia kontroli społecznej w otoczeniu obywatela, a niejednokrotnie – ze złego wykorzystania prostych środków technicznych. Poprawę poczucia bezpieczeństwa obywateli powinna Policja zapewnić na przykład poprzez zastosowanie odpowiedniej polityki informacyjnej czy zwiększeniem liczby patroli na ulicach.

Mimo, iż po dokonaniu analizy funkcjonowania Policji można zauważyć pewne niedociągnięcia czy wątpliwości, wydaje się, że spełnia ona dobrze swoją rolę zarówno poprzez współpracę z innymi organami, jak i samodzielnie wypełniając ustawowe – jakże trudne – zadania z zakresu ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

80,2 proc. Polaków czuje się bezpiecznie, spacerując w swojej okolicy po zmroku, 67,2 proc. uznaje Policję za skuteczną, a 69,4 proc. respondentów dobrze ocenia pracę funkcjonariuszy, którzy pełnią służbę w okolicy ich miejsca zamieszkania. Policja jest coraz skuteczniejsza, a Polacy boją się coraz mniej – to najnowsze wyniki Polskiego Badania Przestępczości przeprowadzonego na próbie aż 17 tysięcy osób. To jednak tylko dane statystyczne. Oceniając pracę policjantów i poszczególnych komend wojewódzkich powinno brać się pod uwagę nie tylko statystyki dotyczące przestępczości, ale też rzeczywistą sytuację i to, w jaki sposób oceniają ją mieszkańcy. Te ostatnie oceny nie są już jednak tak jednoznaczne.

Wielokrotnie można się spotkać z opiniami, iż większość współcześnie pracujących policjantów nie nadaje się mentalnie do swojej pracy. Związane jest to przede wszystkim z dość powszechnym poglądem, iż policjanci nie do końca rozumieją tego, iż ich praca stanowi służbę. Już semantyczne brzmienie tego ostatniego słowa wskazuje, iż podstawowym zadaniem policjanta jest „służenie” społeczeństwu. Niestety, pogoń za realizacją planów wewnętrznych, „podbijaniem” statystyk oraz chęcią uzyskania awansu służbowego za wszelką cenę zdaje się wypaczać przedmiotowe zadanie.

Za taki stan rzeczy odpowiada w dużej części brak długofalowej, konsekwentnie realizowanej koncepcji szkolenia i doskonalenia zawodowego policjantów. System szkolenia był co prawda wielokrotnie modyfikowany w XXI wieku, ale zmiany do niego wprowadzane wynikały z doraźnych potrzeb i koncepcji, nie zaś z rzetelnej analizy stanu kadr Policji oraz długoterminowego bilansu potrzeb jednostek terenowych Policji i możliwości edukacyjnych szkół Policji. Negatywnej ocenie poddać należy także system doskonalenia zawodowego w jednostkach terenowych Policji, w szczególności niskiej frekwencji policjantów w zajęciach. Dodać do tego należy brak nadzoru i kontroli realizacji szkolenia i doskonalenia zawodowego ze strony Komendanta Głównego Policji, w tym także brak systemu badania efektywności szkolenia i doskonalenia zawodowego. Pomimo tego, że kadra naukowo-dydaktyczna szkół Policji charakteryzuje się wysokim poziomem wykształcenia i doświadczenia zawodowego, to powyższe uchybienia rzutują na ogólny obraz funkcjonariuszy Policji.

BIBLIOGRAFIA

I. PUBLIKACJE KSIĄŻKOWE

(monografie, podręczniki, prace i artykuły naukowe oraz rozdziały w pracach zbiorowych)

1. Babiński A., Bogdalski P., Policja w strukturach administracji publicznej, materiały poseminaryjne, Szczytno 2005.
2. Barcik J., Wentkowska A., Prawo Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony, Warszawa 2011.
3. Bigo T., Prawo administracyjne. Część ogólna, Lwów 1932.
4. Błaś A., Boć J., Jeżewski J., Administracja publiczna, Wrocław 2009.
5. Bodio J., Borkowski G., Demendecki T., Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa, Warszawa 2011.
6. Cichorz T., Misiuk A., Wiciak I., Komunikacja społeczna w Policji, Szczytno 2006.
7. Ciepiela W., Policja w Polsce. Wczoraj-Dzisiaj-Jutro, Poznań 2006.
8. Czapska J., Wójcikiewicz J., Policja w społeczeństwie obywatelskim. Aneks., Kraków 1999.
9. Dajczman J., Interpol, Warszawa 2005.
10. Dobkowski J., Pozycja prawnoustrojowa służb, inspekcji i straży, Warszawa-Lublin 2007.
11. Dolnicki B., Policyjne funkcje państwa w Polsce [w:] K. Nowacki (red.), Problemy prawa angielskiego i europejskiego oraz reformy w Europie Środkowej, Wrocław 2000.
12. Fehler W., Bezpieczeństwo publiczne w przestrzeni miejskiej, Warszawa 2010.
13. Fehler W., O pojęciu bezpieczeństwa państwa [w:] W. Śmiałek, J. Tymanowski (red.), Bezpieczeństwo państw i narodów w procesie integracji europejskiej, Toruń 2002.
14. Filipek J., Podział na  indywidualne i generalne akty administracyjne [w:] Administracja publiczna u progu XXI wieku, Prace dedykowane prof. zw. dr hab. Janowi Szreniawskiemu z okazji Jubileuszu 45-lecia pracy naukowej, Przemyśl 2000.
15. Gawłowicz I., Wasilewska M.A., Międzynarodowa współpraca w walce z przestępczością, Szczecin 2004.
16. Gielo D., Ewolucja podstaw prawnych, struktury i funkcjonowania Europejskiego Urzędu Policji, Warszawa 2010.
17. Gierszewski J., Unia Europejska w walce z terroryzmem międzynarodowym, Prawo i Życie, nr 3/2007.
18. Goettel M., Status prawny Policji i policjanta, Szczytno 2005.
19. Hausner J., Administracja publiczna, Warszawa 2008.
20. Hobbes T., Lewiatan, Warszawa 1954.
21. Izdebski H., Kulesza M., Administracja publiczna, Warszawa 2004.
22. Jasiński F., Narojek M., Rakowski P., Wewnętrzne i zewnętrzne aspekty współpracy antyterrorystycznej w Unii Europejskiej w kontekście Polski jako państwa członkowskiego, Warszawa 2006.
23. Jastrzębski B., Podstawowe zasady demokratycznego państwa prawa i administracji publicznej, Płock 1999.
24. Jellinek J., Ogólna nauka o państwie, Warszawa 1924.
25. Kasznica S., Polskie prawo administracyjne, Poznań 1947.
26. Kijowski D.R., Władcze formy działania w administracji publicznej,  Białystok 2000.
27. Kitler W., Wiśniewski B., Prońko J., Problemy zarządzania kryzysowego w państwie, Warszawa 2000.
28. Kotowski W., Ustawa o Policji. Komentarz praktyczny, Warszawa 2004.
29. Kustra A., Partnerstwo czy natręctwo? Zmiany ustrojowe w Europolu, Europejski Przegląd Sądowy 10/2009, Warszawa 2009.
30. Leoński Z., Istota i rodzaje policji administracyjnej (zagadnienia wybrane) [w:] Z. Leoński (red.), Administracja publiczna u progu XXI wieku, Przemyśl 2000.
31. Leoński Z., Materialne prawo administracyjne, Warszawa 2001.
32. Letkiewicz, Kształtowanie potencjału kadrowego Policji wobec wyzwań przyszłości, Szczytno 2007.
33. Liedel K., Współpraca międzynarodowa w dziedzinie zwalczania terroryzmu, Policja, nr 1/ 2005.
34. Lipiński A., Prawo ochrony środowiska, Warszawa 2012.
35. Lipke J., Specyficzna służba przedwojennego policjanta, Miesięcznik Policja 997,  nr 13/2004.
36. Łazowski A,, Ponadnarodowa współpraca organów ścigania, Zeszyty Naukowe  Katedry Europeistyki UW, Warszawa 2010.
37. Litwiński R., Korpus Policji w II Rzeczypospolitej. Służba i życie prywatne, Lublin 2010.
38. Maciejewski T., Historia administracji, Warszawa 2002.
39. Majer P., Milicja Obywatelska w systemie organów władzy PRL, Toruń 2003.
40. Majer P., Milicja Obywatelska 1944-1967. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004.
41. Maliszewska – Nienartowicz J., System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej, Toruń 2010.
42. Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1999.
43. Matan A., Policja administracyjna jako funkcja administracji publicznej, Katowice 2007.
44. Mączyński M., Policja Państwowa w II Rzeczypospolitej, Kraków 1997.
45. Mądrzejowski W., Przestępczość zorganizowana. System zwalczania, Warszawa 2008.
46. Micek D., Micek M., Kompetencje jednostek policyjnych w modelu hierarchicznego podporządkowania, Szczytno 2010.
47. Mirska A., Policja jako podstawowy podmiot w systemie bezpieczeństwa i porządku publicznego, PiP, nr 7/2009.
48. Misiuk A., Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego. Zagadnienia prawno­ustrojowe, Warszawa 2008.
49. Misiuk A., Historia Policji w Polsce od X wieku do współczesności,  Warszawa 2008.
50. Misiuk A., Zarządzanie ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego w państwie: wybrane prawno-organizacyjne aspekty działania Policji, Rzeszów 2005.
51. Morawski L., Europejskie dialogi policyjne, Forum Prawnicze 1/2011, Warszawa 2011.
52. Nowacki J., Rządy prawa, Katowice 1995.
53. Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 4, PWN, Warszawa 1996.
54. Ochendowski E., Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 2001.
55. Ostant W., Europejski Urząd Policji (Europol). Instytucja europejskiego systemu bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości, Zeszyty Instytutu Zachodniego 45/2010, Poznań 2010.
56. Piątkowski K., Niektóre aspekty zagrożenia bezpieczeństwa RP, Myśl Wojskowa, nr 5/93.
57. Pieprzny S., Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Warszawa 2007.
58. Pikulski S., Karnomaterialne i kryminologiczne aspekty bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1996.
59. Pikulski S., Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa publicznego [w:] Bezpieczeństwo to wspólna sprawa. Ochrona bezpieczeństwa publicznego – rozwiązania systemowe w skali kraju i regionu, materiały poseminaryjne pod red. J. Fiebiga, M. Roga, A. Tyburskiej, Szczytno 2002.
60. Płowucha S., Zagadnienia prawne organizacji i funkcjonowania Policji, Szczytno 2005
61. Plywaczewski W., Kędzierska G., Leksykon policyjny, Szczytno 2001.
62. Pokruszyński W., Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa, Józefów 2010.
63. Rakowski P., Zapobieganie terroryzmowi i jego zwalczaniu w dorobku prawnym UE, Przegląd Prawa Europejskiego, nr 1/2000.
64. Rojtek R., Dziubek I., Straże gminne (miejskie). Zasady szczególne działania, Kraków-Tarnobrzeg 2010.
65. Sagan S., Organy i korporacje ochrony prawa, Warszawa 2008.
66. Serafin S., Szmulik B., Organy ochrony prawnej, Warszawa 2013.
67. Słowik K., Zarys prawa policyjnego, Warszawa 2011.
68. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Studia i materiały, nr 40, Warszawa 1994.
69. Stefański M., Uspołecznienie Policji jako proces kształtowania poczucia bezpieczeństwa w środowisku lokalnym, Szczytno 2007.
70. Strona internetowa Komendy Głównej Policji: http://www.policja.pl/.
71. Sulowski S., Brzeziński M., Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2009.
72. Symonides J., Problemy pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego we współczesnym świecie, Wrocław 1984.
73. Szafrański J., Współdziałanie jednostek obrony terytorialnej i Policji w walce z terroryzmem, Szczytno 2004.
74. Szustakiewicz P., Zaleśny J., Organy ochrony prawnej, Łódź 2009.
75. Szewczyk M., Nadzór w materialnym prawie administracyjnym, Poznań 1995.
76. Szpor R., Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Warszawa 1994.
77. Ura E., Prawne zagadnienia ochrony osób i mienia, Warszawa 1998.
78. Wawrzyk P., Bezpieczeństwo wewnętrzne Unii Europejskiej, Warszawa 2009.
79. Wiśniewski B., Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa [w:] B.Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej, Bielsko-Biała 2006.
80. Wiśniewski B., Prońko J., Ogniwa ochrony państwa, Warszawa 2009.
81. Wojtaszczyk K.A., Materska-Sosnowska A., Bezpieczeństwo państwa, Warszawa 2009.
82. Wróbel A., III filary zjednoczonej Europy, Gdańsk 2004.
83. Wróblewski R., Podstawowe pojęcia z dziedziny polityki bezpieczeństwa, strategii i sztuki wojennej, Warszawa 1993.
84. Zalewski S., Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w dobie członkostwa w NATO. Aspekt społeczny i instytucjonalny [w:] W. Fehler, J. Tymanowski (red.), Międzynarodowe i wewnętrzne aspekty członkostwa Polski w NATO, Toruń 1999.
85. Zblewski Z., Leksykon PRL-u, Kraków 2000.
86. Ziembiński Z., Wronkowska S., Państwo i inne struktury społeczne [w:] Kompendium wiedzy
    o społeczeństwie, państwie i prawie, Warszawa-Poznań 1993.
87. Zięba R., Bezpieczeństwo narodowe, [w:] Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe, Fundacja Studiów Międzynarodowych, Warszawa 1997.
88. Zięba R., Instytucjonalizacja Bezpieczeństwa Europejskiego, koncepcje – struktury – funkcjonowanie,   Warszawa 2001.
89. Zimmermann M., Pojęcie administracji publicznej a swobodne uznanie , Poznań 1959.
90. Zubek J., Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne, Warszawa 1994.
91. Zubek J., Doktryny bezpieczeństwa, Warszawa 1991.

II. AKTY NORMATYWNE

(w porządku chronologicznym)

1. Dekret o organizacji państwowej Milicji Ludowej z 05.12.1918 r. (Dz. Pr. Nr 19, Poz. 53).
2. Dekret o organizacji policji komunalnej z 09.01.1919 r. (Dz. Pr. Nr 5, Poz. 98).
3. Ustawa o Policji Państwowej z 24.07.1919 r. (Dz. Pr. Nr 61, Poz. 363).
4. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 06.03.1928 r. o Policji Państwowej (Dz. U. Nr 28, Poz. 257 z późn. zm.).
5. Dekret PKWN z 15.08.1944 r. (Dz. U. RP. Nr 2, poz. 6).
6. Dekret o Milicji Obywatelskiej z 07.10.1944 r. (Dz. U. RP Nr 7, Poz. 33).
7. Dekret o Milicji Obywatelskiej z 20.07.1954 r. (Dz. U. Nr 34, Poz. 143).
8. Ustawa o Policji z 06.04.1990 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, Poz. 277 ze zm.).
9. Ustawa o Straży Granicznej z 12.10.1990 (Dz. U. z 2007 r. Nr 82, Poz. 558).
10. Ustawa o Państwowej Straży Pożarnej z 24.08.1991 r. (Dz. U. 1991 r. Nr 88 Poz. 400).
11. Ustawa o lasach z 28.09.1991 r. (Dz. U. 1991 r. Nr 101 Poz. 444).
12. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 15.09.1992 r. w sprawie szczegółowych zasad współdziałania Lasów Państwowych z Policją (Dz. U. 1992 r., Nr 78, Poz. 397).
13. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 02.04.1997 r. (Dz. U. Nr 78, Poz. 483).
14. Prawo o ruchu drogowym z 20.06.1997 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, Poz. 908 z późn. zm.).
15. Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych z 12.08.1997 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 120, Poz. 1298).
16. Ustawa o ochronie osób i mienia z 22.08.1997 r. (Dz. U. Nr 114, Poz. 740).
17. Ustawa o strażach gminnych z 29.08.1997 r. (Dz. U. Nr 123, Poz. 779 z późn. zm.).
18. Ustawa o samorządzie gminnym z 05.06.1998 r. (Dz. U. Nr 91, Poz. 578 z późn. zm.).
19. Ustawa o samorządzie powiatowym z 05.06.1998 r. (Dz. U. Nr 91, Poz. 578).
20. Ustawa o administracji rządowej w województwie z 05.06.1998 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 80, Poz. 872 z późn. zm.).
21. Ustawa o broni i amunicji z 21.05.1999 r. (Dz. U. 1999 r. Nr 53, Poz. 549).
22. Ustawa o stanie klęski żywiołowej z 18.04.2002 r. (Dz. U. Nr 62, Poz. 558 z późn. zm.).
23. Ustawa z 24.05.2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa i Agencji Wywiadu (Dz. U. 2010 r. Nr 29, Poz. 154).
24. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 12.08.2004 r. w sprawie zakresu i sposobu współpracy Policji ze strażami gminnymi (miejskimi) oraz zakresu sprawowania przez Komendanta Głównego Policji nadzoru nad działalnością straży (Dz. U. 2004 r. Nr 187, Poz. 1943).
25. Ustawa o transporcie kolejowym z 28.03.2003 r. (Dz. U. 2003 r. Nr 86, Poz. 789).
26. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 29.09.2004 r. w sprawie współdziałania Straży Ochrony Kolei z Policją, Strażą Graniczną i Inspekcją Transportu Drogowego (Dz. U. 2004 r. Nr 223, Poz. 2262).
27. Ustawa z 26.04.2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 2002 r. Nr 89, Poz. 590 z późn. zm.).

---

[1] R. Szpor, Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Warszawa 1994, s. 5.

[2] Ibidem.

[3] T. Hobbes, Lewiatan, Warszawa 1954, s. 147.

[4] R. Zięba, Instytucjonalizacja Bezpieczeństwa Europejskiego, koncepcje – struktury – funkcjonowanie,   Warszawa 2001, s. 19.

[5] Ibidem.

[6] Ibidem..

[7] W. Kitler, B. Wiśniewski, J. Prońko, Problemy zarządzania kryzysowego w państwie, Warszawa 2000, s. 49.

[8] Mały słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 597.

[9] Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 4, wyd. PWN, Warszawa 1996, s. 760.

[10] R. Wróblewski, Podstawowe pojęcia z dziedziny polityki bezpieczeństwa, strategii i sztuki wojennej, Warszawa 1993, s. 9.

[11] Z. Ziembiński, S. Wronkowska, Państwo i inne struktury społeczne, [w:] Kompendium wiedzy
o społeczeństwie, państwie i prawie, Warszawa-Poznań 1993, s. 54.

[12] J. Jellinek, Ogólna nauka o państwie, Warszawa 1924, s. 19.

[13] Ibidem, s. 20.

[14] J. Nowacki, Rządy prawa, Katowice 1995, s. 65.

[15] Zasady powyższe sformułował w 1971 r. rektor Uniwersytetu Kolońskiego Klaus Stern,
cyt. za B. Jastrzębski, Podstawowe zasady demokratycznego państwa prawa i administracji publicznej, Płock 1999, s. 157-158.

[16] K. Wojtaszczyk, Kompendium wiedzy o państwie..., op. cit., s. 22-24.

[17] W. Kitler, B. Wiśniewski, J. Prońko, Problemy zarządzania…, op. cit., s. 52.

[18] J. Zubek, Doktryny bezpieczeństwa, Warszawa 1991, s. 9.

[19] J. Zubek, Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne, Warszawa 1994, s. 7.

[20] Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Studia i materiały, nr 40, Warszawa 1996, s. 14.

[21] K. Piątkowski, Niektóre aspekty zagrożenia bezpieczeństwa RP, Myśl Wojskowa, nr 5/93, s. 5.
oraz Ocena i prognoza zagrożeń polityczno-militarnych RP oraz właściwości przyszłych działań wojennych, Warszawa 1992, s. 4.

[22] B. Wiśniewski, J. Prońko, Ogniwa ochrony państwa, Warszawa 2009, s. 16.

[23] Wyliczenie za: S. Sulowski, M. Brzeziński, Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2009, s. 16 i n.

[24] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

[25] Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa i Agencji Wywiadu ( Dz. U. 2010 r. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.).

[26] Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz. U. 2002 r. Nr 113, poz. 985 z późn. zm.).

[27] Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 2002 r. Nr 89, poz. 590 z późn. zm.).

[28] R. Zięba, Bezpieczeństwo narodowe, [w:] Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe, Fundacja Studiów Międzynarodowych, Warszawa 1997, s. 11.

[29] Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1999, s. 682.

[30] Ibidem.

[31] Ibidem, s. 761.

[32] S. Pikulski, Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa publicznego [w:] Bezpieczeństwo to wspólna sprawa. Ochrona bezpieczeństwa publicznego – rozwiązania systemowe w skali kraju i regionu, materiały poseminaryjne pod red. J. Fiebiga, M. Roga, A. Tyburskiej, Szczytno 2002, s. 40.

[33] A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego. Zagadnienia prawno­ustrojowe, Warszawa 2008, s. 33.

[34] W. Fehler, Bezpieczeństwo publiczne w przestrzeni miejskiej, Warszawa 2010, s. 31.

[35] K. A. Wojtaszczyk, A. Materska-Sosnowska, Bezpieczeństwo państwa, Warszawa 2009, s. 16.

[36] Ibidem.

[37] J. Symonides, Problemy pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego we współczesnym świecie, Wrocław 1984, s. 45.

[38] S. Zalewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w dobie członkostwa w NATO. Aspekt społeczny i instytucjonalny [w:] W. Fehler, J. Tymanowski (red.), Międzynarodowe i wewnętrzne aspekty członkostwa Polski w NATO, Toruń 1999, s. 70.

[39] S. Pikulski, Karnomaterialne i kryminologiczne aspekty bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1996, s. 18.

[40] B. Wiśniewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa [w:] B.Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej, Bielsko-Biała 2006, s. 26.

[41] W. Fehler, O pojęciu bezpieczeństwa państwa [w:] W. Śmiałek, J. Tymanowski (red.), Bezpieczeństwo państw i narodów w procesie integracji europejskiej, Toruń 2002, s. 72.

[42] Na podstawie: W. Pokruszyński, Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa, Józefów 2010, s. 67 i n.

[43] J. Prońko, T. Szmidtka, B. Wiśniewski, Wybrane aspekty modelu systemu..., op. cit., s. 41.

[44] Wyliczenie podsystemów i ich opracowanie na podstawie: J. Caban, Elementy systemu ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa [w:] R. Szpor (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, Warszawa 2004, s. 71 i n.

[45] S. Zalewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne RP…, op. cit., s. 77.

[46] T. Bigo, Prawo administracyjne. Część ogólna, Lwów 1932 , s. 169.

[47] S. Kasznica, Polskie prawo administracyjne , Poznań 1947, s. 151.

[48] Ibidem.

[49] M. Zimmermann, Pojęcie administracji publicznej a swobodne uznanie , Poznań 1959 , s. 14 .

[50] Postanowienia Landrechtu definiowały  policję w sposób następujący: „Rzeczą policji jest tworzyć potrzebne urządzenia, zapewniające publiczny spokój, bezpieczeństwo i porządek, jak również zwalczać wszelkie niebezpieczeństwa zagrażające ogółowi i poszczególnym jednostkom”. Cytat za: A. Matan, Policja administracyjna jako funkcja administracji publicznej, Katowice 2007, s. 5.

[51] M. Szewczyk, Nadzór w materialnym prawie administracyjnym, Poznań 1995, s. 49 .

[52] Ibidem.

[53] Z. Leoński, Istota i rodzaje policji administracyjnej (zagadnienia wybrane) [w:] Z. Leoński (red.), Administracja publiczna u progu XXI wieku, Przemyśl 2000, s. 345 i 346.

[54] Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. 1990 r. Nr 30, poz. 179 ze zm.).

[55] Z. Leoński, Istota i rodzaje policji administracyjnej…, op. cit., s. 346.

[56] Ibidem, s. 347.

[57] Z. Leoński, Materialne prawo administracyjne, Warszawa 2001, s. 170.

[58] Z. Leoński, Istota i rodzaje policji administracyjnej…, op. cit., s. 347.

[59] A. Matan, Policja administracyjna jako funkcja…, op. cit., s. 7.

[60] E. Ochendowski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 2001, s. 118 .

[61] D.R. Kijowski, Władcze formy działania w administracji publicznej,  Białystok 2000,  s. 41.

[62] B. Dolnicki, Policyjne funkcje państwa w Polsce [w:] Problemy prawa angielskiego i europejskiego oraz reformy w Europie Środkowej, red.  K. Nowacki, Wrocław 2000, s. 410.

[63] J. Filipek, Podział na  indywidualne i generalne akty administracyjne [w:] Administracja publiczna u progu XXI wieku, Prace dedykowane prof. zw. dr hab. Janowi Szreniawskiemu z okazji Jubileuszu 45-lecia pracy naukowej, Przemyśl 2000,  s. 181 i n..

[64] M. Mączyński, Policja Państwowa w II Rzeczypospolitej, Kraków 1997, s. 15.

[65] Ibidem.

[66] Ibidem, s. 16.

[67] A. Misiuk, Historia Policji w Polsce od X wieku do współczesności,  Warszawa 2008, s. 343.

[68] Ibidem.

[69] R. Litwiński, Korpus Policji w II Rzeczypospolitej. Służba i życie prywatne, Lublin 2010, s. 33.

[70] M. Mączyński, Policja Państwowa…, op. cit., s. 23.

[71] A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…, op. cit., s. 345.

[72] M. Mączyński, Policja Państwowa…, op. cit., s. 34.

[73] T. Maciejewski, Historia administracji, Warszawa 2002, s. 411.

[74] Na podstawie: A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…, op. cit., s. 346.

[75] M. Mączyński, Policja Państwowa…, op. cit., s. 67.

[76] Ibidem, s. 74.

[77] J. Lipke, Specyficzna służba przedwojennego policjanta, Miesięcznik Policja 997,  nr 13/2004, s. 33. 

[78] A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…, op. cit., s. 378.

[79] P. Majer, Milicja Obywatelska w systemie organów władzy PRL, Toruń 2003, s. 92.

[80] P. Majer, Milicja Obywatelska 1944-1967. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004, s. 58.

[81] Ibidem, s. 65.

[82] Ibidem, s. 81.

[83] Z. Zblewski, Leksykon PRL-u, Kraków 2000, s. 196.

[84] P. Majer, Milicja Obywatelska w systemie…, op. cit., s. 112.

[85] Z. Zblewski, Leksykon PRL-u, op. cit., s. 237.

[86] W. Ciepiela, Policja w Polsce. Wczoraj-Dzisiaj-Jutro, Poznań 2006, s. 203.

[87] A. Misiuk, Historia Policji w Polsce…, op. cit., s. 414.

[88] Ibidem, s. 416.

[89] Ibidem.

[90] W. Ciepiela, Policja w Polsce…, op. cit., s. 242.

[91] Ibidem, s. 245.

[92] Ibidem.

[93] J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa, Warszawa 2011, s. 257.

[94] W. Kotowski, Ustawa o Policji. Komentarz praktyczny, Warszawa 2004, s. 13.

[95] S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Warszawa 2007, s. 17.

[96] S. Sagan, Organy i korporacje ochrony prawa, Warszawa 2008, s. 228.

[97] Za: S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 19.

[98] Za: S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 20.

[99] Za: S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 22.

[100] A. Babiński, P. Bogdalski, Policja w strukturach administracji publicznej, materiały poseminaryjne, Szczytno 2005, s. 66.

[101] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 63.

[102] Za: A. Misiuk, Zarządzanie ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego w państwie: wybrane prawno-organizacyjne aspekty działania Policji, Rzeszów 2005, s. 58.

[103] Ibidem, s. 61.

[104] A. Mirska, Policja jako podstawowy podmiot w systemie bezpieczeństwa i porządku publicznego, PiP, nr 7/2009, s. 63.

[105] Ibidem.

[106] M. Goettel, Status prawny Policji i policjanta, Szczytno 2005, s. 88.

[107] Ibidem.

[108] Ibidem, s. 89.

[109] J. Dobkowski, Pozycja prawnoustrojowa służb, inspekcji i straży, Warszawa-Lublin 2007, s. 44.

[110] A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego – zagadnienia prawno-ustrojowe, Warszawa 2008, s. 132.

[111] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 44.

[112] Ibidem, s. 45.

[113] W. Plywaczewski, G. Kędzierska, Leksykon policyjny, Szczytno 2001, s. 194.

[114] Na podstawie strony internetowej Komendy Głównej Policji: http://www.policja.pl/, odczyta z dnia: 22.05.2013 r.

[115] M. Stefański, Uspołecznienie Policji jako proces kształtowania poczucia bezpieczeństwa w środowisku lokalnym, Szczytno 2007, s. 26.

[116] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 87.

[117] Ibidem, s. 89.

[118] J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim. Aneks., Kraków 1999, s. 293.

[119] Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. 2008 r. Nr 227, poz.1505. z późn. zm.).

[120] A. Letkiewicz, Kształtowanie potencjału kadrowego Policji wobec wyzwań przyszłości, Szczytno 2007, s. 19.

[121] Ibidem, s. 20.

[122] S. Serafin, B. Szmulik, Organy ochrony prawnej, Warszawa 2013, s. 278.

[123] Ibidem, s. 280.

[124] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 103.

[125] A. Mirska, Policja jako podstawowy podmiot w systemie…, op. cit., s. 70.

[126] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 106.

[127] D. Micek, M. Micek, Kompetencje jednostek policyjnych w modelu hierarchicznego podporządkowania, Szczytno 2010, s. 17.

[128] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 111.

[129] Ibidem, s. 112.

[130] Ibidem, s. 113.

[131] D. Micek, M. Micek, Kompetencje jednostek…, op. cit., s. 4.

[132] A. Błaś, J. Boć, J. Jeżewski, Administracja publiczna, Wrocław 2009, s. 161.

[133] Ibidem, s. 162.

[134] H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna, Warszawa 2004, s. 44.

[135] T. Cichorz, A. Misiuk, I. Wiciak, Komunikacja społeczna w Policji, Szczytno 2006, s. 39.

[136] Za: S. Płowucha, Zagadnienia prawne organizacji i funkcjonowania Policji, Szczytno 2005, s. 29.

[137] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 144.

[138] Ibidem, s. 145.

[139] J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej…, op. cit., s. 261.

[140] Ibidem, s. 263.

[141] Ibidem.

[142] P. Szustakiewicz, J. Zaleśny, Organy ochrony prawnej, Łódź 2009, s. 291.

[143] Ibidem.

[144] S. Pieprzny, Policja…, op. cit., s. 155.

[145] P. Szustakiewicz, J. Zaleśny, Organy ochrony…, op. cit., s. 292.

[146] Ibidem.

[147] Ibidem, s. 293.

[148] J. Hausner , Administracja publiczna, Warszawa 2008, s. 147.

[149] Ibidem, s. 148.

[150] E. Ura, Prawne zagadnienia ochrony osób i mienia, Warszawa 1998, s. 124.

[151] Ibidem, s. 125.

[152] Ibidem.

[153] J. Szafrański, Współdziałanie jednostek obrony terytorialnej i Policji w walce z terroryzmem, Szczytno 2004, s. 3.

[154] Ibidem.

[155] R.Rojtek, I. Dziubek, Straże gminne (miejskie). Zasady szczególne działania, Kraków-Tarnobrzeg 2010, s. 93.

[156] Ibidem.

[157] Ibidem, s. 95.

[158] Ibidem, s. 94.

[159] Ibidem, s. 95.

[160] J. Dobkowski, Pozycja prawnoustrojowa służb…, op. cit., s. 169.

[161] Ibidem, s. 170.

[162] Ibidem.

[163] Ibidem, s. 119.

[164] Ibidem, s. 120.

[165] K. Słowik, Zarys prawa policyjnego, Warszawa 2011, s. 170.

[166] A. Lipiński, Prawo ochrony środowiska, Warszawa 2012, s. 256.

[167] J. Dajczman, Interpol, Warszawa 2005, s. 32.

[168] Ibidem.

[169] Ibidem, s. 33.

[170] I. Gawłowicz, M.A. Wasilewska, Międzynarodowa współpraca w walce z przestępczością, Szczecin 2004, s. 55

[171] Ibidem.

[172] J. Dajczman, Interpol…, op. cit., s. 36.

[173] I. Gawłowicz, M.A. Wasilewska, Międzynarodowa współpraca…, op. cit., s. 97.

[174] Ibidem, s. 99.

[175] J. Dajczman, Interpol…, op. cit., s. 44.

[176] Ibidem, s. 45.

[177] J. Dajczman, Interpol…, op. cit., s. 49.

[178] W. Mądrzejowski, Przestępczość zorganizowana. System zwalczania, Warszawa 2008, s. 118.

[179] Ibidem, s. 127.

[180] Ibidem, s. 136.

[181] J. Dajczman, Interpol…, op. cit., s. 67.

[182] W. Mądrzejowski, Przestępczość zorganizowana…, op. cit, s. 140.

[183] Ibidem, s. 144.

[184] Ibidem, s. 146.

[185] J. Dajczman, Interpol…, op. cit., s. 74.

[186] Ibidem, s. 12.

[187] I. Gawłowicz, M.A. Wasilewska, Międzynarodowa współpraca…, op. cit., s. 101.

[188] J. Dajczman, Interpol…, op. cit., s. 75.

[189] Ibidem, s. 76.

[190] Ibidem.

[191] I. Gawłowicz, M.A. Wasilewska, Międzynarodowa współpraca…, op. cit., s. 109.

[192] www.interpol.int

[193] J. Dajczman, Interpol…, op. cit., s. 103.

[194] J. Maliszewska – Nienartowicz, System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej, Toruń 2010, s. 334.

[195] Ibidem, s. 335.

[196] A. Wróbel, III filary zjednoczonej Europy, Gdańsk 2004, s. 386.

[197] Ibidem.

[198] Ibidem, s. 387.

[199] A. Łazowski, Ponadnarodowa współpraca organów ścigania, Zeszyty Naukowe  Katedry Europeistyki UW, Warszawa 2010, s. 77.

[200] J. Maliszewska – Nienartowicz, System instytucjonalny…, op. cit., s. 338.

[201] P. Rakowski, Zapobieganie terroryzmowi i jego zwalczaniu w dorobku prawnym UE, Przegląd Prawa Europejskiego, nr 1/2000, s. 26.

[202] Ibidem, s. 27.

[203] P. Wawrzyk, Bezpieczeństwo wewnętrzne Unii Europejskiej, Warszawa 2009, s. 374.

[204] Ibidem, s. 376.

[205] L. Morawski, Europejskie dialogi policyjne, Forum Prawnicze 1/2011, Warszawa 2011, s. 25.

[206] Ibidem.

[207] P. Wawrzyk, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 376.

[208] Ibidem, s. 377.

[209] Ibidem.

[210] J. Maliszewska – Nienartowicz, System instytucjonalny…, op. cit., s. 341.

[211] J. Gierszewski, Unia Europejska w walce z terroryzmem międzynarodowym, Prawo i Życie, nr 3/2007, s. 17.

[212] P. Wawrzyk, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 378.

[213] K. Liedel, Współpraca międzynarodowa w dziedzinie zwalczania terroryzmu, Policja, nr 1/ 2005, s. 6.

[214] F. Jasiński, M. Narojek, P. Rakowski, Wewnętrzne i zewnętrzne aspekty współpracy antyterrorystycznej w Unii Europejskiej w kontekście Polski jako państwa członkowskiego, Warszawa 2006, s. 14.

[215] P. Wawrzyk, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 379.

[216] Ibidem.

[217] Ibidem.

[218] D. Gielo, Ewolucja podstaw prawnych, struktury i funkcjonowania Europejskiego Urzędu Policji, Warszawa 2010, s. 37.

[219] Ibidem, s. 38.

[220] P. Wawrzyk, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 381.

[221] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony, Warszawa 2011, s. 475.

[222] Ibidem.

[223] A. Kustra, Partnerstwo czy natręctwo? Zmiany ustrojowe w Europolu, Europejski Przegląd Sądowy 10/2009, Warszawa 2009, s. 26.

[224] Ibidem, s. 27.

[225] P. Wawrzyk, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 380.

[226] Za: W. Ostant, Europejski Urząd Policji (Europol). Instytucja europejskiego systemu bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości, Zeszyty Instytutu Zachodniego 45/2010, Poznań 2010, s. 16.

[227] Ibidem, s. 17.

[228] Ibidem, s. 19.

[229] Ibidem.

[230] J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej…, op. cit., s. 480.

[231] W. Ostant, Europejski Urząd Policji (Europol)…, op. cit., s. 21.

[232] P. Wawrzyk, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 382.

[233] Ibidem, s. 383.

[234] W. Ostant, Europejski Urząd Policji (Europol)…, op. cit., s. 22.

[235] P. Wawrzyk, Bezpieczeństwo wewnętrzne…, op. cit., s. 384.

[236] Ibidem.

[237] Ibidem, s. 386.